Kroatië: een politiek landschap in kaart gebracht

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kroatië: een politiek landschap in kaart gebracht"

Transcriptie

1 Kroatië: een politiek landschap in kaart gebracht Ad Breurkes Op 25 juni 1991 stapte Kroatië uit de Joegoslavische federatie en verklaarde zich onafhankelijk. De Kroatische onafhankelijkheid moest door de nationalistische leiding in Zagreb echter nog zwaar worden bevochten, zowel op het slagveld als in de diplomatieke arena. Na veel politieke touwtrekkerij werd Kroatië uiteindelijk op 15 januari 1992 door de Europese Unie erkend als onafhankelijke staat en in mei van datzelfde jaar als volwaardig lid toegelaten tot de Verenigde Naties. Sinds de onafhankelijkheid was de HDZ (Kroatische Democratische Gemeenschap), de partij van wijlen president Tudjman, aan de macht. Echter, de tegenvallende economische groei en de corruptieschandalen maakten de HDZ minder populair bij haar kiezers. Met de verkiezingen van 3 januari 2000 werd er dan ook voor het alternatief gekozen: de oppositie. Twee concepten Alvorens op de recente ontwikkelingen in te gaan, is het zinvol kort aandacht te besteden aan de politieke ontwikkelingen in Kroatië van de laatste honderd jaar. In de negentiende eeuw ontstond het moderne Kroatische nationalisme, dat twee stromingen voortbracht. De eerste stroming is die van de Groot-Kroatische gedachte van Ante Starcevic ( ), een politicus uit de tijd van de Donaumonarchie, die in 1861 de HSP (Kroatische Rechtse Partij) oprichtte. Volgens Starcevic bestonden er geen Slovenen en Serviërs. De Slovenen waren volgens hem berg-kroaten en de Serviërs een mengeling van verschillende volkeren. Dit leidde volgens Starcevic tot de conclusie dat de grenzen van Kroatië zowel in oostelijke als westelijke richting verlegd moesten worden. Deze expansie-ideologie zou later de basis zijn voor de fascistische Ustasa-beweging van Ante Pavelic, die een etnisch zuivere Kroatische staat wilde. De tweede stroming werd door de Kroatische bisschop Juraj Strossmayer ( ) geïnitieerd. Zijn doel was het vormen van een gemeenschappelijke Zuid-Slavische staat, waarin de Zuid-Slavische volkeren uit de Habsburgse monarchie zich zouden verenigen met de Serviërs en de Montenegrijnen. Een verbetering in de relatie tussen de orthodoxe en de katholieke Zuid-Slaven stond hierbij voorop. Tot op de dag van vandaag domineren deze twee ideologische concepten om beurten. Ten tijde van het koninkrijk Joegoslavië ( ), waartoe Kroatië behoorde, groeide de aanhang van de separatistische nationalistische bewegingen in Kroatië. In deze periode streefden de Serviërs naar hegemonie in het koninkrijk. Dit was dan ook een van de redenen waarom het overgrote deel van de Kroaten de Onafhankelijke Staat Kroatië ( ) van Ustasa-leider Pavelic met open armen ontving. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd Kroatië echter opgenomen in de Republiek Joegoslavië die onder leiding van Tito (Josip Broz) tot stand kwam. Een collectieve volte face deed zich in het naoorlogse Kroatië voor: velen begroetten na de fascistische terreur van de Ustasa-beweging het communisme als een verademing. Echter ook het Zuid-Slavische integratie-idee dat in het communistische ideeëngoed van Tito opgesloten lag, stelde de Kroaten op den duur teleur. Door het onverholen streven van de Serviërs naar hegemonie binnen de Federatie kreeg de separatistische nationalistische ideologie in Kroatië opnieuw een kans. Deze manifesteerde zich vooral kort voor het uiteenvallen van het voormalige Joegoslavië (1989) en direct erna. Sindsdien zijn er drie groepen die alle een nationalistisch ideeëngoed erop na houden. De eerste groep wordt gevormd door Kroatische ex-communisten (dissidenten) uit 1970, die in deze periode met harde hand door het regime in Belgrado werden onderdrukt. Daartoe behoorde ook de latere Kroatische president, Franjo Tudjman. De tweede groep heeft een extreem-nationalistische achtergrond en volgt de lijn van Starcevic en Pavelic. Haar aanhang 1

