Samenvatting door een scholier 3431 woorden 22 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3431 woorden 22 januari keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1) democratie Democratie komt van het Grieks het betekent dat het volk heerst. In de kern is democratie een politiek stelsel dat het mogelijk maakt om op basis van meerderheidsbesluiten op een vreedzame en ordelijke wijze conflicten op te lossen en afspraken te maken over de in richting van de samenleving. Daarvoor zijn 2 basiselementen nodig: - Alle volwassenen kunnen door middel van algemeen kiesrecht invloed uitoefenen op de besluitvorming. - Een aantal grondrechten is gewaarborgd om in vrijheid die invloed te kunnen uitoefenen. Een democratie kan alleen functioneren als er ook sprake is van een rechtsstaat. In een democratie zijn mensen geen gehoorzame onderdanen maar burgers met rechten en plichten. Zij oefenen de volkssoevereiniteit uit. Centrale waarden democratie: - Gelijkheid - vrijheid In een democratie worden conflicten niet ontkend of onderdrukt, maar erkend en gereguleerd. Omdat mensen verschillende belangen en ideeën hebben ontstaan conflicten, daarom kent een democratie regels om die op te lossen. De belangrijkste kenmerken en regelingen van de democratie zijn vastgelegd in de grondwet: - Algemeen kiesrecht: all volwassenen mogen stemmen. - Regelmatige verkiezingen: in Nederland kiezen de burgers ten minste elke vier jaar leden van een volksvertegenwoordiging of parlement. Zo n parlement neemt besluiten over wetten en controleert de regering. - Vrijheid van meningsuiting: mensen kunnen vrij hun mening geven, zolang ze maar niemand beledigen. - Vrijheid van vereniging en vergadering: iedereen mag een vereniging oprichten van mensen met de zelfde ideeën of belangen. - Machtenscheiding: scheiding van macht tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Directe en indirecte democratieën: - Directe democratie: politiek stelsel waarbij de belangrijkste beslissingen rechtstreeks door alle kiezers worden genomen. - Indirecte democratie: politiek stelsel waarbij de beslissingen worden genomen door met algemeen kiesrecht gekozen vertegenwoordigers. Parlementaire en presidentiële stelsel: - Parlementair stelsel: politiek stelsel met een door de bevolking gekozen parlement en een staatshoofd Pagina 1 van 8

2 met vooral symbolische en representatieve taken. - Presidentieel stelsel: politiek stelsel met een door de bevolking gekozen parlement en een door de bevolking gekozen president met grote bevoegdheden. In een dictatuur is de macht in handen van 1 persoon of van een kleine groep, waarop de inwoners geen invloed kunnen uitoefenen op het beleid en de grondrechten zijn niet gegarandeerd. Bij een dictatuur zijn er geen burgers maar onderdanen, ondergeschikten van de staat. Sociologen en politicologen hebben internationaal onderzoek gedaan naar de maatschappelijke omstandigheden waarin de democratische regels wel of juist niet goed functioneren. Die noemen we sociale voorwaarden democratie. De kans is groot dat het met een democratie goed gaat, is groot als: - er sprake is van een sociaaleconomische ontwikkeling. - er in zekere mate van sociaaleconomische gelijkheid bestaat. - er moet sprake zijn van een democratische politieke cultuur. - Burgers zich hebben verenigd in organisaties op grond van ideeën of belangen, bijvoorbeeld kerken, vakbonden en organisaties van werkgevers. - militairen hebben geen invloed op de politiek. - de staat goed functioneert. - er geen hevige conflicten zijn tussen etnische groepen of mensen met verschillende godsdiensten. 