Inventarisatie groenvrijwilligers in Zuid-Holland

Transcriptie

1 Inventarisatie groenvrijwilligers in Zuid-Holland Inleiding De provincie Zuid-Holland wil de inwoners van Zuid-Holland meer betrekken bij het groen in de eigen leefomgeving. De provincie streeft hierbij naar een toename van het aantal vrijwilligers in de periode met 50% 1. De provincie heeft hiertoe een beleidsprogramma onder naam van De Groene Motor vastgesteld dat inmiddels wordt uitgevoerd door Landschap & Erfgoed Zuid-Holland 2. Om te weten of de provincie haar doelstelling behaalt, wil zij de ontwikkeling van het aantal groenvrijwilligers in de periode monitoren. Om de ontwikkeling van het aantal groenvrijwilligers in de periode in kaart te kunnen brengen is een nulmeting nodig. Hiervoor is de volgende aanpak gehanteerd: in kaart brengen welke gegevens over vrijwilligers (aantal en kenmerken) beschikbaar zijn bij organisaties en websites van netwerkorganisaties; bepalen in hoeverre dit een betrouwbaar beeld geeft van het aantal vrijwilligers in Zuid- Holland dan wel welke kwalitatieve duiding kan worden gegeven aan de ontwikkeling van groen vrijwilligerswerk in Zuid-Holland; bepalen in hoeverre dit een basis biedt voor vervolgmetingen. De inventarisatie van groenvrijwilligers is grotendeels december 2014-januari 2015 uitgevoerd. Deze notitie beschrijft de stand van zaken van het groene vrijwilligerswerk in Zuid- Holland op basis van de gegevens die op dat moment beschikbaar waren. Peildatum voor de gegevens in deze notitie is daarom 31 december De exacte peildatum per organisatie kan verschillen, omdat de actualiteit van de gegevens per organisatie kan verschillen. De term nulmeting moet daarom met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Op basis van de resultaten van deze inventarisatie kunnen bij een vervolgmeting eind 2016 wel trends zichtbaar worden gemaakt in het aantal vrijwilligers en de variëteit in het vrijwilligerswerk. Opbouw groen vrijwilligerswerk in Zuid-Holland Vrijwilligerswerk is in het kader van deze notitie gedefinieerd als inzet op onbetaalde basis, gericht op het leveren van een bijdrage aan het beheer en de beleving van het landschap. Hierbij gaat het zowel om vrijwilligerswerk voor natuurorganisaties, in het agrarisch cultuurlandschap, als ook inzet voor groenprojecten in de eigen buurt. Bij de inzet voor natuurorganisaties kan nog een onderscheid worden gemaakt in structurele inzet (vaak vrijwilligers met een contract, vrijwilligers die zich op regelmatige basis inzetten) en incidentele inzet (eenmalige groepen, inzet voor bijvoorbeeld natuurwerkdagen). Onderstaand wordt de structuur van het groene vrijwilligerswerk in Zuid-Holland beschreven. 1 Provincie Zuid-Holland. De Groene Motor. Naar een provinciaal netwerk voor de professionele ondersteuning van vrijwilligers in het groen ( ). Den Haag: provincie Zuid-Holland, Partners in de Groene Motor zijn Dunea, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Hollands Particulier Grondbezit, IVN Zuid-Holland, Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland, Natuurmonumenten, Provincie Zuid-Holland, Staatsbosbeheer, Veelzijdig Boerenland en Zuid-Hollands Landschap. Postbus Anna van Saksenlaan AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 070

2 Vrijwilligerswerk bij organisaties In Zuid-Holland zijn verschillende organisaties actief die vrijwilligers inzetten voor het bereiken van hun doelstelling of die zich richten op de ondersteuning van deze vrijwilligers. De kern hiervan wordt gevormd door onderstaande organisaties (in alfabetische volgorde). Het merendeel van deze organisaties is partner van het provinciale programma De Groene Motor: Dunea Erfgoedhuis Zuid-Holland 3 Groenservice Zuid-Holland Instituut voor Natuureducatie en duurzaamheid (13 regionale afdelingen, ondersteund door IVN Zuid-Holland) Hollands Particulier Grondbezit Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) Landschap & Erfgoed Zuid-Holland, uitvoerder van De Groene Motor 4 Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland Natuur- en vogelwachten, regionale organisaties Natuurmonumenten Centra voor Natuur en Milieu Educatie (NME-centra) Staatsbosbeheer (SBB) Veelzijdig Boerenland Weidevogelgroepen/overige monitoringgroepen 5 Zuid-Hollands Landschap Deze organisaties kunnen dus worden onderscheiden in: Organisaties met eigen vrijwilligers: regionale organisaties met een eigen ondersteuningsstructuur (bijvoorbeeld de 13 autonome regionale afdelingen van IVN provinciaal ondersteund door IVN Zuid- Holland); terreinbeherende organisaties (TBO s) met een gebiedsgerichte inzet van vrijwilligers (bijvoorbeeld Groenservice Zuid-Holland en Natuurmonumenten); zelfstandige vrijwilligersgroepen (bijvoorbeeld natuur- en vogelwachten) en bewonersinitiatieven. Organisaties zonder eigen vrijwilligers. Dit zijn de organisaties die zich alleen richten op de ondersteuning van vrijwilligers (zoals Erfgoedhuis Zuid-Holland), op belangenbehartiging van aangesloten vrijwilligers/vrijwilligersorganisaties (zoals Veelzijdig Boerenland) of een federatie zijn van aangesloten vrijwilligersorganisaties (zoals de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland). Er kunnen verschillende soorten vrijwilligerswerk worden onderscheiden. Grofweg zijn dit: vrijwilligerswerk gericht op natuur- en landschapsbeheer of -onderhoud (bijvoorbeeld het beheer van rietkragen, wilgen knotten, onderhoud aan fiets- en wandelpaden); vrijwilligerswerk gericht op educatie, voorlichting en publieksbegeleiding (cursussen, excursies et cetera); 3 Erfgoedhuis Zuid-Holland zet zich in voor de ondersteuning van vrijwilligers bij erfgoedorganisaties. Dit kunnen ook organisaties zijn die zich inzetten voor groenbeheer rondom erfgoed, bijvoorbeeld landgoederen. 4 Landschap & Erfgoed Zuid-Holland is een samenwerkingsverband van Erfgoedhuis Zuid-Holland en Zuid-Hollands Landschap. Dit samenwerkingsverband voert het provinciale programma De Groene Motor uit. Bij De Groene Motor is de ondersteuning van vrijwilligers in natuur en landschap ondergebracht, wat voorheen een taak was van Landschapsbeheer Zuid- Holland. Landschapsbeheer Zuid-Holland is per 31 december 2013 opgeheven. Een deel van de vrijwilligersgroepen die voorheen waren aangemeld bij Landschapsbeheer Zuid-Holland heeft zich inmiddels aangemeld bij De Groene Motor. 5 Een groot aantal van deze groepen is aangesloten bij De Groene Motor, voorheen bij Landschapsbeheer Zuid-Holland. 2

