Gemeentescan Capelle aan den IJssel

Transcriptie

1 Gemeentescan Rotterdam Mei 2013

2

3 Inhoud 1 Inleiding 1 2 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg Landelijke ontwikkelingen Regionale ontwikkelingen 5 3 Gemeente in beeld Kenmerken gemeente Ontwikkeling van de gemeente 16 4 Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente Ervaren gezondheid inwoners Algemene gezondheid Psychische gezondheid Overgewicht Roken Alcoholgebruik Drugsgebruik Ontwikkeling (eerstelijns) zorgvraag Prognose eerstelijns zorgvraag jaar 24 5 Zorgvraag en aanbod Bestaand en benodigd (eerstelijns) zorgaanbod Eerstelijns zorgaanbieders in beeld Ontwikkelingen op het gebied van eerstelijns centra Andere zorgvoorzieningen in het werkgebied 37 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies gemeentescan Ontwikkelingen in de gezondheidszorg Kenmerken gemeente Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente Zorgaanbod in de gemeente Conclusies zorgverleners Reactie zorgverleners op gemeentescan Aanbevelingen Ontwikkelingen in de gezondheidszorg Kenmerken gemeente Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente Zorgaanbod in de gemeente 41

4

5 Referenties 42 BIJLAGE I Eerstelijns zorgverleners werkgebied 43 BIJLAGE II Tweedelijns en AWBZ zorg werkgebied 47 BIJLAGE III Publieke zorg werkgebied 49 BIJLAGE IV Aanbod Analyse Monitor 50 BIJLAGE V Verslag wijkbijeenkomst 52 BIJLAGE VI Methode 54 BIJLAGE VII Beschrijving bronnen 55

6

7 1 Inleiding ZorgImpuls heeft in opdracht van de GGD Rotterdam-Rijnmond en op verzoek van OBR in voor iedere deelgemeente een deelgemeentescan gemaakt. Aanvullend zijn scans gerealiseerd voor gemeente Lansingerland, deelgemeente Rozenburg en gemeente Zuidplas. Onderliggend treft u de gemeentescan van aan. De gemeentescan geeft inzicht in de ontwikkeling van de zorgvraag en het zorgaanbod in de gemeente. Welke aandachtspunten (qua capaciteit, huisvesting, inhoud en organisatie van de zorg) doen zich voor als we de huidige en toekomstige vraag in de gemeente afzetten tegen het huidige en toekomstige lokale aanbod van zorg? De scan is daarmee een startpunt om toekomstige wijkgerichte eerstelijnszorg te bevorderen in de gemeente. Zowel voor beleidsmakers als voor zorgverleners biedt de scan inzicht en handvatten voor integrale zorg op wijkniveau. En de mogelijkheid om dit in samenhang met andere sectoren als wonen, welzijn, werk, onderwijs en veiligheid te brengen. Er is gebruik gemaakt van de aanwezige bronnen zoals de beleidsstukken van de gemeente Capelle aan den IJssel, de Vraag Aanbod Analyse Monitor (Nivel), de Gezondheidsenquête van de GGD Rotterdam-Rijnmond en en documenten van ZorgImpuls. Gezocht is naar samenhang en consistentie. Dit rapport bestaat uit zes hoofdstukken. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de landelijke en regionale ontwikkelingen op het gebied van de gezondheidszorg. In hoofdstuk 3 worden de huidige en toekomstige kenmerken van gemeente in kaart gebracht. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de ervaren gezondheid door de inwoners van en de ontwikkelingen op het gebied van de gezondheid. De tweede helft van hoofdstuk 4 geeft aan hoe de zorgvraag zich ontwikkelt. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 het huidige zorgaanbod besproken. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op de conclusies en aanbevelingen voor het realiseren van een toekomstbestendige eerstelijnszorg in. 1

8 2

9 2 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg In dit hoofdstuk worden trends op landelijk en regionaal niveau besproken die van invloed zijn op de eerstelijns gezondheidszorg in. 2.1 Landelijke ontwikkelingen Toename (complexe) chronische zorgvragen In de (eerstelijns) zorg zullen - naast enkelvoudige zorgvragen - steeds meer complexe vragen worden behandeld. Daarbij verandert de samenstelling van de zorgvraag. Het aandeel ouderen stijgt en men leeft gemiddeld genomen langer. Door de groei en vergrijzing van de Nederlandse bevolking, maar ook de ontwikkeling in leefstijl (onder andere toename overgewicht) en de verbeteringen van medische technologieën zal het aantal chronisch zieken de komende twintig jaar sterk toenemen. Daarnaast hebben mensen vaker meerdere chronische aandoeningen tegelijk, wat de zorgvraag complexer maakt. Geïntegreerde benadering van zorg De zorg wordt samenhangend rondom de zorgvraag van de chronische patiënt georganiseerd en daarmee wordt ingezet op een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven. Dit vraagt een multidisciplinaire samenwerking van zorgverleners. Geïntegreerde eerstelijnszorg Onder integrale zorg wordt in het kader van chronisch zieken verstaan: de zoveel mogelijk sluitende keten van vroegtijdige onderkenning, (geïndiceerde of zorggerelateerde) preventie, zelfmanagement en goede zorg. De meningen zijn verdeeld over de inrichting van ketenzorg (zorggroep, centra, solo, HOED) en over de uitvoering hiervan (Diagnose Behandel Combinatie (DBC), Geïntegreerde EerstelijnsZorg (GEZ), koptarief). Zorg voor Diabetes Mellitus II, COPD en cardiovasculair risico worden ingekocht via een Diagnose Behandel Combinatie. Vanaf 2009 is de Besluit Subsidiëring Gezondheidscentra (BSG) volledig vervallen en bekostigt de zorgverzekeraar samenwerkingsverbanden voor 100% via de Wet Marktordening Gezondheidszorg. Hiervoor in de plaats is een prestatiemodule met een vrij tarief gekomen. Het principe van de prestatiemodule is dat de bekostiging afhankelijk is van gemaakte afspraken en de behaalde resultaten. Op basis van het zorgaanbodplan en inkoopcriteria maakt de zorgverzekeraar afspraken met het samenwerkingsverband over het uitvoeren van multidisciplinaire zorgprogramma s gericht op specifieke doelgroepen (zoals diabetes en COPD), doelmatig voorschrijf- en/of afleverbeleid en het leveren van specifieke serviceverlening aan de patiënt. Deze resultaten worden getoetst op basis van Prestatie Indicatoren Gezondheidscentra (PIG) die Achmea Zorg in samenwerking met de Erasmus Universiteit en de Gezondheidscentra Rotterdam ontwikkeld heeft. Vervaging van grenzen tussen de eerste en tweedelijns zorg Specialisatie van huisartsen in de eerste lijn in combinatie met een geïntegreerde aanpak kan verwijzing naar de tweede lijn voorkomen. Naast deze zogenaamde substitutie van zorg kan ook de tweedelijnszorg bij de eerste lijn betrokken worden, waardoor de scheidslijn tussen tweedelijnszorg en eerstelijnszorg vervaagt. Niet alleen in termen van bekostiging, maar ook in zijn algemeenheid is de tendens dat zorgorganisaties minder gedomineerd worden door een benadering in lijnen, disciplines of schotten. Van ziekte naar gezond leven Zorgverleners zijn opgeleid voor curatie. Preventie vraagt van zorgverleners een andere attitude. Bij gezondheidsbeleving wordt van de patiënt een actieve positie gevraagd. Naast de rol van behandelaar zal de eerstelijns zorgverlener steeds meer een motiverende coach in gedragsverandering worden. In de eerstelijns zorgverlening is hiervoor een bekend instrument de methodiek van motivational interviewing. Hierbij wordt ingezet op het door burgers laten uitspreken welke gezondheidsdoelen zij willen bereiken en welke steun zij daarbij nodig hebben (zelfmanagement). Door de focus op gezond leven te leggen, komt er ook meer aandacht 3

