Nationale surveillance antibioticaresistentie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nationale surveillance antibioticaresistentie"

Transcriptie

1 Nationale surveillance antibioticaresistentie Prof. Dr. Rutger Jan van der Gaag Dr. Annelot Schoffelen Dr. Ir. Sabine de Greeff Netwerken ABR-surveillance 31 oktober 2017

2 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen Bedrijfsnamen

3 One Health aanpak integrale, vanuit de volksgezondheid aangevlogen aanpak

4 Meerjarenagenda ABR Kamerbrief 24 juni 2015 Vertraging opkomst en verspreiding BRMO Vroege detectie en snelle respons Internationale samenwerking Daling vermijdbare zorginfecties Reductie min. 50% onjuist gebruik 4

5 Belang van surveillance Information for action Surveillance: middel Trends in tijd, plaats en persoon (bij wie, wanneer en waarom?) GGD, huisartsen, labs, ziekenhuizen, verpleeghuizen, zorgnetwerken, VWS (Epidemiologisch) onderzoek Ernst (ziektelast) en impact (en hoe erg is het?) essentieel bij het prioriteren, implementeren en evalueren van bestrijdingsmaatregelen Beleid (bij)sturen op basis van informatie

6 Surveillance van ABR in de zorg Routine diagnostiek ISIS-AR AST Pathogeen surveillance Antibiotica gebruik Zorggerelateerde PREZIES infecties SNIV SO-ZI/AMR 6

7 Antibiotica gebruik Surveillance & Stewardship Projecten Juist gebruik antibiotica Pilots in enkele instellingen Huisarts Verpleeghuis Ziekenhuis Extractie data uit elektronische dossiers Centraal: bewerken tot feedback rapporten Lokaal: stewardship maatregelen n.a.v. resultaten Later meer hierover 7

8 ISIS-AR Surveillance antibioticaresistentie Gezamenlijk initiatief NVMM en RIVM Routine diagnostiek >40 deelnemende MMLs 80% van de ziekenhuizen Monitoren trends (opkomende) ABR 8

9 PREZIES Surveillance zorggerelateerde infecties in ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra Totale heupprothese 88 % deelname ZH (2016) Incidentiemeting: - Postoperatieve wondinfecties - Lijnsepsis Prevalentiemeting: alle soorten zorginfecties 9

10 Zorggerelateerde infecties Ontwikkelingen Optimaliseren surveillance door: Introductie van basissurveillance Streven naar semi-automatische surveillance Bespreken resultaten in zorgnetwerken 10

11 SNIV Surveillance verpleeghuizen Sentinel Gestandaardiseerd, benchmark - Zorginfecties - Antibioticagebruik - Verdiepende modules (sampling) In de workshops meer hierover 11

12 Data for action Nationale surveillance van ABR Bespreken met de zorgnetwerken 12

13 Kortom ABR heeft grote gevolgen voor de publieke gezondheid Surveillance is een essentieel onderdeel voor beheersing ABR Overzicht van nationale en lokale situatie actie Ontwikkeling van richtlijnen en verbeteren patiëntenzorg Inzicht in ziektelast/impact nodig om passende maatregelen te nemen Vernieuwde landelijke surveillance ABR bouwt voort op bestaande surveillance instrumenten Gegevensverzameling vindt grotendeels plaats in de zorgnetwerken met centrale aansturing 13

14 Ontwikkelingen Kerngroep surveillance Minder registratie, meer automatiseren Netwerken in de zorgnetwerken REC-ers: regionaal epidemiologisch consulenten, verbinden van landelijk en regionaal Betere en beter toegankelijke data for action 14

Stand van zaken SNIV. Netwerken in ABR-surveillance. Linda Verhoef, Epidemioloog

Stand van zaken SNIV. Netwerken in ABR-surveillance. Linda Verhoef, Epidemioloog Stand van zaken SNIV Netwerken in ABR-surveillance Linda Verhoef, Epidemioloog sniv@rivm.nl Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Regionale risicoprofielen ABR

Regionale risicoprofielen ABR Regionale risicoprofielen ABR Doel risicoprofiel Stand van zaken in regio Prioritering van beleid en maatregelen Middel voor netwerkvorming en draagvlak voor aanpak ABR Het risicoprofiel geeft idealiter

Nadere informatie

De deskundige infectiepreventie, onmisbaar in de strijd tegen antibioticaresistentie

De deskundige infectiepreventie, onmisbaar in de strijd tegen antibioticaresistentie De deskundige infectiepreventie, onmisbaar in de strijd tegen antibioticaresistentie Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring

Nadere informatie

Surveillance van ABR. 17 sept 2015

Surveillance van ABR. 17 sept 2015 Surveillance van ABR 17 sept 2015 1 2 Advies carbapenemresistentie gedeeld met Tweede kamer dataverzameling is relatief langzaam, versnipperd niet toekomstbestendig onopgemerkte verspreiding tussen zorginstellingen

Nadere informatie

SNIV 03. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 3 september Het doel van SNIV

SNIV 03. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 3 september Het doel van SNIV Het doel van SNIV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren

Nadere informatie

Artikelen Surveillance intensiveren en zorgnetwerken opzetten

Artikelen Surveillance intensiveren en zorgnetwerken opzetten Artikelen Surveillance intensiveren en zorgnetwerken opzetten A. Schreijer, K. Damen,A. Reusken, C. Laurent, J. van der Gaag, S. de Greeff, M. van der Lubben, M. Mennen, M. Bonten Steeds meer bacteriën

Nadere informatie

Nieuwsbrief SNIV Nieuwe opzet SNIV Uitreiking certificaten Adviescommissie

Nieuwsbrief SNIV Nieuwe opzet SNIV Uitreiking certificaten Adviescommissie In dit nummer 1. Nieuwe opzet SNIV Uitreiking certificaten Adviescommissie. Incidentiemeting Prevalentiemeting SNIV Symposium 31 oktober 13 Kerstgroet 3. Resultaten incidentiemeting t/m week 7 13 Figuur

Nadere informatie

Resultaten Ambities Plannen

Resultaten Ambities Plannen Resultaten Ambities Plannen van het RZN ABR Utrecht Marc Bonten Voorzitter Regionaal Coördinatie Team 21 januari 2019 Missie RZN ABR Utrecht Vermijdbare schade aan en sterfte van patiënten door infecties

Nadere informatie

SNIV 04. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 4 december Het doel van SNIV

SNIV 04. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 4 december Het doel van SNIV Het doel van SNIV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren

Nadere informatie

BMI en het risico op een Postoperatieve Wondinfecties (POWI)

BMI en het risico op een Postoperatieve Wondinfecties (POWI) BMI en het risico op een Postoperatieve Wondinfecties (POWI) Anouk Meijs Epidemioloog 1 Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring

Nadere informatie

Publieksversie netwerkplan Regionaal Zorgnetwerk Antibioticaresistentie Noord-Brabant mei 2019-mei In 2016 is het Ministerie van

Publieksversie netwerkplan Regionaal Zorgnetwerk Antibioticaresistentie Noord-Brabant mei 2019-mei In 2016 is het Ministerie van Publieksversie netwerkplan Regionaal Zorgnetwerk Antibioticaresistentie Noord-Brabant mei 2019-mei 2021. In 2016 is het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het Antibioticaresistentie (ABR)-programma

Nadere informatie

De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten?

De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten? 24 e dag van de ziekenhuishygiene, 15 december Gent De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten? dr. Ina (L.E.) Willemsen Consultant Infectiepreventie Amphia

Nadere informatie

SNIV 01. Nieuwsbrief. Jaargang 7 nummer 1 maart Het doel van SNIV

SNIV 01. Nieuwsbrief. Jaargang 7 nummer 1 maart Het doel van SNIV Het doel van SNV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren van

Nadere informatie

WELKOM. Dagvoorzitter Peter van Rijn. Symposium 30 juni 2017 Regionaal Meldpunt voor Uitbraken van Infectieziekten & BRMO. GGD Rotterdam-Rijnmond

WELKOM. Dagvoorzitter Peter van Rijn. Symposium 30 juni 2017 Regionaal Meldpunt voor Uitbraken van Infectieziekten & BRMO. GGD Rotterdam-Rijnmond WELKOM Dagvoorzitter Peter van Rijn Symposium 30 juni 2017 Regionaal Meldpunt voor Uitbraken van Infectieziekten & BRMO GGD Rotterdam-Rijnmond Programma Ochtend 10.15 In gesprek met bestuurders Presentatie

Nadere informatie

SNIV 04. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 1 maart Het doel van SNIV. 1. Interview met Paul Bergervoet, SNIV, RIVM

SNIV 04. Nieuwsbrief. Jaargang 9 nummer 1 maart Het doel van SNIV. 1. Interview met Paul Bergervoet, SNIV, RIVM Het doel van SNIV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren

Nadere informatie

Bestuurlijke afspraken antibioticaresistentie in de zorg

Bestuurlijke afspraken antibioticaresistentie in de zorg Bestuurlijke afspraken antibioticaresistentie in de zorg Inleiding Antibiotica zijn in de eerste plaats nodig voor het bestrijden van bacteriële infecties. Antibiotica zijn daarnaast onmisbaar voor het

Nadere informatie

Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem

Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Jaargang 4 nummer 3 september In dit nummer. Het doel van SNIV. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen.

Jaargang 4 nummer 3 september In dit nummer. Het doel van SNIV. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen. In dit nummer Actiz bericht over surveillance Congressen SNIV op het V&VN VS congres 1..1 SNIV op Verensocongres 3..1 3 Onderzoeken SATURN Clostridium difficile infecties in verpleeghuizen: een interventie

Nadere informatie

MRSA-overdracht: Hoe kunnen we samenwerken binnen zorgnetwerken?

MRSA-overdracht: Hoe kunnen we samenwerken binnen zorgnetwerken? MRSA-overdracht: Hoe kunnen we samenwerken binnen zorgnetwerken? Werkconferentie bij kwetsbare ouderen 10-02-2017 Ine van Gils, Deskundige Infectiepreventie, Unic Medical Services BV www.infectiepreventie.nl

Nadere informatie

Daarvoor zal de komende jaren een aantal tussenstappen worden gezet, wat leidt tot de volgende meerjarenplanning.