3 monitoring/inventarisatie/soorten (hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om vogeltellingen, maar bijvoorbeeld ook om vrijwilligers die zich inzetten bij de paddentrek); belangenbehartiging/lobby (voor de natuur en het milieu in het algemeen of voor specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld agrariërs of particulier grondbezitters)); groene buurtprojecten (deze worden vanwege het nieuwe karakter hieronder apart toegelicht). Groene buurtprojecten Naast inzet in formeel verband, zet een groeiend aantal burgers zich in voor groene buurtprojecten. De initiatiefnemers van groene buurtprojecten zijn onder te verdelen in burgerinitiatieven (initiatief komt vanuit de buurt, financiering via fondsen of gemeentelijke subsidie), wijkactivering/burgerparticipatie (initiatief komt vanuit een organisatie zoals een welzijnsorganisatie, buurtcentrum of een woningcorporatie met betrokkenheid van de buurt) en sociale ondernemers (een onderneming die zowel rendabel moet zijn als een maatschappelijke functie heeft, vaak gestart door pioniers in de wijk) 6. Er kunnen vijf aanleidingen voor groene buurtprojecten worden benoemd 6 : verbeteren van de leefbaarheid, bijvoorbeeld het verbeteren van bestaand groenonderhoud; eigen ideeën realiseren, bijvoorbeeld het realiseren van een speelplek voor kinderen; tijdelijk groen bijvoorbeeld op een braakliggend bouwterrein; ontmoeting verschillende doelgroepen stimuleren en verbindingen leggen door samen in het groen bezig te zijn; lokale voedselproductie of stadslandbouw. Resultaten ten aanzien van beschikbaarheid van gegevens Het Tympaan Instituut heeft dertien groene organisaties 7 benaderd om de gegevens in kaart te brengen van de vrijwilligers die zich voor hun organisatie inzetten of die registraties bijhouden van de vrijwilligersgroepen die zij ondersteunen. In de bijlage is een overzicht opgenomen waarin per organisatie zichtbaar is welke gegevens zij registreren. Een inventarisatie van vrijwilligers die zich inzetten voor groene buurtprojecten heeft plaatsgevonden met behulp van het Groen Dichterbij-netwerk in Zuid-Holland via IVN Zuid-Holland. Wijze van registratie van de vrijwilligers De wijze waarop de organisaties de gegevens met betrekking tot (actieve) vrijwilligers bijhouden verschilt sterk. Met name de grotere organisaties beschikken over een eigen registratiesysteem, waarin de belangrijkste gegevens van de vrijwilligers of leden worden bijgehouden, bijvoorbeeld Staatsbosbeheer en IVN. Daarnaast zijn er organisaties waarbij (ook) periodieke peilingen worden gehouden om het aantal vrijwilligers te bepalen, zoals Natuurmomenten. Tot slot zijn er ook organisaties zonder gestandaardiseerde methode van gegevensverzameling. Dit zijn onder andere lokale organisaties zoals Federatie Broekpolder Vlaardingen of Stadslandbouw Ruytenburch Vlaardingen. Deze organisaties inventariseren de benodigde gegevens over het algemeen alleen indien deze voor specifieke doeleinden benodigd zijn. 6 Duffhues L, Kuiper R, Eerhart E. Hoe groen goed doet. Utrecht/Den Haag: SME-advies/IVN, Zoals opgenomen in het projectplan van september 2014 en zoals opgenomen in de bijlage. 3

