De systemische behandeling van laaggradige neuro-endocriene tumoren

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De systemische behandeling van laaggradige neuro-endocriene tumoren"

Transcriptie

1 4 De systemische behandeling van laaggradige neuro-endocriene tumoren Systemic treatment of low grade neuroendocrine tumors M.E.T. Tesselaar en B.G. Taal Samenvatting Neuro-endocriene tumoren (NET) zijn een zeldzame tumorgroep die in frequentie toeneemt. Werd vroeger de diagnose op de peptideproductie gesteld, tegenwoordig blijkt de histologie met een indeling op basis van maligniteitsgraad van groot belang voor therapiekeuze en prognose. De behandeling is steeds vaker een multidisciplinaire aanpak van chirurgie en systemische therapie. Met somatostatine-analoga is een duidelijke verbetering gekomen, waarbij patiënten niet alleen minder klachten hebben van het zogenoemde carcinoïdsyndroom, maar recentelijk zijn er aanwijzingen dat deze middelen bij patiënten met metastasen de tijd tot progressie verlengt. In de eerste lijn wordt bij gemetastaseerde NET octreotide of lanreotide geadviseerd, vanwege de langdurige klinische verbetering met weinig bijwerkingen. Na falen kan worden gekozen uit radioactieve therapie (PRRT), interferon-α of een lokale therapie van de lever, zoals radiofrequente ablatie en embolisatie. Na vele jaren zijn er nu veelbelovende middelen, zoals een nieuw somatostatine-analogon (pasireotide) bij ernstige diarree en de targeted therapy (sunitinib en everolimus) bij pancreas-net. Voor de dunnedarm-net worden combinaties van medicijnen in meerdere studies onderzocht. (Ned Tijdschr Oncol 2012;9:177-82) Summary Neuroendocrine tumor (NET) is a rare tumor with an increasing incidence. Histological grading is an important prognostic factor and influences the treatment choice. A multidisciplinary approach with a combination of local and systemic treatment is often recommended. First-line treatment with somatostatin analogs may induce long-term palliation and improvement in progression free survival. New drugs have been developed: the new somatostatin analog pasireotide binds stronger and to more receptors, which will be of advantage in refractory diarrhoea. The targeted treatment with sunitinib and everolimus is active in pancreatic NET. More studies in other NET s are awaited. Inleiding Neuro-endocriene tumoren (NET) zijn zeldzame, laaggradige tumoren die ontstaan uit neurosecretoire cellen, die in tal van organen (tractus digestivus, pancreas, longen) voorkomen. Kenmerkend zijn hun langzame groei en de productie van peptiden, zoals Auteurs: mw. dr. M.E.T. Tesselaar, internist, afdeling Medische Oncologie en Maag-Darm-Leverziekten, mw. dr. B.G. Taal, afdeling Maagdarm-leverziekten, Nederlands Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, Plesmanlaan 121, 1066 CX Amsterdam, tel.: , adres: m.tesselaar@nki.nl of b.taal@nki.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Trefwoorden: lanreotide, MIBG, NET, octreotide, systemische behandeling, targeted therapy Key words: lanreotide, MIBG, NET, octreotide, systemic treatment, targeted therapy Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni

2 serotonine, tachykinine en neuropeptide. Deze peptiden, die bij levermetastasen worden geproduceerd, komen direct in de grote circulatie en veroorzaken vasodilatatie met klachten van opvliegers en diarree, bekend als het carcinoïdsyndroom. Bij een heftige aanval met roodheid over het hele lichaam, diarree, braken, dehydratie en hypotensie spreekt men van een carcinoïdcrisis, waarvoor ziekenhuisopname nodig is. Het kan soms wel 5 jaar duren voor de juiste diagnose NET wordt gesteld. 1 De klachten zijn vaak lastig te interpreteren en wisselend, zodat het kan lijken op een prikkelbare darm, diverticulose, de menopauze of bronchitis, of het wordt toegeschreven aan psychische factoren. Voorheen werden NET geclassificeerd vanuit het orgaan van origine ( foregut, midgut en hindgut ) en vaak werd de diagnose alleen gesteld op de hormoonproductie. De histologie blijkt van groot belang voor een juiste diagnose: een adenocarcinoom met neuroendocriene kenmerken of een gobletcel -carcinoïd, een misleidende naam; dit is een hooggradige tumor en heeft een slechte prognose en een andere behandeling. Anderzijds is de indeling op grond van maligniteitsgraad (zie Tabel 1) als kenmerk van het biologisch gedrag een belangrijk prognostisch criterium. 2 De incidentie van NET neemt de laatste jaren toe. In de Verenigde Staten (VS) steeg de totale incidentie van 1,09 in 1973 naar 5,2 per inwoners in Ook in Nederland is de incidentie van NET toegenomen. 4 Dit blijkt vooral bij graad 1-tumoren van de maag (van 0,13 naar 0,17), dunne darm (van 0,31 naar 0,43) en colorectaal (van 0,32 naar 0,42 per inwoners). De toename bij G2- en G3- tumoren lijkt vooral gebaseerd op een toename van de long-net s. De overleving van G1-NET is de laatste decennia duidelijk verbeterd in Nederland: de vijfjaarsoverleving bij gemetastaseerde ziekte is toegenomen van 32% in de periode naar 50% in de periode Tabel 1. Maligniteitsgraad bij maag-darmpancreas-net. Graad Mitosen per 2 mm 2 Ki-67% G1 <2 2 G G3 >20 >20 Gradering bij long-net: aanwezigheid van necrose wijst op een hogere graad. Graad Mitosen per 2 mm 2 typisch <2 atypisch 2-10 hooggradig >10 Systemische behandeling Om tot de diagnose te komen en de juiste therapie te kiezen, is een aantal kenmerken belangrijk: de lokalisatie, uitbreiding (TNM-classificatie), optimale beoordeling van de histologie (graad van maligniteit) en hormoonproductie. Doordat de situatie per patiënt erg verschillend is en de huidige mogelijkheden steeds uitgebreider, is multidisciplinair overleg aangewezen om de juiste combinatie van chirurgie, radiofrequente ablatie (RFA), embolisatie en systemische medicatie te kiezen, zoals gebeurt in een NET-kenniscentrum. In de literatuur zijn de series vaak inhomogeen, met zowel goedgedifferentieerde als slechtgedifferentieerde (G3) tumoren, die geen NET worden genoemd, maar neuro-endocrien carcinoom. Door hun agressievere biologische gedrag behoeven deze tumoren een volstrekt andere aanpak en vallen om die reden buiten de reikwijdte van dit artikel. Evaluatie van het effect wordt gemeten met de tumormarker chromogranine A, die de voorkeur heeft boven de 5-HIAA in de urine, in combinatie met computertomografie (CT) of magnetic resonance imaging (MRI)-scan, afhankelijk van waar de metastasen zich bevinden en het beste in beeld kunnen worden gebracht. 5 Somatostatine-analoga NET staan bekend om een hoge expressie van somatostatinereceptoren, vooral de receptorsubtypes sst 2 en sst 5. De somatostatine-analoga (octreotide en lanreotide) binden aan deze receptoren, zoals aangetoond met een octreoscan. De productie en secretie van peptiden worden geremd bij ongeveer 70% van de patiënten. Behandeling met octreotide of lanreotide kan een verbetering van diarree bewerkstelligen, ook wanneer geen somatostatinereceptoren worden aangetoond. De werking berust dan op een direct antisecretoir effect. 178 Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni 2012