Daarvoor zal de komende jaren een aantal tussenstappen worden gezet, wat leidt tot de volgende meerjarenplanning. Meerjarenagenda antibioticaresistentie in de zorg Partijen zijn een Meerjarenagenda antibioticaresistentie in de zorg overeen gekomen met daarin heldere afspraken om de effecten van antibioticaresistentie

Nadere informatie

SNIV 02. Nieuwsbrief. Jaargang 8 nummer 2 juni Het doel van SNIV. 1. Interview met Suzan van de Hoef. 2. Artikel van Carline den Dool

SNIV 02. Nieuwsbrief. Jaargang 8 nummer 2 juni Het doel van SNIV. 1. Interview met Suzan van de Hoef. 2. Artikel van Carline den Dool Het doel van SNV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren van

Nadere informatie

Infectiepreventie regio. i t Anja Schreijer, MD, PhD IVVU 16 september 2014 Arts Maatschappij & Gezondheid GGD regio Utrecht

Infectiepreventie regio. i t Anja Schreijer, MD, PhD IVVU 16 september 2014 Arts Maatschappij & Gezondheid GGD regio Utrecht Infectiepreventie regio Utrecht: casus antibioticaresistentie i t Anja Schreijer, MD, PhD IVVU 16 september 2014 j j,, p Arts Maatschappij & Gezondheid GGD regio Utrecht Disclosure Belangenverstrengeling:

Nadere informatie

Jaargang 4 nummer 4 december 2012 Het doel van SNIV. In dit nummer. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen.

Jaargang 4 nummer 4 december 2012 Het doel van SNIV. In dit nummer. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen. In dit nummer In gesprek met Astrid Beckers, specialist ouderengeneeskunde Naarderheem Bewegingen van en naar ziekenhuizen gecontinueerd in 13 3 Urineweginfecties voor alle deelnemers vast onderdeel basissurveillance

Nadere informatie

Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten

Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten Het Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten (EPI) bewaakt en analyseert de staat van infectieziekten voor de publieke gezondheid.

Nadere informatie

Meldingen van BRMOuitbraken. verpleeghuizen aan het SO-ZI / AMR. Paul Bijkerk - RIVM

Meldingen van BRMOuitbraken. verpleeghuizen aan het SO-ZI / AMR. Paul Bijkerk - RIVM Meldingen van BRMOuitbraken in verpleeghuizen aan het SO-ZI / AMR Paul Bijkerk - RIVM Surveillance en goede ketenzorg belangrijke pijlers Partijen zijn een Meerjarenagenda antibioticaresistentie in de

Nadere informatie

Peilstations juist gebruik antibiotica langdurige zorg

Peilstations juist gebruik antibiotica langdurige zorg Peilstations juist gebruik antibiotica langdurige zorg Ervaringen en doorontwikkeling RZN NH-FL 23 april 2019 Prof. dr. Cees Hertogh Agenda Aanleiding & doelstelling Werkwijze Conclusies & aanbevelingen

Nadere informatie

De meerwaarde van regionale soa-surveillance op basis van laboratoriumdiagnostiek. Het opsporen van regionale hotspots en lacunes

De meerwaarde van regionale soa-surveillance op basis van laboratoriumdiagnostiek. Het opsporen van regionale hotspots en lacunes Naam presentator 1-12-2016 De meerwaarde van regionale soa-surveillance op basis van laboratoriumdiagnostiek. Het opsporen van regionale hotspots en lacunes Anne koldenhof Charlie van de Weijden Wim Niessen

Nadere informatie

Disclosure slide. (potentiële) belangenverstrengeling

Disclosure slide. (potentiële) belangenverstrengeling Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere

Nadere informatie

Antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie Antibioticaresistentie One health fits all! Anja Schreijer, MD, PhD De gezonde lunch 7 april 2014 Arts-infectieziektebestrijding GGD regio Utrecht/RIVM Disclosure Belangenverstrengeling: Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Puntprevalentieonderzoek dragerschap resistente bacteriën in verpleeghuizen. Paul Bijkerk (RIVM) Rianne Vriend (REC RZN Zuidwest-Nederland)

Puntprevalentieonderzoek dragerschap resistente bacteriën in verpleeghuizen. Paul Bijkerk (RIVM) Rianne Vriend (REC RZN Zuidwest-Nederland) Puntprevalentieonderzoek dragerschap resistente bacteriën in verpleeghuizen Paul Bijkerk (RIVM) Rianne Vriend (REC RZN Zuidwest-Nederland) Antibioticaresistentie 2 One health 3 Surveillance en goede ketenzorg

Nadere informatie

Plan van aanpak ISIS (korte termijn)

Plan van aanpak ISIS (korte termijn) Plan van aanpak ISIS (korte termijn) Doelstellingen ISIS korte termijn (medio 2007- eind 2009) Het verzamelen en analyseren van resistentiedata van klinische relevante pathogenen t.b.v. : Monitoren van

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Effectiveness of case management in the reduction of COPD re-admissions: results of a pilot study Annelies E. van Eeden, Ingrid van de Poll, Gertrud van Vulpen, Tim Roldaan, Wies Wagenaar, Melinde Boland,