4 Volledigheid van het beeld Omdat de wijze van registratie sterk verschilt, is ook de volledigheid en representativiteit van de verzamelde gegevens uiteenlopend. De volledigheid en de nauwkeurigheid van het beeld wordt bemoeilijkt door de volgende factoren: Deel van de vrijwilligers is bij meerdere organisaties geregistreerd Een deel van de vrijwilligers is ook geregistreerd bij andere natuurorganisaties. Dit betekent niet per definitie dat de vrijwilliger bij beide organisaties verschillende activiteiten ontplooit. De bij Staatsbosbeheer als landschapsbeheervrijwilliger actieve personen zijn bijvoorbeeld grotendeels ook geregistreerd bij De Groene Motor in verband met verzekeringen en de uitleen van gereedschap. Daarom zal een eenvoudige opsomming van het aantal vrijwilligers bij de onderzochte organisaties tot een overschatting van het aantal actieve vrijwilligers leiden. Uit het vrijwilligerstevredenheidsonderzoek (VTO) dat door Movisie wordt uitgevoerd, bleek bij Natuurmonumenten bijvoorbeeld dat bijna 60% van de vrijwilligers ook bij een andere natuurorganisatie actief is. De definitie van een (actieve) vrijwilliger verschilt per organisatie De organisaties registreren vrijwilligers op basis van verschillende kenmerken. Zuid- Hollands Landschap en SBB registreren vrijwilligers bijvoorbeeld slechts indien zij een vrijwilligerscontract hebben afgesloten en structureel aan de slag gaan. IVN registreert alle leden, maar niet wie daarvan actief zijn als vrijwilliger bij lokale afdelingen. Daarnaast kan in de gegevensregistratie van de organisaties niet altijd onderscheid gemaakt worden tussen vrijwilligers die structureel (bijvoorbeeld met contract) actief zijn en vrijwilligers die zich incidenteel of eenmalig voor de organisatie inzetten. Niet alle organisaties registreren regelmatig de gegevens van vrijwilligers Zoals eerder vermeld hebben niet alle organisaties een database of gestandaardiseerd registratiesysteem waarin de gegevens over de vrijwilligers periodiek of doorlopend worden bijgehouden. Indien een registratiesysteem aanwezig is, worden niet altijd alle gegevens geregistreerd Het komt voor dat de gegevens niet volledig zijn of deze niet op eenvoudige wijze verkrijgbaar zijn. Dit betekent dat ook indien gegevens geregistreerd worden, deze niet altijd compleet ingevuld worden voor iedere vrijwilliger. Organisaties verzamelen niet altijd dezelfde informatie met betrekking tot de vrijwilligers De informatie die verzameld wordt verschilt per organisatie. Indien de organisatie een registratiesysteem heeft, worden met name gegevens met betrekking tot woonplaats, leeftijd, geslacht en het type werkzaamheden of de werkgroep geregistreerd. Gegevens met betrekking tot de duur van het vrijwilligerschap (sinds wanneer zet de vrijwilliger zich in) en de mate van inzet (aantal uren, aantal dagen per jaar) worden minder vaak geregistreerd. Zie hiervoor ook de bijlage. Gegevens over vrijwillige inzet in de buurt geven slechts een indicatie Gegevens over vrijwillige inzet voor groene buurtinitiatieven (al dan niet in de vorm van een burgerinitiatief) geven alleen een indicatie van de reikwijdte van het aantal vrijwilligers per initiatief en het type groene buurtinitiatieven. Gegevens zijn alleen bekend indien ze deelnemen aan het netwerk van Groen Dichterbij/geregistreerd staan op maexchange.nl. 4

5 Impressie huidige stand van zaken Aantal vrijwilligers bij groenorganisaties Op basis van de beschikbare gegevens 8 is getracht een indeling te maken van de werkvelden waarvoor vrijwilligers zich bij groenorganisaties inzetten en daar waar mogelijk het aantal vrijwilligers per werkveld. 8 Zowel op basis van de gegevens van organisaties die in het kader van deze inventarisatie actief zijn benaderd als aanvullende gegevens van websites. 5

6 Tabel 1 Schematische weergave type vrijwilligerswerk per organisatie (structurele en incidentele vrijwilligers) 1 6 organisatie type organisatie/ organisatiestructuur erfgoedhuis zuid-holland ondersteuningsorganisatie x (aantal onbekend); hierbij gaat het bijvoorbeeld om vrijwilligers die betrokken zijn bij groenonderhoud landgoederen beheer/onderhoud educatie/voorlichting monitoring/inventarisatie/ soorten onbekend dunea tbo (inclusief werkzaamheden bezoekerscentrum) groenservice zuid-holland tbo 336 (inclusief incidentele vrijwilligers opruim- en natuurwerkdagen, fiets- en wandelpadencontrole) de groene motor ondersteuningsorganisatie (inclusief deelnemers natuurwerkdagen) ivn 13 afdelingen x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) hollands particulier grondbezit koepelorganisatie/ vereniging x aantal onbekend; hierbij gaat het bijvoorbeeld om het in kaart brengen van historische landschappen belangenbehartiging onbekend totaal aantal vrijwilligers onbekend (inclusief 12 imkers) (soorten- en weidevogelvrijwilligers) x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) x (aantal onbekend) - - x (aantal onbekend) onbekend knnv afdelingen - x x - ca nme-centra natuur- en milieufederatie zuid-holland losse organisaties, vaak gemeentelijke diensten koepelorganisatie/ federatie natuurmonumenten tbo (vrijwilligers met publiekscontacten) ssb tbo x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) veelzijdig boerenland vogelwacht/(weide) 1 vogelwerkgroepen 1 koepelorganisatie/ vereniging losse organisaties, zonder centrale structuur onbekend x nvt x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) x (onderverdeling naar type vrijwilligerswerk onbekend) x onbekend - - x - onbekend zuid-hollands landschap tbo 170 x x Standslandbouw Ruytenburch Vlaardingen en Federatie Broekpolder Vlaardingen zijn hierin niet opgenomen, omdat dit feitelijke burgerinitiatieven zijn. 2 Inclusief 97 overige vrijwilligers, die zich onder meer inzetten voor bediening pont, molenaars et cetera. 3 Inclusief 204 basisschoolleerlingen en middelbare scholieren die zich inzetten in het kader van een maatschappelijke stage. 4 Inclusief 56 vrijwilligers die ondersteunende werkzaamheden uitvoeren.

