DROGREDENEN Julie Kerckaert Ethische en rechtsfilosofische stromingen Academiejaar

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DROGREDENEN Julie Kerckaert Ethische en rechtsfilosofische stromingen Academiejaar 2014-2015"

Transcriptie

1 DROGREDENEN Julie Kerckaert Ethische en rechtsfilosofische stromingen Academiejaar

2 Inhoudsopgave Over alles wat fout kan gaan in argumentaties (of zien we dat fout?) Valkuilen van het denken Sterke verhalen over cognitieve zwakheden Biases en heuristieken En de kwaliteit van ons argumenteren? Drogredenen of de valstrikken van het argumenteren Drogredenen in de confirmatio Drogredenen in de refutatio Drogredenen als ontwijking Deugdelijke drogredenen Argumentum ad hominem Argumentum ad ignorantiam Argumentum ad verecundiam Juridische argumentatieschema s Argumentum a contrario Argumentum a simile PAGINA 1

3 Over alles wat fout kan gaan in argumentaties (of zien we dat fout?) 1. VALKUILEN VAN HET DENKEN Deze samenvatting gaat over alles wat fout kan gaan in redenering en argumentaties. Ook zullen we leren deze fouten te toetsen aan deugdelijkheidscriteria met als doel te waarschuwen voor wat verkeerd is, maar dus ook te redden wat nog door de beugel kan. 1.1 Sterke verhalen over cognitieve zwakheden Vanaf de jaren 70 werd er onderzoek verricht naar de kwaliteit van ons redeneer- en oordeelsvermogen. De belangrijkste sociaalpsychologen in deze onderzoeken waren: - Daniel Kahneman - Amos Tversky - Lee Ross - Richard Nisbett Nu volgt er een overzicht van de belangrijkste bevindingen uit dit onderzoeksgebied: - Waar rook is, is vuur. Dit was een onderzoek omtrent het effect van de insinuerende vraag. De conclusie: een advocaat of aanklager heeft er alle belang bij om insinuerende, op niets gebaseerde vragen te stellen. Ook al wordt die vraag niet beantwoord, een jury gelooft kennelijk dat waar rook is, ook vuur is. - Wat heet typisch? In dit onderzoek ging men op zoek naar hoe mensen gebruik maken van steekproefinformatie. Men concludeerden dat wat de deelnemers gezien hadden een veel grotere indruk maakte, dan hoe zij het geziene op grond van statistische informatie moesten duiden. - Ken uw medemens. Bij dit een onderzoek omtrent mensenkennis stelde men vast dat het vertrouwen in de antwoorden groter was dan de accuraatheid. 1.2 Biases en heuristieken Sociaalpsychologen hebben bepaalde mechanismen in kaart gebracht die aan de basis liggen van onkritisch denken en irrationeel beslissen. Men maakt een onderscheid tussen biases en heuristieken. Biases (Richard Nisbett en Lee Ross) Het onvertaalbare bias staat voor een stereotype neiging, een onbewuste tendens of een verborgen vooroordeel. Het zijn cognitieve technieken waarmee we ons (terug) comfortabel voelen. Voorbeelden: - Fundamentele attributiefout De inconsistente neiging om andermans afkeurenswaardig gedrag toe te schrijven of te attribueren aan persoonlijke kenmerken, maar het eigen negatieve gedrag te wijten aan situationele eigenschappen. Bij lovenswaardig gedrag gebeurt net het tegenovergestelde. (Illustratie: het quizexperiment van Lee Ross) PAGINA 2

4 - Confirmatiebias De hardnekkige neiging om vooral bevestigende informatie te zoeken, maar ontkrachtende gegevens te negeren of te minimaliseren. (Illustratie: confrontatie van voor- en tegenstanders van kernenergie met het ongeluk in de kerncentrale van Three Miles Island) Rebound effect: Men zou verwachten dat men een standpunt zou afzwakken bij tegenargumenten, maar integendeel: neemt na afloop nog radicalere standpunten in. Prior belief effect: Het evalueren van argumenten gebeurt niet onafhankelijk van opvattingen die we op voorhand al hadden. Disconfirmation bias: Deze bias leidt tot de inconsistente neiging om tegenargument veel langer, grondiger en kritischer te beoordelen dan de onderbouwende argumenten. - Vals-consensuseffect Dit is de neiging om te denken dat anderen denken zoals wijzelf. - Illusie van controle Dit is de geruststellende, maar foutieve idee dat toevallige gebeurtenissen helemaal niet zo toevallig zijn en dus controleerbaar zijn. (Illustratie: drogreden van de gokker) - Just world belief Just world belief is de geruststellende, maar op niets gebaseerde vooronderstelling dat de wereld rechtvaardig is en in elkaar steekt zoals het hoort. Heuristieken (Daniel Kahneman en Amos Tversky) Dit zijn vuistregels voor het verwerken van informatie waardoor we snel en eenvoudig, maar vaak ook foutief beslissen. Heuristieken zijn dus cognitieve short-cuts die efficiëntie verzekeren, maar GEEN accuraatheid. Voorbeelden: - Representativiteit De neiging om te geloven dat iets of iemand een typisch voorbeeld is van een groep, soort of categorie, dit ondanks overweldigende informatie die het tegendeel bewijst. (Illustratie: het cipierexperiment) - Beschikbaarheid De tendens om de kans op een gebeurtenis te laten afhangen van het gemak waarmee we ons die gebeurtenissen voor de geest kunnen halen. (Illustratie: het overschatten van sterfgevallen bij een schietpartij en het onderschatten van de sterfgevallen ten gevolge van kanker) PAGINA 3

