Betrokken branche creëert mogelijkheden met bestemmingsheffing

Transcriptie

1 Het succesverhaal van de pianobranche Betrokken branche creëert mogelijkheden met bestemmingsheffing 1. Pianobranche Onder de pianobranche vallen bedrijven die zich bezighouden met de detailhandel, groothandel en import van muziekinstrumenten en aanverwante artikelen. Deze bedrijven richten zich voornamelijk op de verkoop van nieuwe en gebruikte akoestische piano s en vleugels, evenals het onderhoud, stemmen en repareren van deze instrumenten. Meer dan de helft van de bedrijven geeft aan hierbij de focus te leggen op het stemmen, bijna een kwart op reparatie en zo n 10 procent op verkoop. Tachtig procent van de bedrijven is eenmanszaak zonder personeel Pianotechnici werken zelfstandig vanuit een eigen bedrijf of als medewerker van een piano(technisch)bedrijf. Naast particuliere klanten kunnen ze ook muziekscholen, conservatoria, theaters en muziekcentra als klant hebben. In hoofdlijnen worden twee soorten werkzaamheden uitgevoerd. In de eerste plaats betreft dat het onderhouden en stemmen van piano's en vleugels op locatie bij de klant. En in de tweede plaats het repareren en reviseren van piano's en vleugels, voornamelijk in de werkplaats van het pianotechnisch bedrijf. De pianobranche omvat circa 325 geregistreerde ondernemingen waarin ruim 600 personen werkzaam zijn 1. Omgerekend naar fulltimebanen komt de werkgelegenheid neer op ongeveer 475 arbeidsplaatsen. Veel branchedeskundigen gaan ervan uit dat er in werkelijkheid meer bedrijven en personen werkzaam zijn, veelal in bedrijven die het erbij doen. Ongeveer 70 procent van de werkzame personen in de pianotechniek is ouder dan 45 jaar. Dit betekent dat er de komende jaren een grotere uitstroom van werkzame personen zal plaatsvinden.. Naar verwachting zal de vergrijzing ook de toekomstige vraag naar arbeidskrachten in de branche niet doen stijgen. Zo is er momenteel sprake van een krimpende markt, onder andere veroorzaakt door een veranderend bestedingspatroon van de consument, de economische recessie en de opkomst van digitale instrumenten. Er is daardoor vermoedelijk een constante vervangingsvraag in de branche die gelijk ligt aan de huidige situatie. De beroepsgroep wordt vertegenwoordigd door twee verenigingen: de Nederlandse Piano- en Muziekinstrumenten Bond (NPMB), opgericht in 1911, en de Vereniging van Pianotechnici Nederland (VvPN), die ruim twaalf jaar bestaat. Ongeveer negentig pianozaken en pianodistributeurs zijn aangesloten bij de NPMB, die ook partij is bij de cao-onderhandelingen. De VvPN is een beroepsvereniging die met ruim tweehonderd leden een groot deel van de pianostemmers en pianotechnici uit Nederland en een aantal uit België vertegenwoordigt. De twee verenigingen hebben deels verschillende belangen. Het verkoopbedrijf en de pianodistributeur zijn bijvoorbeeld gebaat bij een snelle vervanging en afschrijving van het instrument. Reparatiebedrijven daarentegen houden het instrument het liefst zo lang mogelijk intact. Toch worden er veel gemeenschappelijke belangen onderkend en is er een hechte samenwerking op een aantal terreinen. Pianotechniek is een zeer specialistisch vak. Pianotechnici dienen te beschikken over een goed (muzikaal) gehoor en een behoorlijk technisch inzicht. Zo worden ze geconfronteerd met een grote diversiteit aan instrumenten en een grote verscheidenheid aan mogelijke oorzaken van problemen 1 Dit betreft bedrijven die zijn geregistreerd bij het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA), waaronder de pianobranche valt. pagina 1