7 Toelichting op de tabel Erfgoedhuis Zuid-Holland Erfgoedhuis Zuid-Holland zet zich (onder meer) in voor de ondersteuning van vrijwilligers bij erfgoedorganisaties. Dit kunnen ook organisaties zijn die zich inzetten voor groenbeheer rondom erfgoed, bijvoorbeeld landgoederen. Er zijn geen aantallen bekend welke erfgoedvrijwilligers zich inzetten voor groen. Groenservice Zuid-Holland Vrijwilligers die actief zijn in de gebieden van Groenservice Zuid-Holland (GZH) zijn voor een deel ook geregistreerd bij andere organisaties, met name De Groene Motor. Dit zorgt dus voor een dubbeltelling van vrijwilligers. Het onderscheid in de tabel naar type vrijwilligerswerk betreft een schatting op basis van door GZH geleverde gegevens. De Groene Motor De Groene Motor is gericht op de ondersteuning van vrijwilligersgroepen, waaronder vogelwachten, beheer- en onderhoudsploegen (bijvoorbeeld knotploegen). In tabel 1 hebben de gegevens betrekking op de vrijwilligers bij vrijwilligersgroepen die in 2013 waren aangemeld bij Landschapsbeheer Zuid-Holland en waarvan een groot deel inmiddels is aangemeld bij De Groene Motor. Dunea Alleen structurele vrijwilligers zijn bekend. IVN IVN ers in Zuid-Holland zijn georganiseerd in 13 afdelingen met een autonome status. De afdelingen kennen een verscheidenheid aan werkgroepen en activiteiten, waarbij steeds wel de nadruk ligt op educatie en natuurbeleving. Een onderscheid naar type vrijwilligers is niet te maken. Vrijwilligers kunnen ook meerdere soorten vrijwilligerswerk doen. De vrijwilligers van een aantal afdelingen/werkgroepen zijn ook opgenomen in de gegevens van Landschapsbeheer Zuid-Holland. Hollands Particulier Grondbezit Hollands Particulier Grondbezit (HPG) vertegenwoordigt particuliere eigenaren van landbouwgrond (in eigen gebruik of verpacht), landgoederen, bos en natuurterreinen in de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland. HPG zet zich in deze provincies in voor het bevorderen van (de kwaliteit van) het maatschappelijk waardevolle particuliere grondbezit en de duurzame economische ontwikkeling daarvan. HPG zet zich daarmee in voor beheer. HPG heeft een beperkt aantal vrijwilligers en daarnaast zijn er vrijwilligers actief bij de aangesloten particuliere grondbezitters. Aantallen zijn niet geïnventariseerd. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is de landelijke vereniging voor veldbiologie, voor actieve natuurliefhebbers en -beschermers. KNNV-leden organiseren natuurexcursies, inventarisaties, lezingen en cursussen. Landelijk telt de vereniging circa leden verdeeld over 50 afdelingen. Zuid-Holland telt 11 afdelingen. Grof geschat zijn er (naar rato van het aantal afdelingen) dus circa vrijwilligers in Zuid-Holland. Een substantieel aantal leden van KNNV is ook lid van andere natuurorganisaties, waardoor er sprake is van dubbeltellingen. NME-centra Dit betreft gegevens van 11 van de 24 NME-centra in Zuid-Holland. De gegevens zijn dus niet volledig, verzameld in het ZON Zuid-Hollands Overleg NME, waarvan IVN secretaris is. 7

8 Natuur- en milieufederatie Zuid-Holland Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland (NMFZH) komt op voor een duurzame samenleving, gericht op natuur en het milieu in Zuid-Holland. Er zijn ruim 200 lokale en regionale organisaties aangesloten. Dit zijn onder meer agrarische organisaties, Groei- en Bloeiverenigingen en afdelingen van de KNNV. Natuurmonumenten Uit de registratie is zowel het totaal aantal vrijwilligers als het type inzet bekend. Hieruit blijkt dat een aantal vrijwilligers zich voor meer dan één werkveld inzet. Staatsbosbeheer Alleen structurele vrijwilligers zijn bekend. Veelzijdig Boerenland Veelzijdig Boerenland is het samenwerkingsverband van verenigingen en stichtingen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Veelzijdig Boerenland heeft als doel het verhogen en zichtbaar maken van de kwaliteit en effectiviteit van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Om deze doelstelling te bereiken behartigt Veelzijdig Boerenland vanuit een zelfstandige positie de belangen van haar leden. Er zijn geen gegevens bekend over het aantal vrijwilligers dat zich inzet bij de aangesloten organisaties. Vogelwachten/vogelwerkgroepen In Zuid-Holland is een groot aantal vogelwachten/vogelwerkgroepen actief 9. De vogelwachten/vogelwerkgroepen kennen geen overkoepelende structuur. Op lokale websites zijn geen gegevens te vinden over het aantal vrijwilligers. Vrijwilligers van de vogelwachten/ vogelwerkgroepen zijn voor een groot deel ook lid van/geregistreerd bij andere organisaties, zoals lokale afdelingen van IVN, De Groene Motor en KNNV. Zuid-Hollands Landschap Ongeveer twee derde van de 256 vrijwilligers zet zich in voor beheer, de rest voor monitoring, PR en werkzaamheden in bezoekerscentra. Er zijn geen gegevens bekend in welke mate vrijwilligers ook bij andere organisaties actief zijn. Uit bovenstaande toelichting kan worden geconcludeerd dat het niet mogelijk is om de afzonderlijke gegevens bij elkaar op te tellen om het totaal aantal groenvrijwilligers in Zuid- Holland te bepalen, omdat de omvang van het aantal dubbeltellingen niet nauwkeurig kan worden bepaald. Ontwikkeling van het aantal structurele vrijwilligers Met het nodige voorbehoud kan op basis van een vergelijking met de inventarisatie door de provincie Zuid-Holland een uitspraak worden gedaan over de ontwikkeling van het aantal structurele vrijwilligers in Zuid-Holland, zoals opgenomen in tabel 2. 9 Op deze website zijn 21 vogelwerkgroepen geregistreerd, maar waarschijnlijk is het aantal groepen (fors) hoger. 8