3 4 Voor de eerstelijnsbehandeling van een hormoonproducerende NET is een somatostatine-analoog het middel van keuze. Voor een snel effect kan men kiezen voor het kortwerkende octreotide (100 mcg octreotide per subcutane injectie 2-3 keer per dag). Er zijn 2 depotpreparaten: het Sandostatine-LAR (20 of 30 mg intramusculair eens per 4 weken), met als nadeel dat de opbouw van een werkzame spiegel ongeveer 2 weken duurt, en het lanreotide (Somatuline Autosolution 90 of 120 mg diep subcutaan eens per 4 weken), dat sneller een werkzame concentratie bereikt, maar waarbij soms noduli vormen op de injectieplaats. 6 De belangrijkste bijwerkingen zijn buikkramp en vettige diarree in het begin, verhoogde bloedglucosespiegels en het ontstaan van galstenen. Eind 2009 toonde de PROMID-studie dat octreotide de progressievrije overleving kan verlengen bij patiënten (n=85) met een zogeheten niet-functionerende midgut -NET: de tijd tot progressie met Sandostatine- LAR was langer dan in de placebogroep (14 versus 6 maanden). 7 Dit is het eerste onderzoek waaruit blijkt dat niet alleen klachten worden bestreden, maar ook de tumorgroei wordt onderdrukt. Een gunstig effect werd vooral gezien in een kleine subgroep van patiënten met weinig tumormassa in de lever (minder dan 10%), waarbij de primaire tumor chirurgisch was verwijderd. Met dit kleine aantal werd geen verschil in overleving gevonden. Of de indicatie moet worden uitgebreid naar meer NETpatiënten is nog onderwerp van discussie. Daarbij zijn de uitkomsten van een studie met lanreotide met dezelfde vraagstelling van belang. Het nieuwe somatostatine-analogon pasireotide (SOM- 230) is bij gemetastaseerde NET-patiënten een veelbelovend middel. Een voordeel ten opzichte van het bekende octreotide is de binding aan meer somatostatinereceptoren (1, 2, 3 en 5) en de binding is veel sterker. Bij acromegalie, een hypofysetumor met veel type 5-somatostatinereceptoren, zijn de eerste resultaten van een gerandomiseerde fase II-studie inmiddels gepubliceerd, waarbij pasireotide superieur was aan octreotide in biochemische respons. 8 De gegevens over pasireotide bij gemetastaseerde NET, een fase II-studie in de VS, zijn nog niet gepubliceerd. Interessant wordt ook de combinatie van pasireotide met de nieuwe targeted middelen in fase II-studies die nu lopen bij patiënten met een gemetastaseerde NET. Peptide receptorbinding radionuclide therapie Behandeling met het radioactieve somatostatineanalogon [ 177 Lu-DOTA 0,Tyr] octreotate is inmiddels uitvoerig onderzocht in het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam. Het wordt toegepast na falen van somatostatine-analoga bij patiënten met gemetastaseerde NET en een positieve octreoscan. In een dosis van 750 tot 800 mci (27,8-29,6 GBq), meestal in 4 cycli met een interval van 6 tot 8 weken, is in een groep van 310 patiënten een complete respons van 2% en een partiële respons van 28% beschreven, met een mediane overleving van 46 maanden. 9 Ook werd een verbeterde kwaliteit van leven gemeten volgens de global health status/quality of life (GHS/QOL)- score van de European Organisation for Research and Treatment of Cancer QOL-C30-vragenlijst. Voor de toxiciteitanalyse bij 510 patiënten werd bij 3,6% een hematologische toxiciteit van graad 3 of 4 gemeld, zoals myelofibrose en leukemie. In Engeland bleek het toevoegen van capecitabine qua responspercentages geen duidelijke verbetering te geven ten opzichte van de lutetiumoctreotaatbehandeling alleen, maar het gaat om een kleine groep van 33 patiënten. 10 Helaas ontbreken de gegevens van fase III-studies met lutetiumoctreotaat en gerandomiseerd onderzoek om te bepalen op welk tijdstip in het ziekteproces deze behandeling bij voorkeur wordt ingezet. Eerder werd veel ervaring opgedaan met het radioactieve meta-iodobenzylguanidine (MIBG), een andere vorm van peptide receptorbinding radionuclide therapie (PRRT), in het Nederlands Kanker Instituut/ Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis te Amsterdam. Het MIBG is afkomstig uit de adrenalinereeks en wordt door alle lichaamscellen opgenomen via diffusie en/of een actief opname-i-mechanisme, maar snel weer uitgescheiden. Alleen in de neuro-endocriene tumorcellen treedt retentie op in de granulae; dit zorgt voor een positieve MIBG-scan. Na 2 kuren met 200 mci 131 I-MIBG bleek een langdurig palliatief effect op te treden bij 60% van de NET-patiënten. Door voorbehandeling met niet-gelabelde MIBG werd een betere biodistributie bereikt en vaker een biochemische respons, maar geen tumorreductie. 11 Een hogere dosis leverde in een pilotstudie te veel toxiciteit op, zodat verdere ontwikkeling op dit gebied voorlopig is gestopt. In de literatuur worden met 131 I-MIBG tumorresponspercentages gemeld die niet onder doen Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni

4 voor die van lutetiumoctreotaat, maar de aantallen patiënten in die series zijn veel kleiner. 12 Momenteel wordt de MIBG-behandeling nog weinig uitgevoerd. Chemotherapie De oorspronkelijke studies met chemotherapie dateren uit de jaren 80 van de vorige eeuw en zijn beschreven door Moertel et al. De combinatie van fluorouracil (FU), doxorubicine en streptozotocin gaf een respons bij 60% van de patiënten met een eilandceltumor. 13 De series zijn echter klein en in de daarop volgende onderzoeken werd dit gunstige percentage niet bevestigd. Door het geringe aantal celdelingen bij NET graad 1 en 2 is van chemotherapie theoretisch weinig effect te verwachten. Toch zijn er recentelijk enkele series gepubliceerd die enige activiteit melden en het benoemen waard zijn. In een Engelse serie bij 79 evalueerbare patiënten wordt met 5-FU, cisplatine en streptozotocin een respons van 38% gemeld voor pancreas-net en 25% voor de andere NET, met een stabilisatie bij 50%. 14 Alhoewel in deze studie ook graad 3-tumoren (24%) werden geïncludeerd, werd het effect ook gevonden bij goedgedifferentieerde tumoren, met name graad 2. In 2007 werden de resultaten van de combinatie van capecitabine en oxaliplatin in een Italiaans onderzoek na falen van een somatostatine-analoog gepubliceerd. 15 De groep van 40 patiënten betrof echter wederom hoog- en laaggradige tumoren en een mix van verschillende primaire tumoren. Opvallend was de respons van 30% (8/27) voor goedgedifferentieerde tumoren en 23% (3/13) bij de slechtgedifferentieerde tumoren. In 2011 toonde de groep van Strosberg in een fase IIstudie bij 30 patiënten met een goedgedifferentieerde pancreas-net, die werden behandeld met 5-FU en temozolomide, een opmerkelijk hoog responspercentage van 70% (21/30), waarbij de progressievrije overleving van 18 maanden werd bereikt met en een tweejaarsoverleving van 92%. 16 Deze getallen zijn zeer hoopgevend voor vervolgonderzoek, want gegevens van een fase III-studie ontbreken. Vooralsnog heeft chemotherapie geen prominente rol bij de behandeling van goedgedifferentieerde NET, met de aantekening dat er wel degelijk plaats is voor chemotherapie bij goedgedifferentieerde NET s die hun origine hebben in de pancreas. Uiteraard is er een plaats voor chemotherapie voor alle patiënten met een graad 3-NET van welke origine dan ook, maar de bespreking valt buiten de reikwijdte van dit artikel. Interferon-α De meeste ervaring met interferon-α komt sinds 1992 uit Zweden, waar bij ongeveer 40% van de patiënten een biochemische respons wordt gerapporteerd, conform onze eigen ervaring. 17 Tumorrespons met regressie op de CT-scan komt bij minder dan 10% voor. Met name het kortwerkende preparaat (Intron-A of Roferon in een dosis van 3-6 MU subcutaan 3 x per week) is uitgebreid onderzocht in verschillende studies en wordt toegepast bij midgut - NET en het carcinoïdsyndroom. Het werkingsmechanisme is divers, met name op immunologisch gebied, en nog niet geheel opgehelderd. Er zijn ook 2 langwerkende preparaten (PEG-Intron en Pegasys ) voor een wekelijkse toediening. De bijwerkingen zijn vooral afhankelijk van de dosis. Bij NET bleek in een Nederlandse multicentrumstudie een intermediaire dosis voldoende te zijn. 18 De behandeling moet lang worden gegeven, bij voorkeur 6 tot 12 maanden, soms treedt een rebound -effect op na stoppen. De plaats van interferon-α in de behandeling is beperkt, zoals na falen van eerstelijnsbehandeling, maar met de komst van de targeted therapie is de vraag of er überhaupt nog een plek is voor dit middel. Er zijn ook geen nieuwe ontwikkelingen op dit gebied gaande. Targeted therapie Op de cellen van een NET worden bij immuunhistochemisch onderzoek receptoren gevonden zoals de epitheliale groeifactorreceptor (EGFR) en vasculaire endotheelgroeifactorreceptor (VEGFR). De VEGFremmer bevacizumab remt de aanmaak van bloedvaten. Aangezien NET erg vasculair zijn, kan een dergelijke remming effectief zijn. Kulke et al. meldden in 2006 reeds in 2 verschillende fase II-studies bij patiënten met een vergevorderde NET, een radiologisch bevestigd responspercentage tot wel 45% wanneer temozolamide, een dacarbazinederivaat, wordt gecombineerd met een VEGF-remmer (respectievelijk bevacizumab en thalidomide). 19 In een andere studie uit 2008 wordt met de combinatie van de angiogeneseremmer bevacizumab en interferon-α een lagere tumorrespons van 18% beschreven. 20 In 2011 werd met de combinatie bevacizumab en 180 Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni 2012