10 voor het voorkomen van chronische en/of maatschappelijke aandoeningen en de noodzaak van geprotocolleerde en evidence-based interventies. Deze interventies zullen steeds vaker door ondersteunend personeel in de eerste lijn worden uitgevoerd. Functiedifferentiatie in de huisartsenpraktijk De ontwikkeling naar functionele bekostiging in de eerstelijnszorg vraagt om een nieuwe vormgeving van de zorg. Bij een toekomstige functionele bekostiging van zorg wordt de bekostiging gebaseerd op de zorgvraag van de patiënt en niet op wie de zorg levert. Dit betekent dat bijvoorbeeld in de huisartspraktijk praktijkondersteuners, physician assistants en nurse practitioners in de toekomst uit de functionele tarieven kunnen worden bekostigd, indien zij een bijdrage leveren aan de zorg voor de relevante functies [Klink, 2009]. Op deze manier zou de werkdruk op de huisarts kunnen afnemen, omdat een deel van de zorgvraag kan worden gedelegeerd naar de ondersteunende zorgverleners in de huisartspraktijk. Dit biedt voor de huisartsen onder andere een mogelijkheid om meer patiënten aan te nemen in hun praktijk. Huisvesting in de eerstelijnszorg Vestiging van nieuwe groepspraktijken biedt de mogelijkheid om op geïntegreerde wijze zorg aan te bieden, doordat er sprake is van samenwerking tussen diverse eerstelijns voorzieningen. Hierbij kunnen andere sectoren buiten de zorg betrokken worden, zoals gemeentelijke diensten, AWBZ-instellingen en welzijn. Het voordeel van een geïntegreerd zorgaanbod is dat inwoners in hun eigen wijk bij een centrum of verband terecht kunnen waar alle basiszorgvoorzieningen aanwezig zijn. Er wordt multidisciplinair en sectoroverstijgend samengewerkt, de communicatielijnen tussen de zorgverleners zijn kort en het is mogelijk het gewenste effect/resultaat bij cliënten te monitoren. De mate waarin de verschillende zorgdisciplines nodig zijn in de basisvoorziening is afhankelijk van de zorgvraag in de wijk. Voor zorg- en dienstverleners bieden centra/samenwerkingsverbanden een goede mogelijkheid voor samenwerking, flexibilisering van arbeidstijden en werkruimte en een veilige werkomgeving. Voor de huisvesting van groepspraktijken met een geïntegreerd zorgaanbod zijn de locaties van de huidige solopraktijken vaak niet geschikt. Geschikte locaties zullen veelal gevonden moeten worden in renovatie en nieuwe huisvestingsplannen. Trends in huisvesting In de gezondheidscentra zie je steeds vaker dat poliklinieken van ziekenhuizen een plek krijgen, zogeheten buitenpoli s. Voorbeelden van specialismen die in deze buitenpoli s gesitueerd zijn, zijn dermatologie, radiologie, chirurgie en kindergeneeskunde. ehealth wordt steeds belangrijker in de zorg. Zorg-op-afstand, telemedicine, zelfmanagement, Gezondheid 2.0, online therapie en preventie: in alle sectoren van gezondheid, zorg en welzijn worden ICT en internet steeds intensiever ingezet. Geïntegreerde eerstelijnszorg vanuit patiëntenperspectief De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) is een samenwerkingsverband van (koepels van) patiënten die zich inzet voor het realiseren van vraaggestuurde zorg voor patiënten en consumenten vanuit het patiëntenperspectief, waarbij wordt uitgegaan van solidariteit, keuzevrijheid en het behoud van persoonlijke autonomie. De NPCF heeft een programma van eisen opgesteld om de eerstelijns gezondheidszorg te versterken, waarbij aan een aantal voorwaarden zou moeten worden voldaan [NPCF, 2007]: Versterken van de eerstelijnszorg via substitutie: binnen de eerste lijn en van tweede naar eerste lijn. Regionale overheden verantwoordelijk maken en toerusten voor het bevorderen van geïntegreerde eerstelijns gezondheidscentra. Hanteren van een financieringsregeling die de samenwerking binnen de eerste lijn stimuleert en beloont. Ontwikkelen van richtlijnen en standaarden binnen de eerstelijns gezondheidszorg gericht op samenwerking. Opleidingen en bij- en nascholingen aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen zoals: samenwerking, communicatie en transparantie. Snel en zorgvuldig invoeren van het Elektronisch Patiënten Dossier. Rechtstreekse toegang tot eerstelijns zorgverleners realiseren, inclusief wettelijke waarborgen voor het beleggen van de ketenverantwoordelijkheid. Oprichten van een fonds voor primaire preventie en opnemen van secundaire en tertiaire preventie als aanspraak in de zorgverzekeringswet. 4

11 Bevorderen van transparantie en ontwikkelen van keuze ondersteunende informatie voor de eerste lijn. Decentralisatie van de zorg Gemeenten, provincies en waterschappen gaan meer taken van de Rijksoverheid uitvoeren. Dit wordt decentralisatie genoemd en staat vastgelegd in de bestuursafspraken In het bestuursakkoord staat onder meer dat de uitvoering van de jeugdzorg wordt overgedragen van provincies naar gemeenten. Gemeenten worden verantwoordelijk voor het totaalplaatje: de zorg voor kinderen, jongeren en hun opvoeders [ In het regeerakkoord staan maatregelen benoemd voor zorg&welzijn die van invloed zijn op de gemeente en de eerstelijnszorg [Regeerakkoord 2012]: AWBZ wordt omgevormd tot een nieuwe landelijke voorziening waarin de intramurale zorg voor ouderen en gehandicapten vanaf ZZP5 wordt ondergebracht. Zowel zorg in natura als pgb s maken deel uit van de voorziening. Extramurale verpleging (lees: wijkverpleging) wordt in 2017 van de AWBZ overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet (ZVW) en valt daar onder hetzelfde systeem van populatiegebonden bekostiging als de huisartsenzorg. De indicatiestelling vervalt. Zo verdwijnen schotten, bevorderen we wijkverpleging, en ontmoedigen we overbehandeling en stimuleren we een sterke eerste lijn waar de huisarts integraal deel van uitmaakt. Gemeenten worden geheel verantwoordelijk voor de activiteiten op het gebied van ondersteuning, begeleiding en verzorging. De aanspraken worden beperkt, dienstverlening wordt versoberd en meer gericht op waar ze het hardste nodig is en gaat vallen onder de wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). De gemeenten wordt een zeer ruime beleidsvrijheid gegeven met betrekking tot de concrete invulling van deze gedecentraliseerde voorzieningen. De jeugdzorg wordt in 2015 gedecentraliseerd naar gemeenten. Eén gezin, één plan, één regisseur is het uitgangspunt bij de decentralisaties in het sociale domein: bij de wet werken naar vermogen, de algemene wet bijzondere ziektekosten, de wet maatschappelijke ondersteuning en de jeugdhulpverlening. Dit vergt ook één budget en één verantwoordelijke van overheidszijde. Consultatiebureaus worden verplicht kinderen voor wie taalachterstand dreigt, door te verwijzen naar vroegen voorschoolse educatie. We bevorderen samenwerking van gemeenten, bedrijven, scholen en sportverenigingen. Met gemeenten willen we bevorderen dat er bij de aanleg van nieuwe wijken voldoende ruimte voor sport en bewegen is. Regionale zorgagenda Het ROS netwerk zet samen met de Landelijke Vereniging Georganiseerde eerste lijn (LVG), het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de zorgverzekeraars in op het faciliteren van de totstandkoming van de Regionale Zorgagenda. Regionale zorgkennis wordt beschikbaar gesteld. Landelijk, provinciaal en gemeentelijk beleid wordt vertaald naar de regio. Regionale Zorgagenda s worden gedragen door de belangrijkste stakeholders in de regio. 2.2 Regionale ontwikkelingen Kernboodschappen voor gezondheidsbeleid De GGD Rotterdam-Rijnmond heeft een regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) opgesteld voor [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Hierin zijn bestaande gegevens over de gezondheid in geanalyseerd. De belangrijkste bevindingen zijn vertaald in kernboodschappen voor gezondheidsbeleid. De kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid in zijn: Eenzaamheid is in net als elders in de regio een omvangrijk probleem. Dit vraagt om passend beleid per doelgroep. Een deel van de jeugd heeft psychosociale problemen. Preventie kan al op jonge leeftijd starten. Overgewicht is net als elders in het land een hardnekkig probleem. Een brede aanpak van voeding en beweeggedrag is nodig. 5