2 is vooral te vinden onder de emigranten die na de ineenstorting van het voormalig Joegoslavië naar Kroatië terugkeerden. De derde groep wordt gevormd door de communisten die na 1990 hun oude partij de rug hebben toegekeerd en tot andere partijen zijn toegetreden. Op dit moment zijn de drie stromingen nog steeds herkenbaar in het huidige politieke landschap van Kroatië: Centrum Rechts, met hierin de HDZ, de extreem-nationalisten en de oppositie. Het politieke landschap Centrum-Rechts Tot 3 januari 2000 was de politieke macht in Kroatië geheel in handen van de HDZ, die met 74 van de 127 zetels in het parlement was vertegenwoordigd. De partij werd in 1989 opgericht, in de tijd dat de Joegoslavische communisten nog hun machtsmonopolie bezaten. De HDZ wist toentertijd verschillende Kroatische oppositiegroepen te bundelen, variërend van oude communistische dissidenten en gematigde nationalisten tot extreem-nationalisten die het communistische machtsmonopolie wilden doorbreken. De bedreiging die uitging van het Servische nationalisme van Milosevic, om een Groot-Servië te vormen, was een vruchtbare bodem voor de Kroatische nationalistische beweging. De verkiezingscampagne die de HDZ in 1990 voerde, was fel nationalistisch en sterk anti-communistisch. De partij pleitte voor meer economische en politieke autonomie en wilde annexatie van de gebieden in Bosnië-Herzegovina waar een meerderheid van Kroaten woonden. Tevens wilde de HDZ dat alle Serviërs die op invloedrijke posities in Kroatië zaten, hiervan werden verwijderd. De HDZ won in 1990 de verkiezingen overweldigend en de leider van de HDZ, Tudjman, werd tot president gekozen. Nu is de eenheid binnen de HDZ echter meer en meer onder druk komen te staan. Binnen de HDZ onderscheiden zich door de machtsstrijd drie groeperingen. De eerste groep is die van de Herzegovina-lobby, die extreem-nationalistisch is en streeft naar aansluiting van het Bosnisch-Kroatisch gebied bij Kroatië. De groep wordt geleid door Ivic Pasalic. Voorheen was Pasalic adviseur voor Binnenlandse Zaken tijdens de ambtsperiode van Tudjman. De tweede groep is die van de conservatieve nationalisten onder leiding van Vladimir Seks. Deze is gematigder en wil meer toenadering in de richting van het Westen. Binnen de HDZ bekleedt Seks de functie van vice-voorzitter. De laatste groep is de gematigde vleugel, die wordt geleid door Mate Granic. Hij vervulde tot de verkiezingen de functie van Minister van Buitenlandse Zaken. De politieke opvattingen van Seks en Granic hebben veel raakvlakken en het is dan ook niet ondenkbaar dat deze samen een blok zullen gaan vormen tegen de extreem-nationalisten. De extreem-nationalistische stroming komt dan alleen te staan en de mogelijkheid bestaat dat zij dan een eigen partij zal gaan oprichten of mogelijk aansluiting zoekt bij de extreem-nationalistische HSP, die in 1990 opnieuw is opgericht. Oppositie Naast de HDZ hebben zich in de loop van de jaren negentig meerdere partijen gevormd die, gezien de ontwikkelingen binnen de HDZ en haar beleid, zich als oppositiepartijen zijn gaan manifesteren. Met het oog op de verkiezingen bundelden de oppositiepartijen hun krachten om een vuist te maken tegen de HDZ. De oppositiepartijen hebben geen nationalistische signatuur en leggen meer de nadruk op de ontwikkeling van de Kroatische democratie en economie. De oppositie draagt de naam Oppositie-Zes en bestaat uit de volgende partijen: SDP (Sociaal Democratische Partij); HSLS (Kroatische Sociale Liberale Partij); HSS (Kroatische Boerenpartij); HNS (Kroatische Volkspartij); LS (Liberale Partij) en de IDS (Istrische Democratische Partij). De SDP en HSLS vormen een coalitie, terwijl de overige vier partijen zich hebben verzameld onder de naam Porec-groep. De SDP is opgericht door hervormingsgezinde Kroatische communisten in 1990 nadat de Joegoslavische communistische moederpartij ophield te bestaan. Zij schreven in 1990 de 2

3 eerste naoorlogse vrije verkiezingen in Kroatië uit. De ex-communistische SDP verschilde van de Kroatische nationalistische partijen op een belangrijk punt: de benadering van de Servische kwestie. Zij was de enige partij in Kroatië die zich niet tegen de Kroatische-Serviërs (Krajina-Serven) heeft gekeerd en hun aanwezigheid in de Kroatische politiek noodzakelijk achtte. De HSLS, een sociaal-democratische partij, is opgericht in De leider van de partij, Dracan Budisa, was net als Tudjman een dissident in In 1997 ontstond er binnen de partij een conflict. In een aantal gemeentes en provincies ging de HSLS een coalitie aan met de HDZ. Een aantal leden was hier fel op tegen en richtte een nieuwe partij op onder de naam LS (Liberale Partij). De tweeslachtigheid van de HSLS - lokaal samenwerken met en nationaal oppositie voeren tegen de HDZ - maakte de positie van de partij ten opzichte van de andere partijen voor de kiezer onduidelijk. De samenwerking met de SDP op nationaal niveau bleef ook na de verkiezingen echter overeind. Extreem-nationalisten De HSP is de meest bekende radicaal-nationalistische partij in Kroatië. Sinds 1991 is Dobraslav Paraga de leider van de partij. In 1980 veroordeelde het communistische regime hem tot vier jaar gevangenisstraf wegens contacten met Ustasa-aanhangers in het buitenland. Regelmatig kwam de partij in aanvaring met de HDZ. Het openlijk gebruik van Ustasa-symbolen door de HSP bracht het Kroatische imago schade toe. Toen leden van het partijleger van de HSP, de Kroatische Bevrijdingskrachten (HOS), in 1991 op initiatief van de partij naar het front in Bosnië-Herzegovina werden gestuurd, moest onder druk van internationale gemeenschap de Kroatische regering ingrijpen. Ook waren er juridische problemen: de Kroatische grondwet verbiedt het houden van partijlegers. Uiteindelijk werd er een compromis gesloten tussen de Kroatische regering en de HSP. De HOS-eenheden zouden onder bevel van het Kroatische leger komen te staan en mochten niet langer hun symbolen gebruiken. Desondanks hebben HOS-soldaten zelfstandige militaire operaties in Bosnië-Herzegovina uitgevoerd. Servische Partijen Bij de eerste democratische verkiezingen in Kroatië in 1990 waren nog een aantal Servische partijen actief. De grootste Servische partij uit die periode was de Servische Democratische Partij (SDS). Na de oorlog in Kroatië en de bezetting van eenderde deel van het Kroatische grondgebied door de Serviërs, verdwenen ook de Servische partijen uit het Kroatische politieke leven. De enige Servische partij die, met twee zetels, overbleef was de Servische Volkspartij (SNS). Financiële problemen en schandalen Op dit moment leven veel Kroaten op de rand van het bestaansminimum. Tijdens de oorlog in Kroatië ( ) was het economische leven geheel ontwricht. De materiële schade wordt geraamd op 40 miljard dollar. In de beginjaren van de onafhankelijkheid steeg de werkeloosheid, die inmiddels op 20% is uitgekomen. De afgelopen jaren heeft de economie niet de groei doorgemaakt die werd verwacht. Naar verwachting zal de economische vooruitgang nog sterk achterblijven en het werkeloosheidscijfer nog verder stijgen. Ook drukken de defensie-uitgaven en de gevolgen van oorlog zwaar op de Kroatische begroting. De (Bosnisch)-Kroatische oorlogsvluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina en de door Serviërs (in 1991) bezette gebieden, drukken zwaar op het overheidsbudget. Het herstel van de infrastructuur en de terugkeer van de oorlogsvluchtelingen naar de gebieden die door de Serviërs aan Kroatië zijn teruggegeven, vergen een grote financiële aderlating. In deze situatie is buitenlandse financiële hulp onontbeerlijk. Kroatië verzocht in 1992 dan ook om lidmaatschap van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De eerste voorwaarde die het IMF stelde was dat Kroatië haar aandeel in de schuld van het voormalige Joegoslavië 3