2) Politieke stromingen en partijen Politici hebben verschillende opvattingen over hoe de samenleving het best ingericht kan worden en over het algemeen belang. Zulke opvattingen noemen we ideologieën, mensen met dezelfde ideologieën noemen we politieke stromingen. Politieke stromingen worden vaak ingedeeld in links en rechts: - Linkse partijen willen dat de overheid actief ingrijpt om de sociale ongelijkheid te verminderen. Gelijke kansen staan centraal. - Rechts vreest dat de vrijheid in gevaar komt als de overheid zich te veel bemoeit met de sociaaleconomische zaken. Dat kan beter aan de mensen zelf en aan de markt worden overgelaten. Op sociaaleconomisch gebied zijn de socialisten links en de liberalen rechts. Tussen links en rechts ligt het politieke midden of midden centrum met de christendemocratie als belangrijkste stroming. Van de drie idealen van de Franse Revolutie hechten de liberalen zich aan vrijheid, de socialisten aan gelijkheid en de christendemocraten aan broederschap. De links-rechtsindeling: Links Rechts het communisme- het socialisme -de christendemocratie- het liberalisme- het fascisme De drie belangrijkste politieke stromingen: - Het liberalisme is een politieke stroming die streeft naar zoveel mogelijk vrijheid in het sociaaleconomische leven en in het privéleven. - Het socialisme is een politieke stroming die streeft naar de vermindering van sociale ongelijkheid via actief overheidsingrijpen, en voorstander is van vrijheid in het privéleven. - De christendemocratie is een politieke stroming die vanuit christelijke inspiratie streeft naar een harmonieuze samenleving waarin de overheid en maatschappelijke groepen samenleven. Pagina 2 van 8

3 Andere politieke stromingen: - Het communisme is een politieke stroming die streeft naar gelijkheid en daarvoor de economie in handen van de staat wil brengen. - Het fascisme is een politieke stroming die zich keert tegen vrijheid en gelijkheid, maar heldendom, de eigen natie, geweld en politiek van daad verheerlijkt. - Het populisme is een politieke stroming die zich tegen de gevestigde politieke machten keert en pretendeert namens het volk te spreken. - De single-issuepartijen zijn partijen die zich niet op het hele overheidsbeleid richten, maar vooral op 1 aspect daarvan. 3) Verkiezingen en kiesstelsels Elk jaar kunnen Nederlanders rechtstreeks stemmen voor: - De Tweede kamer - De Provinciale Staten - De gemeenteraad - De deelgemeenteraden - Het Europees Parlement De Eerste Kamer de samen met de Tweede Kamer het Parlement vormt, wordt indirect gekozen. De leden van de Provinciale Staten bepalen wie er in de Eerste Kamer komt. Nederlanders van 18+ mogen hun stem uitbrengen: algemeen kiesrecht. Daarnaast hebben zij passief kiesrecht: ze kunnen worden gekozen als lid van de Tweede Kamer en de andere Volksvertegenwoordigende lichamen. Vroeger stemden kerkelijke mensen meestal op confessionele partijen, niet-kerkelijke arbeiders op de PvdA en niet-kerkelijke ondernemers op de VVD, maar tegenwoordig groeit het aantal zwevende kiezers die per verkiezing bepalen waar ze op stemmen. De tweede kamer telt 150 leden, er zijn 150 zetels (stoelen) te verdelen. Om te bepalen hoeveel zetels iedere partij krijgt, geld in Nederland het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Het aantal zetels is evenredig aan het aantal stemmen. Verder is er ook het districtenstelsel, dat is een kiesstelsel waarbij het land ingedeeld is in kiesdistricten en de partij die in een kiesdistrict de meeste stemmen haalt krijgt alle parlementzetels voor dat district. 4) Regering en parlement Nederland is naast een democratie ook een monarchie, want we hebben ook een koningin. De macht van de koningin is echter beperkt. Nederland is een constitutionele monarchie. De bevoegdheden van de koningin staan in de grondwet en zij heeft vooral een symbolische functie. De koningin mag geen beslissingen nemen. Voor alles wat zij in het openbaar zegt zijn de ministers verantwoordelijk. De koningin praat wekelijks met de minister-president en regelmatig met andere ministers. De dagelijkse leiding van Nederland is in handen van een klein gezelschap dat op de televisie wordt aangeduid als regering, kabinet en de ministerraad. Het kabinet wordt geleid door de minister-president of premier. Ministers hebben de leiding over een departement of ministerie, waar ambtenaren werken die het beleid Pagina 3 van 8