12 Alcoholgebruik van de jeugd heeft schadelijke gevolgen. Een intensieve preventieve aanpak kan verbetering opleveren. Roken is in net als elders in het land een bedreiging voor de volksgezondheid. Vooral voorkomen dat jongeren beginnen met roken is van belang. Huiselijk geweld is onacceptabel. Niet alleen opvang van slachtoffers, maar ook preventie is nodig. In wonen mensen met een combinatie van lichamelijke, geestelijke en sociale problemen. Een persoonsgerichte aanpak en ketensamenwerking kunnen perspectief bieden. De inwoners van zijn net zo tevreden over hun leefomgeving als andere inwoners in de regio. De voorgenomen inzet op vermindering van geluid kan de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren. Als het gaat om lokaal gezondheidsbeleid, hanteert de gemeente de volgende uitgangspunten [Actieplan Welzijn en Zorg, Gemeente ]: Mensen beslissen zelf over hun leefstijl. De gemeente schrijft niet voor wat mensen wel en niet mogen; mensen maken zelf keuzes en zijn zelf verantwoordelijk voor de gevolgen hiervan. De gemeente wil wel bevorderen dat de gezonde keuze makkelijk is. Voor kinderen en jongeren is het (leren) stellen van grenzen en stimuleren van een gezonde basis wel gerechtvaardigd, omdat van een minderjarige niet per definitie kan worden verwacht dat zij altijd in staat zijn om een afgewogen keuze te maken. Burgerparticipatie. Het is van belang inwoners meer te betrekken bij het lokale gezondheidsbeleid, bijvoorbeeld door burgers te laten meebeslissen over prioriteitstelling bij de aanpak van gezondheidsproblemen of de keuze van interventies. Vertrouwen in gezondheidsbescherming. Mensen kunnen sommige risicofactoren voor de gezondheid niet of moeilijk zelf beïnvloeden, bijvoorbeeld de chemieramp in Moerdijk en de Mexicaanse griep. Via de gemeenschappelijke regeling GGD Rotterdam- Rijnmond maakt de gemeente regionaal afspraken over onder meer infectieziektebestrijding, het aanpakken van legionella en psychosociale hulp bij rampen. Zorg en sport dichtbij in de buurt. Herkenbare en toegankelijke zorgvoorzieningen in de buurt (zowel fysiek als digitaal) dragen bij aan het bevorderen van gezondheid, vroegtijdige signalering van gezondheidsrisico s en toepassing van effectieve interventies en innovatieve behandelwijzen. De gemeente wil dat iedereen veilig kan sporten, bewegen en spelen in de buurt. Onderstaand worden enkele belangrijke regionale ontwikkelingen en projecten ter bevordering van gezondheid toegelicht. Buurten met Uitzicht Gemeente gaat de komende vier jaar in samenwerking met Havensteder (voorheen Com wonen) het project Buurten met Uitzicht uitvoeren om de woon- en leefbaarheid in de 40+ wijken De Hoeken en De Hoven/Wiekslag te versterken. Dit project kan worden gerealiseerd met subsidie van het voormalige ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM). Buurten met Uitzicht richt zich op drie thema s: Wonen en Voorzieningen, Armoede en Meedoen en Veilig Opgroeien. Doelstellingen zijn een goede leefomgeving met voldoende voorzieningen, meer participatie en minder sociaal isolement. Daarnaast komen er projecten om de contacten in de wijk te verbeteren, taalachterstanden te bestrijden, een goede en gezonde ontwikkeling van kinderen te stimuleren, schooluitval te bestrijden en de omgeving veiliger te maken [ Jeugdgezondheidszorg De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) is overgegaan van de GGD naar de Stichting CJG Rijnmond. In 15 stadsregiogemeenten voert deze stichting nu de JGZ van 0-19 jarigen uit; in is de uitvoering van de JGZ van 0-4 jarigen een taak van De Zellingen [ 6

13 Sport Op 1 januari 2010 is Sportief Capelle opgericht. De organisatie heeft twee afdelingen: de afdeling Accommodaties beheerd en exploiteert vrijwel alle binnen- en buitensportaccommodaties in ; de afdeling Sportstimulering organiseert en coördineert sportstimuleringsprojecten in de gemeente. Het doel van deze projecten is om de inwoners van te stimuleren om te gaan of te blijven sporten. De sportstimuleringsprojecten worden georganiseerd in samenwerking en samenspraak met o.a. lokale sportaanbieders, het onderwijs, wijk- en buurtgroepen, en de gezondheidszorg. Enkele projecten zijn What s your sport, Scoren door sport en sportactiviteiten speciaal voor 55-plussers. Bij What s Your Sport krijgen basisscholen in de gelegenheid om hun leerlingen kennis te laten maken met bekende en minder bekende sporten, welke in de gemeente te beoefenen zijn. Scoren door Sport bestaat uit twee onderdelen; het 'keurmerk Scoren door Sport en de 'Scoren door Sport Award'. Basisscholen kunnen bij dit project punten scoren. Dit doen ze bijvoorbeeld door sportdagen of themaweken te organiseren op school zelf, maar ook deel te nemen aan What s Your Sport of aan de schoolsporttoernooien. Alle scholen die punten of meer halen ontvangen het keurmerk. De school met de meeste punten in een schooljaar wordt de sportiefste school van en wint de Scoren door Sport Award. Voor 55-plussers organiseert Sportief Capelle vier keer per jaar sportactiviteiten, meestal zijn dit reguliere sporten die bijvoorbeeld in een rustiger tempo worden aangeboden. Omdat de vier periodes samenvallen met de seizoenen, worden deze het Sportieve Lente 55+, Sportieve Zomer 55+, Sportieve Herfst 55+ en Sportieve Winter 55+ genoemd. Elke periode duurt acht weken en er kan gekozen worden uit vier verschillende sporten [ Welzijn Nieuwe Stijl Capelle De gemeente onderstreept de landelijke zienswijze die uitgaat van een meer vraaggerichte manier van werken van de professional, waarbij het zelfsturende vermogen van de burger centraal wordt gesteld. De kern van de visie Welzijn Nieuwe Stijl Capelle is: inwoners van geven hun leven zelf vorm en zijn hier voor een groot deel ook toe in staat. De eigen kracht van de inwoners staat centraal, hun zelfredzaamheid wordt gestimuleerd. Hierbij zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd: Ondersteuning wordt eerst in het eigen netwerk gezocht. Bewoners voelen zich betrokken bij elkaar en worden gestimuleerd elkaar te helpen. Sommigen hebben een steuntje in de rug of intensievere hulp nodig. Voor die mensen is er een sluitende aanpak, maar wel op een zodanige manier dat ze hun leven zo snel en zoveel mogelijk weer op eigen kracht kunnen voortzetten. Gemeente en organisaties werken zo dicht mogelijk bij bewoners en wijkgericht. Professionals gaan gezamenlijk wijkgericht aan de slag, bieden maatwerk en geven alleen de ondersteuning die noodzakelijk is. Er wordt uitgegaan van wederkerigheid: daar waar mensen op weg worden geholpen, wordt van hen verwacht dat zij al naar gelang hun mogelijkheden ook wat terug doen. In geval van meervoudige problematiek bij mensen die de weg naar de zorg niet weten te vinden werken professionals vanuit de gedachte één huishouden, één plan, één regisseur. Indien nodig strekt de zorg zich uit tot achter de voordeur (bemoeizorg). De wijk is aan de bewoners. Zij bepalen welke activiteiten zij willen om prettig samen te leven. Het werken volgens deze uitgangspunten is samengevat onder het motto: Krachtig Capelle [Visie Krachtig Capelle, Gemeente ]. In het implementatieplan Welzijn Nieuwe Stijl Capelle staan de hoofdlijnen uitgewerkt van wat de gemeente de komende jaren voor ogen staat met Welzijn Nieuwe Stijl [Implementatieplan Welzijn Nieuwe Stijl, Gemeente ]. 7

14 8

15 3 Gemeente in beeld In dit hoofdstuk worden de huidige en toekomstige kenmerken van de gemeente in kaart gebracht. Hierbij wordt ingegaan op demografische ontwikkelingen, veiligheid, sociale kenmerken, de woon- en leefomgeving en ontwikkelingen op het gebied van wonen. 3.1 Kenmerken gemeente Demografische kenmerken De gemeente bestaat uit de wijken Capelle-West en s Gravenland, Middelwatering West, Middelwatering Oost, Oostgaarde Zuid, Oostgaarde Noord, Schenkel, Schollevaar Zuid, Schollevaar Noord en Hoofdweg, en Rivium en Fascinatio [CBS, 2011, Nederland telt in totaal 40 zogeheten krachtwijken, aandachtswijken met problemen op het gebied van o.a. wonen, werken, integreren en veiligheid. Daarnaast zijn er, om tot een rechtvaardige verdeling te komen van extra middelen ter ondersteuning van de huisartsenzorg, achterstandsgebieden gedefinieerd (op basis van o.a. het percentage niet-westerse allochtonen, gemiddeld inkomen en het percentage uitkeringsontvangers per buurt). kent vijf achterstandsgebieden: Schermerhoek (1.485 inwoners), Reviusbuurt (885 inwoners), Meeuwenbuurt (1.035 inwoners), Beemster en Purmerhoek (1.315 inwoners) en de Florabuurt (1.770 inwoners). Er zijn geen krachtwijken [Wiegers, 2008]. Wel zijn er twee zogeheten 40+ wijken, namelijk de wijken De Hoeken en De Hoven/Wiekslag. Dit zijn wijken die subsidie van het voormalige ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) hebben gekregen om te werken aan een betere leefbaarheid [ 9