5 4 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Neuro-endocriene tumoren (NET) zijn een zeldzame tumorgroep, waarbij de behandeling een multidisciplinaire aanpak behoeft. Gezien de zeldzaamheid is verwijzing naar een expertcentrum te prefereren. 2. De histologie van het tumorpreparaat met een indeling op basis van maligniteitsgraad is van groot belang voor therapiekeuze en prognose. 3. Tegenwoordig zijn er steeds meer systemische behandelingsmogelijkheden voor patiënten met gemetastaseerde NET, waaronder somatostatine-analoga, interferon-α, peptide receptorbinding radionuclide therapie, chemotherapie en targeted drugs. 2-methoxyestradiol (2ME2; een natuurlijke estradiolderivaat met anti-angiogene activiteit) bij een groep van verschillende laaggradige NET s (uitgezonderd pancreas-net) een ziektestabilisatie bij 96% van de patiënten gepubliceerd met een mediane progressievrije overleving van 11,3 maanden. 21 Het betreft steeds studies met kleine aantallen. Sunitinib, een multi-target tyrosinekinaseremmer (TKI) werkzaam tegen VEGFR, platelet derived growth factor receptor (PDGFR), c-kit en RET, bleek bij de eerste resultaten in 2008 veelbelovend met een tumorrespons bij 16% van de patiënten met een goedgedifferentieerde gemetastaseerde pancreas-net. 22 De in 2011 verschenen fase III-studie bij pancreas-net werd zelfs eerder gestopt toen de overleving in de met sunitinib behandelde groep duidelijk langer bleek te zijn dan in de placebogroep (respectievelijk 11,4 en 5,5 maanden), hoewel de respons slechts 9% was. 23 Bij de andere NET s met een primaire lokalisatie vielen de resultaten echter tegen met een respons van niet meer dan 2%, maar 83% van deze patiënten toonde wel een stabilisatie van hun tumor met een progressievrije overleving van 10,2 maanden. Sunitinib is tot op heden nog niet getest in fase III-verband. Belangrijkste bijwerkingen zijn diarree, misselijkheid en vermoeidheid, waarvan 2-7% ernstig (graad 3 en 4). Recentelijk zijn eveneens bij patiënten met een pancreas-net gunstige resultaten geboekt met everolimus, een remmer van het mammalian target of rapamycin (mtor), dat een centrale rol speelt in de regulatie van verschillende groeifactoren. 23,24 Bij een tumorrespons van slechts 5%, maar met een toename van het aantal patiënten met stabiele ziekte, was de progressievrije overleving 11 maanden na behandeling met everolimus vergeleken met slechts 4,6 maanden met placebo. Als bijwerking werd vaak stomatitis, diarree en vermoeidheid gezien. Ernstige bijwerkingen (graad 3 en 4) kwamen bij 6% voor en bestonden uit anemie en hyperglykemie. De RADIANT-2-studie, een gerandomiseerde fase III-studie bij verschillende vormen van functionele NET, in 2011 gepubliceerd in de Lancet, laat bij behandeling met everolimus een langere progressievrije overleving zien: 16,4 maanden versus 11,3 in de placebogroep (hazardratio 0,77; 95%-betrouwbaarheidsinterval 0,59-1,00), maar dit is niet statistisch significant. 25 Deze studie geeft helaas geen antwoord op de vraag of hiermee ook de klachten van patiënten verminderen, aangezien dit niet een inclusiecriterium was voor de studie. Medio 2012 zal de waarde van everolimus bij patiënten met gevorderde, niet-functionele gastro-intestinale NET of long-net worden uitgezocht in de placebogecontroleerde RADIANT-4-studie. Ook loopt op dit moment in de Verenigde Staten nog een studie bij patiënten met een gevorderde pancreas-net, waarbij everolimus wel of niet wordt gecombineerd met bevacizumab. Conclusie Lange tijd na de introductie van somatostatine-analoga zijn er nieuwe middelen bijgekomen die vooral bij pancreas-net actief zijn. Verder onderzoek naar nieuwe middelen en combinaties levert hopelijk ook vooruitgang op bij de niet-pancreas-net. Gezien de zeldzaamheid van de tumor heeft de behandeling in studieverband, in centra waar veel patiënten met NET worden gezien, de voorkeur. Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni

6 Referenties 1. Toth-Fejel SE, Pommier RF. Relationships among delay of diagnosis, extent of disease and survival in patients with abdominal carcinoid tumors. Am J Surg 2004:187: Pape U-F, Jann H, Müller-Nordhorn J, et al. Prognostic relevance of a novel TNM classification system for the upper gastroenteropancreatic neuroendocrine tumors. Cancer 2008;113: Yao JC, Hassan M, Phan A, et al. One hundred years after carcinoid : epidemiology of and prognostic factors for neuroendocrine tumors in 35,825 cases in the Unites States. J Clin Oncol 2008;26: Korse T. Thesis 2011 (Amsterdam): Clinical relevance of tumor markers and epidemiology of neuroendocrine tumors. 5. Korse CM, Taal BG, De Groot CA, et al. Chromogranin A and NT-proBNP: an excellent pair of biomarkers for diagnostics in patients with neuroendocrine tumours. J Clin Oncol 2009;27: Khan MS, El-Khouly F, Toumpanakis C, et al. Longterm results of treatment of malignant carcinoid syndrome with prolonged release lanreotide (Somatuline Autogel). Aliment Pahamcol Ther 2011;34: Rinke A, Müller H-H, Schade-Brittinger C, et al. Placebo-controlled, double-blind, prospective, randomized study on the effect of octreotide LAR in the control of tumor growth in patients with metastatic neuroendocrine midgut tumors: a report from the PROMID study group. J Clin Oncol 2009;27: Petersenn S, Schopohl J, Barkan A, et al. for the Pasireotide Acromegaly Study Group. Pasireotide (SOM230) demonstrates efficacy and safety in patients with acromegaly: a randomized, multicenter, phase II trial. J Clin Endocrinol Metab 2010;6: Kwekkeboom DJ, De Herder WW, Kam BL, et al. Treatment with the radiolabeled somatostatin analog [177Lu-DOTA0,Tyr] octreotate: toxicity and survival. J Clin Oncol 2008;26: Claringbold PG, Brayshaw PA, Price RA, et al. Phase II study of radiopeptide 177Lu-octreotate and capecitabine therapy of progressive disseminated neuroendocrine tumours. Eur J Nucl Med Mol Imaging 2011;38(2): Taal BG, Hoefnagel CA, Boot H, et al. Improved effect of 131I-MIBG treatment by predosing with non-radiolabled MIBG in carcinoid patients, and studies in xenografted mice. Ann Oncol 2000;11: Postema EJ, McEwan JB. Radioiodinated metaiodobenzylguanidine treatment of neuroendocrine tumors in adults. Cancer Biother Radiopharm 2009;24(5): Moertel CG, Lefkopoulo M, Lipsitz S, et al. Sterptozocin-doxorubicin, streptozocin-fluorouracil or chlorozotocin in the treatment of advanced islet-cell carcinoma. N Engl J Med 1992;326: Turner NC, Strauss SJ, Gillmore R, et al. Chemotherapy with 5-fluorouracil, cisplatin and streptozocin for neuroendocrine tumours. Br J Cancer 2010;102: Bajetta E, Catena L, Procopio G, et al. Are capecitabine and oxaliplatin (XELOX) suitable treatments for progressive low-grade and high-grade neuroendocrine tumours? Cancer Chemoth Pharmacol 2007;59: Strosberg JR, Fine RL, Choi J, et al. First-line chemotherapy with capecitabine and temozolamide in patients with metastatic pancreatic endocrine carcinomas. Cancer 2011;117: Zuetenhorst JM, Valdes Olmos RA, Muller M, et al. Interferon and meta-iodobenzylguanidin combinations in the treatment of metastatic carcinoid tumours. Endocr Relat Cancer 2004;11: Veenhof CH, De Wit R, Taal BG, et al. A dose escalation study on recombinant Interferon-alpha in patients with a metastatic carcinoid tumour. Eur J Cancer 1992;28: Kulke MH, Stuart K, Enzinger PC, et al. Phase II study of temozolomide and thalidomide in patients with metastatic neuroendocrine tumors. J Clin Oncol 2006;24: Yao JC, Phan A, Hoff PM, et al. Targeting vascular endothelial growth factor in advanced carcinoid tumor: a random assignment phase II study of depot octreotide with bevacizumab and pegylated interferon alpha-2b. J Clin Oncol 2008;26(8): Kulke MH, Chan JA, Meijerhardt JA, et al. A prospective phase II study of 2-methoxyestradiol administered in combination with bevacizumab in patients with metastatic carcinoid tumors. Cancer Chemother Pharmacol 2011;68(2): Kulke MH, Lenz H-J, Meropol NJ, et al. Activity of sunitinib in patients with advanced neuroendocrine tumors. J Clin Oncol 2008;26: Raymond E, Dahan L, Raoul J-L, et al. Sunitinib malate for the treatment of pancreatic neuroendocrine tumors. N Engl J Med 2011;364: Yao JC, Shah MH, Ito T, et al. Everolimus for advanced pancreatic neuroendocrine tumors. N Engl J Med 2011;364: Pavel ME, Hainsworth JD, Baudin E, et al. for the RADIANT-2 Study Group. Everolimus plus octreotide long-acting repeatable for the treatment of advanced neuroendocrine tumours associated with carcinoid syndrome (RADIANT-2): a randomised, placebo-controlled, phase 3 study. Lancet 2011;378(9808): Ontvangen 23 januari 2012, geaccepteerd 23 april Nederlands Tijdschrift voor Oncologie Jaargang 9 - nr. 4 - juni 2012

De Volgorde van behandelingen voor NET. W. Demey, medische oncologie AZ KLINA, St Jozef Malle. zondag 12 november 2017

De Volgorde van behandelingen voor NET. W. Demey, medische oncologie AZ KLINA, St Jozef Malle. zondag 12 november 2017 De Volgorde van behandelingen voor NET W. Demey, medische oncologie AZ KLINA, St Jozef Malle zondag 12 november 2017 Inleiding Therapie wordt bepaald door: Ziekte (lokalisatie, uitgebreidheid, differentiatie)

Nadere informatie

Gastroentero-pancreatische neuro-endocriene tumoren. 25 september 2010 Ermelo, de Dialoog Wim Meijer

Gastroentero-pancreatische neuro-endocriene tumoren. 25 september 2010 Ermelo, de Dialoog Wim Meijer Gastroentero-pancreatische neuro-endocriene tumoren 25 september 2010 Ermelo, de Dialoog Wim Meijer GEP NET inleiding nieuwe behandelmethoden voeding GEP NET inleiding nieuwe behandelmethoden voeding

Nadere informatie

9 e Post-O.N.S. Meeting

9 e Post-O.N.S. Meeting 9 e Post-O.N.S. Meeting NOTHING BUT NET Neuro-endocriene tumoren, begrip en nieuwe therapieën. Sandra Bossmann Verpleegkundig specialist UMC St Radboud Niet elk hoefgetrappel is een paard Symptomen van

Nadere informatie

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd

Nadere informatie

Behandeling met medicamenten Chemotherapie Octreotide of lanreotide

Behandeling met medicamenten Chemotherapie Octreotide of lanreotide Uit: Neuro-endocriene tumoren anno 2010 Medisch artikel van Dr. B.G. Taal, internist NKI-AVL Deel 1e hoofdstuk uit Ook mannen hebben opvliegers Vervolg op de onderdelen: wat zijn neuro-endocriene tumoren

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

Somatostatine. Het gebruik van somatostatine analogen in de behandeling van Neuro Endocriene Tumoren. Marc De Man 29/11/2015

Somatostatine. Het gebruik van somatostatine analogen in de behandeling van Neuro Endocriene Tumoren. Marc De Man 29/11/2015 Somatostatine Het gebruik van somatostatine analogen in de behandeling van Neuro Endocriene Tumoren Marc De Man 29/11/2015 DIGESTIEF ONCOLOOG PATHOLOOG RADIOLOOG NET NUCLEARIST CHIRURG 2 MEDICATIE APD

Nadere informatie

graad mitotische activiteit/10 hpf Ki67 index G1 <2 <2% G G3 >20 >20

graad mitotische activiteit/10 hpf Ki67 index G1 <2 <2% G G3 >20 >20 NEURO-ENDOCRIENE TUMOREN 1. Algemeen: Goed gedifferentieerde neuro-endocriene tumor: vroeger "carcinoïd". Goed gedifferentieerd carcinoma: "atypisch carcinoïd". Exclusief appendix. Opmerking: hooggradige

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus?