4 uitvoeren. De regering moet zorgen dat de wetten worden uitgevoerd, dat in noodsituaties wordt ingegrepen en dat problemen worden aangepakt, zoals werkloosheid, sociale zekerheid, veiligheid, milieuverontreiniging of de Europese eenwording. In grote lijnen maakt de regering haar plannen voor vier jaar bekend in het regeer akkoord. Dat wordt jaarlijks uitgewerkt in de troonrede en de miljoenennota. Na de verkiezing moet een nieuwe regering worden gevormd uit partijen de samen de meerderheid vormen in de Tweede Kamer. Omdat er nooit 1 partij de meerderheid heeft moeten partijen onderhandelen over de kabinetsformatie. De koningin benoemd de informateur, die moet onderzoeken welke formaties moegelijk zijn. Als de informateur een positief rapport uitbrengt, benoemd de koningin een formateur, die vormt een nieuw kabinet en verdeeld de ministersposten over de deelnemende partijen. Het parlement word ook aangeduid als: volksvertegenwoordiging, Eerste en Tweede Kamer en Staten- Generaal. Binnen het parlement is er een scheidslijn tussen de leden van regeringspartijen en van nietregeringspartijen, die de oppositiepartijen worden genoemd. De regeringspartijen zijn sterk geneigd hun regering te steunen, terwijl de oppositie partijen fouten in het beleid of de uitvoering daarvan aan de kaak stelt. De leden van de Eerste Kamer worden samen het senaat genoemd en de leden van de Tweede Kamer worden de fractie genoemd. De weg van wetsontwerp naar wet: 1. De regering maakt het wetsontwerp 2. De regering zend het wetsontwerp naar de tweede kamer 3. Als een meerderheid van de tweede kamer voor heeft gestemd, gaat het wetsontwerp naar de Eerste kamer 4. Ten slotte zetten de betreffende minister en de koningin hun handtekening onder de wet. Om de regering te controleren beschikken de Tweede en Eerste kamer over de volgende middelen: - Het stellen van vragen - Het houden van een interpellatie (spoeddebat) over een belangrijk onderwerp - Als het parlement vindt dat er op een belangrijk punt veel misgaat,kan het een enquête instellen. De verhouding tussen de regering en het parlement wordt aangeduid met dualisme en monisme. Bij dualisme zijn ze duidelijk van elkaar gescheiden. Bij monisme zijn regeringsfracties in feite een verlengstuk van de regering. 5) Provincie en gemeente Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. De belangrijkste regels worden centraal voor het hele land vast gesteld. Provincies en gemeente kunnen een aantal taken naar eigen inzicht uitvoeren: autonomie. Meestal is er sprake van een medebewind: lagere overheden voeren taken uit in opdracht van hogere overheden. De taken van de twaalf provincies liggen vooral op het gebied van ruimtelijke ordening, verkeer en milieu. Elk jaar verkiezen de burgers de Provinciale Staten, het wetgevende orgaan van de provincie. Pagina 4 van 8

5 De leden van de provinciale staten kiezen de leden van het college van Gedeputeerde Staten, die samen met de commissaris van de koningin het dagelijks bestuur van de provincie vormen. De voorzitter van de PS en de GS is de commissaris van de koningin. De gemeente regelt veelal zaken voor de mensen dicht bij huis. De burgers kiezen een gemeenteraad die vervolgens twee tot negen wethouders kiest. Wethouders vormen samen met de burgemeester het dagelijks bestuur. De burgemeester wordt benoemd door de regering, maar het advies van de gemeente raad weegt daarbij tegenwoordig zwaar. 