16 In onderstaande overzichtstabel (tabel 1) zijn de kenmerken van gemeente weergegeven en vergeleken met Rotterdam en Nederland. De gemeente telt inwoners. De leeftijdsdistributie komt nagenoeg overeen met Rotterdam en Nederland. In wonen meer niet-westerse allochtonen dan in Nederland (20,4% versus 11,4%), maar minder dan in Rotterdam (36,7%). In vergelijking met Rotterdam zijn er in minder eenpersoons huishoudens (35,7% versus 48,8%). Tabel 1. Overzicht kenmerken gemeente Kenmerken gemeente Capelle aan den IJssel Rotterdam Nederland Aantal inwoners * * * Vrouwen 51,7%* 50,7%* 50,5%* Mannen 48,3%* 49,3%* 49,5%* Leeftijd 0-20 jaar 23,1%* 22,1%* 23,3%* jaar 61,1%* 63,4%* 60,5%* 65 jaar 15,9%* 14,5%* 16,2%* Bevolkingssamenstelling Autochtoon 69,0% 52,3% 79,4% Westerse allochtonen 10,6% 11,0% 9,2% Niet-westerse allochtonen 20,4% 36,7% 11,4% Huishoudens Eenpersoons 35,7% 48,8% 37,0% Meerpersoons- huishoudens zonder kinderen 28,3% 22,5% 28,9% Meerpersoons- huishoudens met kinderen 36,0% 28,7% 34,1% Veiligheid Sociale samenhang * CBS, 2012 [ CBS, 2011 [ Leefbaarometer, 2010 [ In tabel 2 (op volgende pagina) zijn de kenmerken per wijk weergegeven. De wijken Rivium en Fascinatio (56%) en Oostgaarde Noord (47%) tellen de meeste allochtone bewoners. Rivium en Fascinatio (55%) en Capelle West en s Gravenland (52%) hebben de meeste huishoudens met kinderen en tevens de minste eenpersoonshuishoudens (respectievelijk 22% en 20%). 10

17 Tabel 2. Overzicht kenmerken, per wijk Kenmerken gemeente Capelle West en s Gravenland Middel-watering West Middelwatering Oost Oostgaarde Noord Oostgaarde Zuid Schenkel Schollevaar Noord en Hoofdweg Schollevaar Zuid Rivium en Fascinatio Aantal inwoners* Vrouwen 50,8% 50,6% 54,1% 52,3% 52,0% 53,2% 51,6% 50,6% 50,5% Mannen 49,2% 49,4% 45,9% 47,8% 48,0% 46,8% 48,4% 49,4% 49,5% Leeftijd* 0-15 jaar 21% 16% 16% 16% 15% 16% 14% 16% 27% jaar 13% 11% 12% 12% 10% 14% 14% 13% 10% jaar 24% 25% 24% 27% 24% 21% 22% 29% 37% jaar 32% 27% 26% 29% 32% 31% 38% 32% 22% 65 jaar 10% 21% 22% 16% 19% 18% 12% 10% 4% Bevolkingssamenstelling* Autochtoon 77% 75% 67% 53% 77% 71% 72% 67% 44% Westerse allochtonen 9% 9% 10% 18% 12% 8% 11% 10% 11% Niet-westerse allochtonen 14% 16% 23% 29% 11% 21% 17% 23% 45% Huishoudens* Eenpersoons 20% 40% 43% 39% 35% 37% 30% 39% 22% Huishoudens zonder kinderen 28% 32% 26% 28% 32% 28% 32% 26% 24% Huishoudens met kinderen 52% 28% 31% 33% 33% 34% 38% 35% 55% Veiligheid Sociale samenhang *CBS, 2011 [ Leefbaarometer, 2010 [ 11

18 Mate van vergrijzing Figuur 1 laat het percentage van de bevolking zien met een leeftijd van 65 jaar en ouder. In de verschillende wijken van gemeente loopt het percentage 65-plussers uiteen van 4,4% (in Capelle-West) tot 22,5% (in Middelwatering Oost). Figuur 2 toont het percentage 75-plussers in ; dit percentage loopt uiteen van 0,9% (in Capelle-West) tot 13,1% (in Middelwatering Oost). Figuur 1. Bevolking leeftijd 65+ (%) in (2012) Bron: CBS-Bevolkingsstatistiek 12

19 Figuur 2. Bevolking leeftijd 75+ (%) in (2012) Bron: CBS-Bevolkingsstatistiek 13

20 Sociaaleconomische kenmerken Het gemiddelde besteedbaar huishoudensinkomen in ligt 2,6% hoger dan in Nederland. Als gecorrigeerd wordt voor verschillen in grootte en samenstelling van het huishouden, is het besteedbaar inkomen in euro, vergeleken met een landelijk gemiddelde van euro [CBS, bewerking COS 2011]. In figuur 3 is het inkomen per huishouden voor de verschillende wijken in weergegeven. Figuur 4 (op volgende pagina) toont het percentage huishoudens met een hoog en laag inkomen. Het percentage huishoudens met een laag inkomen is het hoogst in Oostgaarde Noord (51%); het percentage huishoudens met een hoog inkomen is het hoogst in Rivium en Fascinatio (38%). Van de huishoudens in ontvangt 8% een uitkering voor arbeidsongeschiktheid, werkloosheid, of bijstand [CBS, bewerking COS 2011]. De sociaaleconomische status is gerelateerd aan gezondheid. Laagopgeleiden leven gemiddeld korter en verkeren gedurende hun leven gemiddeld ook nog in een minder goede gezondheidstoestand. Daarnaast komen diverse risicofactoren vaker voor bij laagopgeleiden, zoals roken en ernstig overgewicht [ Figuur 3. Huishoudens (%) met inkomen (2007) Bron: CBS Regionaal Inkomensonderzoek 14

21 Figuur 4. Huishoudens (%) met hoog en laag inkomen (2007) Bron: CBS Regionaal Inkomensonderzoek; Hoog inkomen= vanaf , Laag inkomen= tot Veiligheidsgevoel Gegevens over de veiligheid van de gemeente komen uit de Leefbaarometer. Veiligheid wordt gemeten door middel van een samengestelde index uit de Leefbaarometer die gebaseerd is op diverse gegevensverzamelingen op het gebied van vernielingen, verstoring van de openbare orde, geweldsmisdrijven, diefstal uit de auto en overlast. De score wordt weergegeven op een schaal van -50 (een grote negatieve afwijking) tot +50 (een grote positieve afwijking), waarbij het gemiddelde voor heel Nederland als referentiepunt gekozen is. Voor Nederland als geheel is de score op het gebied van veiligheid 0. De score voor Capelle aan den IJssel is -14 en voor Rotterdam -45. Als wordt gekeken naar de verschillende wijken hebben Rivium en Fascinatio de hoogste score op het gebied van veiligheid (11); Schenkel en Schollevaar Zuid hebben de laagste score (-24) [Leefbaarometer, 2010]. Uit de Bewonersenquête die in 2011 is gehouden onder een steekproef van inwoners van Capelle aan den IJssel van 16 jaar en ouder blijkt dat bijna een derde (32%) van de bewoners zich wel eens onveilig voelt in de eigen woonbuurt. Van de verschillende wijken voelen de inwoners van Schollevaar Zuid (43%) en Oostgaarde Noord (40%) zich het vaakst onveilig. In Fascinatio (13%) en Capelle West (17%) voelen de inwoners zich het minst vaak onveilig [I&O Research 2011]. Sociale woonomgeving De Leefbaarometer geeft een indicatie van hoe prettig mensen het vinden om ergens te wonen en hoeveel ze daarvoor over hebben. De totaalscore op de Leefbaarometer wordt uitgedrukt als een bewonersoordeel en loopt in zeven klassen van zeer negatief naar uiterst positief. De score voor is positief (op twee na hoogste score). De score voor Rotterdam is matig positief, dit is de middelste van de zeven klassen. De dimensie sociale samenhang van de Leefbaarometer bestaat uit de indicatoren dominantie middelbare paren zonder kinderen, jonge paren zonder kinderen, oudere paren zonder kinderen, jong alleenstaand en middelbaar alleenstaand, het aandeel ouderen en gezinnen met kinderen, de homogeniteit van gezinnen met oudere en jongere kinderen, dominantie eigenaar bewoners en verhuizingen (mutatiegraad). De score wordt weergegeven op een schaal van -50 (een grote negatieve afwijking) tot +50 (een grote positieve afwijking), waarbij het gemiddelde voor heel Nederland als referentiepunt gekozen is. Voor Nederland als geheel is de score op het gebied van sociale samenhang 0. De score op de dimensie sociale samenhang is 4 in en -9 in Rotterdam. Als wordt gekeken naar de verschillende wijken scoort Middelwatering Oost het hoogst op sociale samenhang (18) en Schollevaar Noord en Hoofdweg het laagst (-25) [Leefbaarometer, 2010]. 15

