Behandelwijzer Locatie Deventer. Bestralingsbehandeling. Prostaatkanker Uitwendige bestraling

Transcriptie

1 Behandelwijzer Locatie Deventer Bestralingsbehandeling Prostaatkanker Uitwendige bestraling

2 2 Behandelwijzer locatie Deventer

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 De voorbereidingen 6 3 De bestraling 9 4 Bijwerkingen 11 5 Adviezen 14 6 Ondersteunende zorg 17 7 Nazorg 19 Bestralingsbehandeling 3

4 1 Inleiding Uw uroloog heeft prostaatkanker bij u geconstateerd en u bent voor een uitwendige bestralingsbehandeling, eventueel in combinatie met inwendige bestraling, doorverwezen naar de Radiotherapiegroep. Iedere patiënt wordt over het algemeen voorafgaand aan de verwijzing besproken in een multidisciplinair team bestaande uit urologen, radiotherapeut-oncologen, medisch-oncologen en pathologen. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de uitwendige bestralingsbehandeling van de prostaat en de voorbereidingen daarop. Voor meer informatie over inwendige bestraling verwijzen wij u naar de desbetreffende informatiefolder. Meer over prostaatkanker De prostaat is een klier zo groot als een tamme kastanje (25-30 ml), die rondom de urinebuis ligt, tegen de blaas aan. De prostaat maakt het vocht dat nodig is voor het transport van zaadcellen bij de zaadlozing. In de prostaat kunnen goedaardige en kwaadaardige cellen ontstaan. Per jaar krijgen in ons land ongeveer mannen kanker. Prostaatkanker komt voor bij meer dan mannen, meestal op latere leeftijd. Voor je 40e is prostaatkanker zeldzaam. Met een bloedonderzoek (PSA= Prostaat Specifiek Antigeen) kan deze vorm van kanker in een vroeg stadium worden herkend. In het lichaam bevinden zich cellen die zich delen. Celdeling is nodig voor het vervangen van oude, beschadigde of uitgeputte cellen. Celdeling is ook belangrijk om het lichaam te laten groeien. Prostaatkanker is een ziekte die ontstaat doordat sommige cellen zich ongeremd snel gaan delen. Het lichaam kan deze abnormale cellen niet bestrijden. Het heeft er geen grip op. De cellen gaan een eigen weg en hebben het vermogen om omliggend, gezond weefsel aan te tasten en binnen te dringen. Kankercellen kunnen zich ook verspreiden via de bloed- en lymfebanen en verder in het lichaam schade aanrichten. Deze uitzaaiingen noemen we metastasen. Als de prostaatkanker zich beperkt tot de prostaat, is genezing goed mogelijk. Zijn er uitzaaiingen geconstateerd, dan kan de ziekte wel worden onderdrukt, maar van genezing kan echter geen sprake zijn. 4 Behandelwijzer locatie Deventer

5 Behandeling is voor iedereen anders In Nederland kennen wij 4 behandelingsmethoden als de prostaatkanker beperkt is tot de prostaat. Operatief verwijderen van de prostaat (radicale prostatectomie) Bestraling van buitenaf (uitwendige radiotherapie) Bestraling binnenin (inwendige radiotherapie/brachytherapie) Behandeling met hormonen. Ook passen we combinaties van bovenstaande behandelingsmethoden toe. In het algemeen geldt dat de therapie agressiever wordt, als ook de prostaatkanker agressiever wordt. Wij proberen altijd de minst agressieve behandeling toe te passen, omdat dit een betere kwaliteit van leven oplevert, dus minder bijwerkingen en gevolgen. Dit mag echter niet ten koste gaan van de genezingskans! Het is dus niet een kwestie van een therapie uitkiezen. We bekijken welke therapie het meest geschikt is om de bij u geconstateerde prostaatkanker te behandelen. Soms is actieve behandeling niet nodig en blijft u alleen onder controle, omdat de kanker langzaam of vrijwel niet groeit. Wij noemen dit waakzaam beleid. Radiotherapiegroep legt zich toe op inwendige en uitwendige radiotherapie, eventueel in combinatie met hormoonbehandeling. Physician assistant Tijdens uw behandeling wordt u begeleid door een radiotherapeut-oncoloog of een physician assistant. Een physician assistant is geen arts maar is opgeleid om taken van de arts over te nemen. Dit gebeurt altijd onder supervisie van de radiotherapeutoncoloog. Bestralingsbehandeling 5