6) Nederland en de Europese Unie In de 20e eeuw was europa verdeeld door de WOII en daarna door de koude oorlog. Rond 1950 werd begonnen met de West-Europese samenwerking. Men wilden nieuwe oorlogen voorkomen en ook werd economische samenwerking wenselijk geacht om de welvaart te vergroten, Europa zou ook een derde machtsblok worden naast de VS en de Sovjet-Unie. Zes landen Frankrijk, West-Duitsland, Italië, Nederland, België en Luxemburg vormden in 1952 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Sinds 1992 spreken we van de Europese Unie. In 2004 traden er 10 nieuwe landen toe, en in 2007 kwamen Bulgarije en Roemenië er ook bij. Bij internationale samenwerking is meestal sprake van intergouvernementele organisaties, daarbij behouden de landen volledig hun soevereiniteit. Bij supranationale organisatie leveren de landen een deel van hun nationale soevereiniteit in. De EU is een supranationale organisatie, maar de besluitvorming loopt voor een belangrijk deel nog intergouvernementeel. De EU kent een uitvoerende en een wetgevende macht, het belangrijkste besluitvormende en wetgevende orgaan is de Raad van Ministers, waaraan uit elke lidstaat 1 minister deel neemt. De Europese uitvoerende macht (de Europese Commissie) wordt samengesteld door de regering van lidstaten. De EC vormt het dagelijkse bestuur, maakt beleidsplannen en geeft leiding aan zo n ambtenaren. Alleen de EC mag wetsvoorstellen indienen, al komen die vaak voort uit wensen van de Raad van Ministers. Elke vijf jaar kiezen de burgers het Europese Parlement, dit parlement vergaderd afwisselend in Straatsburg en Brussel. Het EP kan de EC wel helemaal weg sturen en niet maar een commissaris, maar het EP houdt zich meestal in, want het wegsturen van de gehele EC levert een grote politieke crisis op. De begroting moet door de EP worden goedgekeurd, maar dan is het ook alles of niets, want het EP heeft geen recht van amendement. Verder mag het EP de wetsvoorstellen wijzigen en het EP moet wel instemmen met de toetreding van nieuwe lidstaten. De EU streeft naar vrij verkeer van goederen en diensten, kapitaal en mensen. Het subsidiariteitsbeginsel is het principe dat een hoger orgaan alleen die zaken regelt die niet door een lager orgaan geregeld kunnen worden. In de EU is het zo dat de EU alleen zaken regelt die grensoverschrijdend zijn. Via de Europese richtlijnen moeten landen hun nationale wetgeving aanpassen aan de Europese afspraken. Europese verordeningen gelden direct voor alle EU-burgers. Pagina 5 van 8

6 Elk land en iedere organisatie of individuele burger die meent dat een land zich niet aan de Europese regelgeving houdt, kan zich richten tot het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. 7) Massamedia en politiek Massamedia bieden openbaar toegankelijke informatie aan een groot publiek, dat ze persoonlijk niet kennen. In een democratie vervullen massamedia een aantal politieke functies: - De informatiefunctie: massamedia informeren de burgers over de belangrijkste problemen van een land en de manieren waarop de politiek probeert die problemen aan te pakken. - De platform- of spreekbuisfunctie: massamedia bieden mensen en organisatie de mogelijkheid om hun standpunten kenbaar te maken. - De controlefunctie: massamedia volgen regering en parlement kritisch. - De commentaarfunctie: journalisten leveren commentaar op het handelen van politici en betogen waarop zij bepaalde plannen en besluiten goed of juist slecht vinden. - De onderzoeksfunctie: soms zoeken journalisten een zaak tot op de bodem uit. Het grootse deel van de 20e eeuw was Nederland verzuild, de samenleving was verdeeld in verschillende organisaties op basis van levensbeschouwing. Ook had elke zuil zijn eigen massamedia, tijdens de verzuiling volgden de massamedia trouw de opvattingen van de politieke leiders van hun zuil. Zij stelden zich meer op als