4 op zich zou nemen. De totale schuld bedraagt 15 miljard dollar, waarvan Kroatië 28,5% voor haar rekening zal nemen. De financiële situatie in Kroatië laat een niet al te rooskleurig beeld voor de komende jaren zien. De regeringspartij, de HDZ, kreeg de laatste jaren met een aantal financiële problemen te maken. Daarbij kwam het steeds schrillere contrast tussen het protserige uiterlijke vertoon en de weelderige levensstijl van de politieke elite en de lage levensstandaard van de bevolking als gevolg van de oorlog. De nieuwe politieke elite had grotendeels de traditie van privileges en patronageverhoudingen van de communisten in stand gehouden. Politieke macht diende nog steeds als middel tot verbetering van de eigen materiële en maatschappelijke status. In 1992, toen velen als gevolg van de oorlog nauwelijks iets te eten hadden en de vluchtelingen wanhopig onderdak zochten, viel de aanschaf van een presidentieel vliegtuig door de regering in slechte aarde. Het vliegtuig was bedoeld voor Tudjman, die overeenkomstig zijn presidentiële status naar New York zou vliegen om het VN-lidmaatschap van Kroatië te aanvaarden. In datzelfde jaar kocht Tudjman een villa met een waarde van DM, terwijl het officiële salaris van een president toen niet meer dan 470 DM per maand bedroeg. De vragen hieromtrent bleven onbeantwoord. Bovendien kwam er in oktober 1998 een bankschandaal aan het licht waarbij ook de echtgenote van de president, Ankica Tudjman, betrokken was. Verkiezingen Het vertrouwen van het volk in de politieke leiding, de HDZ, werd door de duistere praktijken van de partij en Tudjman steeds minder. Daarbij kwam dat in het najaar van 1999 de gezondheid van de 77-jarige Tudjman ernstig achteruitging. Hierdoor moesten de parlementsverkiezingen die in december hadden moeten plaatsvinden, worden uitgesteld. Volgens de grondwet liep het mandaat van het parlement op 27 november af, maar de zwaar zieke president was niet in staat nog in november zijn handtekening onder het document te zetten, waarmee de verkiezingen konden worden uitgeschreven. Daarop nam de HDZ het initiatief voor een wetsontwerp dat de parlementsvoorzitter, Vlatko Pavletic, in staat moest stellen presidentiële functies over te nemen. De grondwetswijziging werd op 24 november met 85 van de 127 stemmen aangenomen en twee dagen later werd Pavletic tot interim-president benoemd. Niet alleen werden de parlementsverkiezingen naar 3 januari 2000 verschoven, ook werden de presidentsverkiezingen voor 24 januari gepland. De verkiezingen van 3 januari verliepen voor de HDZ rampzalig. De corruptieschandalen en de interne machtsstrijd bleken de partij noodlottig te zijn. De HDZ ging van 72 naar 40 zetels. De partijen die deel uitmaken van de Oppositie-Zes hadden voor de verkiezingen gezamenlijk 37 zetels. Zij kregen er 58 bij. Hiervan hebben de twee grootste oppositiepartijen, de SDP en de HSLS, 44 respectievelijk 24 zetels. Voor de presidentsverkiezingen lijkt de HDZ eenzelfde lot te zijn beschoren. Van de negen kandidaten zijn er slechts twee echte kanshebbers: Dracan Budisa van de coalitie SDP en HSLS en Stjepan Mesic van de HNS. Mate Granic van de HDZ viel volgens de peilingen uit de strijd. Tudjman Tudjman was in 1989 de man die Kroatië naar de onafhankelijkheid op 25 juni 1991 leidde en de eerste president. Het volk zag hem als de man die Kroatië er economisch bovenop kon helpen. In de eerste jaren leek dat uit te komen, maar de laatste drie jaar ging hij een heel andere koers varen. Hij maakte zich schuldig aan zelfverrijking en was grotendeels gericht op de vergroting van persoonlijke macht en die van de partij. Er werd zeker de laatste jaren meer en meer een ondemocratisch bewind gevoerd en dat was voor het Westen reden om Kroatië voorlopig buiten de Raad van Europa te houden. In Kroatië groeide de overtuiging dat Tudjman s praktijken het land hebben geïsoleerd van de rest van Europa. Bovendien wekte Tudjman s weigering medewerking te verlenen aan het Joegoslavië Tribunaal (ICTY) bepaald geen goede indruk. Ook de kerk, die een grote maatschappelijke 4