5 - Voorstelling De schrijnende vaststelling dat de wijze waarop je een probleem voorstelt invloed heeft op de beslissing. (Illustratie: 80 procent slaagkans of 20 procent faalkans) - Verankering De neiging om aan een eerste indruk vast te houden, ook al volgen er tegenstrijdige impressies op deze indruk. 1.3 En de kwaliteit van ons argumenteren? In de eerste plaats wordt de kwaliteit van ons redeneren en beslissen onderzocht. Zeldzaam zijn de specifieke studies naar de kwaliteit van het rechtvaardigen van beslissingen en het argumenteren. Een uitzondering is psychologe Deanne Kuhn met haar onderzoek The skills of argument, waarin ze de argumentatieve kwaliteiten onderzocht. A.d.h.v. interviews kwam zij volgende zaken te weten: - Theories: Welke causale theorieën passen de deelnemers toe? - Supporting evidence: Welke bewijzen voeren ze aan? - Alternative theories: Welke alternatieve theorieën kennen ze? - Counterarguments: Welke bezwaren zien zij tegen hun eigen theorieën? - Rebuttals: Hoe weerleggen ze de bezwaren met tegenargumenten? Kuhn vond aanwijzingen voor het bestaan van verschillende populaire kennistheorieën: Absolutistische kennistheorie Zowel aan eigen mening als aan de mening van deskundigen wordt een bijna dogmatisch geloof gehecht. Sceptische kennistheorie Het geloof in de theorieën van deskundigen is verdwenen, men vertrouwt enkel nog het eigen oordeel. Evaluatieve kennistheorie Men hecht meer waarde aan de theorie van een deskundige, maar men vertrouwt er zeker niet blindelings op. 2. DROGREDENEN OF DE VALSTRIKKEN VAN HET ARGUMENTEREN Een drogreden is een argument dat ten onrechte overtuigt. Het Engelse fallacy is echter een betere term dan het Nederlandse drogreden. Het is een neutralere term. In het Engels maakt men dan ook onderscheid tussen twee soorten: - Sophism: Het opzettelijke en tactische gebruik van een denkfout. PAGINA 4

6 - Error of thought: Het onopzettelijke gebruik van een denkfout (zonder dit te beseffen). Benaming De namen van de drogredenen zijn veelal aan het Latijn of het Engels ontleend. - Voorbeelden Latijnse benamingen Indeling Argumentum ad hominem Argumentum ad verecundiam (gezagsargument) Argumentum ad ignoratiam (onwetendheidsargument) Opmerking! De Latijnse benaming wijst niet op een al lang bestaan van de drogreden. Wij rangschikken de verschillende drogredenen volgens hun dominante beweging of dynamiek: - Drogredenen gebruikt in de confirmatio De foutieve argumentatie heeft betrekking op de inferentie (metalogisch, deductief, inductief of abductief). De foutieve argumentatie heeft betrekking op de kennisbron. De foutieve argumentatie heeft betrekking op de betekenis van de aangewende termen. - Drogredenen gebruikt in de refutatio - Drogredenen gebruikt om een discussie te ontwijken Met onderbouwende drogredenen wil men onze eigen mening geloofwaardiger maken, met weerleggende drogredenen probeert men die van de tegenstander ongeloofwaardig voor te stellen. Met de ontwijkende gaat men het debat uit de weg. 2.1 Drogredenen in de confirmatio Drogredenen van de inferentie - Metalogische drogredenen Er is algemeen genomen iets fout met de inferentie, waardoor de mening niet uit de argumenten volgt. Metalogische drogredenen vormen een restcategorie. Non sequitur (bij een deductieve argumentatie) Hasty generalization of jumping to conclusions (bij een inductieve argumentatie) Cirkelredenering De cirkelredenering kan drie gedaanten aannemen: 1. Herhaling: Het argument is gelijk of quasi-gelijk aan de mening. PAGINA 5

7 2. Circulariteit: Men gebruikt de mening als rechtvaardiging voor het argument. 3. Begging the question: Bij deze vorm geeft men argumenten die gebaseerd zijn op inzichten controversieel zijn en juist ter discussie staan. Anekdotische argumentatie (Auto)biografische anekdotes willen iets aantonen, maar ze illustreren slecht de mening en mogen dus niet gebruikt worden als argumentatie. - Deductieve drogredenen Compositie/divisie Bij een compositie draagt met kenmerken van de delen over op het geheel. Bij een divisie draagt men kenmerken van het geheel over op de delen. Belangrijk is hier het onderscheid tussen essentiële en accidentele onderdelen. Foute disjunctie/vals dilemma Deze drogredenen hebben betrekking op de disjunctie of het samenvoegen van twee beweringen. Bij een foute disjunctie is er sprake van een verwarring tussen de inclusieve disjunctie (= beide delen kunnen te gelijk waar zijn) en de exclusieve disjunctie (= beide delen zijn nooit te gelijk waar). De disjunctie is exclusief bedoeld, maar men begrijpt ze inclusief. Bij een vals dilemma wordt er de indruk gewekt dat er slechts twee mogelijkheden zijn (die bovendien onderling onverenigbaar zijn), terwijl er in werkelijkheid meer mogelijkheden zijn of een combinatie mogelijk is. Bevestiging van het gevolg Dit houdt de foute toepassing van het modus ponens-schema in. - Inductieve drogredenen In het dagelijkse leven maken we volop gebruik van (vaak foutieve) veralgemeningen en inschattingen. Base rate fallacy Men houdt geen rekening met de omvang van of de verhouding tussen populaties. Men laat zich misleiden door opvallende vertegenwoordigers of kenmerken van een populatie. PAGINA 6

8 - Abductieve drogredenen Puzzeldenkfout Het geloof dat een sluitend verhaal niets anders dan een waar verhaal kan zijn. Delphidenkfout Het maken van een erg vage voorspellingen die, mits enige creatieve interpretatie, altijd uitkomen. Post hoc, ergo propter hoc/cum hoc, ergo propter hoc Erna dus erdoor (= successieve correlatie). Tegelijkertijd dus erdoor (= simultane correlatie). Drogredenen van de kennisbron De aard van de kennisbron wordt belangrijker dan de kennis zelf: Argumentum ad populum Een bepaalde mening wordt als de waarheid geacht omdat de grote massa deze verkondigt. Argumentum ad numerum Een bepaalde mening wordt als de waarheid beschouwd omdat de meerderheid deze volgt. Argumentum ad antiquitatem Een bepaalde mening wordt geacht als de juiste omdat deze volgt uit een oude traditie. Argumentum ad novitatem Een bepaalde mening wordt aanvaard omdat een recentere bewering meer waarheid zou bevatten. Argumentum ad crumenam Een mening wordt aanvaard als de juiste omdat deze uit een welvarende mond komt. Argamentum ad lazarem Een bepaalde mening wordt gezien als de waarheid omdat deze afkomstig is uit een arm milieu, wat zou wijzen op oprechtheid en deugdzaamheid. PAGINA 7