schoothond dan als waakhond. Met de ontzuiling verloren veel organisaties hun band met de levensbeschouwing van de zuil. Ook de massamedia ontzuilden en zuil tegenwoordig nog zelden verbonden met een bepaalde politieke stroming. Voor een democratie is pluriformiteit (veelvormigheid) van meningen van wezenlijk belang. Deze pluriformiteit kan gevaar lopen als commerciële belangen van de media de overhand krijgen. Concurrentie brengt media ertoe om het nieuws zo spectaculair en sappig mogelijk te presenteren. Daardoor is er minder aandacht voor de politieke inhoud, maar worden conflicten, scandalen en privézaken van politici belangrijker, er is dan sprake van infotainment, een mix van informatie en amusement. Bron 45 Theorieën over de invloed van de media: - Injectienaald theorie: theorie dat mensen alles maar klakkeloos en kritiekloos van de media overnemen. - Agendatheorie: theorie dat de media geen directe invloed heeft op de opvattingen van mensen, maar wel op welke onderwerpen zij belangrijk vinden. - Selectieve perceptietheorie: theorie dat mensen uit de media vooral oppikken wat zij al dachten. - Two-step-flowtheorie: theorie dat mensen vooral afgaan op wat de voor hen belangrijke mensen vinden van de informatie uit de media. 8) ongelijke politieke invloed Ongelijke invloed op politieke besluiten komen voor uit de sociale ongelijkheid in de maatschappij. Dat speelt al bij de vraag of je het probleem op de politieke agenda krijgt. Bij de voorbereiding van besluiten wordt een hoofdrol gespeeld door ambtenaren, die wel worden aangeduid als bureaucratie of vierde macht. Kamerleden kunnen niet op alle terreinen deskundig zijn en Pagina 6 van 8

7 hebben geen tijd om zich in de details te verdiepen. Ambtenaren hebben die deskundigheid en tijd wel. Ambtenaren en politici worden vaak benaderd door pressiegroepen. Die verschillen op twee punten van politieke partijen: - Pressiegroepen richten zich op een deel van het overheidsbeleid, terwijl partijen zich richten op het hele overheidsbeleid. - Pressiegroepen doen niet mee aan verkiezingen voor vertegenwoordigende lichamen, partijen wel. Veel pressiegroepen zijn tevens belangengroepen. Naast al jarenlang bestaande grote organisaties zijn er kleine actiegroepen, waarin burgers zich hebben verenigd. Terwijl sommige groepen actie voeren op straat, praten andere met ministers, Kamerleden en ambtenaren over hun wensen: lobbyen. Soms worden illegale middelen gebruikt om de politiek te beïnvloeden: corruptie. Veel belangengroepen en deskundigen praten mee over het beleid in adviesorganen van de regering, daarnaast heeft de overheid planbureaus op gericht, die onderzoeken en voorzichtig voorspellingen doen over wat er de komende jaren kan gaan gebeuren en over het voeren van het beleid (CPB, SCP, WWR) Kamerleden vinden dat ze te weinig ruimte hebben om zelfstandig besluiten te nemen. Ze zitten opgesloten in een ijzeren ring,bestaan de uit de regering met het regeerakkoord, ambtenaren, belangen groepen en adviesorganen en door het buiten land wordt de ruimte verder ingeperkt (NAVO + EU). Daarom worden er voorduren compromissen gesloten, waarbij geen enkele partij helemaal haar zin krijgt, maar iedereen wat aan de ander moet toegeven. Dat zoeken naar compromissen en consensus, overeenstemming, is typerend voor de Nederlandse politieke cultuur, de manier waarop mensen met elkaar omgaan in de politiek. 