6 2 De voorbereidingen Gesprek over uw behandeling Voordat u begint met de behandeling, zijn enkele voorbereidingen noodzakelijk. Deze voorbereidingen zijn niet voor iedere patiënt hetzelfde. Aan de hand van de beschikbare gegevens, een lichamelijk onderzoek en eventueel een echografisch onderzoek bespreekt de radiotherapeut-oncoloog met u het behandelplan en geeft u uitleg over de bestraling. U kunt altijd nadere uitleg vragen over de aandoening en de behandeling. Na uw eerste bezoek worden vervolgafspraken gepland ter voorbereiding op de behandeling. Deze vervolgafspraken worden aan u meegegeven. Hieronder volgt een overzicht van de voorbereidingen. Goudmarkers Uw radiotherapeut-oncoloog plaatst onder geleide van echo enkele zogenaamde goudmarkers. Deze goudmarkers zijn een hulpmiddel bij de bestraling. De goudmarkers maken het mogelijk de positie van de prostaat gedurende de bestralingsbehandeling in beeld te brengen. Met behulp van controlefoto s wordt zo dagelijks de positie van de prostaat gecontroleerd. Zo nodig wordt bij iedere bestraling de stand van de bestralingstafel aangepast aan de positie van uw prostaat. Laxantia/dieet U krijgt een gesprek met de diëtist voordat de goudmarkers worden geplaatst. Daarbij wordt het eventuele dieet besproken dat u tijdens deze behandeling gaat toepassen. Soms wordt dit gecombineerd met een laxeermiddel. Wanneer u gaat starten en hoelang dit dieet wordt toegepast hoort u tijdens dit gesprek. Het doel hiervan is dat de endeldarm tijdens bestralingen een zo stabiel mogelijk volume heeft met zo weinig mogelijk luchtvorming. Medicatie Antistolling: wanneer u antistollingsmedicatie gebruikt, stopt u 4 tot 7 dagen vóór plaatsing van de goudmarkers met inname hiervan. Dit gaat altijd in overleg met uw radiotherapeut-oncoloog. Antibiotica: tijdens uw eerste bezoek krijgt u een recept voor Tavanic (= Levofloxacine). Dit wordt voorgeschreven om infecties, veroorzaakt door bacteriën, te voorkomen. U gebruikt Tavanic gedurende 2 dagen en start hiermee 1 dag voor de plaatsing van de goudmarkers. 6 Behandelwijzer locatie Deventer

7 Patiëntenvoorlichting Ter voorbereiding op de behandeling bieden wij u een voorlichtingsgesprek aan met een van onze Medisch Beeldvormings- en Bestralingsdeskundigen (afgekort MBB ers). Een MBB er is gespecialiseerd in het geven van voorlichting en geeft u tijdens het voorlichtingsgesprek uitleg over uw behandeltraject door middel van een PowerPoint presentatie. Mocht u dit wensen, dan hebben wij voorlichtingsmateriaal dat u kunt meenemen om thuis nog eens door te lezen. Wij raden u aan om bij dit gesprek iemand uit uw nabije omgeving mee te nemen. CT-scan/MRI-scan Ter voorbereiding op de behandeling brengen wij de plaats van de tumor en de omliggende organen in het lichaam zo nauwkeurig mogelijk in beeld. Zo kunnen wij bepalen waar en hoe de bestraling precies gegeven moet worden. Dit gebeurt met een CT-scan (röntgentoestel) en een MRI-scan. In sommige gevallen wordt door middel van een infuus contrastvloeistof toegediend om de tumor of belangrijke structuren beter zichtbaar te maken. CT-scan Bestralingsbehandeling 7