9 Ook emoties begeleiden bepaalde beslissingen: Argumentum ad misericordiam Drogredenen van de betekenis Men probeert iemand te overtuigen door beroep te doen op medelijden. Misbruik van etymologie Men verleent een mening een vanzelfsprekendheid of een authenticiteit die ze eigenlijk niet bezit. Equivocatie/amfibolie Bij deze drogreden maakt men handig gebruik van dubbelzinnigheden. Bij equivocatie heeft een begrip uit de mening of het argument verschillende betekenissen. Bij amfibolie is er sprake van een zin of een zinsdeel met een verwarrende of ambigue syntaxis. Idiosyncratische taal Hierbij gebruikt met een bepaalde term buiten zijn algemene of gewone betekenis. 2.2 Drogredenen in de refutatio (= weerlegging) De weerlegging is erg gevoelig voor drogredenen. Met weerleggende drogredenen neutraliseer je de refutatio van je tegenstander: Argumentum ad lapidem Bij deze drogreden doet men alsof dat een bepaalde stelling de evidentie zelf is. Dit kan ook omgekeerd werken: de argumentatie van je tegenstrever zou zo absurd zijn dat ze geen argumentatie behoeft. Argumentum ad baculum Men doet beroep op de angst van de tegenpartij, om zo de partij onder druk te zetten. Argumentum ad hominem Wanneer men spreekt van een argumentum ad hominem, heeft men te maken met een persoonlijke aanval die gebruikt wordt als weerlegging. Er zijn verschillende varianten: PAGINA 8

10 1. Beledigende variant (= directe persoonlijke aanval): Men trekt de argumenten van een persoon in twijfel, omdat men de persoon in twijfel trekt. 2. Omstandigheidsvariant (= indirecte persoonlijke aanval): Men trekt iemands motieven voor bepaalde argumenten in twijfel. Men wijst op een verdachte positie of op een twijfelachtige kennisbron. 3. Inconsistentievariant (= tu quoque): Een standpunt dat iemand inneemt is strijdig met wat hij/zij vroeger heeft gedaan. 4. Incompetentievariant: Men loochent dat de tegenstander niets van het onderwerp afweet. Een bekende vorm hiervan is het insider argument. Ontkenning van het antecedent Hierbij vervormt men de implicatie in de argumentatie van de tegenstreven tot een replicatie of een equivalentie. Men doet alsof men de implicatie heeft weerlegd. Stromanredenering Men probeert het argument van de tegenstander te vertekenen of de tegenstander een fictief standpunt in de schoenen te schuiven. Hellend vlak (slippery slope) Er wordt ten onrechte gesuggereerd dat we met een bepaalde maatregel onherroepelijk van kwaad tot erger zullen vervallen, terwijl het helemaal niet vaststaat dat de voorspelde kwalijke gevolgen werkelijk zullen intreden. Dicto simpliciter (fallacy of accident) Men ontkracht een bepaalde stelling door het geven van een specifiek tegenvoorbeeld waarop de bewering niet van toepassing is. Men gebruikt het exemplum in contrarium op een ongeoorloofde wijze. 2.3 Drogredenen als ontwijking Met ontwijkende drogredenen zorg je ervoor dat lastige kwesties op het bord van je tegenstander komen of dat je even terug op adem kunt komen. Omkering van bewijslast Men ontwijkt het debat door de bewijslast te verschuiven. Men houdt voor dat de stelling van de tegenstander bewezen moet worden. Shifting ground Met shifting ground ontwijk je het debat door je mening bij te stellen. PAGINA 9

11 Red herring (ignoratio elenchi) Men haalt feiten aan of komt met argumenten op de proppen die niets of weinig met de discussie te maken hebben, maar die toch de aandacht van de tegenstander trekken. Meervoudige vraag (many questions) Men stelt een vraag waar men niet correct kan op antwoorden om er eigenlijk meerdere vragen te gelijk worden gesteld. Overprecisering (false precision) Men eist oplossingen of definities voor kwesties of begrippen die niet essentieel zijn voor het goed verloop van de discussie. Relativisme-drogreden De tegenargumenten zijn zo sterk dat ze niet te ontwijken zijn. Als laatste middel kan men dan slecht teruggrijpen naar het relativisme. Men verklaart dat beide standpunten waar zijn. 3. DEUGDELIJKE DROGREDENEN 3.1 Argumentum ad hominem Bij een argumentum ad hominem speelt er steeds een zekere onzekerheid. Een argumentum ad hominem is in sommige gevallen wél deugdelijk en kunnen bepaalde reputatie-deuken terecht een invloed hebben op de geloofwaardigheid van een argumentatie. Het argumentum ad hominem moet voldoen aan bepaalde deugdelijkheidscriteria om ook daadwerkelijk deugdelijk te zijn: De gegevens waarop het argument van de opponent steunt moeten waar zijn. Het argument moet gericht zijn tegen de ethosvariabelen (= belangeloosheid, eerlijkheid, ) waarvan de proponent profiteerde. Het succesvolle gebruik mag niet leiden tot een weerlegging, maar mag enkel het standpunt van de proponent herleiden tot een open uitspraak. 3.2 Argumentum ad ignorantiam Volgens de standaardbenadering is het argumentum ad ignorantiam (= onwetendheidsargument) een drogreden. Doch kent het onwetendheidsargument erg veel deugdelijke uitzonderingen. Premisse 1: Het is niet bekend (of niet bewezen) dat P = onwetendheidspremisse Premisse 2: Als P het geval zou zijn, dan zijn er bewijzen voor P = bewijspremisse Premisse 3: Men heeft naar bewijzen voor P gezocht, maar er zijn geen gevonden = onderzoekspremisse Conclusie: Niet P is het geval = ad ignorantiam-conclusie PAGINA 10