22 Uit de Bewonersenquête komt naar voren dat onder de bewoners van de tevredenheid over de eigen buurt de afgelopen jaren weinig is veranderd. De respondenten geven gemiddeld een rapportcijfer van 7,2 over hun buurt in het algemeen. Bewoners van Capelle West, s Gravenland en Fascinatio geven hun buurt het hoogste cijfer (7,5). Bewoners van Schollevaar Zuid geven hun buurt een lager cijfer dan een 7 [I&O Research 2011]. Fysieke woonomgeving In ligt 4% van de woningen direct aan een drukke binnenstedelijke weg. Dit houdt in dat bewoners van ongeveer woningen in een gebied wonen met een relatief slechte luchtkwaliteit. Ruim 1 op de 5 inwoners van 16 tot 55 jaar ervaart ernstige geluidshinder. Bijna een kwart van de inwoners wordt gehinderd door geluid van auto s; bromfietsen en scooters veroorzaken bij een derde van de bewoners hinder. Twee derde van de inwoners van 16 tot 55 jaar geeft het groen in de buurt een voldoende en vindt ook dat men er actief kan recreëren. De helft vindt dat men er tot rust kan komen en vindt dat er genoeg groen is; bij 55- plussers ligt dit aandeel hoger [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. 3.2 Ontwikkeling van de gemeente Demografische ontwikkelingen De bevolking van zal de komende jaren weinig groeien. Naar verwachting wonen er in mensen in de gemeente (afname van 0,2% ten opzichte van inwoners in 2012). In 2040 heeft de gemeente naar verwachting inwoners (groei van 2% ten opzichte van 2012). De gemeente zal de komende jaren te maken krijgen met een vergrijzende bevolking. De groep 65-plussers zal toenemen van in 2012 tot in 2020 (groei van 28%) en tot in 2040 (groei van 67%) [ Ontwikkelingen op het gebied van wonen Uitgangspunt van de structuurvisie was een inwonertal van inwoners, waarbij het aantal woningen uitgebreid diende te worden. In de nieuwe toekomstvisie, de Stadsvisie Capelle 2030, is dit uitgangspunt losgelaten. Niet het toevoegen van woningen, maar het toevoegen van kwaliteit wordt het nieuwe uitgangspunt. De aandacht gaat niet langer uit naar verdere groei, maar naar stadsverbetering. In de Stadsvisie is de ambitie vastgelegd dat Capelle in 2030 een aantrekkelijke en duurzame parkstad is met een gedifferentieerd woonaanbod en veel groen en water. De komende jaren zal de woonmilieubalans worden hersteld door waar het kan gedifferentieerde woonmilieus te realiseren. Wijken met veel gestapelde kleine (huur)woningen worden in meer of mindere mate getransformeerd naar woonmilieus waar een tekort aan is, namelijk de suburbaan grondgebonden, landelijke en dorpse woonmilieus. Deze transformatie van de woningvoorraad is mogelijk te maken door middel van renovaties, samenvoegingen en sloop. Bij nieuwbouw zal de nadruk zal komen te liggen op het realiseren van grondgebonden woningen en minder op hoogbouw. De prioriteit gaat ook uit naar kleinschalige woningbouwplannen, omdat deze in de huidige markt meer kans hebben op uiteindelijke realisatie. In het totaal zijn er woningbouwplannen voor ongeveer woningen waarvan vanwege de huidige marktomstandigheden nog geen planning kan worden afgegeven [Structuurvisie 2030, Gemeente Capelle aan den IJssel]. Lucht en gezondheid In de gemeente wordt in het document Op weg naar een milieubeleidsplan vastgehouden aan de wettelijke verplichtingen. Aanbevolen wordt te proberen het autoverkeer terug te dringen en openbaar vervoer en fietsverkeer te bevorderen. Ook wordt met het oog op de gezondheid aangeraden waar mogelijk te voorkomen dat woningen, verzorgingstehuizen, scholen en kinderdagverblijven binnen 100 meter van een rijksweg of direct aan een drukke binnenstedelijke weg komen te liggen [Milieubeleidsplan, Gemeente ]. Groen en Blauw In de structuurvisie staan een aantal punten genoemd om het groen-blauwe karakter van te versterken. Het Schollebos zou een opener, toegankelijker karakter moeten krijgen en meer gebruikt moeten gaan worden voor recreatie. In een aantal wijken is nu te weinig groen dat geschikt is als ontmoetingsplaats. Bij het ontwikkelen van nieuwe plannen wil de gemeente zo veel als mogelijk extra wijkgroen toevoegen. Daarnaast 16

23 is in een aantal wijken het groen erg versnipperd in kleine stukjes. Het is wenselijk om op diverse plaatsen deze stukjes groen te verwijderen en daarvoor in de plaats een zelfde oppervlak aan geconcentreerd groen aan te leggen. Zo kan beter gebruik worden gemaakt van het groen. Op de toegangswegen en op alle grote doorgaande wegen kan de aanplant van laanbomen het groene karakter van Capelle benadrukken. Bij het ontwikkelen van nieuwe plannen, maar ook bij het beheer van de bestaande inrichting, wil de gemeente het water zoveel mogelijk zichtbaar en toegankelijk laten zijn. Dit geldt zowel voor de Hollandsche IJssel als voor de waterpartijen die in de gemeente aanwezig zijn [ Aanbesteding welzijnswerk Binnen zijn meerdere grote en kleine welzijnsorganisaties werkzaam. In 2012 is een grote welzijnsaanbesteding uitgevoerd om meer structuur aan te brengen in dit diverse veld en het grote aantal gesprekspartners terug te brengen. Vanaf 1 januari 2013 wordt het welzijnswerk uitgevoerd door Buurtkracht. Buurtkracht bestaat uit een combinatie van drie partijen: Perspect, Sagènn Re-integratie BV en de Stichting Thuiszorg Rotterdam. Buurtkracht voert in opdracht van de gemeente het welzijnswerk uit conform de visie Welzijn Nieuwe Stijl. Dat betekent dat meer wordt ingezet op wat bewoners zelf kunnen en het versterken van de eigen kracht. Om dat te bereiken zet Buurtkracht per wijk een sociaal team van werkers in dat signalen opvangt en bewoners waar nodig ondersteunt. [Actieplan Welzijn en Zorg, Gemeente ]. 17