8 Voor het maken van de scans komt u op uw rug op de onderzoekstafel te liggen. De benen komen in een speciale steun en uw hoofd ligt op een kussen. Uw armen komen gekruist op de borst, zodat ze niet in het bestraalde gebied liggen. Omdat deze scans voor de plaatsbepaling en berekeningen worden gebruikt, krijgt u geen uitslag van het onderzoek. Nadat de CT-scan/ MRI-scan zijn gemaakt, bepaalt de radiotherapeut-oncoloog aan de hand hiervan het juiste bestralingsgebied. Blaasvulling Tijdens het patiëntenvoorlichtingsgesprek krijgt u instructies voor de vulling van uw blaas mee. Voor een goed gevulde blaas dient u ongeveer 1-1,5 uur voor de CT-scan/ bestraling uit te plassen en daarna 2 glazen water te drinken. Daarna dient u te proberen niet meer te plassen tot na de CT-scan. Er is een tweetal redenen waarom een volle blaas gewenst is: Een gevulde blaas drukt de darmen omhoog en daardoor uit het bestralingsveld, hierdoor heeft u minder kans op bijwerkingen. Een zoveel mogelijk gelijke blaasvulling is van belang voor de nauwkeurigheid van de bestralingen. U kunt direct na het maken van de CT-scan naar het toilet. Voor het maken van een MRI-scan is een gevulde blaas niet noodzakelijk, echter wordt deze scan vaak 1 uur later gemaakt zodat de blaas weer gevuld is, probeer voor de MRI-scan niet uit te plassen. Tatoeagepuntjes Na het maken van de CT-scan worden tatoeagepuntjes op de huid aangebracht. Deze puntjes zijn klein (ongeveer 1 millimeter), maar blijven wel altijd zichtbaar. Met behulp van deze tatoeagepuntjes, kunnen wij u tijdens de bestraling weer in precies dezelfde houding neerleggen. Het bestralingsplan Met behulp van de gegevens van de CT-scan en eventueel de MRI-scan wordt een optimaal bestralingsplan voor u gemaakt. Bij het maken van een bestralingsplan beoordelen wij zorgvuldig vanuit welke posities u bestraald gaat worden en hoe lang de bestraling per richting gaat duren. De benodigde hoeveelheid stralingseenheden wordt berekend. Daarbij bekijken wij hoe het tumorgebied zo goed mogelijk bestraald kan worden en hoe tegelijkertijd het omliggende weefsel zo min mogelijk straling krijgt. Het kan enige dagen tot een week duren voordat wij met de eerste bestraling kunnen beginnen vanwege de complexiteit van de berekeningen en de benodigde controles hiervan. 8 Behandelwijzer locatie Deventer