9 Tabel 2 Overzicht ontwikkeling aantal structurele vrijwilligers organisatie landschapsbeheer zuid-holland ivn (13 afdelingen) natuurmonumenten staatsbosbeheer groenservice zuid-holland dunea onbekend 273 zuid-hollands landschap Aantal vrijwilligers van groepen aangemeld bij Landschapsbeheer Zuid-Holland eind Aantal leden. 3 Het is niet duidelijk of hierin ook het aantal vrijwilligers is opgenomen dat zich regelmatig inzet voor externe groepen. 4 Exclusief vrijwilligersgroepen die zijn aangemeld bij De Groene Motor. Op basis van de beschikbare gegevens is de toename in de periode tussen de inventarisatie door de provincie en de huidige meting circa 25% (ongecorrigeerd voor dubbeltellingen). Opvallend is de toename van het aantal vrijwilligers dat geregistreerd is bij Landschapsbeheer. Dit is ook een ontwikkeling die landelijk bij Landschapsbeheer is gesignaleerd. Ook bij Natuurmonumenten is sprake van een forse stijging van het aantal structurele vrijwilligers. Dit valt te verklaren uit het feit dat Natuurmonumenten gericht heeft ingezet op de werving van vrijwilligers. Gegevens over achtgrondkenmerken van vrijwilligers Op basis van de verzamelde gegevens kan een indruk worden verkregen van de kenmerken van de vrijwilligers. Uit de inventarisatie bleek dat er, in meer of mindere mate, gegevens beschikbaar zijn over aantal vrijwilligers, woonplaats, leeftijd, geslacht en mate van inzet. Woonplaats Slechts enkele organisaties kunnen op relatief eenvoudige wijze de gegevens met betrekking tot de woonplaats van de vrijwilligers rapporteren. Uit de ontvangen gegevens blijkt dat vrijwilligers over het algemeen in de buurt van de eigen woonplaats aan de slag gaan. Veel vrijwilligers wonen bijvoorbeeld rond de bezoekerscentra en afdelingen van de natuurorganisaties (bijvoorbeeld bezoekerscentrum Tenellaplas in Voorne en het bezoekerscentrum Nieuwkoopse plassen). In gesprekken met de organisaties wordt het beeld bevestigd dat vrijwilligers over het algemeen in de buurt van de eigen woonplaats aan de slag gaan. Vaak is de binding met gebieden in de eigen buurt groter en zijn er ook praktische overwegingen zoals reiskostenvergoedingen voor de vrijwilligers. Leeftijd De geboortedatum van de vrijwilliger wordt niet bij alle organisaties geregistreerd. Op basis van de ontvangen gegevens en gesprekken met de contactpersonen kan worden vastgesteld dat de meeste vrijwilligers in de categorie 50+ vallen. Dit is duidelijk zichtbaar in tabel 7 in de bijlage. Niettemin zetten ook jongeren zich in voor natuurorganisaties. Stadslandbouw Ruytenburch Vlaardingen bijvoorbeeld heeft ten opzichte van de overige organisaties een relatief jong vrijwilligersbestand, met een gemiddelde leeftijd van ongeveer 49 jaar. De Groene Motor bijvoorbeeld heeft een relatief groot vrijwilligersbestand van jongeren (basis- en middelbare scholieren) die zich incidenteel voor het groen inzetten met het onder andere het educatieve programma Je School kan de boom in en maatschappelijke stages van jongeren bij bijvoorbeeld de verschillende vogelwerkgroepen in

10 Geslacht Met name indien het om landschapsbeheer gaat, is er een oververtegenwoordiging van mannen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Staatsbosbeheer (maar liefst 77% is man), Zuid- Hollands Landschap en Federatie Broekpolder Vlaardingen, welke beide een aandeel van bijna 70% mannen heeft. De andere organisaties laten een genuanceerder beeld zien, waarbij over het algemeen iets meer dan de helft van de vrijwilligers vrouwelijk is (IVN, Stadslandbouw Ruytenburch). Mate van inzet Slechts enkele organisaties hebben beschikking over gegevens met betrekking tot het aantal uur dat gemiddeld aan vrijwilligerswerk wordt besteed. Uit gesprekken blijkt dat vrijwilligers die zich met ondersteunende activiteiten, zoals bijvoorbeeld baliewerkzaamheden, bezighouden meestal wat minder uur aan het vrijwilligerswerk besteden dan landschapsbeherende vrijwilligers. Bij Zuid-Hollands Landschap zetten de landschapsbeherende vrijwilligers zich structureel voor een dagdeel per week in. Ook bij Stadslandbouw Ruytenburch zetten vrijwilligers zich gemiddeld 7 uur per week in. Daarnaast zijn er vrijwilligers die zich incidenteel inzetten voor het groen. De Groene Motor registreert bijvoorbeeld een groot aantal vrijwilligers dat zich op de natuurwerkdag inzet of kinderen en jeugdigen die zich via school (met het programma je school kan de boom in ) inzetten. Zie de bijlage voor een overzicht van de gegevens per organisatie. Inzet voor groene buurtinitiatieven Een inventarisatie door IVN Zuid-Holland eind 2014/begin 2015 biedt een overzicht van ruim 120 groene buurtprojecten in Zuid-Holland met in totaal bijna betrokken vrijwilligers 10. Het type project kan worden ingedeeld in de volgende categorieën: moestuin/stadslandbouw speelnatuur jong & oud groenbeheer samen opknappen groendichterbij.nl Het aantal betrokken vrijwilligers varieert sterk per project: van slechts enkele vrijwilligers tot ongeveer 100. De meeste groene buurtprojecten worden uitgevoerd in het verstedelijkt gebied en maar nauwelijks in het landelijk gebied, blijkens de inventarisatie van IVN. Veel groene buurtprojecten richten zich niet alleen op het groen in de omgeving, maar hebben ook als doel om de sociale samenhang in de buurt te verbeteren of sport en bewegen te stimuleren. Ook blijkt er sprake van een spreiding in het type initiatiefnemer (buurt, organisatie of sociale onderneming). Een voorbeeld van een project waarbij het initiatief bij buurtbewoners ligt en dat meerdere doelen dient, is Boeregoed Volkskas in De Lier. Iedereen die een uurtje vrij heeft kan in de Volkskas helpen in ruil voor een maaltje groenten. Met de Volkskas wordt beoogd om mensen uit verschillende lagen van de lokale bevolking met elkaar in contact te brengen en worden mensen die in een sociaal isolement zitten door vrijwilligers geholpen. Ook worden mensen die werkeloos thuis zitten geholpen aan werkervaring. Bovendien wordt aan scholieren en studenten in praktijk bijgebracht hoe producten geteeld worden. Kennis vanuit de 10 Deze vrijwilligers worden ondersteund door IVN Zuid-Holland. 10