24 18

25 4 Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente Dit hoofdstuk gaat in op de (beleefde) gezondheid en de zorgvraag van de inwoners van gemeente Capelle aan den IJssel. Hierbij is gebruik gemaakt van het rapport Gezondheid in Kaart met gegevens van de GGD Rotterdam-Rijnmond uit de Gezondheidsenquête 2008/2009 [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]; de rapportage van de gemeente met gegevens van de Jeugdmonitor Rijnmond 2009 [GGD Rotterdam- Rijnmond, ]; de Ouderenmonitor 2011 [STOEL, 2011] en de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) van Nivel en het NPCF [ 4.1 Ervaren gezondheid inwoners De gezondheidstoestand van de inwoners wordt beschreven aan de hand van beschikbare enquêtegegevens, zoals de Gezondheidsenquête, de Jeugdmonitor van de GGD Rotterdam-Rijnmond en de Ouderenmonitor. Waar mogelijk zijn de gegevens vergeleken met de andere regiogemeenten (Albrandswaard, Barendrecht, Krimpen aan den IJssel, Lansingerland, Maassluis, Ridderkerk, Schiedam, Vlaardingen). Ook zijn waar beschikbaar landelijke gegevens toegevoegd; deze cijfers zijn echter door het gebruik van verschillende leeftijdsgroepen meestal niet één-op-één vergelijkbaar met Algemene gezondheid Jeugd De gezondheid van de 2-jarigen en de 5- en 6-jarigen in wordt door 4% van de ouders als gaat wel tot slecht beoordeeld. Van de 12- en 13-jarigen ervaart 16% de gezondheid als gaat wel tot slecht. Landelijke cijfers laten zien dat 5% van de ouders van 0-11 jarigen de gezondheid van hun kind als gaat wel tot slecht ervaart; onder jarigen is dit 10% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Volwassenen Van de inwoners van van jaar ervaart 11% zijn/haar gezondheid als matig of slecht, dit is vergelijkbaar met de andere regiogemeenten (10%). Landelijk ervaart 19% van de inwoners van 0 jaar en ouder zijn/haar gezondheid als minder goed. Bijna de helft (49%) van de inwoners van jaar in Capelle aan den IJssel geeft aan één of meerdere chronische aandoeningen te hebben, dit komt nagenoeg overeen met de andere regiogemeenten (46%). De meest voorkomende aandoeningen zijn migraine/ernstige hoofdpijn (17%), depressiviteit (11%) en nek/schouderaandoeningen (10%). Onder jarigen in komt vaker depressiviteit voor dan in de andere regiogemeenten (11% versus 7%). Het percentage jarigen met kanker is in Capelle iets hoger dan in de regiogemeenten, namelijk 2% versus 1% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Ouderen Onder 55-plussers in ervaart 19% zijn/haar gezondheid als matig of slecht, in vergelijking met 22% in de regiogemeenten. Van de 55-plussers geeft 80% aan één of meerdere chronische aandoeningen te hebben, dit is vergelijkbaar met de andere regiogemeenten (77%). De meest voorkomende aandoeningen zijn artrose van heup/knie (32%) hoge bloeddruk (31%) en nek/schouderaandoeningen (13%). Kanker en darmstoornissen komen in iets vaker voor dan in de regiogemeenten (respectievelijk 10% versus 6% en 7% versus 5%) [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Bijna een kwart (24%) van de 65-plussers in ervaart zijn of haar eigen gezondheid als matig en 4% benoemt de ervaren gezondheid als slecht. Ruim twee derde (70%) wordt in het dagelijks leven beperkt door een chronische aandoening. De meest voorkomende chronische aandoeningen (door een arts vastgesteld) zijn: hoge bloeddruk (36%), gewrichtsslijtage van heupen en knieën (35%), ernstige aandoening van de rug (17%), osteoporose (17%), luchtwegaandoeningen (15%) en diabetes (14%). Aandoeningen waarmee een relatief grote groep ouderen niet naar een arts gaat zijn: incontinentie (9%), migraine/ernstige hoofdpijn (6%) en duizeligheid met vallen (5%). 19

26 Opvallend aan deze aandoeningen is dat er bijna evenveel of meer ouderen zijn die deze klachten niet melden bij een arts dan wel [STOEL, 2011] Psychische gezondheid Jeugd Volgens de ouders heeft 11% van de 5- en 6-jarigen in een hoge score op psychosociale problemen; volgens de leerkrachten is dit percentage 9%. Bij 3% van de kinderen is volgens zowel de ouders als de leerkrachten sprake van psychosociale problemen. Van de 12- en 13-jarigen heeft 15% een hoge score op psychosociale problemen. Bij 12- en 13-jarigen is het percentage leerlingen met een zorgelijke score op emotionele problemen (zoals gebrek aan zelfvertrouwen en teruggetrokken gedrag) 21%. Van de 12- en 13- jarigen heeft 22% wel eens suïcidegedachten en 3% heeft daadwerkelijk een suïcidepoging ondernomen. Landelijk is het percentage jarigen met emotionele problemen 15% en het percentage jarigen met psychosociale problemen 16% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Volwassenen In heeft 6% van de inwoners van jaar een hoog risico op een depressie, dit is vergelijkbaar met de regiogemeenten (5%). Vier procent van de jarigen gebruikt medicijnen voor angst, depressie, spanning of stress (5% in de regiogemeenten). Het percentage inwoners van jaar dat aangeeft matig tot zeer ernstig eenzaam te zijn is hoger in dan in de andere regiogemeenten (39% versus 33%) [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Ouderen Onder inwoners van 55 jaar en ouder heeft 5% een hoog risico op een depressie (4% in regiogemeenten). Van de 55-plussers gebruikt 11% medicijnen voor angst, depressie, spanning of stress, in de regiogemeenten is dit 9%. Matige tot zeer ernstige eenzaamheid komt voor bij 38%, dit komt overeen met de regiogemeenten [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Van de 65-plussers in heeft 6% een matig risico op een angststoornis of depressie en een bijna gelijk percentage (5%) heeft een hoog risico op een van deze aandoeningen. Een op de drie ouderen (35%) is matig tot zeer ernstig eenzaam [STOEL, 2011] Overgewicht Jeugd Uit metingen door de jeugdgezondheidszorg blijkt dat in 7% van de 2-jarigen en 8% van de 5- en 6-jarigen matig overgewicht heeft, obesitas komt voor bij 1% van de 2-jarigen en 3% van de 5- en 6- jarigen. Uit zelfgerapporteerde gegevens blijkt dat 10% van 12- en 13-jarigen overgewicht heeft. Hierbij dient in gedachten te worden gehouden dat dit percentage in werkelijkheid waarschijnlijk iets hoger ligt, omdat jongeren geneigd zijn de verhouding van lengte en gewicht gunstiger in te schatten dan feitelijk het geval is [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. In vergelijking met landelijke cijfers komen overgewicht en obesitas in Capelle aan den IJssel ongeveer even vaak voor [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Overgewicht wordt deels veroorzaakt door onvoldoende lichaamsbeweging. Van de 2-jarigen in Capelle speelt 53% minstens vijf dagen per week buiten; onder kleuters van 5-6 jaar is dit 57%. Bij oudere kinderen is gekeken naar de sportdeelname: bijna twee derde van de jarigen is lid van een sportvereniging (64%). Bijna de helft van de 5-6 jarigen (46%) en ruim driekwart van de jarigen (77%) sport minstens twee dagen per week buiten schooltijd. Landelijke cijfers geven aan dat 60% van de driejarigen en 67% van de 5-12 jarigen (bijna) iedere dag buiten speelt en dat op het voortgezet onderwijs 67% lid is van een sportvereniging [GGD Rotterdam- Rijnmond, ]. Volwassenen Overgewicht komt in voor bij 49% van de inwoners van jaar (32% heeft matig overgewicht en 17% heeft obesitas); in de andere regiogemeenten komt obesitas onder jarigen minder vaak voor (12%). Van de Nederlanders van 20 jaar en ouder heeft 46% matig overgewicht en 11% heeft obesitas. In voldoet 45% van de jarigen niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (voor volwassenen: een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste vijf, maar bij voorkeur alle 20

27 dagen van de week); in de andere regiogemeenten is dit 41%. Landelijk is het percentage inwoners van 12 jaar en ouder dat niet aan deze norm voldoet 46% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Ouderen Bij 60% van de inwoners van 55 jaar en ouder in komt overgewicht voor (45% matig overgewicht en 15% obesitas). De percentages in de GGD-regio komen hiermee overeen (44% matig overgewicht en 16% obesitas). In voldoet 34% van de 55-plussers niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (30% in de regiogemeenten) [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Uit de Ouderenmonitor blijkt dat bij één op de vijf 65-plussers in sprake is van obesitas [STOEL, 2011] Roken Jeugd In de gemeente rookt minder dan 1% van de 12- tot en met 13-jarigen; 18% heeft wel eens gerookt. Landelijk heeft 33% van de jarigen wel eens gerookt en 8% rookt dagelijks [GGD Rotterdam- Rijnmond, ]. Volwassenen Van de inwoners van jaar in rookt 24%; dit percentage is vergelijkbaar met de regiogemeenten (26%). Landelijk rookt 29% van de personen van 12 jaar en ouder [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Ouderen In rookt 17% van de inwoners van 55 jaar en ouder, dit komt overeen met de regiogemeenten [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Uit de Ouderenmonitor blijkt dat 14% van de 65-plussers rookt. Iets meer dan de helft (53%) heeft vroeger wel gerookt maar doet dat nu niet meer [STOEL, 2011] Alcoholgebruik Jeugd Van de jongeren van jaar in heeft 35% wel eens alcohol gedronken; 17% heeft in de afgelopen vier weken alcohol gedronken en 12% van de jongeren heeft in de laatste vier weken bij een gelegenheid meer dan vijf glazen gedronken [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Landelijk heeft 49% van de jarigen en 77% van de jarigen wel eens alcohol gedronken. Alcoholgebruik in de afgelopen vier weken wordt landelijk door 14% van de groep 8 leerlingen en door 13% van de brugklassers gerapporteerd [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Volwassenen Overmatig drankgebruik (meer dan 21 glazen alcoholische drank per week bij mannen en meer dan 14 glazen bij vrouwen) komt voor bij 8% van de jarigen; dit komt overeen met de regiogemeenten. Van de jarigen overschrijdt 45% de alcoholnorm van 2 glazen alcoholische drank (mannen) of 1 glas alcoholische drank per dag (vrouwen); in vergelijking met de andere regiogemeenten (51%) is dit minder [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Ouderen Overmatig drankgebruik komt voor bij 11% van de 55-plussers in ; dit is gelijk aan het percentage in de regiogemeenten. Van de 55-plussers in overschrijdt 44% de norm aanvaardbaar alcoholgebruik; in de regiogemeenten is dit 41% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Vier op de vijf 65-plussers drinkt wel eens, 14% drinkt overmatig. Binge drinken (zes glazen of meer op een dag drinken) heeft 6% van de 65-plussers afgelopen week gedaan [STOEL, 2011]. 21