5 invloed heeft (driekwart van de bevolking is katholiek, waarvan een groot deel praktiserend), bekritiseerde het machtsmonopolie van de HDZ en riep zelfs op tijdens de verkiezingen op de oppositie te stemmen. Dat Tudjman het vooruitzicht van een welvarend Kroatië, deel uitmakend van de Europese Unie, niet heeft kunnen waarmaken zou hier debet aan zijn. Het leven in Kroatië is almaar duurder geworden en 20% van de bevolking is nog steeds werkeloos. Door onder andere de corruptieschandalen, de slechte economische situatie en de machtsstrijd in de HDZ, begonnen de Kroaten zich meer en meer af te zetten tegen het regime waar zij hun onafhankelijkheid aan te danken hadden. Slot De verkiezingen van 3 januari hebben laten zien dat de Kroaten geen vertrouwen meer hebben in de partij waar zij traditioneel hun stem op uitbrachten, de HDZ. De oppositiepartijen hebben op overtuigende wijze de verkiezingen gewonnen. Ongetwijfeld zullen de presidentsverkiezingen dit resultaat bevestigen. De oppositiepartijen staan de komende vier jaar voor een moeilijke opgave. Zo zullen de democratische structuren moeten worden hersteld, evenals de economie van het land. Aandacht voor terugkeer van de vluchtelingen zal eveneens een belangrijk aandachtspunt zijn. Medewerking aan het ICTY is een van de vereisten voor volledige integratie in de West-Europese internationale organisaties. In dat verband zal het realiseren van het lidmaatschap van de Europese Unie ongetwijfeld een van de hoofddoelstellingen van de komende regering zijn. A.W. Breurkes is onderofficier inlichtingen bij de Koninklijke Landmacht. Hij schreef dit artikel, dat medio januari werd afgesloten, op persoonlijke titel. 5

Tot slot nog een artiki en de FRJ weergeeft? artikel. Hij gaat in op de onvêrdrt groepen in Kosovo en de penibele situatie zow de FRJ.

Tot slot nog een artiki en de FRJ weergeeft? artikel. Hij gaat in op de onvêrdrt groepen in Kosovo en de penibele situatie zow de FRJ. 'ste artikel in op de vraag of de macht van de HDZ teeds als grootste politieke partij aan de macht omische groei is ver achtergebleven v&n wat ée regering!"gesteld en fle corruptie schandalen van ée werhetdjkwailvorens

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde

Nadere informatie

De dood van Joegoslavië ( )

De dood van Joegoslavië ( ) Geschiedenis van de laatste 50 jaar De dood van Joegoslavië (1990-1995) Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen tijdens

Nadere informatie

Rapportage MID over De opvolgingsstrijd binnen de HDZ Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst

Rapportage MID over De opvolgingsstrijd binnen de HDZ Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst 19 november 1999 Rapportage MID over De opvolgingsstrijd binnen de HDZ Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst

Nadere informatie

Rapportage M l D over. Kroatië. Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst

Rapportage M l D over. Kroatië. Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst Rapportage M l D over Kroatië Aangeboden aan Voorzitter en leden CVIN door Directeur Militaire Inlichtingendienst 21 januari 2000 MINISTERIE VAN DEFENSIE MILITAIRE INLICHTINGENDIENST (Afgesloten: 20 januari

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict

Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict Werkstuk door een scholier 1470 woorden 25 oktober 2003 6,8 41 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Memo-dossier Vlaams nationalisme. Hoofdvraag: Hoe ontwikkelde

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 Politieke Besluitvorming

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 Politieke Besluitvorming Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 Politieke Besluitvorming Samenvatting door een scholier 1381 woorden 10 december 2006 6,3 3 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Maatschappijleer Periode 2 Hoofdstuk

Nadere informatie

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode?

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode? DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848 ACHTERGRONDINFORMATIE PERIODE 1815-1848 DE EERSTE JAREN VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN Tussen 1795 en 1813 was Nederland overheerst geweest door de Fransen. In

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE

MINISTERIE VAN DEFENSIE MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/96/12.13.4/858

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE

MINISTERIE VAN DEFENSIE MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/95/12.13.4/2336

Nadere informatie

Een democratie is een staatsvorm waarbij de bevolking direct of indirect invloed uitoefent op de politieke besluitvorming.