11 tuinbouw van vroeger wordt hierbij gecombineerd met hedendaagse kennis (groendichterbij.nl). Een voorbeeld van een project waarbij het initiatief bij een maatschappelijke organisatie lag is het project Stadslandbouw Schiebroek-Zuid in Rotterdam. Vanuit een door Vestia Rotterdam Noord ontwikkelde duurzaamheidsvisie is het project Stadslandbouw van start gegaan. Samen met buurtbewoners zijn nu ruim 22 moestuinen gerealiseerd in de groene binnenruimten tussen de flats, waarbij de bewoners zelf een tuin aanvragen, ontwerpen en maken. Vestia Rotterdam Noord begeleidt alleen en faciliteert de benodigde materialen, zoals hekjes (tegen de ganzen en honden), plantmateriaal, klein gereedschap, fruitbomen, goede compost en dergelijke (groendichterbij.nl). Daarnaast zijn er vrijwilligers actief in netwerken van groene en stadslandbouwprojecten gericht op het versterken van lokale initiatieven, bijvoorbeeld door het uitwisselen van kennis te faciliteren. Een voorbeeld hiervan is de IdeeWinkel in Leiden. Deze stichting stimuleert groene burgerinitiatieven die betrekking hebben op milieu, biodiversiteit, voeding en gezondheid. De IDeeWinkel zoekt samen met de initiatiefnemer naar medestanders die kunnen helpen om een duurzaam plan te maken en uit te voeren (groendichterbij.nl). Conclusies Harde uitspraken over het totaal aantal groenvrijwilligers in Zuid-Holland kunnen daarom niet worden gedaan. Het nauwkeurig meten van het aantal is niet mogelijk, zo blijkt uit de inventarisatie. Dit heeft onder meer te maken met: Verschillen in wijze van registreren van organisaties. Onduidelijke/beperkte indeling van type vrijwilligers, waardoor het nodig is om gegevens te interpreteren om ze te kunnen categoriseren. Het feit dat een deel van de vrijwilligers actief is voor meerdere organisaties of is opgenomen in de registratie van meerdere organisaties (bijvoorbeeld bij zowel een natuurorganisatie als een ondersteuningsorganisatie). Het feit dat van een aantal organisaties het aantal vrijwilligers niet bekend is. Ook zijn er organisaties die geen eigen vrijwilligers hebben, maar waarbij wel sprake is van aangesloten organisaties met vrijwilligers. Dit betreft met name Veelzijdig Boerenland, en Hollands Particulier Grondbezit. Het feit dat het aantal organisaties dat in deze inventarisatie is meegenomen, niet compleet is. Er ontstaan steeds meer groene buurtinitiatieven waarvoor burgers zich inzetten en zorgen ook initiatieven als NL Doet ervoor dat de betrokkenheid van burgers bij groen groeit. Van het aantal structurele vrijwilligers kan met de nodige voorzichtigheid worden gezegd dat dit sinds 2012 is gegroeid. Het is echter niet mogelijk om uitspraken te doen of een toename van 50% in de periode tot en met 2016 realistisch is. Natuurmonumenten geeft bijvoorbeeld aan dat het aantal landschapsbeherende vrijwilligers momenteel al bijna aan de limiet van de mogelijkheden zit voor de te beheren gebieden. Bij het werven van meer vrijwilligers moet worden gezocht naar vrijwilligers voor bijvoorbeeld promotiewerk of andere ondersteunende activiteiten. Wel biedt deze inventarisatie een indruk van hoe het vrijwilligerslandschap er in Zuid- Holland eind 2014/begin 2015 uitziet. Indien de geregistreerde gegevens bij een vervolgmeting vergelijkbaar zijn en de inventarisatie op een vergelijkbare wijze wordt uitgevoerd, is het mogelijk om uitspraken te doen over trends ten aanzien van de ontwikkeling van het aantal vrijwilligers, de aard van hun inzet (bijvoorbeeld de verhouding incidentele:structu- 11

12 rele inzet) en hun achtergrondkenmerken. Het is aan de provincie Zuid-Holland om te bepalen of deze inventarisatie qua reikwijdte en met de nodige voorbehouden die bij de cijfers moeten worden gemaakt, voldoende is om de voortgang van haar beleidsdoelstellingen ten aanzien van het aantal groenvrijwilligers in kaart te brengen. 12

13 Bijlage Tabel 1 Beschikbaarheid van de gegevens per organisatie organisatie peiljaar aantal vrijwilligers groenservice zuid-holland soort activiteit mate van actieve inzet geslacht leeftijd inschrijfduur woonplaats opmerkingen/overig / groenservice zuid-holland heeft gegevens verzameld en beschikbaar gesteld. de organisatie heeft momenteel geen standaardregistratiesysteem voor vrijwilligers. de groene motor de groene motor heeft de gegevens over 2013 beschikbaar gesteld die onder andere via enquêtering van de werkgroepen is verkregen. het gaat hier om gegevens van landschapsbeheer zuid-holland. deze stichting zag zich genoodzaakt eind 2013 de activiteiten te beëindigen. de professionele ondersteuning van vrijwilligers in natuur en landschap werd ondergebracht bij de groene motor. zuid-hollands landschap ivn (13 afdelingen in zuid-holland) stadslandbouw ruytenburch vlaardingen federatie broekpolder vlaardingen zuid-hollands landschap registreert de vrijwilligers en werkgroepen die actief zijn in een eigen database. de gegevens hebben als peildatum december / -/ de database van ivn bevat alle leden van de organisatie. hierbij wordt echter geen onderscheid gemaakt naar vrijwilliger of lid / - - stadslandbouw ruytenburch vlaardingen heeft de gegevens verzameld en beschikbaar gesteld. de organisatie heeft momenteel geen standaardregistratiesysteem voor vrijwilligers / - federatie broekpolder vlaardingen heeft de gegevens verzameld en beschikbaar gesteld. de organisatie heeft momenteel geen standaardregistratiesysteem voor vrijwilligers.