9 3 De bestraling Op onze behandellocatie in Deventer hebben wij 5 bestralingstoestellen, 2 van het type Tomotherapie en 3 van het type Elekta. De toestellen hebben elk hun eigen naam: Robijn, Saffier, Amethist, Jade en Smaragd. In alle gevallen wordt een behandelingsplan gemaakt dat wordt aangepast aan uw specifieke situatie. De bestraling wordt uitgevoerd door minimaal 2 MBB ers. Zij zijn speciaal opgeleid om de bestralingstechnieken toe te passen. De MBB ers begeleiden u dagelijks tijdens de hele behandeling. U kunt hen altijd al uw vragen stellen. Als het nodig is, kunnen zij uw vragen doorgeven aan de radiotherapeut-oncoloog. Daarnaast ziet u uw behandelend radiotherapeut-oncoloog enkele malen tijdens de bestralingsperiode voor het bespreken/behandelen van eventuele bijwerkingen en het beantwoorden van uw vragen. Afsprakenlijst Afhankelijk van het toestel waarop u bestraald wordt, krijgt u bij uw eerste behandeling een afsprakenlijst mee voor de hele periode of u krijgt de afspraken per week mee. Op deze lijst staan zowel uw afspraken voor de bestralingen als de afspraken met uw radiotherapeut-oncoloog of bijvoorbeeld de diëtist. Op uw afsprakenlijst staat ook de naam van het bestralingstoestel vermeld. Identificatie In het kader van kwaliteit en veiligheid zullen wij vóór iedere bestraling een vorm van identificatie aan u vragen. Hiermee zorgen wij dat de juiste bestralingsgegevens voor uw behandeling worden gebruikt. De bestraling Voor een goed gevulde blaas dient u ongeveer 1-1,5 uur voor de bestraling uit te plassen en daarna 2 glazen water te drinken. De MBB ers leggen u voor de bestraling met behulp van de tatoeagepuntjes weer in dezelfde houding als op de CT-scan. Voor iedere bestraling worden er controlefoto s gemaakt op het bestralingstoestel. Hiermee kunnen we nauwkeurig de positionering van de prostaat vaststellen met behulp van de goudmarkers die in uw prostaat zitten. De ligging van de goudmarkers, en dus van de prostaat, wordt vergeleken met de CT-scan die in de voorbereidingsfase van u gemaakt is. Indien nodig wordt er gecorrigeerd door de tafel te verschuiven, zodat de bestraling precies op de juiste plek terecht komt. Deze foto s zijn puur ter controle van uw ligging. De foto s zeggen niets over het effect van de bestraling op de tumor. Als u op de bestralingstafel ligt, is het van belang dat u zich zo goed mogelijk probeert te ontspannen. Als u in de juiste positie ligt, zullen de MBB ers de bestralingsruimte Bestralingsbehandeling 9

10 verlaten en houden u via een beeldscherm in de gaten. Zij kunnen u tevens via een intercom horen. Tijdens de bestraling mag niemand bij u in de ruimte zijn in verband met de straling. De MBB ers gaan het voor u gemaakte bestralingsplan uitvoeren. Het is van belang dat u stil blijft liggen. Pas als de MBB ers aangeven dat de bestraling is afgelopen, hoeft u niet meer stil te liggen. Mocht er tijdens de bestraling toch iets met u aan de hand zijn, dan kunnen wij de bestraling onmiddellijk onderbreken. Als u bang bent of zich niet prettig voelt tijdens de bestraling, bespreek dit dan met een van onze MBB ers. Van de bestraling zelf merkt u weinig. U hoort alleen het geluid van het bestralingstoestel. Iemand laten meekijken tijdens de bestralingsbehandeling Wij willen iedereen die bestraald wordt de gelegenheid bieden iemand uit hun nabije omgeving een keer mee te laten kijken tijdens de bestralingsbehandeling. Wanneer u daar gebruik van wilt maken kunt u, aan de MBB ers die u die dag helpen, vragen of het mogelijk is. Bij de eerste 3 bestralingen wordt er de voorkeur aan gegeven dat er niet wordt meegekeken. Hoe lang duurt de bestralingsbehandeling? De hoeveelheid bestralingsbundels en de precieze duur van iedere bestralingsbundel zijn bepaald in uw bestralingsplan en zijn per patiënt verschillend. De bestraling wordt vanuit meerdere richtingen gegeven. Als de bestralingsdosis is gegeven, slaat het toestel automatisch af. De straling is dan meteen uit de ruimte verdwenen. Eén bestralingssessie, inclusief uit- en aankleden, duurt in totaal 10 tot 30 minuten. Tomotherapie 10 Behandelwijzer locatie Deventer

11 4 Bijwerkingen Tijdens en na de bestralingsperiode kunnen bijwerkingen optreden. Sommige mensen hebben hier veel last van, andere merken weinig van de bestraling. Wij kunnen vooraf niet altijd aangeven in hoeverre u last zult gaan krijgen van bijwerkingen. Bestraling is immers een plaatselijke behandeling. De reacties van het lichaam op de bestraling hangen sterk samen met het bestraalde gebied. De mate van bijwerkingen zegt niet over de werking van de bestraling op de tumor. Bijwerkingen bespreken U kunt uw klachten en bijwerkingen bespreken tijdens de behandeling met de MBB ers of tijdens de aan de bestralingsbehandeling gekoppelde controle-afspraak, lees kijkdag, met uw radiotherapeut-oncoloog. Deze controle-afspraken kunt u op uw afsprakenlijst terugvinden. Uw radiotherapeut-oncoloog houdt tijdens deze controles in de gaten hoe u de behandeling verdraagt en behandelt zo nodig de bijwerkingen. Ook kunt u tijdens deze gesprekken uw vragen en opmerkingen bespreken. Bestralingsbehandeling 11