Nadere informatie

ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE

ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE 2018 Regionaal risicoprofiel Noord-Holland West Antibiotica worden toegepast om bacteriële infecties te behandelen of te voorkomen. Dit heeft in de vorige eeuw voor een

Nadere informatie

ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE

ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE ZICHT OP ANTIBIOTICARESISTENTIE 2018 Regionaal risicoprofiel Noord-Holland Oost/ Flevoland Antibiotica worden toegepast om bacteriële infecties te behandelen of te voorkomen. Dit heeft in de vorige eeuw

Nadere informatie

Heropsporing regio Arnhem: wat hebben we bereikt? Kirsten Wevers arts infectieziektenbestrijding i.o. GGD Gelderland-Midden

Heropsporing regio Arnhem: wat hebben we bereikt? Kirsten Wevers arts infectieziektenbestrijding i.o. GGD Gelderland-Midden Heropsporing regio Arnhem: wat hebben we bereikt? Kirsten Wevers arts infectieziektenbestrijding i.o. GGD Gelderland-Midden Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Nieuwsbrief 4 SNIV. Jaargang 6, december Afscheid Herbert van de Sande. 2. Interview met de nieuwe voorzitter van de SNIV adviescommissie

Nieuwsbrief 4 SNIV. Jaargang 6, december Afscheid Herbert van de Sande. 2. Interview met de nieuwe voorzitter van de SNIV adviescommissie Nieuwsbrief SNV Jaargang, december 1 n dit nummer o.a. 1. Afscheid Herbert van de Sande. nterview met de nieuwe voorzitter van de SNV adviescommissie 3. Veranderingen 15. revalentie meting november 1 5.

Nadere informatie

RIVM regioproject: Thuiszorg en antibioticaresistentie

RIVM regioproject: Thuiszorg en antibioticaresistentie RIVM regioproject: Thuiszorg en antibioticaresistentie AMPHI ARENA, 3 april 2018 Maarten van Mourik, deskundige infectiepreventie Disclosure belangen spreker Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor

Nadere informatie

ieuwsbrief Jaargang 5 nummer 1 april 2013 In dit nummer Het doel van SNIV SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen.

ieuwsbrief Jaargang 5 nummer 1 april 2013 In dit nummer Het doel van SNIV SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen. In dit nummer Taarten actie SNIV gaat certificaten uitdelen aan deelnemers SNIV op symposia en congressen Wekelijks melden vanuit uw eigen ECD Uit het signaleringsoverleg - - Griepepidemie in Nederland-

Nadere informatie

Waarom aanpak antibioticaresistentie?

Waarom aanpak antibioticaresistentie? pagina 1 van 6 Klik hier indien u deze nieuwsbrief niet kunt lezen. REGIONALE ZORGNETWERKEN ANTIBIOTICARESISTENTIE NOORD-HOLLAND EN FLEVOLAND NIEUWSBRIEF 1 MAART 2017 Waarom aanpak antibioticaresistentie?

Nadere informatie

WETEN is METEN. Objectief en gestandaardiseerd meten van infectiepreventiebeleid. UITNODIGING SYMPOSIUM Vrijdag 16 november :00 17:00

WETEN is METEN. Objectief en gestandaardiseerd meten van infectiepreventiebeleid. UITNODIGING SYMPOSIUM Vrijdag 16 november :00 17:00 WETEN is METEN Objectief en gestandaardiseerd meten van infectiepreventiebeleid UITNODIGING SYMPOSIUM Vrijdag 16 november 2018 9:00 17:00 Introductie Infectiepreventie in Nederland heeft door de jaren

Nadere informatie

HBV-vaccinatieprogramma voor risicogroepen

HBV-vaccinatieprogramma voor risicogroepen HBV-vaccinatieprogramma voor risicogroepen Hans van den Kerkhof Paul van Beek Anouk Urbanus Landelijke Coördinatie Infectieziekte (LCI) Centrum Infectieziektebestrijding RIVM 1 Disclosure belangen Hans

Nadere informatie

14 NOVEMBER SYMPOSIUM ANTIBIOTICARESISTENTIE EN OUDERENZORG

14 NOVEMBER SYMPOSIUM ANTIBIOTICARESISTENTIE EN OUDERENZORG 14 NOVEMBER SYMPOSIUM ANTIBIOTICARESISTENTIE EN OUDERENZORG Op dinsdag 14 november organiseren het ministerie van VWS en het RIVM in samenwerking met Vilans het symposium Antibioticaresistentie en ouderenzorg.