14 organisatie peiljaar aantal vrijwilligers natuurmonumenten regio zuid-holland/ zeeland 1 soort activiteit mate van actieve inzet geslacht leeftijd inschrijfduur woonplaats opmerkingen/overig natuurmonumenten heeft een database met vrijwilligersgegevens en voert ieder jaar een capaciteitsmeting uit onder de vrijwilligers met betrekking tot de bestede vrijwilligersuren per taakveld. nme-centra / via ivn zijn gegevens van 11 van de 24 gemeentelijke nme-diensten ontvangen. dunea dunea heeft de gegevens verzameld en beschikbaar gesteld. de organisatie heeft momenteel geen standaardregistratiesysteem voor vrijwilligers. staatsbosbeheer zuid-holland / - - sbb houdt een database bij waarin de actieve vrijwilligers worden geregistreerd. = gegeven is aanwezig - = gegeven ontbreekt 1 Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. 2

15 Tabel 2 Organisaties die geen onderdeel uitmaken van de inventarisatie organisatie erfgoedhuis zuidholland natuur- en milieufederatie zuidholland peiljaar aantal vrijwilligers soort activiteit mate van actieve inzet geslacht leeftijd Inschrijfduur woonplaats opmerkingen/overig erfgoedhuis zuid-holland kan op basis van de momenteel beschikbare gegevens geen onderscheid maken tussen erfgoed- en groenvrijwilligers. daarom geeft de organisatie er de voorkeur aan om geen kwantitatieve gegevens beschikbaar te stellen nmfzh is een overkoepelende belangenorganisatie en heeft zelf geen vrijwilligers. nmfzh is bereid om via de nieuwsbrief de aangesloten organisaties op te roepen een enquête in te vullen. omdat een groot deel van de aangesloten organisaties al via andere wegen bereikt wordt (ivn, natuurmonumenten, staatsbosbeheer), is besloten deze enquête nog niet uit te voeren. veelzijdig boerenland veelzijdig boerenland is een overkoepelende belangenorganisatie en heeft geen eigen vrijwilligers. zij is bereid de aangesloten agrarische natuurverenigingen via een mailing aan te schrijven met een oproep voor een enquête. hollands particulier grondbezit hpg is een overkoepelende belangenorganisatie met een beperkt aantal eigen vrijwilligers. daarnaast zijn vrijwilligers actief bij de aangesloten particuliere grondbezitters. de organisatie is momenteel nog niet benaderd door het tympaan instituut, maar mogelijk kan met behulp van een enquête onder de particuliere grondbezitters het aantal vrijwilligers vastgesteld worden. 3

16 Tabel 3 Aantal geregistreerde vrijwilligers organisatie vrijwilligers opmerkingen groenservice zuidholland aantal soort 618 onbekend het aantal vrijwilligers van alle vrijwilligersgroepen die actief zijn in de door gzh beheerde gebieden. een relatief groot aantal actieve groepen is ook bij dgm geregistreerd (circa 200 vrijwilligers). de groene motor landschapsvrijwilligers het gaat hier om gegevens van landschapsbeheer 210 soortenvrijwilligers zuid-holland (peiljaar 2013). deze stichting zag zich genoodzaakt eind 2013 de activiteiten te beëindigen. 638 weidevogelvrijwilligers deelnemers natuurwerkdawilligers de professionele ondersteuning van vrij- in natuur en landschap is inmiddels ondergebracht bij de groene motor. zuid-hollands landschap ivn (13 afdelingen in zuid-holland) stadslandbouw ruytenburch vlaardingen federatie broekpolder vlaardingen 717 scholieren 67 maatschappelijke stages 256 onbekend ca. 500 structurele vrijwilligers ca. 750 incidentele vrijwilligers 50 onbekend 57 onbekend de organisatie kent een ledenbestand van ongeveer personen in zuid-holland. naar schatting is ongeveer 50% van deze leden incidenteel actief voor de organisatie, en zet zich circa 30% van de leden structureel als vrijwilliger in. nme-centra 500 onbekend gegevens bekend via ivn zuid-holland (11 van 26 gemeentelijke nme-centra). natuurmonumenten regio zuid-holland/ zeeland 1 dunea staatsbosbeheer zuid-holland 590 vaste vrijwilligers 177 externe regelmatige groepen 85 eenmalige groepen 19 bezoekerscentrum & excursies 60 beheerwerkzaamheden 194 monitoring 509 onbekend 1 Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. 4

17 Tabel 4 Soort activiteiten organisatie groenservice zuid-holland de groene motor zuid-hollands landschap ivn (13 afdelingen in zuid-holland) stadslandbouw ruytenburch vlaardingen federatie broekpolder vlaardingen nme-centra natuurmonumenten regio zuid-holland/ zeeland 1 dunea opmerkingen de werkzaamheden van de vrijwilligers bij gszh zijn zeer divers: beheer veerpontjes en sluizen bijenhouders molenaars mountainbikers scouting inspecteurs (fietsroutecontroles) landschapsbeheer (heemtuin, grienden, natuureiland tiengemeenten, et cetera) inventarisaties (vogelwerkgroepen, knnv) de bij landschap en erfgoed zuid-holland geregistreerde vrijwilligers houden zich bezig met: landschapsbeheer soortenbescherming weidevogels natuurwerkdag maatschappelijke stages/scholierenprogramma s ongeveer twee derde van de vrijwilligers zet zich in voor landschapsbeheer. daarnaast houden de vrijwilligers zich bezig met: monitoring werkzaamheden in de bezoekerscentra het optreden als gids ondersteunende en pr-werkzaamheden de primaire doelstelling van ivn is het betrekken van jong en oud bij natuur en groen. ivn organiseert in dit kader natuurbelevingsactiviteiten zoals excursies, cursussen en tentoonstellingen voor het brede publiek. binnen lokale afdelingen zijn veel ivnvrijwilligers vaak ook betrokken bij beheer, monitoring (bv weidevogels) en ruimtelijke ordening. stadslandbouw is het telen, oogsten en afzetten van voedsel in of in de nabijheid van een stad. de werkzaamheden bestaan uit: zaaien, planten schoffelen en onkruid wieden oogsten van de groente onderhoud, zoals lichte timmerwerkzaamheden, schilderwerk en het schoonhouden van ons gezellige praathuis sinds de realisatie van de projecten natuurgebied de ruigte en het struinbos het klauterwoud is een groep vrijwilligers geformeerd, die zich bezighoudt met toezicht, onderhoud en dienstverlening. tot de aandachtsgebieden van de vrijwilligers behoren: rondwandelingen (onder leiding van gidsen) runderschouwen (toezicht schotse hooglanders) berenklauwbestrijding onderhoud klauterwoud klein onderhoud educatieve werkzaamheden (excursies, lessen, tentoonstellingen). daarnaast ook onderhoud educatieve tuinen, kinderboerderijen et cetera 483 beheer omdat het mogelijk is dat 1 persoon zich met meerdere 294 publiekscontact activiteiten bezig houdt, is het totale aantal in dit geval hoger dan het aantal geregistreerde vrijwilligers. 119 inventarisatie 56 ondersteunende werkzaamheden 1 belangenbehartiging beheerwerkzaamheden, ondersteunende werkzaamheden voor het bezoekerscentrum de tapuijt en excursies. 5