2 met, en niet optimaal functioneren van instrumenten. Ook moeten ze brede specialistische kennis hebben van eigenschappen, constructie, mogelijkheden, instellingen en gereedschappen. Daarbij moet de pianotechnicus in staat zijn om deze specialistische kennis op een begrijpelijke manier aan klanten over te brengen in wisselende omstandigheden (omgevingslawaai, spelende kinderen, wisselende temperaturen). In oktober 1948 startte de opleiding voor het piano- en harmoniumbedrijf in Amsterdam (streekschool), Den Haag en Zutphen. Op de laatste twee locaties is de opleiding gestopt en er zijn vestigingen gestart op de streekschool in Emmen en Bartiméus Sonneheerdt, een particuliere instelling voor visueel beperkten, in Ermelo. Leerlingen kregen geen wettelijk erkend diploma, maar een certificaat. Bedreiging Om iets te doen aan de kwaliteit van de opleiding en stappen te zetten naar een wettelijk erkend vakdiploma hebben de toenmalige brancheverenigingen NPOB en BPM in 1987 de Stichting tot Bevordering van de Beroepsopleiding Pianotechniek opgericht. Dit initiatief heeft in eerste instantie niet tot resultaten geleid. Dat veranderde doordat begin jaren negentig het voortbestaan van de opleiding pianotechniek op de streekschool Westerstraat Amsterdam onder druk stond. Een van de oorzaken was het snel teruglopende aantal leerlingen van zowel de dag- als avondcursussen. De kleine leerlingenaantallen afgezet tegen de kwaliteitseisen en de opleidingsvoorzieningen in instrumenten en ruimte zorgen voor hoge uitvoeringskosten die niet alleen te dragen zijn door een opleiding. Daarnaast dwong de verwachte integratie met het op te richten ROC Amsterdam de school tot het stellen van andere prioriteiten. Ook was de kwaliteit van de opleidingen zeer verschillend en was er geringe steun van de branche voor de opleidingen zoals deze destijds waren opgezet In overleg met de brancheverenigingen en school is de opleiding in 1992 omgezet in een leerlingstelselopleiding en ondergebracht bij de Vereniging ter Veredeling van het ambacht (VVA). Hierdoor was een erkend vakdiploma en de koppeling tussen beroeppraktijk en opleiding in de vorm van stages een feit. De VVA gaf adviesbureau CBE de opdracht om onderzoek te doen naar de opleidingsbehoefte in de pianobranche en de ontwikkeling van een werk- en takenboek te starten. Tevens werd er een consulent pianotechniek aangesteld..besloten wordt om de opleiding in Emmen te stoppen en alleen in Amsterdam verder te gaan. De instelling van de Wet op het Cursorisch Onderwijs, herstructurering van de landelijke organen en de slechte financiële toestand van de vereniging leidden in 1993 echter tot opheffing van de VVA. Het Herstructureringsfonds stelde vervolgens een interim manager aan die zorg moest dragen voor het onderbrengen van de opleidingen. Ondertussen liep de opleiding door. Verschillende partijen, waaronder de NPOB, maar ook leerlingen zelf, maakten bezwaar tegen de gang van zaken. De actieve steun van de inspecteur van onderwijs en een bestuurslid van ROC Amsterdam zijn zeer belangrijk geweest voor het voortbestaan van de opleiding. Het bestuurslid heeft destijds voor de financiering van de ontwikkeling van de lesstof gezorgd, zodat de belofte aan de leerlingen gehouden kon worden. Oplossing Per 1 januari 1995 heeft SVGB kenniscentrum het bevoegde gezag over het leerlingstelsel pianotechniek overgenomen, met financiële ondersteuning voor een periode van drie jaar van het Herstructureringsfonds. Uitgangspunt was een actieve bijdrage aan het in stand houden van het leerlingstelsel of het vervolgen van opleidingsactiviteiten buiten de reguliere kaders van het beroepsonderwijs. ROC Amsterdam en branchevereniging NPMB zijn met SVGB kenniscentrum een samenwerkingsverband aangegaan om een opleidingscentrum voor pianotechniek te realiseren. Het samenwerkingsverband startte met het opzetten van de kwalificatiestructuur, examens, het ontwikkelen van leermiddelen en de acquisitie van leerbedrijven. pagina 2