Nadere informatie

BRMO preventie: ervaringen van bewoners van verpleeg-en verzorgingshuizen Een RIVM regio project GGD Gelderland-Zuid

BRMO preventie: ervaringen van bewoners van verpleeg-en verzorgingshuizen Een RIVM regio project GGD Gelderland-Zuid BRMO preventie: ervaringen van bewoners van verpleeg-en verzorgingshuizen Een RIVM regio project GGD Gelderland-Zuid Sabiena Feenstra, arts M&G infectieziektebestrijding Disclosure belangen spreker Geen

Nadere informatie

Functionele aspecten van het regionale netwerk

Functionele aspecten van het regionale netwerk Functionele aspecten van het regionale netwerk Het probleem van antimicrobiële resistentie (ABR) Antibiotica worden toegepast om bacteriële infecties te behandelen en te voorkomen. Het zijn een van de

Nadere informatie

Regionale zorgnetwerken antibioticaresistentie

Regionale zorgnetwerken antibioticaresistentie Regionale zorgnetwerken antibioticaresistentie Anja Schreijer, MD, PhD, MPH Arts Maatschappij & Gezondheid/Infectieziektebestrijding STIP symposium 9-2-2018 Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

De ziektelast aan hepatitis in Nederland feiten gebaseerd op cohortmonitoring en registratie

De ziektelast aan hepatitis in Nederland feiten gebaseerd op cohortmonitoring en registratie De ziektelast aan hepatitis in Nederland feiten gebaseerd op cohortmonitoring en registratie Joop Arends Internist-Infectioloog Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) Voorzitter van de European Study

Nadere informatie

ieuwsbrief 2. Interview met Yolanda van Rijnsoever 31 oktober Najaar symposium: Infectieziekten, antibioticagebruik en resistentie in verpleeghuizen

ieuwsbrief 2. Interview met Yolanda van Rijnsoever 31 oktober Najaar symposium: Infectieziekten, antibioticagebruik en resistentie in verpleeghuizen In dit nummer. Interview met Yolanda van Rijnsoever 31 oktober Najaar symposium: Infectieziekten, antibioticagebruik en resistentie in verpleeghuizen Terugrapportage en referentiecijfers 3. Algemene vragenlijst

Nadere informatie

Urineweginfecties (UWI s): Antibiotica en resistentie bij microorganismen

Urineweginfecties (UWI s): Antibiotica en resistentie bij microorganismen Urineweginfecties (UWI s): Antibiotica en resistentie bij microorganismen in verpleeghuizen - SNIV 2012 -, De Reehorst, Driebergen Dr. Ine Frénay, arts-microbioloog RLM Dordrecht- Gorinchem 1 Indeling

Nadere informatie

De Nieuwe WIP Richtlijn Tuberculose

De Nieuwe WIP Richtlijn Tuberculose Disclosure belangen spreker Maarten Scholing, arts-microbioloog De Nieuwe WIP Richtlijn Tuberculose (potentiële) belangenverstrengeling Geen Herziening landelijke WIP richtlijn Tuberculose: preventie Voor

Nadere informatie

MUIZ 2.0. softwareontwikkelaar, alg. directeur. projectteam MUIZ, MPH. Hélène de Groot projectteam MUIZ, secretaris. projectteam MUIZ ZHZ

MUIZ 2.0. softwareontwikkelaar, alg. directeur. projectteam MUIZ, MPH. Hélène de Groot projectteam MUIZ, secretaris. projectteam MUIZ ZHZ MUIZ 2.0 Ranshuijsen van Loon GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland Zuid Rim Ranshuijsen softwareontwikkelaar, alg. directeur Nancy Reedijk projectteam MUIZ, MPH Hélène de Groot projectteam MUIZ, secretaris

Nadere informatie

Transmuraal Incident Melden

Transmuraal Incident Melden Transmuraal Incident Melden Patricia Jansen Transmuraal Incident Melden CASUS - 1 Jongen, 11 jaar oud: Do 20-5 consult op spreekuur vanwege maagklachten en dorst. Vr 22-5 lab laten prikken, nuchtere glucose

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF ABR. Nr oktober. Inhoud. Aanpak antibioticaresistentie door Zorgnetwerk Holland West

NIEUWSBRIEF ABR. Nr oktober. Inhoud. Aanpak antibioticaresistentie door Zorgnetwerk Holland West Een uitgave van Zorgnetwerk Holland West Inhoud Nr 1 2018 oktober Aanpak antibioticaresistentie door Zorgnetwerk Holland West en nieuwsbrief Drie goede redenen voor regionale ABR-samenwerking Inventarisatie

Nadere informatie

Strategische visie Werkgroep Ziekenhuisgeneeskunde 2015-2019. Dr. K. Magerman voorzitter werkgroep ZHgeneeskunde BAPCOC

Strategische visie Werkgroep Ziekenhuisgeneeskunde 2015-2019. Dr. K. Magerman voorzitter werkgroep ZHgeneeskunde BAPCOC Strategische visie Werkgroep Ziekenhuisgeneeskunde 2015-2019 Dr. K. Magerman voorzitter werkgroep ZHgeneeskunde BAPCOC Strategische visie Strategische visie: visie over langere termijn (5 jaar) keuze uit

Nadere informatie

Influenza de cijfersop eenrij

Influenza de cijfersop eenrij Influenza de cijfersop eenrij voorlopige schattingen influenza surveillance in Nederland 2017/2018 Rianne van Gageldonk-Lafeber RIVM - Centrum Infectieziektebestrijding Epidemiologie& Surveillance van

Nadere informatie

Strategisch beleidsplan PREZIES

Strategisch beleidsplan PREZIES Strategisch beleidsplan PREZIES 2011-2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Historische ontwikkeling PREZIES 3. Het belang van de volksgezondheid bij PREZIES 4. Het belang van zorginstellingen, zorgverleners,

Nadere informatie

Samenwerken in de wijk, óók met de huisartsenpraktijk

Samenwerken in de wijk, óók met de huisartsenpraktijk Samenwerken in de wijk, óók met de huisartsenpraktijk Roland Riemersma, huisarts, medische coördinator stichting EZA Mark Bokhove, hoofd publieks zaken gemeente Appingedam Disclosure belangen R.A. Riemersma

Nadere informatie

Toegankelijkheid van de huisartsenzorg voor mensen met psychische problemen. Peter Verhaak.