18 organisatie staatsbosbeheer zuid-holland opmerkingen er kan een drietal verschillende soorten vrijwilligers worden onderscheiden bij sbb: voorlichtende vrijwilligers (gidsen bij natuurwandelingen, voorlichting voor klassen et cetera) beheervrijwilligers (snoeiwerkzaamheden et cetera) inventariserende vrijwilligers (gespecialiseerde vrijwilligers die bijvoorbeeld een bepaald landschap en bijbehorende flora en fauna in kaart brengen of een specifieke diersoort bestuderen) 1 Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. Tabel 5 Actieve inzet door de vrijwilligers organisatie structureel incidenteel opmerkingen groenservice zuidholland de organisatie houdt geen gegevens bij met betrekking tot de mate van structurele inzet of het aantal uren dat de vrijwilligers aan de slag gaan. uit de beschrijving van de vrijwilligers blijkt dat het grotendeels wél om groepen gaat die zich structureel voor het groen inzetten. de vrijwilligers voor de jaarlijkse acties zoals de nl doet dag, natuurwerkdag en de zwerfvuilactie grienden zijn tot incidentele vrijwilligers gerekend. daarnaast zijn circa 200 vrijwilligers ook geregistreerd als actieve werkgroep bij de groene motor. de groene motor naast structurele vrijwilligers ook een groot aantal vrijwilligers dat actief is op de natuurwerkdag en scholieren die zich via het programma je school kan de boom in inzetten. zuid-hollands landschap ivn (13 afdelingen in zuid-holland) stadslandbouw ruytenburch vlaardingen federatie broekpolder vlaardingen de in de database geregistreerde vrijwilligers zetten zich allen structureel in en hebben een vrijwilligerscontract bij zhl. de beheervrijwilligers zetten zich daarbij wekelijks een dagdeel in. de vrijwilligers voor bijvoorbeeld baliewerkzaamheden hebben minder vrijwilligersuren. ca. 500 ca. 750 de organisatie kent een ledenbestand van ongeveer personen in zuid-holland. naar inschatting is ongeveer 50% van deze leden incidenteel actief voor de organisatie en zet zich circa 30% van de leden structureel als vrijwilliger in gemiddeld aantal uren per week: 7 uur variërend van 2 tot 20 uur nme-centra - - er zijn circa 500 vrijwilligers die zich grotendeels structureel inzetten. natuurmonumenten regio zuid-holland/ zeeland naast de vaste vrijwilligers registreert natuurmonumenten ook externe regelmatige groepen en eenmalige groepen. gemiddeld zetten vaste vrijwilligers zich 109 uur per jaar in. de vaste en eenmalige groepen zetten zich ongeveer 4,7 uur per jaar voor de organisatie in. totaal telt natuurmonumenten circa uur aan vrijwilligerswerk over

19 organisatie structureel incidenteel opmerkingen dunea de vrijwilligers zetten zich structureel in. het aantal dagen varieert van enkele dagen per jaar tot drie dagen per maand. staatsbosbeheer zuid-holland staatsbosbeheer district zuid-holland heeft een database met gegevens van actieve vrijwilligers. hierin worden alle vrijwilligers - met een contract - geregistreerd. dit betekent dat het om vrijwilligers gaat die minimaal 4x per jaar vrijwilligerswerk voor sbb verrichten. mensen die zich eenmalig of op incidentele wijze voor sbb inzetten worden niet geregistreerd. 1 Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. Tabel 6 Geslacht in percentages organisatie percentage opmerkingen man vrouw groenservice zuid-holland - - de groene motor - - zuid-hollands landschap ivn (13 afdelingen in zuid-holland) deze gegevens zijn niet op het totale bestand gebaseerd; mogelijk zijn deze niet representatief stadslandbouw ruytenburch vlaardingen federatie broekpolder vlaardingen nme-centra - - natuurmonumenten regio zuid-holland/zeeland dunea - - staatsbosbeheer zuid-holland Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. 7

20 Tabel 7 Leeftijd organisatie gemiddelde leeftijd groenservice zuid-holland - opmerkingen de groene motor 57,5 de leeftijd is niet voor alle vrijwilligers bekend, daarom is dit mogelijk niet representatief zuid-hollands landschap 61,7 de leeftijd is niet voor alle vrijwilligers bekend, daarom is dit mogelijk niet representatief ivn zuid-holland 51 de leeftijd is niet voor alle vrijwilligers bekend, daarom is dit mogelijk niet representatief stadslandbouw ruytenburch vlaardingen 49 de leeftijd is niet voor alle vrijwilligers bekend, daarom is dit mogelijk niet representatief federatie broekpolder, vlaardingen 57 nme centra - natuurmonumenten regio zuid-holland/zeeland 1 60 dunea - staatsbosbeheer zuid-holland 56,1 van ongeveer 85% van de vrijwilligers is de leeftijd bekend 1 Van het aantal vrijwilligers van Natuurmonumenten zijn alleen de gegevens opgenomen die betrekking hebben op de provincie Zuid-Holland. Colofon mei F.C. Schiller, M.G.A. Ligtvoet-Janssen Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0698 te bestellen bij het Tympaan Instituut. 8