3 Opleiding een plek geven Het ROC gaf in 1996 aan het daaropvolgende jaar te willen stoppen met de opleiding op de Westerstraat. Opleiding en branche zochten een nieuwe locatie en kwamen uit bij het Hout- en Meubileringscollege in Amsterdam, waar het meeste verwantschap mee werd gevoeld. Het HMC wilde bovendien op het gebied van muziekinstrumentenbouw graag uitbreiden. Om de opleiding uit te voeren werd een constructie bedacht waarbij ROC Amsterdam het crebo heeft, maar de uitvoering overdraagt aan het HMC, dat destijds nog geen vakschoolstatus had. In 1997 was de overdracht een feit. Bestemmingsheffing creëert mogelijkheden De betaalbaarheid van de opleiding bleef door de hoge uitvoeringskosten onder druk staan. De opleiding pianotechniek heeft een zeer uniek karakter, waardoor aansluiting of samenwerking met andere beroepsgroepen tot op heden niet mogelijk is gebleken. Er was grote behoefte aan structurele financiële bijdragen. Het bleek moeilijk om een vrijwillige bijdrage van de ondernemers in de pianobranche te organiseren. SVGB kenniscentrum onderzocht de mogelijkheid om via het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) extra financiële middelen te generen door het opleggen van een bestemmingsheffing. Op deze manier zou iedereen die werkzaam is in de pianobranche een bijdrage leveren aan de opleiding. Tot dan viel de branche gedeeltelijk onder het HBD en het HBA, wat de mogelijkheden van een heffing beperkte. In overleg met de brancheverenigingen werd besloten om de pianobranche onder de werkingssfeer van het HBA te brengen. De uiteindelijke toestemming vanuit de overheid liet lang op zich wachten. Het Ministerie van Economische Zaken had moeite met het gedwongen karakter van de heffing en vond de aansluiting van de branche niet passen binnen haar visie op bedrijfschappen. De SER had vraagtekens over de representativiteit van de NPMB. De samenwerking met het HMC ging intussen verder en zorgde voor de voorfinanciering van de inventaris en stemcabines, in de verwachting dat de bestemmingsheffing van het HBA door zou gaan. Uiteindelijk viel de pianobranche in 1999 onder de werkingssfeer van het HBA. Op verzoek van de NPMB en VvPN voerde het HBA in 2000 een extra bestemmingsheffing door voor de gehele branche. Vertegenwoordigers van de NPMB en VvPN vormen samen de commissie Pianotechniek van het HBA, die advies geeft over de besteding van de door de branche opgebrachte geldmiddelen. Hoofddoel is de opleiding pianotechniek actief te ondersteunen onder anderen door het ter beschikking stellen van geluidsdichte stemcabines, nieuwe instrumenten, oefenmateriaal, lesstof en gereedschappen. Deze middelen blijven eigendom van de Stichting Fonds Opleiding en Ontwikkeling Pianotechnische bedrijven (SFOOP) speciaal voor dit doel opgericht door de brancheverenigingen. Het is voor de branche zeer belangrijk dat er op school geoefend wordt op goede instrumenten. Hierdoor wordt een kwaliteitsstandaard gegarandeerd die onafhankelijk is van de mogelijk wisselende kwaliteit van een leerbedrijf. In beeld brengen EIM heeft in opdracht van SVGB en HBA in 2005 een brancheonderzoek uitgevoerd, dat resulteerde in het kwantitatief in beeld brengen van de branche. Het jaar daarna zijn bijeenkomsten georganiseerd om kansen en bedreigingen in kaart te brengen. Vanwege het verschil in belangen en het feit dat de werkgevers en beroepsorganisatie weinig samen optrekken, zijn afzonderlijke bijeenkomsten opgezet. Op jaarlijkse basis bespraken de aanwezigen het voortbestaan van de opleiding, vanwege de spanning op de hoge uitvoeringskosten. Deze bijeenkomsten hadden ook ten doel alle partijen te laten uitspreken wat de toekomst zou zijn voor de opleiding pianotechniek en welke activiteiten noodzakelijk zijn. De bijeenkomsten waren succesvol en brachten de partijen nader tot elkaar met een beter begrip van elkaars standpunten. pagina 3