12 Algemene reacties op bestraling De algemene reacties die bij veel mensen voorkomen zijn: vermoeidheid meer behoefte aan slaap verminderde eetlust. De vermoeidheid die u kunt ervaren, komt niet alleen door de bestralingen. Ook de emotionele stress die de ziekte en de behandeling met zich mee brengen, is vermoeiend. Daarnaast heeft u misschien nog andere behandelingen ondergaan. Ook het regelmatig reizen naar onze locatie kan voor u extra belastend zijn. Meer rust nemen en de dagelijkse bezigheden in een lager tempo uitvoeren, kunnen u helpen om u minder vermoeid te voelen. Na de bestraling kan de vermoeidheid nog een tijd aanhouden. Specifieke bijwerkingen bij bestraling van de prostaat of het gebied waar de prostaat heeft gezeten Blaas en urineleiders De blaas en/of urineleiders liggen dichtbij en soms zelfs gedeeltelijk in het bestralingsgebied. Dit kan verschillende klachten veroorzaken: pijn bij het plassen vaker plassen, ook s nachts niet helemaal uit kunnen plassen. Darmen Ook een deel van de darmen (vooral de endeldarm) bevindt zich dichtbij of in het bestralingsgebied. Hierdoor kunt u last krijgen van: loze aandrang slijm en/of bloed bij de ontlasting vaker ontlasting dunne ontlasting of diarree (natte) winderigheid Seksualiteit Prostaatkanker en de behandeling ervan kunnen van invloed zijn op uw seksualiteitsbeleving. 12 Behandelwijzer locatie Deventer

13 Hormonale therapie Indien u tevens wordt behandeld met hormonale therapie, kunnen de volgende bijwerkingen optreden: seksuele problemen (afname erectie, verminderde seksuele behoefte) opvliegers gewichtstoename botontkalking haaruitval gevoelige borsten mentale veranderingen. Meer informatie kunt u vinden in de folder hormonale therapie bij kanker van het KWF. Late bijwerkingen De bestraling kan ook een aantal maanden na de laatste behandeling nog klachten veroorzaken. Deze zogenaamde late bijwerkingen kunnen blijvend van aard zijn in tegenstelling tot bovenstaande bijwerkingen die grotendeels weer vanzelf overgaan in de maanden na de bestralingsbehandeling. Dit soort klachten komen bij een minderheid van de patiënten voor: vaker plassen veranderd ontlastingspatroon, met soms bloed of slijm erectiestoornissen. Bestralingsbehandeling 13