12 Uit de onwetendheid over de juistheid van een positieve bewering concludeert men dat het negatieve tegendeel waar is. De deugdelijkheid neemt toe naarmate: - Het positieve feit moeilijker te verbergen is. (= bewijspremisse) - Er grondig onderzoek verricht is naar het feit. (= onderzoekspremisse) Er bestaat ook een negatieve argumentum ad ignorantiam: Premisse 1: Het is niet bekend (of niet bewezen) dat niet P = negatieve onwetendheidspremisse Premisse 2: Als niet P het geval zou zijn, dan zijn er bewijzen voor niet P = bewijspremisse Premisse 3: Men heeft naar bewijzen voor niet P gezocht, maar er zijn geen gevonden = onderzoekspremisse Conclusie: P is het geval = negatieve ad ignorantiam-conclusie Uit de onwetendheid over de juistheid van een negatieve bewering concludeert men dat het positieve tegendeel waar is. Nog een andere vorm van het argumentum ad ignorantiam is het argumentum ex silentio: Premisse 1: Het is niet medegedeeld dat P = niet-mededelingspremisse Premisse 2: Als P het geval zou zijn, dan zou P tot uitdrukking zijn gebracht = uitdrukkingspremisse Premisse 3: Men heeft naar uitdrukkingen voor P gezocht, maar er zijn geen gevonden = onderzoekspremisse Conclusie: Niet P is het geval = ex silentio-conclusie Algemeen gelden voor een argumentum ad ignorantiam de volgende deugdelijkheidsvoorwaarden: De argumentatie wordt deugdelijker naarmate de tegenfeitelijke bewering in de bewijs- of uitdrukkingspremisse waar is. Het argument wordt deugdelijker naarmate een grondig onderzoek werd verricht. De deugdelijkheid zal toenemen naarmate de bewijslast evenwichtig verdeeld is. Opmerking! Wanneer aan de derde voorwaarde niet voldaan wordt krijgt men te maken met de drogreden van omkering van bewijslast. 3.3 Argumentum ad verecundiam Het argumentum ad verecundiam (= gezagsargument) is het voorbeeld bij uitstek van een deugdelijke drogreden. Het argumentum ad verecundiam houdt in dat men beroep doet op een bepaalde autoriteit om een bepaald standpunt te bewijzen. Men maakt onderscheid tussen: - Een autoriteit met een speciale positie Men maakt onderscheid tussen de facto autoriteit (bezit wel bijzondere kennis, maar hebben die op een toevallige wijze verworven = ervaringsdeskundige) en de jure PAGINA 11

13 autoriteit (bezit geen bijzondere kennis, maar is wel geautoriseerd bepaalde handelingen uit te voeren). - Deskundige Een (authentieke) deskundige bezit aangaande een bepaald domein achtergrondkennis (= database). Hij herwerkt deze kennis tot een geheel van beweringen waarop hij zijn mening baseert (= inferentie). De deugdelijkheidsvoorwaarden van het argumentum ad verecundiam zijn eerder minimale voorwaarden: Een deskundige moet deskundig zijn (en niet zozeer populair of prestigieus). Eveneens is een de jure autoriteit niet per se een de facto autoriteit. Het deskundige oordeel moet binnen het specifieke vakgebied of specialisme van de autoriteit vallen. De expertmening moet duidelijk en correct zijn. Vage verwijzingen en misleidende interpretaties (= quoting out of context) zijn niet toegestaan. Het standpunt is niet de inzet van een vurig debat tussen deskundigen (experts battle), waardoor de juistheid niet vast ligt. 4. JURIDISCHE ARGUMENTATIESCHEMA S Normerende systemen vragen om aparte argumentaties. Juristen grijpen dan ook terug naar aparte argumentatieschema s. 4.1 Argumentum a contrario Premisse: In de expliciete rechtsregel leidt het vermelde object tot rechtsgevolg R Conclusie: In de impliciete rechtsregel leidt het niet-vermelde object tot tegengesteld rechtsgevolg niet-r Uit een expliciete rechtsregel waarbij je aan het vermelde object bepaalde rechtsgevolgen toekende, besluit je tot de niet-vermelde, a contrario-regel waarbij je de tegengestelde rechtsgevolgen aan het niet-vermelde object toekent. Strikt genomen is een a contrario-argument een drogreden (nl. een vorm van ontkenning van het antecedent). De wetgever heeft zich beperkt tot een vereenvoudigde bewering die eruit ziet als een implicatie, maar in werkelijkheid stelt deze een replicatie (= noodzakelijke voorwaarde) of een equivalentie (= noodzakelijke en voldoende voorwaarde) voor. Hierdoor wordt de a contrario-redenering toch geldend. Soorten a contrario-redeneringen - Op basis van een impliciete of expliciete limitatieve opsomming - Op basis van een uitzonderingsregel (uit een uitzonderingsregel leidt men de algemene regel af) Bepaling van het contrast tussen de objecten - De objecten in de vermelde regel en in de a contrario-regel kunnen een contradictoire tegenstelling vormen. Beide objecten kunnen in dit geval niet te gelijk waar zijn en niet te gelijk vals zijn. PAGINA 12