4 Internationale samenwerking SVGB kenniscentrum zocht afstemming van de opleiding met het voorbeeldopleidingsinstituut in Ludwigsburg, en met andere Europese landen. Leden van een commissie van afgevaardigden van branche en school bezochten al in 1993 de Gewerbliche Schule II Ludwigsburg afdeling Piano- en Clavecimbelbouw, met als doel samenwerking en afstemming van de leerprogramma s. Duitsland is op het gebied van pianotechniek en -bouw vooraanstaand in de wereld. De opzet van de gewenste opleiding in Nederland wijkt echter af van de Duitse door de wens om mensen na de opleiding direct praktisch inzetbaar te maken. Dat betekent dat leerlingen moeten kunnen stemmen en alle voorkomende kleine reparaties bij de klant thuis uitvoeren. In Duitsland wordt breder opgeleid voor de bouw van instrumenten. In 2007 heeft SVGB kenniscentrum deelgenomen aan de eerste bespreking over een Europese vakschool, bij de Oscar-Walcker-Schule (voorheen de Gewerbliche Schule II Ludwigsburg). Het idee was ontstaan om een netwerk te bouwen van Europese onderwijsinstellingen in de muziekinstrumentenbouw, waar leerlingen op wisselende plaatsen verschillende onderdelen van hun opleiding volgen. In september volgde een bijeenkomst bij het HMC om Europese financieringsmogelijkheden te bespreken. In 2008 werd een begin gemaakt met een subsidieaanvraag aan het Europese Leonardo programma mobiliteitsfonds voor het project Europese vakschool, in eerste instantie in samenwerking met Duitsland en Frankrijk. SVGB kenniscentrum, HMC en de Oscar Walcker- Schule hebben de aanvraag uiteindelijk ingediend. Helaas kwam alleen de Nederlandse aanvraag in aanmerking voor de subsidie. De uitwisseling van docenten en vergelijking van opleidingsprogramma s ging door, ongeacht de beperkte subsidie en in 2008 vond het eerste vijfdaagse werkbezoek in Duitsland plaats. Het tegenbezoek van docenten van de Oscar-Walcker-Schule aan het HMC te Amsterdam was in Een aantal leerlingen van het HMC zou vervolgens naar Duitsland gaan om proefondervindelijk de verschillen van de opleidingen in kaart te brengen en vice versa. Aandacht vragen In 2008 namen de NPBM en de VvPN deel aan een imagocampagne van SVGB kenniscentrum Denk eens aan iets anders, waarbij een vernieuwd eigentijds beeld werd neergezet van verschillende beroepen. Daarnaast werd het promotieproject Let s make music nieuw leven ingeblazen. Financiering door de branchebijdrage in de SFOOP maakte het mogelijk om het Tipboek piano en vleugel uit te geven en de website Let s play piano te lanceren. In 2009 volgde de bijeenkomst Let s play piano, de eerste gezamenlijke nieuwjaarsbijeenkomst van de brancheverenigingen NPMB en VvPN, waarbij het nevendoel was om samenwerking te organiseren tussen partijen die belang hebben bij de piano. Hierbij waren vertegenwoordigers van de belangrijkste organisaties van muziekscholen en pianoleraren aanwezig. De belangrijkste vraag was hoe de krachten te bundelen ten dienste van de muziek. Het HBA initieerde dat jaar in samenwerking met brancheverenigingen en muziekorganisaties het Platform Toekomst Muziek, met als belangrijkste doel de muziekbeoefening te promoten en dat te doen door samenwerking te stimuleren. In 2010 was de lancering van het project Zaak in balans, een laagdrempelige website die helpt bij de broodnodige zakelijke kant van de ambachtelijke bedrijfsvoering. Dit project werd eerst ontwikkeld voor de pianobranche en de uurwerktechniek. ACT subsidies maakten de uitvoering hiervan mede mogelijk. Samenwerking voor EVC traject In samenwerking met het HMC is in 2010 gestart met de ontwikkeling en begeleiding van het traject Erkenning van Verworven Competenties (EVC) pianotechniek. Het HBA financierde de ontwikkeling van het EVC-traject en de communicatie hierover vanuit het project gekwalificeerd ambacht en uit de branchebijdrage. Men plaatste diverse artikelen in vakbladen en ontwikkelde een website waar pagina 4