Een democratie is een staatsvorm waarbij de bevolking direct of indirect invloed uitoefent op de politieke besluitvorming. Samenvatting door L. 1165 woorden 13 januari 2013 4,8 12 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Maatschappijleer Hoofdstuk 3: Parlementaire democratie Paragraaf 1 t/m 4 1; Wat is politiek? Deelvraag: Wat

Nadere informatie

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 8 Toetsvragen

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 8 Toetsvragen Tijdvak 8 Toetsvragen 1 In Nederland was de eerste belangrijke politieke stroming het liberalisme. Welke politieke doelen wilden liberalen bereiken? A Zij wilden een eenheidsstaat met een grondwet en vrijheid

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE

MINISTERIE VAN DEFENSIE MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/96/12.13.4/624

Nadere informatie

Het mysterie: Moord op Lumumba

Het mysterie: Moord op Lumumba Het mysterie: Moord op Lumumba Lumumba was de eerste premier van onafhankelijk Congo in 1960. Twee weken na zijn aantreden werden Lumumba en zijn regering afgezet tijdens een staatsgreep en werd Lumumba

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer 2 vmbo gl/tl II

Eindexamen maatschappijleer 2 vmbo gl/tl II BEOORDELINGSMODEL Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. MASSAMEDIA 1 maximumscore 2 Juiste antwoorden zijn (twee van de volgende redenen): De opera s (programma s) zijn

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU 1 maximumscore 2 beschrijving van het eerste kenmerk van staatsvorming (interne soevereiniteit) ondersteund door een gegeven uit de inleiding 1 beschrijving van het

Nadere informatie

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Module 5

Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting door een scholier 1332 woorden 26 maart 2006 10 1 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis module 5 Hoofdstuk 1 1918, Troelstra wilde een revolutie

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming Samenvatting door een scholier 410 woorden 3 februari 2004 5,3 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Aantekeningen Hoofdstuk 2 Politieke

Nadere informatie

5,9. Samenvatting door een scholier 1292 woorden 15 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer

5,9. Samenvatting door een scholier 1292 woorden 15 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer Samenvatting door een scholier 1292 woorden 15 februari 2005 5,9 76 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Samenvatting Hoofdstuk 2 Politieke Besluitvorming Democratie bestaat uit 2 basisprincipes: Vrijheid

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politiek

Samenvatting Maatschappijleer Politiek Samenvatting Maatschappijleer Politiek Samenvatting door een scholier 1031 woorden 22 juni 2007 7,7 12 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Maatschappijleer samenvatting 1. Democratie Wetten:

Nadere informatie

Het is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat.

Het is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat. 1 Toespraak van de heer Armand De Decker, Voorzitter van de Senaat, naar aanleiding van het bezoek van de heer Mahmoud Abbas, President van de Palestijnse Autoriteit 23 februari 2010 Excellenties, Beste

Nadere informatie

PUBLIC. Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11603/06 LIMITE YU 3 COWEB 159

PUBLIC. Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11603/06 LIMITE YU 3 COWEB 159 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) 11603/06 LIMITE PUBLIC YU 3 COWEB 159 INGEKOMEN DOCUMENT van: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal

Nadere informatie

2 keer beoordeeld 20 februari 2016

2 keer beoordeeld 20 februari 2016 5,4 Samenvatting door een scholier 1315 woorden 2 keer beoordeeld 20 februari 2016 Vak Maatschappijleer Methode Thema's maatschappijleer Maatschappijleer hoofdstuk 3 Parlementaire democratie Par. 1 wat

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

Hoop op democratie in het Midden Oosten

Hoop op democratie in het Midden Oosten De Toestand in de Wereld 3 Hoop op democratie in het Midden Oosten Egypte: De kater na de Arabische lente Bas Levinsohn 1 Inleiding Vraagstelling Wat wordt bedoeld met de Arabische lente? Wat is de betekenis

Nadere informatie

De activiteit in het Brussels Parlement voorbereiden of verwerken in de klas? Niet verplicht, wel leuk!

De activiteit in het Brussels Parlement voorbereiden of verwerken in de klas? Niet verplicht, wel leuk! De activiteit in het Brussels Parlement voorbereiden of verwerken in de klas? Niet verplicht, wel leuk! Je vindt in dit document authentiek materiaal van het parlement waarmee je zelf aan de slag kan.

Nadere informatie

1. Hierbij doe ik U toekomen een notitie over de recente ontwikkelingen in Joegoslavië.

1. Hierbij doe ik U toekomen een notitie over de recente ontwikkelingen in Joegoslavië. van Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES ' s-gravenhage -Aan: Zie verzendlijst. Telefoon 070-318 81 88 Telex 32374 KYDER Uw brief Uw kenmerk Ons mannier DIS/91/095/5165 Onderwerp Joegoslavië:

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25770 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25770 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25770 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Van Thuy, Pham Title: Beyond political skin : convergent paths to an independent

Nadere informatie

5,7. Opdracht door een scholier 1331 woorden 3 december keer beoordeeld. Geschiedenis. Wat staat er in dit werkstuk?

5,7. Opdracht door een scholier 1331 woorden 3 december keer beoordeeld. Geschiedenis. Wat staat er in dit werkstuk? Opdracht door een scholier 1331 woorden 3 december 2001 5,7 56 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Wat staat er in dit werkstuk? Dit werkstuk gaat over de Spaanse Burgeroorlog (1936 1940) en dan voornamelijk

Nadere informatie

Maatschappijleer par. 1!