14 - De objecten kunnen een contraire tegenstelling vormen. Hierbij kunnen beide objecten niet te gelijk waar zijn, maar wel te gelijk vals zijn. Opmerking! Beide soorten van tegenstellingen zijn echter geen eis. Het vermelde en het niet-vermelde object moeten uiteraard van elkaar verschillen, maar de mate wordt bepaald door de specifieke juridische context. Opmerking! Een contradictoire tegenstelling is niet noodzakelijk bij het bepalen van de objecten, dit is echter wel het geval bij het toekennen van de rechtsgevolgen. Deugdelijkheidscriteria De logische geldigheid Een replicatie of equivalentie is noodzakelijk. Een contradictoire tegenstelling is niet noodzakelijk bij de bepaling van de objecten, maar wel bij het toekennen van de rechtsgevolgen! Inhoudelijke juistheid Logische geldigheid is niet voldoende. De beweringen moeten ook onproblematisch zijn. De replicatie en het contrast moet juridisch onderbouwd zijn. De replicatie wordt ondersteund door voorzienbaarheid. Bij de vergelijking moet er sprake zijn van relevante verschillen (ratio legis). 4.2 Argumentum a simile Het argumentum a simile wordt ook wel de analogieredenering, het argumentum per analogiam of argumentum a pari genoemd. Premisse 1: Onderwerp A is zoals analogon B = similariteitspremisse Premisse 2: Alle leden van C waaronder A en B leiden tot rechtsgevolg R = analogieregel Conclusie: A leidt tot het rechtsgevolg R Similariteitspremisse: Men vergelijkt onderwerp A met het vergelijkingsobject of analogon B. Men plaatst A en B in een overkoepelende categorie C (= de analogiebasis). Analogieregel: Aangezien de situaties van A en B gelijk zijn, moeten ook de rechtgevolgen gelijk zijn. Conclusie: Omwille van de similariteit moeten de rechtsgevolgen die van toepassing zijn op B ook van toepassing zijn op A. Opmerking! Wanneer de beslissing betrekking heeft op een situatie waarin tot heden nog geen beslissing werd genomen, spreekt men van een precedent. De analogieredenering kent twee grote zwakheden: - De analogieredenering berust louter op een aanname of vooronderstelling. - Men kiest zelf een analogiebasis, zonder te weten welke similariteiten noodzakelijk zijn. PAGINA 13

15 Welke overeenkomsten zijn nu noodzakelijk? Er bestaan geen wetten voor de analogische similariteit. Belangrijk is dat de analogieredenering bestand moet zijn tegen een relevant verschilpunt. Het gebeurt dat noch de vermeende gelijkenissen (proponent), noch de opgeworpen verschilpunten (opponent) relevant zijn! Soorten a simile-redeneringen De analogieredenering wordt deugdelijker naarmate de analogieregel waarschijnlijker wordt. - Argument naar voorbeeld In dit argument is de analogieregel eigenlijk al uitdrukkelijk in een rechtsregel geformuleerd, maar die is te algemeen of te vaag. Om dit probleem te verhelpen gaf de wetgever enkele voorbeelden. Dit betekent echter niet dat de rechtsregel beperkt wordt tot deze voorbeelden. - Minimale variant Het analogon is een prototype van een bepaalde categorie. De regel vloeit als een totum pro parte uit het voorbeeld voort. Wanneer het onderwerp dus een minimale variant is van het analogon, kan het bijna niet anders dan dat de regel hierop ook van toepassing is. - A fortiori-argument Het onderwerp bezit een bepaald kenmerk in nog sterkere mate dan het analogon. Opmerking! Zelfs wanneer de analogieredenering deugdelijk is, verwerpen rechters deze snel en gemakkelijk. (In het strafrecht en in het fiscaalrecht spreekt men van een analogieverbod.) Deugdelijkheidscriteria Logische geldigheid Er is similariteit tussen het onderwerp en het analogon. Men heeft te maken met een niet deugdelijke analogieredenering in volgende gevallen: - Verkeerd voorbeeld: De similariteiten zijn schijnbaar, onduidelijk of irrelevant. - Valse analogie: De redenering is in dit geval niet opgewassen tegen relevante verschilpunten. Inhoudelijke juistheid Soms volstaat de expliciete rechtsregel. Uitbreiding of verfijning is dan uitgesloten. De voorzienbaarheid heeft hier de tegengestelde functie als bij het a contrario-argument. Juridische toelaatbaarheid PAGINA 14

Juridische Argumenatieleer

Juridische Argumenatieleer 1ste bach Rechten Juridische Argumenatieleer Smvt. Prof Vandenhole Q uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be R03 3.70 EUR Juridische argumentatieleer Prof. dr. W. Vandenhole Studiemateriaal:

Nadere informatie

Klas:.. 2HV. 12 december 21 december Docent: Mevr. K.Kompier

Klas:.. 2HV. 12 december 21 december Docent: Mevr. K.Kompier Naam: Klas:.. 2HV 12 december 21 december Docent: Mevr. K.Kompier Inhoudsopgave INLEIDING 3 1. LES 1 ORIËNTATIELES 3 2. LES 2 ARGUMENTEN VERZAMELEN 4 3. LES 3 - LEREN BEOORDELEN 6 4. LES 4 DROGREDENEN

Nadere informatie

Eerst: herhaling Evalueren

Eerst: herhaling Evalueren Eerst: herhaling Evalueren KRITISCH DENKEN 20 Drogredenen Kritisch Denken 2 De Gouden Regel bij het Evalueren: evalueer elke bewering of basisvak die betrekking heeft op een gegeven bewering voordat je

Nadere informatie

Docenten Handleiding

Docenten Handleiding 2HV Docenten Handleiding 1. les 1 Oriëntatieles In groepjes met even aantallen wordt een discussie gevoerd over een stelling. De helft van een groepje zal over deze stelling discussiëren, terwijl de andere

Nadere informatie

5 havo Nederlands mevr. Rozendaal. Leesvaardigheid examenvoorbereidingen

5 havo Nederlands mevr. Rozendaal. Leesvaardigheid examenvoorbereidingen naam: Leesvaardigheid examenvoorbereidingen Opdracht: vul de juiste begrippen in op de lege plekken. Je kunt kiezen uit: acceptatie afhankelijk belanghebbend beschouwing betrouwbare deskundige discussiant

Nadere informatie

ARGUMENTEREN EN REDENEREN

ARGUMENTEREN EN REDENEREN ARGUMENTEREN EN REDENEREN Julie Kerckaert Vaardigheden I Academiejaar 2014-2015 Inhoudsopgave Deel 1: Argumenteren en redeneren... 2 1.1 Logica... 2 1.1.1 Syllogismen... 2 1.1.2 Soorten redeneringen...