14 5 Adviezen Huidverzorging Door de bestraling kan de huid in het bestralingsgebied geïrriteerd raken. Dit is een normale reactie die kan optreden tijdens de bestraling, maar ook kort na de bestraling. Van de bestraling van de prostaat verwachten we doorgaans weinig huidproblemen. Het kan zijn dat de huid iets rood wordt en warm en branderig aanvoelt. Deze roodheid verdwijnt dan geleidelijk na de behandeling. Plaatselijk kan het schaamhaar uitvallen door de bestraling. Huidverzorging tijdens de bestralingsperiode Bestraalde huid met lauw water wassen en deppend drogen. Droog de huid zorgvuldig af, vooral in de huidplooien. Eventueel kunt u plooien in de huid ook met een föhn, in de lage stand, drogen. U mag wel onder de douche maar niet in bad. Baden maakt de huid week en droogt de huid uit. Dit kan zorgen voor extra huidirritatie. De bestraalde huid mag met milde zeep en shampoo gewassen worden. Indien van toepassing: geen deodorant, parfum of aftershave op de bestraalde huid gebruiken om allergische reacties en irritaties te voorkomen. Indien van toepassing: de bestraalde huid uitsluitend elektrisch scheren. Bij nat scheren is de kans op wondjes groot. Geen pleisters plakken op de bestraalde huid. Dit kan vervelende blaren veroorzaken. Wanneer de bestraalde huid gaat jeuken kunnen in overleg met de radiotherapeutoncoloog of MBB er de volgende middelen gebruikt worden: Cetomacrogol (apotheek), Bepanthen crème/lotion of zuivere Aloë Vera gel (90-98%), te verkrijgen bij drogist of apotheek. Geen andere producten dan de hierboven genoemde producten op de bestraalde huid aanbrengen zonder overleg met de radiotherapeut-oncoloog of MBB er. Mocht de huid open gaan tijdens de bestraling is dat een reactie van tijdelijke aard. De radiotherapeut-oncoloog schrijft dan een zalf en/of verband voor. Katoenen kleding op de bestraalde huid is het beste. Geen direct zonlicht of hoogtezon op de bestraalde huid. Afhankelijk van de huidreactie tijdens de bestraling moet men na de bestraling nog 3-6 maanden voorzichtig zijn met direct zonlicht op de bestraalde huid. Wanneer u er een zonnebrandcrème factor 30 of hoger op aanbrengt is de huid voldoende beschermd. Zwemmen en sauna: tijdens de bestraling niet, na de bestraling in overleg met de radiotherapeut-oncoloog (hangt af van de huidreactie). 14 Behandelwijzer locatie Deventer

15 Huidverzorging na de bestralingsperiode Uw huid herstelt normaal gesproken in 2 tot 5 weken na de bestraling. Wij adviseren de huid daarom nog 2 weken te verzorgen zoals in de bestralingsperiode. Indien de huid alsnog stuk gaat na de bestralingsperiode dient u contact op te nemen met uw radiotherapeut-oncoloog. Dieetadviezen Het is mogelijk dat u na de behandeling plas- en/of ontlastingsklachten krijgt. U krijgt hier medicijnen voor, daarbij hebben wij een speciaal dieet samengesteld dat de kans op klachten vermindert. Daarbij is het belangrijk dat u voldoende drinkt. Bij plasklachten deze producten niet gebruiken: alcohol appels en appelsap aardbeien ananas azijn chocolade citrusvruchten (sinaasappel, citroen en grapefruit) en het sap hiervan cranberry s en cranberrysap koolzuurhoudende dranken koffie perziken pruimen sterke kruiden en specerijen vitamine B-complex vitamine C Deze producten kunt u met mate gebruiken: avocado s bananen champagne gekonfijte vruchten, zoals vijgen noten oude kaas uien roggebrood wijn yoghurt Bestralingsbehandeling 15

16 zure haring zure room Dit fruit kunt u wel nemen: abrikozen papaja peer watermeloen. Zodra de bijwerkingen zijn verdwenen, kunt u weer eten wat u wilt. Algemene adviezen tijdens de bestraling De bestraling kan veel invloed hebben op uw lichaam en geest. Het is daarom van belang dat u een gezonde leefwijze volgt om uw weerstand op te bouwen en te behouden. Voldoende en verantwoord eten, drinken en bewegen is aan te bevelen. Start geen nieuw dieet zonder dit te overleggen met uw radiotherapeut-oncoloog. Verder is voldoende rust, beperkt alcoholgebruik en stoppen met roken gewenst. 16 Behandelwijzer locatie Deventer