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Dr. L. Dirix Medische Oncologie Behandeling van vaste tumoren Adjuverende therapie Uitgezaaide ziekte Gerandomizeerd onderzoek

Nadere informatie

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Amsterdam, 19 Januari 2018 Pancreascarcinoom Slechte prognose (5 jaars-overleving,

Nadere informatie

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker en uw DNA darmkanker nederland lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker Nederland Darmkanker Nederland wordt gesteund door een Raad van Advies. Deze bestaat uit specialisten

Nadere informatie

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target

Nadere informatie

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)

Nadere informatie

Ook mannen hebben opvliegers

Ook mannen hebben opvliegers Uit: Ook mannen hebben opvliegers Neuro-endocriene tumoren, een kanker in vele gedaantes Dr. Babs Taal Carmen-Miranda Kleinegris Willy Brinkman zie www.net-kanker.nl 1 Neuro-endocriene tumoren anno 2010

Nadere informatie

De behandelmogelijkheden van castraatrefractair

De behandelmogelijkheden van castraatrefractair Commissie BOM oordeelt over cabazitaxel bij CRPC en everolimus en sunitinib bij PNET De commissie BOM bepaalde onlangs de plaats van cabazitaxel bij castraatrefractair prostaatcarcinoom (CRPC). Naar aanleiding

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

Behandeling met sandostatine

Behandeling met sandostatine Behandeling met sandostatine NEURO-ENDOCRIENE TUMOR (NET) Bij u is een neuro-endocriene tumor met uitzaaiingen geconstateerd. Neuro-endocriene tumoren (afgekort NET) kunnen op verschillende locaties in

Nadere informatie

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Lage tractus digestivus Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

Behandeling van gemetastaseerde neuro-endocriene pancreastumoren: een multidisciplinaire benadering

Behandeling van gemetastaseerde neuro-endocriene pancreastumoren: een multidisciplinaire benadering 4 Behandeling van gemetastaseerde neuro-endocriene pancreastumoren: een multidisciplinaire benadering Treatment of advanced pancreatic neuroendocrine tumors: a multi disciplinary approach dr. K.M.A. Dreijerink

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

Neuroendocriene Tumoren in het Pancreas: Hoe behandel je? Els Nieveen van Dijkum, Chirurg AMC 10 januari 2014

Neuroendocriene Tumoren in het Pancreas: Hoe behandel je? Els Nieveen van Dijkum, Chirurg AMC 10 januari 2014 Neuroendocriene Tumoren in het Pancreas: Hoe behandel je? Els Nieveen van Dijkum, Chirurg AMC 10 januari 2014 Presentatie NET - neuroendocriene tumor Pancreas NET Behandeling van pancreas NET Neuroendocriene

Nadere informatie

Carcinoïde tumoren. Patiënteninformatie. Wat is een carcinoïd?

Carcinoïde tumoren. Patiënteninformatie. Wat is een carcinoïd? Carcinoïde tumoren Wat is een carcinoïd? Carcinoïde tumoren behoren tot een aparte groep van zogenaamde neuro-endocriene tumoren. Deze produceren stoffen die allerlei klachten kunnen veroorzaken. Het betreft

Nadere informatie

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Maagcarcinoom Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Inhoud Therapie Systemisch Gericht op klachten Nieuwe ontwikkelingen/toekomst Epidemiologie Verschil Europa en Noord-Amerika vs Azië,

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Charehbili, Ayoub Title: Optimising preoperative systemic therapy for breast cancer

Nadere informatie

Neuro Endocriene Tumoren (NET)

Neuro Endocriene Tumoren (NET) Neuro Endocriene Tumoren (NET) Synoniemen Carcinoïd syndroom Neuro-endocriene tumoren (NET) Wat zijn neuro-endocriene tumoren (NET)? NET zijn zeldzame tumoren die hun oorsprong hebben in het neuro-endocriene

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de longen

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de longen NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de longen 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting NET-groep

Nadere informatie

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Om uit te groeien tot een kwaadaardige tumor met uitzaaiïngen moeten kankercellen een aantal karakteristieken verwerven. Eén daarvan is het vermogen om angiogenese,

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Er is in de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de ontwikkeling van doelgerichte behandelingen tegen kanker. Helaas wordt ook

Nadere informatie

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI)

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Eran van Veldhuisen, Bengt van Rijssen, Remy Klaassen, Yung Nio, Hanneke Wilmink, Krijn Van

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)

Nadere informatie

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017 Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker Judith Herder 2017 Deze presentatie Enkele feiten over kanker Wat is longkanker nou eigenlijk? Behandeling bij uitgezaaid longkanker

Nadere informatie

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Wat is de stand van zaken Frank Jacobs sept 2017 Disclosures Frank Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG

Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG no disclosures Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Pancreascarcinoom Slechte

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting NET-groep

Nadere informatie

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting

Nadere informatie

dat de overleving bij patiënten met metastasen na de invoering van het medicijn octreotide in 1992 duidelijk is verbeterd

dat de overleving bij patiënten met metastasen na de invoering van het medicijn octreotide in 1992 duidelijk is verbeterd Neuro-endocriene tumoren anno 2010, medisch wetenschappelijk artikel van Dr. Babs Taal, internist/oncoloog NKI - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis Uit: Ook mannen hebben opvliegers Neuro-endocriene tumoren,

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

Commissie BOM beoordeelt drie middelen

Commissie BOM beoordeelt drie middelen Commissie BOM beoordeelt drie middelen De commissie BOM beoordeelde onlangs cetuximab bij het gemetastaseerd colorectaal carcinoom, oxaliplatine als adjuvante behandeling bij het coloncarcinoom en fulvestrant