Nadere informatie

I nhoud. Voorwoord 5. Inleiding 11

I nhoud. Voorwoord 5. Inleiding 11 I nhoud Voorwoord 5 Inleiding 11 1 Ruziën of discussiëren 13 1.1 Wie beweert, moet bewijzen 13 1.2 Het belemmeren van het geven van een mening 16 1.2.1 Het taboe verklaren van een standpunt 17 1.2.2 Het

Nadere informatie

5.2. Samenvatting door een scholier 1659 woorden 15 juni keer beoordeeld. Filosofie Het oog in de storm

5.2. Samenvatting door een scholier 1659 woorden 15 juni keer beoordeeld. Filosofie Het oog in de storm Samenvatting door een scholier 1659 woorden 15 juni 2010 5.2 11 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Het oog in de storm Filosofie: Hoofdstuk 1 Redeneren en Overtuigen Basis: Standpunt houding t.o.v.

Nadere informatie

Een staatsexamen Nederlands overleven

Een staatsexamen Nederlands overleven Een staatsexamen Nederlands overleven De inleiding van een tekst kan verschillende functies hebben, zoals: 1 de aanleiding voor het schrijven van de tekst noemen 2 de hoofdgedachte van de tekst formuleren

Nadere informatie

Kritisch Denken met Rationale

Kritisch Denken met Rationale Docentendag Maatschappijleer 2018 Kritisch Denken met Rationale Timo ter Berg & Daan van Riet Kritisch Denken Inhoud 1. Introductie 2. Belang Kritisch Denken (= KD) 3. Wat is KD? 4. Hoe ontwikkel je KD-vaardigheden?

Nadere informatie

Hebben we nu alles gedaan? Voorbeeld. Identificeer aannames KRITISCH DENKEN

Hebben we nu alles gedaan? Voorbeeld. Identificeer aannames KRITISCH DENKEN KRITISCH DENKEN 10 Co-premissen I Hebben we nu alles gedaan? Denk nog eens terug aan wat het betekent om een kritisch denker te zijn... is het voldoende om een redenering te structureren? Kritisch Denken

Nadere informatie

Communicatie en Drogredenen. Tab 4

Communicatie en Drogredenen. Tab 4 Communicatie en Drogredenen Tab 4 Vier communicatie aspecten Inhoudelijke aspect Datgene wat de deelnemer inhoudelijk wil overbrengen Expressieve aspect Gedrag taalgebruik en uiting van emoties Relationele

Nadere informatie

On O d n e d r e ha h n a del e en Zakelijk Nederlands

On O d n e d r e ha h n a del e en Zakelijk Nederlands Onderhandelen Zakelijk Nederlands Inleiding Wat is onderhandelen? Voorbeelden? Een voorbeeld Culturele verschillen Culturele verschillen Culturele verschillen Structuur onderhandelingen 1. Voorbereiding

Nadere informatie

How To Tackle Trump. Trainer: Arthur Noordhuis Nederlands Debat Instituut

How To Tackle Trump. Trainer: Arthur Noordhuis Nederlands Debat Instituut How To Tackle Trump Workshop How To Tackle Trump Drogredenen en discussietrucs herkennen en weerleggen Trainer: Arthur Noordhuis Nederlands Debat Instituut www.debatinstituut.nl 400 dagvoorzitterschappen

Nadere informatie

1. TRADITIONELE LOGICA EN ARGUMENTATIELEER

1. TRADITIONELE LOGICA EN ARGUMENTATIELEER Inhoud Inleidend hoofdstuk 11 1. Logica als studie van de redenering 11 2. Logica als studie van deductieve redeneringen 13 3. Logica als formele logica Het onderscheid tussen redenering en redeneringsvorm

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Examenbundel Nederlands

Samenvatting Nederlands Examenbundel Nederlands Samenvatting Nederlands Examenbundel Nederlands 2006-2007 Samenvatting door een scholier 1526 woorden 1 mei 2007 7,5 102 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting examenbundel Nederlands 2006-2007 1.

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands H2 Argumentatie

Samenvatting Nederlands H2 Argumentatie Samenvatting Nederlands H2 Argumentatie Samenvatting door S. 873 woorden 26 november 2016 5,8 5 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Nieuw Nederlands H2 Argumentatie Par 1 Standpunten Als je een standpunt

Nadere informatie

Informatieuitwisseling 2014/2015. Argumentatie: een AI-perspectief. Henry Prakken 14 Januari 2015

Informatieuitwisseling 2014/2015. Argumentatie: een AI-perspectief. Henry Prakken 14 Januari 2015 Informatieuitwisseling 2014/2015 Argumentatie: een AI-perspectief Henry Prakken 14 Januari 2015 Wat is argumentatie? Een standpunt ondersteunen met gronden om twijfel aan dat standpunt weg te nemen Logica

Nadere informatie

onthouden. Schrijfdoelen Schrijfdoel Inhoud schrijfdoel Voorbeeld vermaakt door een leuk, spannen, aangrijpend of interessante tekst.

onthouden. Schrijfdoelen Schrijfdoel Inhoud schrijfdoel Voorbeeld vermaakt door een leuk, spannen, aangrijpend of interessante tekst. Nederlands Leesvaardigheid Leesstrategieën Oriënterend lezen Globaal lezen Intensief lezen Zoekend lezen Kritisch lezen Studerend lezen Om het onderwerp vast te stellen en te bepalen of de tekst bruikbaar

Nadere informatie

-Debatgids - Hoe bereid ik me voor op de Digimores Debatwedstrijd

-Debatgids - Hoe bereid ik me voor op de Digimores Debatwedstrijd 1 -Debatgids - Hoe bereid ik me voor op de Digimores Debatwedstrijd 2016 2 Inhoud Inleiding... 3 Belangrijke begrippen... 3 Wat is het verschil tussen een debat en een discussie?... 3 W*T*F* is een wedstrijddebat?...