17 6 Ondersteunende zorg Diëtist Voeding vormt een belangrijk onderdeel van de totale zorg voor mensen met kanker. Een gezonde voeding is natuurlijk voor iedereen belangrijk, maar zeker als u ziek bent, moet u extra alert zijn op wat u eet en drinkt. Als gevolge van de ziekte en de behandeling kunnen problemen met eten ontstaan. Hierbij kan de diëtist u helpen en adviseren. Uw vragen en problemen rondom voeding kun u bespreken met de diëtist. Zij kan u persoonlijke adviezen geven, waarbij zij rekening houdt met uw ziekte, uw behandeling en uw individuele wensen en mogelijkheden. Als door de soort kanker of de aard van de behandeling voedingsproblemen worden verwacht, is een afspraak met de diëtist een vast onderdeel van de behandeling. Als dit voor u ook geldt, staan de afspraken met de diëtist al op uw afsprakenlijst. Afspraken met de diëtist worden gecombineerd met de afspraken van de bestraling, zodat u niet extra naar Radiotherapiegroep hoeft te komen. Het is ook mogelijk op eigen verzoek een afspraak met de diëtist te maken. Sinds 1 januari 2013 is 3 uur dieetadvisering in het basispakket opgenomen. Dit betekent niet dat dieetadvisering gratis is voor alle patiënten van Radiotherapiegroep. Elke patiënt heeft een eigen risico. Het kan dus zijn dat de rekening van de diëtistengroep van het bedrag van uw eigen risico wordt afgetrokken. Dit kan zeker in het begin van een kalenderjaar het geval zijn. Dit is afhankelijk van welke rekeningen u het eerste indient bij uw zorgverzekeraar. Heeft u nog vragen hierover, stelt u ze dan gerust. Verwijderen tatoeagepuntjes De tatoeagepuntjes die op de CT-scan zijn gezet vormen een belangrijk onderdeel van het iedere dag opnieuw zo nauwkeurig mogelijk bestralen. Hoewel ze in het algemeen heel klein zijn, zou u het als storend kunnen ervaren. Met behulp van lasertechniek zijn deze puntjes te verwijderen. Dit mag niet eerder dan 6 maanden na het beëindigen van de bestraling. U kunt hiervoor een afspraak maken bij de huidtherapeuten van MediSkinCare op de poliklinieken dermatologie van het Deventer Ziekenhuis en de Gelre ziekenhuizen in Zutphen en Apeldoorn. De kosten voor het verwijderen van de tatoeagepuntjes zijn voor uw eigen rekening en worden in het algemeen niet door uw zorgverzekeraar vergoed. Een indicatie van de kosten kan gegeven worden door uw behandelend radiotherapeut-oncoloog of de polimedewerkers. Hieraan kunnen geen rechten worden ontleend. Bestralingsbehandeling 17

18 Telefoonnummers Poli dermatologie DZ Poli dermatologie Zutphen Poli dermatologie Apeldoorn Behandelwijzer locatie Deventer

19 7 Nazorg Vragen voor, tijdens en na de bestraling Voor vragen met betrekking tot uw behandeling voor of tijdens uw bestralingsperiode kunt u zich uiteraard wenden tot de MBB ers of uw behandelend radiotherapeutoncoloog. Mocht u na de behandeling nog met vragen over de bestraling zitten of heeft u klachten die mogelijk met de bestraling te maken kunnen hebben, dan kunt u contact met ons opnemen en dan helpen wij u verder. U kunt ons bereiken van maandag t/m vrijdag van uur op telefoonnummer Met spoed hulp nodig in de avonduren of in het weekend Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van Radiotherapiegroep, dan kunt u contact opnemen met de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog op telefoonnummer U wordt dan doorverbonden naar de telefooncentrale van het Deventer Ziekenhuis. U kunt vragen naar de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog. Nacontroles Na afloop van de bestralingsperiode zal de radiotherapeut-oncoloog de nacontrole bepalen. Wanneer en hoe vaak hangt af van de tumorsoort, uitgebreidheid van de bestraling en het beloop van klachten tijdens uw bestraling. Bestralingsbehandeling 19

20 Behandellocatie Deventer Nico Bolkesteinlaan 85, Deventer Postbus 123, 7400 AC Deventer T +31 (0) F +31 (0) Radiotherapiegroep heeft behandellocaties in Arnhem, Deventer en Ede E info@radiotherapiegroep.nl BB-prostaat uit-d