Nadere informatie

Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017

Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Colorectaal carcinoom Vroeger

Nadere informatie

Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie. Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC

Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie. Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC Casus: hr D Man 64 jaar Trotse opa van 4 kleinkinderen Komt bij u op

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm de maag de pancreas de longen 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure

Nadere informatie

Ook mannen hebben opvliegers

Ook mannen hebben opvliegers Ook mannen hebben opvliegers Neuro-endocriene tumoren, een kanker in vele gedaantes Dr. Babs Taal Carmen-Miranda Kleinegris Willy Brinkman Ook mannen hebben opvliegers Neuro-endocriene tumoren, een kanker

Nadere informatie

a) Percentage patiënten met een niercelcarcinoom 4 cm (ct1a) die geen nefrectomie hebben

a) Percentage patiënten met een niercelcarcinoom 4 cm (ct1a) die geen nefrectomie hebben Indicatoren evaluatie project richtlijn Niercelcarcinoom Indicator 1 a) Percentage patiënten met een niercelcarcinoom 4 cm (ct1a) die geen nefrectomie hebben ondergaan waarbij minstens 2 histologische

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

Farmacotherapeutisch rapport sunitinibmaleaat (Sutent ) bij de indicatie 'neuro-endocriene tumoren van de pancreas

Farmacotherapeutisch rapport sunitinibmaleaat (Sutent ) bij de indicatie 'neuro-endocriene tumoren van de pancreas Farmacotherapeutisch rapport sunitinibmaleaat (Sutent ) bij de indicatie 'neuro-endocriene tumoren van de pancreas Geneesmiddel. sunitinibmaleaat, capsule 12,5 mg, 25 mg, 37,5 mg, 50 mg. Geregistreerde

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven

Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven Nederlandse samenvatting en toekomstperspectieven Per jaar krijgen in Nederland tenminste 2150 patiënten een rectum tumor. Vijf jaar na behandeling leeft ongeveer de helft van die patiënten nog. Hierbij

Nadere informatie

19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht. Longkanker. Nieuwe inzichten en aanpak. Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk

19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht. Longkanker. Nieuwe inzichten en aanpak. Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk 19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Longkanker Nieuwe inzichten en aanpak Annemieke Kreiter Nurse practitioner oncologie SKB Winterswijk Met dank aan Diane Paolilli, Elizabeth Waxman en Cynthia Chernecky Cijfers

Nadere informatie

Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm

Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de dunne darm 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting NET-groep

Nadere informatie

Clinical relevance of tumor markers and epidemiology of neuroendocrine tumors Korse, C.M.

Clinical relevance of tumor markers and epidemiology of neuroendocrine tumors Korse, C.M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Clinical relevance of tumor markers and epidemiology of neuroendocrine tumors Korse, C.M. Link to publication Citation for published version (APA): Korse, C. M. (2011).

Nadere informatie

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam (Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Adjuvante chemotherapie bij rectumcarcinoom in Nederland Geloof Gewoonte Evidence-based medicine

Nadere informatie

Sarcoma State of the art deel 2

Sarcoma State of the art deel 2 19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Sarcoma State of the art deel 2 Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Osteosarcoom Osteosarcoom is een primaire botkanker die zijn

Nadere informatie

Radium 223 therapie bij botmetastasen

Radium 223 therapie bij botmetastasen Radium 223 therapie bij botmetastasen PKS nov 2017 Dr. J. Lavalaye Nucleaire Geneeskunde Disclosure belangen spreker: lavalaye Bijeenkomst titel en datum: PKS (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2 Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor

Nadere informatie

Coloncarcinoom. Inleiding 13/11/2009. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC)

Coloncarcinoom. Inleiding 13/11/2009. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC) Coloncarcinoom Ann Van Mechelen ZNA Stuivenberg Inleiding Definitie: kwaadaardige wildgroei van weefsel van de dikke darm. Epidemiologie van het colorectaal carcinoom (CRC) Belgie: 6.500 nieuwe gevallen/jaar

Nadere informatie

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom Dokter, dit is mijn tumor Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Disclosure Belangen (Potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren

Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren Inleiding De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de

Nadere informatie

Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister

Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister 6. Kankerregistratie 1. Formulieren Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister Zie bijlage 3 en 4 Handleiding voor het invullen van de formulieren van de Stichting

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de pancreas 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting NET-groep

Nadere informatie

Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren

Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren Somatostatine analogen bij neuro-endocriene tumoren Inleiding De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de

Nadere informatie

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Het kan helpen om de feiten te kennen; (na)controles en meer Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Lanreotide bij neuro-endocriene tumoren

Lanreotide bij neuro-endocriene tumoren Lanreotide bij neuro-endocriene tumoren Inleiding De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de oncologieverpleegkundige.

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33832 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Krens, Lisanne Title: Refining EGFR-monoclonal antibody treatment in colorectal

Nadere informatie

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Disclosures Ik heb geen belangenverstrengeling in relatie tot deze presentatie Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Bij

Nadere informatie

vrijdag 16 december 2016

vrijdag 16 december 2016 September 2016 Op vrijdag 16 december 2016, van 12u-17u, zal de tweede plenaire NVALT studiedag plaatsvinden in het Beatrixgebouw in Utrecht. Programma en uitnodiging krijgt u binnenkort. 2 e lijn centrale

Nadere informatie

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Prostaatkanker - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Botmetastasen Lymfeklier-en levermetastasen Gemetastaseerd prostaatkanker Hormoongevoelig Hoeksteen van

Nadere informatie

10 e Post O.N.S. Meeting. Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem

10 e Post O.N.S. Meeting. Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem 10 e Post O.N.S. Meeting Els Meuleman Verpleegkundig specialist oncologie Slingeland Ziekenhuis Doetinchem Breast cancer update Update behandelopties bij hormoongevoeligheid Update behandelopties bij Her

Nadere informatie

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met uitgezaaide kanker van de maag of maag-slokdarm-overgang. Onderzocht wordt of het