28 4.1.6 Drugsgebruik Jeugd Minder dan één procent van de jarigen geeft aan in de vier weken voor het onderzoek cannabis te hebben gebruikt. Harddrugsgebruik (in de afgelopen maand) is niet gerapporteerd in. Landelijk geeft 7% van de scholieren op het voortgezet onderwijs aan de laatste vier weken softdrugs te hebben gebruikt en 2% rapporteert in deze periode harddruggebruik [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Volwassenen Het percentage inwoners van jaar dat in het afgelopen jaar cannabis heeft gebruikt is 7%; dit percentage verschilt niet veel met de andere regiogemeenten (9%). Van de jarigen heeft 5% ooit harddrugs gebruikt; dit is vergelijkbaar met de regiogemeenten (6%) [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. 4.2 Ontwikkeling (eerstelijns) zorgvraag Om meer inzicht te krijgen in de eerstelijns zorgvraag van de inwoners van de gemeente is gebruik gemaakt van de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) van Nivel en het NPCF [ De VAAM verschaft inzicht in de huidige vraag naar eerstelijns gezondheidszorg in de gemeente. De data zijn gebaseerd op gegevens uit landelijke databases van steekproeven uit de bevolking of voorzieningen (huisartsen- en fysiotherapiepraktijken). De zorgvraag is vervolgens geschat door deze gegevens te extrapoleren naar de gemeente op grond van de bevolkingssamenstelling en de mate van stedelijkheid van het gebied. De uitkomsten zijn indicatief. Bijlage 4 bevat een overzichtstabel met de VAAM resultaten voor de gemeente, Rotterdam en Nederland. Huisartsenzorg en praktijkondersteuning Het verwachte aantal contacten met de huisarts in de huisartsenpraktijk per inwoner per jaar is 2,2 in Capelle aan den IJssel en het aantal verwachte consulten met de praktijkondersteuner (POH) ligt op 0,1 per inwoner per jaar; dit komt overeen met Rotterdam en Nederland. De meeste huisartscontacten in vinden plaats voor chronische ziekten (1.572 contacten per inwoners), overige aandoeningen (1.043 per inwoners) en infectieziekten (603 per inwoners). Het aantal huisartscontacten ligt voor infectieziekten, chronische ziekten, bewegingsapparaat, acute letsels, overige aandoeningen/klachten en psychische/sociale problemen hoger in dan in Rotterdam. Voor infectieziekten, bewegingsapparaat, overige aandoeningen/klachten ligt het aantal huisartscontacten in iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Verwacht wordt dat 48 per inwoners van de huisarts bezoekt voor diabetes, 17 per inwoners voor COPD, 130 per inwoners voor cardiovasculair risicomanagement en 6 per inwoners bezoekt de huisarts voor hartfalen. Farmaceutische zorg Het totaal aantal door huisartsen voorgeschreven medicijnen in de gemeente is per inwoners per jaar; in Rotterdam is dit en in Nederland Er worden in de gemeente met name veel kalmeringsmiddelen (421 per inwoners), maagmiddelen (350 per inwoners) en astma/copd middelen (331 per inwoners) voorgeschreven. Fysiotherapie en oefentherapie In de gemeente heeft 20,4% van de inwoners contact met de fysiotherapeut, hiervan is 3,7% voor chronische aandoeningen en 16,7% voor niet-chronische aandoeningen. 1,2% van de inwoners heeft contact met de oefentherapeut. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met Rotterdam en Nederland. Psychosociale zorg Het percentage inwoners met psychische problematiek geeft een inschatting van de vraag naar geestelijke gezondheidszorg. Dit is echter een overschatting van de vraag naar de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg, omdat niet iedereen met een psychisch probleem behoefte heeft aan professionele zorg. 32,2% van de inwoners van heeft klachten van psychisch onwelbevinden; dit is lager in vergelijking met Rotterdam (38,3%) maar iets hoger dan Nederland (30,6%). 22

29 Diëtetiek Het percentage inwoners dat contact heeft met een diëtist is 1,3% in. De percentages voor Rotterdam en Nederland komen hier mee overeen. Verloskundige zorg Het aantal geboortes en bevallingen in de eerste lijn per jaar is bepaald op basis van het aantal vruchtbare vrouwen tussen de 15 en 39 jaar. In zijn er 11 geboortes en 4 bevallingen in de eerste lijn per inwoners per jaar; deze aantallen komen overeen met Nederland. In Rotterdam zijn deze aantallen respectievelijk 13 en 4. Verpleging en verzorging Het aantal uren huishoudelijke hulp en dagelijkse verzorging/verpleging kan worden beschouwd als indicatie van het gebruik van thuiszorg. Het aantal uren huishoudelijke hulp in is 9,5 uur per inwoner per jaar en het aantal uren dagelijkse verzorging/verpleging is 3,0 uur per inwoner per jaar. Deze aantallen zijn vergelijkbaar met het Rotterdamse en het landelijk gemiddelde (respectievelijk 9,3 en 3,5 uur; 9,3 en 2,7 uur). 23

30 4.3 Prognose eerstelijns zorgvraag jaar De omvang van de bevolking van zal in de komende jaren met ongeveer 3% toenemen tot in krijgt de komende jaren te maken met een vergrijzende bevolking. De sterkste toename is zichtbaar bij de groep inwoners van jaar, deze groep zal met 66% toenemen. Ook de groep van 75 jaar en ouder zal toenemen, met 40% [GGD Rotterdam-Rijnmond, ]. Dit kan de zorgvraag in de gemeente beïnvloeden. Veroudering van de gemeente kan leiden tot een toename van de zorgvraag. Figuur 5 laat zien dat de verwachte zorgvraag in gemeente in de jaren iets zal toenemen. Voor alle ziektebeelden, gepresenteerd in de figuren, is een stijging van het aantal huisartsenepisodes te zien. Figuur 5. Huisartsenepisodes (per inwoners), 2012, 2020, 2030, 2040 Bron: CBS LINH 24