Nadere informatie

Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5

Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5 Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5 Deel 1, Hoofdstuk 4 en 6 De volmaakte natuur en het niet bestaan van toeval Rikus Koops 24 juni 2012 Versie 1.0 Hoewel het vierde hoofdstuk op

Nadere informatie

Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten

Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten 1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor

Nadere informatie

DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER

DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER 2018 The Spirit Level Een authentieke toetstaak in de praktijk Niels Hoendervanger Stedelijk Gymnasium Nijmegen The Spirit Level Wat gaan we doen? Korte introductie op de taak

Nadere informatie

Regeis van rechtsvinding. Carel E. Smith

Regeis van rechtsvinding. Carel E. Smith Regeis van rechtsvinding Carel E. Smith Boom Juridische uitgevers Den Haag 2005 Inleiding 15 2 De staatsrechtelijke positie van de rechter 21 2.1 Het begrip rechtsvinding 21 2.2 Verband tussen recht en

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Blok 8 en 9

Samenvatting Nederlands Blok 8 en 9 Samenvatting Nederlands Blok 8 en 9 Samenvatting door een scholier 1705 woorden 14 januari 2006 6,5 11 keer beoordeeld Vak Nederlands Blok 8 We onderscheiden de volgende tekstdoelen (wat de schrijver met

Nadere informatie

Voorwoord 7. 1 De vaardigheden van de jurist Ongeveer zoals een kip een ei legt Instrumenten voor het oplossen van casusposities 10

Voorwoord 7. 1 De vaardigheden van de jurist Ongeveer zoals een kip een ei legt Instrumenten voor het oplossen van casusposities 10 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 De vaardigheden van de jurist 9 1.1 Ongeveer zoals een kip een ei legt 9 1.2 Instrumenten voor het oplossen van casusposities 10 2 Het vinden van rechtsregels in de wet 13 2.1

Nadere informatie

LESSTOF. Argumenteren

LESSTOF. Argumenteren LESSTOF Argumenteren 2 Lesstof Argumenteren INHOUD INLEIDING... 4 DOELGROEP... 5 STRUCTUUR... 5 INHOUD... 7 Lesstof Argumenteren 3 INLEIDING Muiswerkprogramma s zijn programma s voor het onderwijs. De

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Tekstbegrip

Samenvatting Nederlands Tekstbegrip Samenvatting Nederlands Tekstbegrip Samenvatting door een scholier 1533 woorden 7 mei 2003 7,1 291 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Centraal examen Nederlands Tekstbegrip 2 Signaalwoorden/ signaalzinnen

Nadere informatie

Examen HAVO 2012. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen HAVO 2012. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen HAVO 2012 tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 45 punten

Nadere informatie

3 Rechtsvinding in procesrechtelijk perspectief 53

3 Rechtsvinding in procesrechtelijk perspectief 53 Inhoud Inleiding 15 2 De staatsrechtelijke positie van de rechter 21 2.1 Het begrip rechtsvinding 21 2.2 Verband tussen recht en rechtvaardigheid 22 2.3 Het primaat van de wet 24 2.4 Drie staatstypen en

Nadere informatie

Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1

Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1 Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1 Deel 1, Hoofdstuk 1 - Dat er iets buiten ons bestaat. Rikus Koops 8 juni 2012 Versie 1.1 In de inleidende toelichting nummer 0 heb ik gesproken

Nadere informatie

Het nutteloze syllogisme

Het nutteloze syllogisme Het nutteloze syllogisme Victor Gijsbers 21 februari 2006 De volgende tekst is een sectie uit een langer document over het nut van rationele argumentatie dat al een jaar onaangeraakt op mijn harde schijf

Nadere informatie

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

3. In de inleiding worden verschillende woorden gebruikt om de mate van aandacht van de media weer te geven. Welke woorden zijn dit?

3. In de inleiding worden verschillende woorden gebruikt om de mate van aandacht van de media weer te geven. Welke woorden zijn dit? Tekst lezen en woordenschat 1. Bekijk de buitenkant van de tekst van deze les. a) Wat voor soort tekst is dit (bijvoorbeeld: nieuwsbericht, achtergrondartikel, column)? Waarom denk je dat? b) Waar denk

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Module 9

Samenvatting Nederlands Module 9 Samenvatting Nederlands Module 9 Samenvatting door een scholier 1519 woorden 26 juni 2004 7,5 55 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Kiliaan Module 9: A3 Tekstsoorten A4 Structuur van de boodschap C4

Nadere informatie

20 tips voor een goed debat!

20 tips voor een goed debat! 20 tips voor een goed debat! Moedig elkaar aan tijdens jullie voorbereidingen en de wedstrijd. Geef elkaar tips en zoek samen de sterktes en zwaktes van de argumenten. Je kan veel leren van elkaar, ook

Nadere informatie

Stappen. Evalueren van redenen. (overigens ) Evalueren van een bewering KRITISCH DENKEN. 18 Evalueren van Beweringen en Redenen.