Toegankelijkheid van de huisartsenzorg voor mensen met psychische problemen. Peter Verhaak. Toegankelijkheid van de huisartsenzorg voor mensen met psychische problemen Peter Verhaak p.verhaak@nivel.nl Disclosure belangen spreker P. Verhaak (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN

SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN SAMENWERKEN BIJ ASPECIFIEKE LAGE RUGKLACHTEN Een gezamenlijke nascholing voor huisartsen, bedrijfsartsen en fysiotherapeuten December 2014 Arnela Suman a.suman@vumc.nl 020-4445945 DISCLOSURE BELANGEN Drs.

Nadere informatie

Samenvatting. Etiologie. samenvatting

Samenvatting. Etiologie. samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene inleiding op dit proefschrift. Luchtweginfecties zijn veel voorkomende aandoeningen, die door een groot aantal verschillende virussen en bacteriën veroorzaakt kunnen

Nadere informatie

Bevolkingsonderzoek darmkanker. Stand van zaken. 12 april Yvonne van Oosterhout Manager darmkankerscreening Bevolkingsonderzoek Zuid

Bevolkingsonderzoek darmkanker. Stand van zaken. 12 april Yvonne van Oosterhout Manager darmkankerscreening Bevolkingsonderzoek Zuid Bevolkingsonderzoek darmkanker Stand van zaken 12 april 2016 Yvonne van Oosterhout Manager darmkankerscreening Bevolkingsonderzoek Zuid Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Sponsoring

Nadere informatie

(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven. Geen. Bedrijfsnamen

(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven. Geen. Bedrijfsnamen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

Hoe ver reikt de grens?

Hoe ver reikt de grens? Hoe ver reikt de grens? Dr. ir. Marc van Mil Universitair docent & onderwijsinnovator Biomedische Genetica UMC Utrecht Marc van Mil werkt als docent en onderwijsinnovator bij opleiding Biomedische wetenschappen

Nadere informatie

Vereniging voor Medisch Microbiologische Laboratoria. Positiebepaling

Vereniging voor Medisch Microbiologische Laboratoria. Positiebepaling Vereniging voor Medisch Microbiologische Laboratoria Positiebepaling 9-2-2018 Inhoud 1 Managementsamenvatting... 2 2 Huidige situatie... 3 3 Belangenbehartiging door de VMML... 4 3.1 Verzameling en gebruik

Nadere informatie

Peter Jacobs. BRMO in de GGD-praktijk, wat kan men van de GGD verwachten

Peter Jacobs. BRMO in de GGD-praktijk, wat kan men van de GGD verwachten Peter Jacobs BRMO in de GGD-praktijk, wat kan men van de GGD verwachten Peter Jacobs 28 jan 2014 Disclosure belangen P. Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Aanmeldingsformulier PREZIES 2019

Aanmeldingsformulier PREZIES 2019 Aanmeldingsformulier PREZIES 2019 Naam organisatie:... Locatie(s):... Postadres:... Postcode:... Plaatsnaam:... Inkoopordernummer (indien nodig t.b.v. factuur):... Type organisatie: Basisziekenhuis Topklinisch

Nadere informatie

Genero Invitational Conference 27 maart 2017

Genero Invitational Conference 27 maart 2017 Genero Invitational Conference 27 maart 2017 Frans Baar, Spec Ouderengeneeskunde, Consulent consultatief palliatief team, directeur stichting Leerhuizen Palliatieve Zorg Ellen Vink, Netwerk coördinator

Nadere informatie

Jaargang 4 nummer 2 juni In dit nummer. Het doel van SNIV. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen.

Jaargang 4 nummer 2 juni In dit nummer. Het doel van SNIV. SNIV staat voor Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen. In dit nummer Deelnemersdag Evaluatie UWI registratie Actiz onderstreept belang infectieregistratie 3 IAZ diagnostiek gecontinueerd Resultaten t/m week Figuur 1. 1 deelnemende verpleeghuizen ieuwsbrief

Nadere informatie

Jacqueline van Diermen Praktijkverpleegkundige Vivium Naarderheem

Jacqueline van Diermen Praktijkverpleegkundige Vivium Naarderheem Jacqueline van Diermen Praktijkverpleegkundige Vivium Naarderheem (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Supraregionale analyse van ABR data

Supraregionale analyse van ABR data Supraregionale analyse van ABR data Vereenvoudigen en versnellen van data-analyse, rapportage en visualisatie Dr. Dennis Souverein Epidemioloog Streeklab Haarlem Streeklab Haarlem Missie: infectieveiligheid