Maatschappijleer par. 1! Maatschappijleer par. 1 Iets is een maatschappelijk probleem als: 1. Het groepen mensen aangaat 2. Het samenhangt met of het is gevolg is van maatschappelijke verandering 3. Er verschillende meningen zijn

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer 1 Politiek

Samenvatting Maatschappijleer 1 Politiek Samenvatting Maatschappijleer 1 Politiek Samenvatting door een scholier 1057 woorden 17 maart 2016 7,8 8 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1 Hoofdstuk 1 In de politiek gaat het om keuzes maken. Dat

Nadere informatie

Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN

Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies OPDRACHT 2 HET FEITENRELAAS Zet de feiten op een rijtje door een

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming, paragraaf 1 t/m 6

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming, paragraaf 1 t/m 6 Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming, paragraaf 1 t/m 6 Samenvatting door een scholier 1199 woorden 12 januari 2005 7,9 31 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Maatschappijleer Hoofdstuk

Nadere informatie

De nieuwe landen in het oosten

De nieuwe landen in het oosten De nieuwe landen in het oosten Sinds het einde van de Koude Oorlog is de kaart van Europa ingrijpend gewijzigd. Sommige staten zijn verdwenen om op te gaan in een groter geheel ( denk aan de DDR), maar

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door D. 971 woorden 31 mei 2013 5,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 1848 Censuskiesrecht Grondrechten Ministeriele verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag door Lotte 1361 woorden 19 juni 2017 6,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van televisie

Nadere informatie

Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten

Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten 1.2-2.3-3.3 Inleiding Deze opdracht gaat over de ontwikkeling van de burgerrechten. Hierbij staat de status van de zwarte bevolking in de Verenigde Staten

Nadere informatie

De frontlinie van de verbeelding

De frontlinie van de verbeelding De frontlinie van de verbeelding Waar vechten wij als kunstenaars tegen? En waar vechten wij als kunstenaars voor? Het antwoord op deze vraag ligt deels in de geschiedenis van progressieve kunst zelf.

Nadere informatie

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Geschiedenis van de laatste 50 jaar De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis 51 een nieuw koninkrijk - 52 liberale revolutie gelijkheid voor iedereen

Samenvatting Geschiedenis 51 een nieuw koninkrijk - 52 liberale revolutie gelijkheid voor iedereen Samenvatting Geschiedenis 51 een nieuw koninkrijk - 52 liberale revolutie 1848-53 gelijkheid voor iedereen Samenvatting door een scholier 2412 woorden 8 mei 2010 6,4 20 keer beoordeeld Vak Geschiedenis

Nadere informatie

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,

Nadere informatie

Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum 16 april 1996

Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum 16 april 1996 MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum 16 april

Nadere informatie

Historie. Oprichting van de NDP. Missie en visie

Historie. Oprichting van de NDP. Missie en visie Historie In 1980 werd onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken het Directoraat Volksmobilisatie opgericht. In geheel Suriname werden Volks Comites in het leven geroepen. Buurtbewoners werkte met elkaar

Nadere informatie

ADVIESNOTA. 7 mei Toelichting bij het advies over het Samenwerkingsakkoord tussen de regering van de republiek Kroatië en de Vlaamse regering

ADVIESNOTA. 7 mei Toelichting bij het advies over het Samenwerkingsakkoord tussen de regering van de republiek Kroatië en de Vlaamse regering 7 mei 2007 Toelichting bij het advies over het Samenwerkingsakkoord tussen de van de republiek Kroatië en de Vlaamse 2 / 7 Op 13 november 2006 ondertekenden de Vlaamse Regering en de Regering van de republiek

Nadere informatie

Verdieping: De machtigste president

Verdieping: De machtigste president Verdieping: De machtigste president Korte omschrijving werkvorm Iedere leerling krijgt in deze werkvorm de rol van president van een voorlopig nog onbekend land. Op basis van de landeninformatie die iedere

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10 Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10 Samenvatting door een scholier 1077 woorden 21 mei 2003 7,4 25 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 9 Knelpunten in het besluitvormingsproces

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-KB 2004

Examenopgaven VMBO-KB 2004 Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit

Nadere informatie

Het overheidsbeleid in de periode van de economische opbouw na WO II. - Welke rol heeft de overheid in het sturen van de economie?

Het overheidsbeleid in de periode van de economische opbouw na WO II. - Welke rol heeft de overheid in het sturen van de economie? Hoofdstuk 5 Vadertje Drees Na de crisis in de jaren 30 volgt de Duitse bezetting (1940-1945). I jaren 30 economische malaise tamelijk passieve rol van de overheid op economisch gebied door de klassiek-liberale

Nadere informatie

VERKIEZINGEN IN KOEDIJK

VERKIEZINGEN IN KOEDIJK 1 VERKIEZINGEN IN KOEDIJK WELKE LANDELIJKE POLITIEKE PARTIJEN WAREN POPULAIR DOOR DE JAREN HEEN? VERKIEZINGEN VOOR DE TWEEDE KAMER Leden van de Tweede Kamer der Staten Generaal worden direct door de kiesgerechtigden

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-15-2-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-15-2-b Bijlage VMBO-KB 2015 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-15-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een tekst op een website over de viering van 200 jaar koninkrijk