31 5 Zorgvraag en aanbod In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op het bestaande en benodigde zorgaanbod in de gemeente Capelle aan den IJssel. 5.1 Bestaand en benodigd (eerstelijns) zorgaanbod In gemeente zijn verscheidene eerstelijns zorgverleners gevestigd [ Voor de vaststelling van het benodigd zorgaanbod (hierna ook wel fte genoemd) voor wijkgerichte zorg is inzicht in onderstaande aspecten van belang. Demografische gegevens (aantal inwoners, samenstelling, SES, leeftijdsopbouw) geven een indicatie van het soort en de omvang van zorgvragen. Op basis van bijvoorbeeld de mate van vergrijzing is te verwachten dat het aantal chronische aandoeningen zal stijgen. De huisarts is in de eerste lijn de meest wijkgerichte discipline. Op de huisarts komen steeds meer taken af. De DBC s rondom ziektebeelden die nu langzaam maar zeker hun intrede doen, maken het voor iedere huisarts noodzakelijk praktijkondersteuning (dus extra fte) in te zetten. Ook door het verder overhevelen van taken uit de tweede lijn naar de eerste lijn zal het aantal fte alleen maar toenemen. De feminisering van de zorgsector leidt tot een verdere toename van parttime werken en daarmee stijgt het aantal werkzame personen in de eerstelijnszorg. De geraamde fte s vanuit de VAAM voor fysiotherapeuten blijken in de praktijk steeds lager dan het feitelijk aanbod. Fysiotherapeuten boren naast reguliere fysiotherapie echter extra markten aan, mede door verdergaande specialisatie. Beweegprogramma s en leefstijladvisering zijn hier voorbeelden van. Specialismen kunnen ook een wijkoverstijgend niveau hebben, zoals kinderfysiotherapie. Toerekenen van fysiotherapeuten aan de individuele wijken is feitelijk alleen noodzakelijk voor specialismen met als doelgroep minder mobiele thuiswonenden, zoals ouderen. Ook oefen- en ergotherapeuten kennen een ander schaalniveau. Psychologen, logopedisten, diëtisten en verloskundigen hebben ook vaak een specialisatie en/of verzorgingsgebied dat de individuele wijk ontstijgt. Tweedelijns instellingen bieden steeds meer zorg op eerstelijns niveau aan, zoals fysiotherapie, ergotherapie, en logopedie. De gepresenteerde cijfers ten aanzien van het zorgaanbod dienen daarom, net zoals de data ten aanzien van gezondheid en zorgvraag, aangemerkt te worden als indicatief. Om het werkelijke en naar de toekomst benodigde zorgaanbod scherper in beeld te krijgen, verdient het de aanbeveling om van de beroepsgroepen de verschillende specialisaties en capaciteitsgegevens in beeld te brengen. Op basis van de lijst met eerstelijns zorgverleners in de gemeente (bijlage 1) is in tabel 3 te zien welke en hoeveel disciplines in 2012 werkzaam waren. 25

32 Tabel 3. Eerstelijns zorgaanbod in werkgebied Eerstelijns zorgaanbod in werkgebied Huisartsgeneeskundige zorg 1 Aantal praktijken met POH somatiek 5 24 fte Aantal praktijken met POH GGZ 0 Fysiotherapie 2 67,2 fte Oefentherapie 2 4,2 fte Verloskundige zorg 1 5,6 fte Tandheelkundige zorg 4 25 Farmaceutische zorg 4 7 Logopedie 3 6 fte Eerstelijns psycholoog 2 4,2 fte Voedingsvoorlichting en diëtetiek 3 7,2 fte 1 Gemiddeld 0,8 fte; 2 Gemiddeld 0,7 fte; 3 Gemiddeld 0,6 fte; 4 Hierbij gaat het om het aantal gevestigde praktijken en apotheken Huisartsgeneeskundige zorg en praktijkondersteuning In gemeente zijn 33 huisartsen (24 fte) gevestigd. Vijf praktijken hebben een POH somatiek in dienst. Per inwoners is er 0,50 huisartsen beschikbaar. Dit is lager dan het landelijk gemiddelde van 0,55 huisartsen per inwoners (tabel 4). Tabel 4. Kengetallen huisartsen in gemeente Huisartsen [aantal] Huisartsen [per inwoners] Capelle aan den IJssel 33 0, Rotterdam 390 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde huisarts [meter] Fysiotherapie en oefentherapie In gemeente zijn relatief veel fysiotherapeuten gevestigd (67,2 fte). Hierbij dient opgemerkt worden dat er beter inzicht gewenst is in de specialisatie en fte om een genuanceerd beeld te kunnen krijgen. Gelet op de toenemende behoefte aan beweegprogramma s wanneer het gaat om overgewicht, chronische aandoeningen maar ook psychische klachten en leefstijl in het algemeen, is het aannemelijk dat de vraag naar fysiotherapie en oefentherapie de komende jaren zal toenemen. De reisafstand naar de fysiotherapeut en oefentherapeut is in korter dan in Nederland (tabel 5 en 6). Tabel 5. Kengetallen fysiotherapeuten in gemeente Capelle aan den IJssel Fysiotherapeuten [aantal] Fysiotherapeuten [per inwoners] 78 1, Rotterdam 739 1, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde fysiotherapeut [meter] 26

33 Tabel 6. Kengetallen oefentherapeut in gemeente Capelle aan den IJssel Oefentherapeut [aantal] Oefentherapeut [per inwoners] 7 0, Rotterdam 105 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde oefentherapeut [meter] Verloskundige zorg Er zijn in drie verloskundigenpraktijken gevestigd, waar zeven verloskundigen werkzaam zijn. Daarnaast zijn er in het IJsselland Ziekenhuis negen verloskundigen werkzaam (in totaal 12,8 fte). Er is ruim voldoende capaciteit in. Tabel 7. Kengetallen verloskundigen in gemeente Capelle aan den IJssel Verloskundigen [aantal] 7 0,11 Verloskundigen [per inwoners] Rotterdam 112 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde verloskundige [meter] Tandheelkundige zorg Het zorgaanbod voor tandheelkundige zorg in is voldoende voor het aantal inwoners. Er zijn 25 tandartspraktijken in de gemeente (bijlage 1). Farmaceutische zorg Het aanbod van farmaceutische zorg is voldoende. Er bevinden zich zeven apotheken in en deze zijn in verschillende wijken gevestigd. Per apotheek zijn ongeveer inwoners nodig om economisch rendabel te kunnen zijn. Voor gemeente zijn dit ruim inwoners per apotheek. Tabel 8. Kengetallen apothekers in gemeente Apothekers [aantal] Apothekers [per inwoners] Capelle aan den IJssel 8 0, Rotterdam 127 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde apotheker [meter] Logopedie Het aanbod van logopedie in de gemeente is lager dan het Rotterdams en Nederlands gemiddeld aantal logopedisten per inwoners. Tabel 9. Kengetallen logopedisten in gemeente Capelle aan den IJssel Logopedisten [aantal] Logopedisten [per inwoners] 10 0, Rotterdam 128 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde logopedist [meter] 27

34 Eerstelijns psychologische zorg In zijn vijf praktijken voor eerstelijns psychologische zorg, waar zes psychologen werkzaam zijn (4,2 fte). Tabel 10. Kengetallen psychologen in gemeente Psychologen [aantal] Psychologen [per inwoners] Capelle aan den 6 0, IJssel Rotterdam 46 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde psycholoog [meter] Diëtetiek In de gemeente zijn zes diëtistenpraktijken gevestigd, waar twaalf diëtisten werkzaam zijn (7,2 fte). Ondermeer gelet op het hoge percentage van mensen met overgewicht in de gemeente is het van belang dat er voldoende aanbod van diëtetiek in de gemeente aanwezig is. Tabel 11. Kengetallen diëtisten in gemeente Capelle aan den IJssel Diëtisten [aantal] Diëtisten [per inwoners] 12 0, Rotterdam 69 0, Nederland , Bron: ROS en Afstand dichtstbijzijnde diëtist [meter] Maatschappelijk werk Maatschappelijk werk wordt per 1 januari 2013 in geleverd door Buurtkracht. Voorheen werd dit geleverd door Kwadraad. Knelpunten worden ervaren in het aanbod van maatschappelijk werk. Problemen worden veelal in de huisartsenpraktijk opgevangen door de POH GGZ. 28

35 Gezondheidscentra en diagnostische centra Er zijn vier gezondheidscentra in (Oostgaarde, Spoorlaan, De Rozenburcht en Asclepios). Bij gezondheidscentrum Oostgaarde is het mogelijk om bloed te laten prikken; bij gezondheidscentrum Spoorlaan is het mogelijk om bloed te laten prikken, een functieonderzoek en een fundusscreening te laten uitvoeren. Figuur 6. Overzicht gezondheidscentra en diagnostische centra Diagnostische centra Multi eerstelijnscentra Multi duo huisarts en fysiotherapeut Bron: ROS en 29

36 5.2 Eerstelijns zorgaanbieders in beeld Aan de hand van een aantal kaarten wordt de vestiging, spreiding en bereikbaarheid van eerstelijns disciplines in gemeente in beeld gebracht. Figuur 7 (Noord) en 8 (Zuid) laten zien welke disciplines op welke locatie gevestigd zijn; in figuur 9 t/m 16 wordt de spreiding en bereikbaarheid weergegeven. Punten van aandacht bij het lezen van de kaart zijn: Een overzicht van de praktijken is in bijlage 1 opgenomen. De disciplines die ook in de tweede lijn voorkomen, zijn in de kaart opgenomen (fysiotherapeuten, verloskundigen). Figuur 7. Overzicht en aantallen eerstelijns zorgverleners (Noord) 30

37 Figuur 8. Overzicht en aantallen eerstelijns zorgverleners (Zuid) 31