Nadere informatie

ieuwsbrief 1. Congressen Prevalentiemeting april 2014 Validatiebezoeken prevalentiemeting Resultaten prevalentiemeting november 2013

ieuwsbrief 1. Congressen Prevalentiemeting april 2014 Validatiebezoeken prevalentiemeting Resultaten prevalentiemeting november 2013 n dit nummer 1. Congressen revalentiemeting april 1 Validatiebezoeken prevalentiemeting Resultaten prevalentiemeting november 13. ublicatie uitbraak RSV-B in een SNV huis Uit het signaleringsoverleg Griep

Nadere informatie

REGIONALE ZORGNETWERKEN ANTIBIOTICARESISTENTIE NOORD-HOLLAND & FLEVOLAND

REGIONALE ZORGNETWERKEN ANTIBIOTICARESISTENTIE NOORD-HOLLAND & FLEVOLAND pagina 1 van 5 Klik hier indien u deze nieuwsbrief niet kunt lezen. REGIONALE ZORGNETWERKEN ANTIBIOTICARESISTENTIE NOORD-HOLLAND & FLEVOLAND nieuwsbrief 2 juli 2017 Zet ook uw handtekening tegen antibioticaresistentie!

Nadere informatie

Wie zijn SCEN-artsen? Bregje Onwuteaka-Philipsen Isis van Gennip Roeline Pasman

Wie zijn SCEN-artsen? Bregje Onwuteaka-Philipsen Isis van Gennip Roeline Pasman Wie zijn SCEN-artsen? Bregje Onwuteaka-Philipsen Isis van Gennip Roeline Pasman Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)

Nadere informatie

Diagnostiek voor bronopsporing bij voedselinfecties of - vergiftigingen

Diagnostiek voor bronopsporing bij voedselinfecties of - vergiftigingen Diagnostiek voor bronopsporing bij voedselinfecties of - vergiftigingen Aarieke de Jong Expertisecentrum Voedselvergiftiging Alimentair consulent 1 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Doel MUIZ: regionale transparantie uitbraken infectieziekten en BRMO preventieve maatregelen verspreiding voorkomen

Doel MUIZ: regionale transparantie uitbraken infectieziekten en BRMO preventieve maatregelen verspreiding voorkomen Doel MUIZ: regionale transparantie uitbraken infectieziekten en BRMO preventieve maatregelen verspreiding voorkomen Ziekenhuizen, laboratoria, VVT inclusief revalidatiecentra Aangesloten op MUIZ (maart

Nadere informatie

(Ziek van) Besmette levensmiddelen, wat nu?

(Ziek van) Besmette levensmiddelen, wat nu? (Ziek van) Besmette levensmiddelen, wat nu? Ife Slegers Fitz-James Expertisecentrum Voedselvergiftiging Alimentair Consulent Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Jaarverslag Activiteiten PREZIES

Jaarverslag Activiteiten PREZIES Jaarverslag 2010 - Activiteiten PREZIES Organisatie en beleid Faillissement Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg Het jaar 2010 toonde PREZIES twee kanten van de medaille. Enerzijds was de deeiname

Nadere informatie

Visie/missie document LINK

Visie/missie document LINK LINK Visie/missie document LINK Schoffeleers S.M. (Simone) 16-5-2019 Onze wereld LINK is één van de 10 regionale Infectiepreventie en antibioticaresistentie netwerken in Nederland. Samen met betrokken

Nadere informatie

What s hot and what s not? Paul Bijkerk Epidemiologie en Surveillance Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM

What s hot and what s not? Paul Bijkerk Epidemiologie en Surveillance Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM What s hot and what s not? Paul Bijkerk Epidemiologie en Surveillance Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM 1 RIVM - 1909 Opgericht in Utrecht - 1953 Verhuizing naar Bilthoven - 2016 +- 1500 medewerkers

Nadere informatie

PERCEPTIE EN PERCEPTIEVRAGENLIJST COPD. Marian van Cuilenburg Kaderarts Astma/COPD Adembenemend 10, januari 2015

PERCEPTIE EN PERCEPTIEVRAGENLIJST COPD. Marian van Cuilenburg Kaderarts Astma/COPD Adembenemend 10, januari 2015 PERCEPTIE EN PERCEPTIEVRAGENLIJST COPD Marian van Cuilenburg Kaderarts Astma/COPD Adembenemend 10, januari 2015 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Huisarts nuenen;kaderarts ggz /stafarts ggz pozob Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

Zie hieronder. NIVEL / ABF / ROS en

Zie hieronder. NIVEL / ABF / ROS en (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk

Nadere informatie

Petra van Pol Voorzitter Connect Cardioloog, Alrijne Ziekenhuis

Petra van Pol Voorzitter Connect Cardioloog, Alrijne Ziekenhuis Petra van Pol, voorzitter Connect Cardioloog Alrijne Ziekenhuis Petra van Pol Voorzitter Connect Cardioloog, Alrijne Ziekenhuis Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Screening van pasgeborenen

Screening van pasgeborenen Screening van pasgeborenen Algemeen en prenataal Arjan Lock, arts M&G 6 november 2014 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek

Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek Mirjam Simoons MSc, apotheker/onderzoeker Simoons et al. Pharmacogenomics 2017 Disclosure belangen

Nadere informatie

SNIV 01. Nieuwsbrief. Jaargang 8 nummer 1 maart Het doel van SNIV. 1. Interview met Cees Hertogh,

SNIV 01. Nieuwsbrief. Jaargang 8 nummer 1 maart Het doel van SNIV. 1. Interview met Cees Hertogh, Het doel van SNV Landelijk inzicht geven in het vóórkomen van infectieziekten in uw eigen verpleeghuis in vergelijking met dat van de andere deelnemende huizen. Uiteindelijk doel is het optimaliseren van

Nadere informatie

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering?