5 een aantal deelnemers gevolgd werden in het traject. De SFOOP droeg bij in de algemene kosten en nam de kosten voor de deelnemers voor haar rekening. SVGB kenniscentrum heeft de eerste groep van tien deelnemers benaderd die zijn gestart met het EVC-traject, waarvan één deelnemer niet de mogelijkheid zag het traject af te ronden. De deelnemers hebben in praktijktoetsen hun vakvaardigheid in afregelen, stemmen en intoneren aangetoond en met het portfolio en het interview hebben zij hun ervaring en werkwijze bewezen. Alle deelnemers hebben hun EVC-eindrapportage en het certificaat Nederlands en Leren, Loopbaan en Burgerschap ontvangen. Deze documenten hebben de deelnemers ingediend bij de examencommissie van HMC met de vraag de documenten te verzilveren voor het diploma Pianotechnicus of voor branche-erkende deelcertificaten. De negen kandidaten hebben allen het diploma Pianotechnicus in ontvangst mogen nemen. Voor de toekomst zal de branche opteren voor een branchecertificaat waarbij vooral de praktijkcomponenten wordt getoetst. De uitvoering door SVGB kenniscentrum is gestopt vanwege de hoge kosten. Resultaat en kritische succesfactoren De huidige landelijke opleiding pianotechniek is onderdeel van HMC mbo vakschool voor hout, meubel en interieur te Amsterdam en wordt actief ondersteund vanuit de branche en SVGB kenniscentrum. Het is een kleine, specifieke opleiding die openstaat voor een beperkt aantal leerlingen. Vanaf de jaren negentig is er een constant aantal starters in de opleiding per jaar van tien tot vijftien personen. Opvallend daarbij is dat ieder jaar meestal acht á tien leerlingen de opleiding tot pianotechnicus afronden en in de branche werkzaam blijven. Deze instroom in de markt is voldoende voor de opvolging van uitstromende beroepsbeoefenaren. Leerlingen doen hun kennis en vaardigheden voornamelijk op tijdens de drie jaar durende BOLopleiding. Door leerlingen op school op goede instrumenten te laten oefenen, leren ze de juiste kwaliteitsstandaarden aan. Dit is belangrijk, omdat de kwaliteit in de branche nogal varieert. De behaalde kwaliteit van de praktijkcomponent van de opleiding bepaalt in grote mate het succes van de deelnemer in de markt. In 2010 hebben de VvPN, de NPMB, het HMC en SVGB kenniscentrum een samenwerkingsovereenkomst gesloten. Hierin is onder andere vastgelegd dat een jaarlijkse instroom van maximaal twintig leerlingen en de ondersteuning van de branche noodzakelijk zijn om de opleiding te kunnen bekostigen en de gewenste kwaliteit van de branchestandaarden te kunnen hanteren. Door leerlingen op school praktisch te laten oefenen kunnen de juiste kwaliteitsstandaarden worden aangeleerd en is men niet afhankelijk van de wisselende kwaliteit in de branche. Deze werkwijze die sinds begin jaren 90 wordt gehanteerd en de inzet van diverse partijen, heeft bijgedragen aan de hoge kwaliteit van de pianotechniek in Nederland. De kwaliteit van instrumentarium is momenteel goed (elk jaar wordt een instrument vervangen) en het gereedschap is recent vervangen. Naast de financiële bijdrage die de beroepsgroep via een bestemmingsheffing levert, zijn de pianotechnici ook bereid actief bij te dragen. Zo zijn er momenteel voldoende pianotechnische bedrijven erkend als leerbedrijf en vormen ook gastlessen op de opleiding geen probleem. Zorgen zijn er wel over de veralgemenisering van de opleiding en de mogelijke verhoging van het aantal leerlingen dat een zware wissel kan trekken op de beschikbare tijd voor de praktijkcomponent. De vraag blijft of de onderwijsoplossing die nu is gevonden duurzaam blijkt te zijn. De broodnodige extra bestemmingsheffing via het HBA is een belangrijke component in het welslagen van de organisatie van de opleiding. Met het wegvallen van het HBA in 2013 lijkt de basis onder dit succesverhaal weg te vallen. Hoe de VvPN, de NPMB, het HMC en SVGB kenniscentrum hier een oplossing voor weten te vinden, zal de toekomst uitwijzen. Meer weten? Neem contact op met SOS Vakmanschap: of pagina 5