9) Burgers Burgers zijn belangrijke politieke factoren, zij vormen de basis van een goed functionerende democratie. Zonder actieve politieke participatie van burgers zouden er geen leden van politieke partijen, maatschappelijke organisaties, gekozen politici en bestuurders zijn. Door de individualisering laten de mensen hun eigen keuzes steeds minder afhangen van hun omgeving en de sociale en godsdienstige groepen waaruit zij voortkomen. Volgens een pessimistische interpretatie zouden burgers daardoor sterk hechten aan hun rechten, maar hun plichten verwaarlozen. Veel mensen hebben geen binding met een partij, maar bepalen per keer waar ze op stemmen. Pessimisten zien dat als een negatief gevolg van de individualisering, maar volgens optimisten heeft de grotere keuzevrijheid ertoe geleid dat de burgers minder slaafs het gezag volgen, maar meer geneigd zijn te protesteren en graag mee willen beslissen over belangrijke zaken. Burgers kunnen het beleid beïnvloeden via verkiezingen of door zich bij een politieke partij aan te sluiten. Zij kunnen ook actie ondernemen zoals een demonstratie en zo besluiten te beïnvloeden, maar vaak wordt niet meer dan een gedeeltelijk succes bereikt omdat het over een kwestie gaat waarbij de politieke organen ook rekening moeten houden met andere groepen dan de protesterende. Om enig succes te behalen zijn in ieder geval nodig: - Doorzettingsvermogen - Goede organisatie - Kennis van zaken Pagina 7 van 8

8 Steeds hoor je weer over een kloof tussen burgers en politiek. Mensen die menen dat die kloof bestaat, vinden meestal dat parlementsleden precies moeten doen wat de kiezers willen. De parlementariërs hebben echter een ander idee van representatie, de manier waarop zij hun kiezers vertegenwoordigen. Zij vinden dat ze een eigen verantwoordelijkheid hebben, waarbij zij het verkiezingsprogramma als globale richtlijn hanteren. Als je vind dat de parlementsleden helemaal representatief moeten zijn voor hun achterban, dan is er sprake van een kloof. Een manier om die kloof te dichten is dat politici beter naar de bevolking zouden moeten luisteren en er zou meer directe democratie moeten komen, waarbij burgers meer rechtstreekse zeggenschap krijgen over besluiten en het aanstellen van bestuurders Sinds 1995 zijn er in Nederland pogingen gedaan om een volksstemming, ook wel referendum genoemd, in te voeren. De voor- en tegenstanders van het referendum denken verschillend over democratie en de rol van de burgers. Tegenstanders vinden dat de burgers te weinig kennis hebben om een ingewikkelde, omstreden zaak te beoordelen. Voorstanders hebben meer vertrouwen in de burgers, die juist door het referendum gemotiveerd raken om zich in de kwestie te verdiepen. Af en toe een referendum is niet gevaarlijk voor de democratie, maar juist een verbetering daarvan. Sommige partijen menen dat de kloof tussen burgers en politiek verkleind kan worden door het kiesstelsel te veranderen. 10) Dilemma s van de parlementaire democratie Voor een goed functionerende democratie zijn nodig: - Hoge participatie bij de verkiezingen. - Respect voor de grondrechten - De ervaring dat politiek en ervaring ertoe doen Aan al deze punten schort wel iets. Zo zijn politieke invloed en participatie ongelijk verdeeld als uitvloeisel van de sociale ongelijkheid. Als gevolg van bedreigingen kunnen sommige mensen hun mening niet meer uiten. Ook zijn de mogelijkheden van Nederland om zelf beslissingen te nemen ingeperkt door de EU. Daarnaast heeft de politiek een aantal staats taken overgedragen aan de samenleving en particuliere bedrijven. Bovendien is de directe invloed van de kiezers altijd beperkt geweest. Dit plaatst de democratie voor twee dilemma s: Als eerste: moeten burgers meer rechtstreekse invloed krijgen op de besluiten en aanstellingen van personen? Zal dan hun betrokkenheid en daarmee de kwaliteit van de democratie verhogen? Of kun je maar beter niet te veel vertrouwen hebben in de gewone burgers, en de besluiten overlaten aan de gekozen vertegenwoordigers? Als tweede: hoe groot moet de bemoeienis van de democratische politieke instellingen met de samenleving zijn? Als die te klein wordt, kan een deel van de burgers zich door de overheid in de steek gelaten voelen. Pagina 8 van 8