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1365 woorden 30 mei 2012 0 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi 1 Democratie Democratie is historisch gezien een

Nadere informatie

Oostenrijk. Staten en kiesstelsels

Oostenrijk. Staten en kiesstelsels Staten en kiesstelsels Oostenrijk Oostenrijk is een van de vele landen in Europa waar verkiezingen plaatsvinden volgens het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Toch heeft Oostenrijk weer bepaalde

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw

Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw Werkstuk door een scholier 2435 woorden 22 januari 2005 6 108 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud: Hoofdvragen: 1: Wat veranderde er in de 19e Eeuw met

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april 2017 7,5 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Russische Revolutie Meeste mensen zijn boeren/boerinnen in Rusland Ze waren straatarm, ze wisten niks en ze gingen

Nadere informatie

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3)

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Na de dood van Stalin leek de Sovjet greep op het Oost Europa wat losser te worden. Chroesjtsjov maakte Stalins misdaden openbaar (destalinisatie),

Nadere informatie

Tweede Kamerverkiezingen. groep 7 en 8

Tweede Kamerverkiezingen. groep 7 en 8 Tweede Kamerverkiezingen groep 7 en 8 inhoud blz. 1. Inleiding 3 2. Democratie 4 3. Politieke partijen 5 4. De Tweede Kamer 6 5. Kiezen 7 6. De uitslag 8 7. De meerderheid 9 8. Het kabinet 10 9. De oppositie

Nadere informatie

6,1. De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april keer beoordeeld.

6,1. De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april keer beoordeeld. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april 2004 6,1 44 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië Inleiding Wij willen het gaan hebben over de ontwikkeling

Nadere informatie

Grondwet van de Tweede Republiek der Nederlanden Neerlandiæ

Grondwet van de Tweede Republiek der Nederlanden Neerlandiæ Grondwet van de Tweede Republiek der Nederlanden Neerlandiæ De Republiek der Nederlanden, verenigd in een micronatie sinds de uitroeping van de Unie van Utrecht 2007, beseffend dat een grondige hervorming

Nadere informatie

In maart 2011 telde het Verenigd Koninkrijk 63.181.775 inwoners, als volgt verdeeld over de vier gebiedsdelen:

In maart 2011 telde het Verenigd Koninkrijk 63.181.775 inwoners, als volgt verdeeld over de vier gebiedsdelen: Staten en kiesstelsels Verenigd Koninkrijk Het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland was tot het einde van de twintigste eeuw een sterk centralistisch bestuurd land. Sindsdien hebben

Nadere informatie

Inhoudsopgave Politiek en politieke wetenschap Staat en macht Breuklijnen en ideologieën

Inhoudsopgave Politiek en politieke wetenschap Staat en macht Breuklijnen en ideologieën 1 Politiek en politieke wetenschap 17 1.1 Politiek 17 1.2 Variaties in politiek 19 1.2.1 Politiek en territorium 20 1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van de politiek 21 1.2.3 De vormen en structuren

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van

Nadere informatie

5.4. Boekverslag door B woorden 2 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inhoudsopgave

5.4. Boekverslag door B woorden 2 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inhoudsopgave Boekverslag door B. 1102 woorden 2 juni 2003 5.4 32 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave - Inleiding - Samenvatting verkiezingsstrijd - Artikelen - Bronvermelding Inleiding Verkiezingen We

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Examen VMBO-KB 2008 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Gebruik het bronnenboekje Dit examen bestaat uit 38 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 54 punten

Nadere informatie

Verenigde Staten van Amerika

Verenigde Staten van Amerika Staten en kiesstelsels Verenigde Staten van Amerika In de dossiers op de website van ProDemos wordt vooral aandacht besteed aan de staatsstructuren en kiesstelsels van Europese landen. Maar vanwege het

Nadere informatie

Slowaken niet blij met Hongaarse Statuswet

Slowaken niet blij met Hongaarse Statuswet Slowaken niet blij met Hongaarse Statuswet door Edwin Bakker Sinds 1 januari 2002 is de Hongaarse Statuswet van kracht. De totstandkoming van de wet had heel wat voeten in aarde, zowel in Hongarije als

Nadere informatie

Wie bestuurt de Europese Unie?

Wie bestuurt de Europese Unie? Wie bestuurt de Europese Unie? 2 De Europese Unie (EU) is een organisatie waarin 28 landen in Europa samenwerken. Eén ervan is Nederland. Een aantal landen werkt al meer dan vijftig jaar samen. Andere

Nadere informatie

1 Welke partij heeft uw voorkeur c.q. op welke partij heeft u gestemd bij de Tweede Kamerverkiezing?

1 Welke partij heeft uw voorkeur c.q. op welke partij heeft u gestemd bij de Tweede Kamerverkiezing? CDA ChristenUnie D66 GroenLinks Partij voor de Dieren PvdA PVV SGP SP VVD 50PLUS Niet gestemd Anders Weet niet CDA ChristenUnie D66 GroenLinks Partij voor de Dieren PvdA PVV SGP SP VVD 50PLUS Niet gestemd

Nadere informatie

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Ronde Indonesië. De antwoorden

Ronde Indonesië. De antwoorden Ronde Indonesië De antwoorden 1 INDONESIE Vraag 1) Indonesië is het land met: #a. de meeste moslims. b. op één na de meeste moslims. c. op twee na de meeste moslims. Volgens cijfers uit 2010 heeft Indonesië

Nadere informatie

'De dialoog met Rusland herstellen is broodnodig: net dat ontbrak 100 jaar geleden'

'De dialoog met Rusland herstellen is broodnodig: net dat ontbrak 100 jaar geleden' 'De dialoog met Rusland herstellen is broodnodig: net dat ontbrak 100 jaar geleden' Dirk Rochtus www.knack.be 13/08/2014 Glijden we in 2014 af in een oorlog met Rusland, net zoals honderd jaar geleden?