Nadere informatie

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Nadere informatie

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Geen Disclosures Locally advanced rectum carcinoom Definitie o.b.v. MRI ct3 MRF+ ct4a/b

Nadere informatie

CROSSFIRE-studie (Alvleesklierkanker) / alvleesklierkanker

CROSSFIRE-studie (Alvleesklierkanker) / alvleesklierkanker CROSSFIRE-studie (Alvleesklierkanker) / alvleesklierkanker Experimenteel onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met alvleesklierkanker waarbij de tumor vanwege de ligging niet door middel

Nadere informatie

Nieuwe middelen voor sarcomen

Nieuwe middelen voor sarcomen Nieuwe middelen voor sarcomen Anneke Westermann, internist-oncoloog AMC Amsterdam Contactdag Sarcomen 26 mei 2018 Vooruitgang behandeling wekedelensarcoom Vooruitgang behandeling botsarcoom Chemotherapie

Nadere informatie

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen. Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen. Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Twee uitersten

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen

Nadere informatie

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de longen

NET-groep. Informatie over. neuro-endocriene tumoren (NET) de longen NET-groep Informatie over neuro-endocriene tumoren (NET) de longen 1 Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Raad van Advies van de NET-groep Deze brochure is een uitgave van Stichting NET-groep

Nadere informatie

21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1)

21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1) 21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het MEN1-gen Combinatie van hyperplasie of adenomen van de bijschildklieren, neuroendocriene

Nadere informatie

Biologicals; nieuwe therapeutische opties

Biologicals; nieuwe therapeutische opties Biologicals; nieuwe therapeutische opties Lidwine Tick, internist hemato-oncoloog Veldhoven, 19 september 2013 "De wereld van Mab-jes, Nib-jes en Mus-sen". Anti-tumor behandeling Chirurgie Radiotherapie

Nadere informatie

ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie

ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie Heeft neoadjuvant chemotherapie nut bij ILC > 3 cm? Ja Nee Weet niet/geen

Nadere informatie

Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker

Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker lokale verbranding van de alvleeskliertumor Doel Het doel van de studie is te onderzoeken of radiofrequente ablatie (RFA) gevolgd door

Nadere informatie

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met

Nadere informatie

Scanmethoden bij neuro-endocriene tumoren en behandeling met PRRT

Scanmethoden bij neuro-endocriene tumoren en behandeling met PRRT Scanmethoden bij neuro-endocriene tumoren en behandeling met PRRT Presentatie van dr. Jaap Teunissen, nucleair geneeskundige Erasmus MC Informatiedag over NET van Stichting NET-groep op 21 april 2012 Thema

Nadere informatie

Avastin wordt in combinatie met andere middelen tegen kanker gebruikt voor de behandeling van volwassenen met de volgende vormen van kanker:

Avastin wordt in combinatie met andere middelen tegen kanker gebruikt voor de behandeling van volwassenen met de volgende vormen van kanker: EMA/175824/2015 EMEA/H/C/000582 EPAR-samenvatting voor het publiek bevacizumab Dit document is een samenvatting van het Europees openbaar beoordelingsrapport (EPAR) voor. Het geeft uitleg over de aanpak

Nadere informatie

Bijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie

Bijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie Bijwerkingen en kwaliteit van leven tijdens behandeling met Tyrosine Kinase Remmers en Immunotherapie Marion Zimmerman Verpleegkundig specialist longkanker Onderwerpen Tki s, Immunotherpie, voor wie? Bijwerkingen

Nadere informatie

EORTC GCG (eierstokkanker) / eierstokkanker

EORTC GCG (eierstokkanker) / eierstokkanker EORTC 55092-GCG (eierstokkanker) / eierstokkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met eierstokkanker waarbij de kanker weer is toegenomen binnen 6 maanden na de voorgaande chemotherapie.

Nadere informatie

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom 15-06-2017 Willemijn Theelen w.theelen@nki.nl Risicofactoren Longcarcinoom Roken in 90% de oorzaak Passief roken : 1,2-1,3 x verhoogd

Nadere informatie

When you hear hoofbeats, think Zebras! Prof. dr. E.G.E de Vries, medisch oncoloog UMCG, Groningen

When you hear hoofbeats, think Zebras! Prof. dr. E.G.E de Vries, medisch oncoloog UMCG, Groningen Verslag informatiebijeenkomst NET-groep, 5 november 2011 Ochtendprogramma 10.30 uur 12.30 uur When you hear hoofbeats, think Zebras! Prof. dr. E.G.E de Vries, medisch oncoloog UMCG, Groningen Prof. dr.

Nadere informatie

De systemische behandelmogelijkheden van het heldercellig

De systemische behandelmogelijkheden van het heldercellig BOM Commissie BOM bepaalt plaats van pazopanib bij RCC en cetuximab bij CRC De commissie BOM boog zich recentelijk over de klinische plaats van pazopanib bij lokaal gevorderd of gemetastaseerd (vergevorderd)

Nadere informatie

Behandelen in de palliatieve fase zin of onzin?

Behandelen in de palliatieve fase zin of onzin? Behandelen in de palliatieve fase zin of onzin? Palliatieve chemotherapie Birgit Mispelaere Algemene medisch oncologie 16.09.2010 Palliatieve therapie Behandelen en voorkomen van symptomen en klachten

Nadere informatie

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd

Nadere informatie

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC?

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Nina Bijker, radiotherapeut AMC BBB symposium 7 september 2017 No conflict of interest Focus op postmastectomie radiotherapie (PMRT)

Nadere informatie

STANDPUNTEN ANAKINRA (VOORLOPIGE BEHANDELRICHTLIJN) Oktober 2002

STANDPUNTEN ANAKINRA (VOORLOPIGE BEHANDELRICHTLIJN) Oktober 2002 NVR map Anakinra 12-03-2003 09:36 Pagina 1 STANDPUNTEN ANAKINRA (VOORLOPIGE BEHANDELRICHTLIJN) Oktober 2002 NVR map Anakinra 12-03-2003 09:36 Pagina 2 De door de gepubliceerde richtlijnen en standpunten

Nadere informatie