De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? De interventiebundels POWI en Lijnsepsis: toe aan verandering? Jan Wille, coördinator infectiepreventie Titia Hopmans, senior adviseur PREZIES RIVM, Centrum voor Infectieziektebestrijding 1 Patiëntveiligheid

Nadere informatie

Registratieprotocol incidentiemeting Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen (SNIV)

Registratieprotocol incidentiemeting Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen (SNIV) Registratieprotocol incidentiemeting Surveillance Netwerk Infectieziekten Verpleeghuizen (SNIV) A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl T 030 274 91 11 F 030

Nadere informatie

Ondersteuning OSAS diagnostiek in de eerste lijn. Dr. Annelies Lucas, huisarts Medisch directeur Diagnostiek voor U

Ondersteuning OSAS diagnostiek in de eerste lijn. Dr. Annelies Lucas, huisarts Medisch directeur Diagnostiek voor U Ondersteuning diagnostiek in de eerste lijn Dr. Annelies Lucas, huisarts Medisch directeur Diagnostiek voor U Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

NALEVING HANDHYGIËNE OP NAAR BETER

NALEVING HANDHYGIËNE OP NAAR BETER NALEVING HANDHYGIËNE OP NAAR BETER Kennis- en netwerkdag infectiebestrijding en antibioticaresistentie Gwen Teesing, promovendus GGD Rotterdam en Erasmus MC Manon van Dijk, promovendus Erasmus MC 19 maart

Nadere informatie

Registratielast: landelijk en lokaal aan de slag! Anne Marie Vaalburg Adviseur innovatie V&VN

Registratielast: landelijk en lokaal aan de slag! Anne Marie Vaalburg Adviseur innovatie V&VN Registratielast: landelijk en lokaal aan de slag! Anne Marie Vaalburg Adviseur innovatie V&VN Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen! Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Workshop Positie en betekenis van de second opinion voor bedrijfsartsen. BG-dagen mei Han Hullen en Pim Berkhout

Workshop Positie en betekenis van de second opinion voor bedrijfsartsen. BG-dagen mei Han Hullen en Pim Berkhout Workshop Positie en betekenis van de second opinion voor bedrijfsartsen BG-dagen 2019 24 mei Han Hullen en Pim Berkhout BG-dagen 2019 Disclosure belangen Han Hullen (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Noordwest Nederland Op één Lijn. Gezonde geboortezorg met de dynamische leeragenda

Noordwest Nederland Op één Lijn. Gezonde geboortezorg met de dynamische leeragenda Noordwest Nederland Op één Lijn Gezonde geboortezorg met de dynamische leeragenda Athena Instituut: Dr. Tjerk Jan Schuitmaker Sarah Lips, MSc Maaike Droogers, MSc Hafize Sahin, MSc Prof. dr. Jacqueline

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 juni 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 juni 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Aan de slag met ehealth!

Aan de slag met ehealth! Aan de slag met ehealth! Bart Thoonen, huisarts Huisartsenopleiding Nijmegen, Kaderopleiding astma-copd 'Lucht via lijnen', Radboud Universiteit Nijmegen Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Harm R. Haak Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven Maastricht University Medical Centre+

Harm R. Haak Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven Maastricht University Medical Centre+ Crowding? Eerste Hulp voor de SEH Harm R. Haak Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven Maastricht University Medical Centre+ Steffie HA. Brouns Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven Disclosures

Nadere informatie

Disclosure slide. (potentiële) belangenverstrengeling

Disclosure slide. (potentiële) belangenverstrengeling Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere

Nadere informatie

HENRIQUE SACHSE ARTS M&G, JEUGDARTS, VERTROUWENSARTS

HENRIQUE SACHSE ARTS M&G, JEUGDARTS, VERTROUWENSARTS 14 juni 2017 Summersymposium Actualiteit van OGGZ en Jeugdgezondheidszorg Verwarde personen en kwetsbare kinderen De realiteit voor jeugdigen en ouders in 2017 HENRIQUE SACHSE ARTS M&G, JEUGDARTS, VERTROUWENSARTS

Nadere informatie

Inhoud. 1 Inleiding Aanleiding en belang Onderzoeksvragen Onderzoeksmethode en periode Toetsingskader 5.

Inhoud. 1 Inleiding Aanleiding en belang Onderzoeksvragen Onderzoeksmethode en periode Toetsingskader 5. Rapport naar aanleiding van het inspectiebezoek in het kader van het toezicht infectiepreventie aan het Medisch Spectum Twente op 11 mei 2017 te Enschede Utrecht, juli 2017 Inhoud 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding

Nadere informatie