Nadere informatie

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

5,7. Werkstuk door een scholier 2162 woorden 23 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Voorwoord

5,7. Werkstuk door een scholier 2162 woorden 23 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Voorwoord Werkstuk Geschiedenis Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen het communistisch systeem in de Sovjet-Unie en het westers parlementairdemocratisch systeem in de VS? Werkstuk door een scholier 2162

Nadere informatie

Turken in Kreuzberg. Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de)

Turken in Kreuzberg. Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de) Turken in Kreuzberg Bram Vrielink en Jens Barendsen (2de) 1 OPDRACHT 1 Waarom werd de Berlijnse muur opgericht? Na de 2 e Wereldoorlog werd Duitsland in 2 gedeeltes opgesplitst, te weten West-Duitsland

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke tekening (rond 1900), met als titel:

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting H3+4

Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting H3+4 Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting H3+ Samenvatting door een scholier 1611 woorden 26 november 2001 5,5 29 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis stof voor eerste rep (maatschappijleerboek

Nadere informatie

3. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd.

3. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd. Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Aan: Zie verzendlijst. Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-318 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/92/095/1425

Nadere informatie

Plein 1813 nr. 4- 's-geavewhage. Onderwerp: Weekoverzicht.

Plein 1813 nr. 4- 's-geavewhage. Onderwerp: Weekoverzicht. REGERINGSCOMMISSARIS IN ALGEMENE DIENST MINISTERIE VANALGEMENE ZAKEN Kenmerk: Nr. 3H7/HP/69. Bijlage(n): één. Onderwerp: Weekoverzicht. 's-gravenhage, 19 juni 1969' Plein 1813 nr. 4 Hiermede heb ik de

Nadere informatie

Lestips & werkvormen over de Amerikaanse

Lestips & werkvormen over de Amerikaanse Verkiezingen in de VS, verkiezingen in Nederland OMSCHRIJVING De Verenigde Staten en Nederland zijn beide een democratie; toch zijn er grote verschillen tussen deze twee landen. In deze werkvorm gaan leerlingen

Nadere informatie

Stemmen Verkiezingen Europees Parlement 2019

Stemmen Verkiezingen Europees Parlement 2019 Stemmen Verkiezingen Europees Parlement 2019 2 Voorwoord Dit boek gaat over de verkiezingen voor het Europees Parlement op 23 mei 2019. Het boek is gemaakt door de medewerkers van Leren & Ontwikkelen Cliënten.

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/95/12.13.4/453

Nadere informatie

6.5. Planten. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding.

6.5. Planten. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april 2005 6.5 82 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Servië-Montenegro is wat resteert van het voormalige Joegoslavië. Deze staat op de westelijke Balkan

Nadere informatie

Indonesian Times blz. 4 toch niet vrij? en spotprent

Indonesian Times blz. 4 toch niet vrij? en spotprent Indonesian Times 28-12-1949 blz.2 eindelijk onafhankelijk!! blz. 5 het dagelijks leven en advertentie Blz. 3 onafhankelijkstrijd? blz.6 eerlijke strijd? blz. 4 toch niet vrij? en spotprent blz.7 column

Nadere informatie

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie.

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie. De Sovjet-Unie (9.3) Onderzoeksvraag: Kenmerkende aspecten: Waardoor kreeg Rusland een communistische regering en hoe werd het land een totalitaire staat. Het in praktijk brengen van totalitaire ideologieën

Nadere informatie

De Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo II

Eindexamen geschiedenis vwo II Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat

Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat Samenvatting door een scholier 1047 woorden 16 maart 2008 5,7 7 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Democratie en rechtstaat Hoofdstuk

Nadere informatie

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Partij van de Arbeid (PvdA) Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Christen-democratisch Appèl (CDA) Democraten

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 politiek

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 politiek Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 2 politiek Samenvatting door een scholier 2236 woorden 13 januari 2005 7 39 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Samenvatting maatschappijleer: Hoofdstuk 2 Politieke

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Parlementaire democratie

Samenvatting Maatschappijleer Parlementaire democratie Samenvatting Maatschappijleer Parlementaire democratie Samenvatting door een scholier 2087 woorden 13 januari 2011 7,8 5 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1. Wat is politiek? Politiek kan je het beste

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting van Nederland

Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting van Nederland Samenvatting Geschiedenis Staatsinrichting van Nederland Samenvatting door M. 1255 woorden 6 mei 2015 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis Staatsinrichting van Nederland Grondwet

Nadere informatie

2. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd.

2. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd. Ministeries V Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Aan: Zie verzendlijst Telefoon 070-318 81 88 Telex 32374 KYDER Uw brief Onderwerp CVIN-bijdrage Uw kenmerk Ons nummer Datum

Nadere informatie

Landenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?

Landenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u? Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten

Nadere informatie