Stappen. Evalueren van redenen. (overigens ) Evalueren van een bewering KRITISCH DENKEN. 18 Evalueren van Beweringen en Redenen. Evalueren van een bewering KRITISCH DENKEN 18 Evalueren van Beweringen en Redenen. Scenariotest Stel dat iemand iets beweert, bijvoorbeeld: Er bestaat geen grootste priemgetal. Gemalen hoorn van rinoceros

Nadere informatie

Wat is een basis? Voorbeeld. Voorbeeld KRITISCH DENKEN. Bases zijn geïdentificeerd.. maar zijn ze ook goed? 17 Evalueren van Bases

Wat is een basis? Voorbeeld. Voorbeeld KRITISCH DENKEN. Bases zijn geïdentificeerd.. maar zijn ze ook goed? 17 Evalueren van Bases Wat is een basis? KRITISCH DENKEN 17 Evalueren van Bases Een basis is elke vorm van ondersteuning die niet zelf een reden is Een basis(vak) geeft informatie over de basis van een reden of bezwaar. en:

Nadere informatie

Handleiding Gespreksvormen Discussie

Handleiding Gespreksvormen Discussie Handleiding Gespreksvormen Discussie Inhoud Overzicht 1. Inleiding 2. Doel 3. Werkvormen 4. Tips voor het begeleiden van een discussie 4.1. Onderwerp inleiden 4.2. Voorlopig standpunt bepalen 4.3. Discusieren

Nadere informatie

20 tips voor een goed debat!

20 tips voor een goed debat! 20 tips voor een goed debat! Moedig elkaar aan tijdens de voorbereidingen met suggesties. Laat elkaar weten waar de sterktes en zwaktes van het argument zitten en help elkaar te anticiperen op tegenargumenten.

Nadere informatie

Voorwoord. Voorwoord bij de tweede druk

Voorwoord. Voorwoord bij de tweede druk Voorwoord Een belangrijk deel van het onderwijs is gericht op de verwerving van de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het oplossen van juridische casus. Het casusoplossen vormt een opstap naar

Nadere informatie

Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis

Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis Een aantal aanwijzingen voor het aangeven van het historisch belang van een persoon of gebeurtenis. Betoog (uit Topniveau) Mening (standpunt) van de schrijver

Nadere informatie

Retorica en drogredenen. Lucas Beerekamp, 2017

Retorica en drogredenen. Lucas Beerekamp, 2017 Retorica en drogredenen Lucas Beerekamp, 2017 Logicapuzzel Which answer in this list is the only correct answer to this question? A. All of the below. B. None of the below. C. All of the above. D. One

Nadere informatie

De rekenende rechter

De rekenende rechter Schoordijk Instituut Onderzoekschool voor Wetgevingsvraagstukken De rekenende rechter Van 'Iudex Non Calculat' naar actieve cijferaar? Redactie W.H. van Boom M.J. Borgers Boom Juridische uitgevers Den

Nadere informatie

Hoe eerlijker en nauwkeuriger u deze lijst invult, hoe meer waarde hij zal hebben.

Hoe eerlijker en nauwkeuriger u deze lijst invult, hoe meer waarde hij zal hebben. Beïnvloedingsstijlen Vooraf: De uitkomst van deze beweringenlijst geeft u inzicht in de wijze waarop u door anderen wordt ervaren als u in situaties bent waarin u anderen wilt beïnvloeden. Hoe eerlijker

Nadere informatie

Teksverklaringen!!!!! Samenvattingen!! - Meerkeuzevragen! - Open! !!!! Nederlands! 1. Spellen! 2. Samenvatting schrijven

Teksverklaringen!!!!! Samenvattingen!! - Meerkeuzevragen! - Open! !!!! Nederlands! 1. Spellen! 2. Samenvatting schrijven NEDERLANDS Nederlands Teksverklaringen Samenvattingen 1. Hoofdgedachte 2. Meerkeuzevragen 3. Tekstverbanden 4. Open vragen 5. Argumentatie 6. Mening en doel van de schrijver 1. Spellen 2. Samenvatting

Nadere informatie

Opdrachten Tarski s World

Opdrachten Tarski s World Opdrachten Tarski s World Logika thema 4 13 april 2004 1 Propositielogika 1.1 Atomaire proposities in Tarski s world Open de wereld, wittgens.sen, en het bestand met beweringen, wittgens.sen 1. Ga van

Nadere informatie

De veiligheidskundige als filosoof-logicus. Normen en waarden voor de veiligheidskundige

De veiligheidskundige als filosoof-logicus. Normen en waarden voor de veiligheidskundige De veiligheidskundige als filosoof-logicus Normen en waarden voor de veiligheidskundige Wat? Onderzoeksvraag: naar de diversiteit aan taken van de veiligheidskundige Aan de hand van metaforen; de VK als:

Nadere informatie

HANDLEIDING HOE BEREID JIJ JE VOOR OP DE WEDSTRIJD? DEBATGIDS

HANDLEIDING HOE BEREID JIJ JE VOOR OP DE WEDSTRIJD? DEBATGIDS Hujo - Humanistische Jongeren VZW presenteert in samenwerking met dehuizenvandemens en demens.nu DEBATGIDS HANDLEIDING HOE BEREID JIJ JE VOOR OP DE WEDSTRIJD? 2017 INHOUD INLEIDING 3 BELANGRIJKE BEGRIPPEN

Nadere informatie

Samenvatting door Manou 656 woorden 24 mei keer beoordeeld. Nederlands. Samenvatting Nederlands leesvaardigheid.

Samenvatting door Manou 656 woorden 24 mei keer beoordeeld. Nederlands. Samenvatting Nederlands leesvaardigheid. Samenvatting door Manou 656 woorden 24 mei 2016 6 24 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Nieuw Nederlands Samenvatting Nederlands leesvaardigheid Leesvaardigheid Schrijfdoelen en Tekstsoorten Er zijn

Nadere informatie

Samenvatting. Tabel 8.1. Een olifant is groter dan een koe Een koe is groter dan een muis Een olifant is groter dan een muis

Samenvatting. Tabel 8.1. Een olifant is groter dan een koe Een koe is groter dan een muis Een olifant is groter dan een muis 149 150 Ongeveer negentien procent van de Nederlandse bevolking krijgt in zijn leven een angststoornis. Mensen die lijden aan een angststoornis ervaren intense angsten die van invloed zijn op het dagelijks

Nadere informatie

Opgave 2 Doen wat je denkt

Opgave 2 Doen wat je denkt Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen

Nadere informatie

Het Muiswerkprogramma Argumenteren is een programma voor het leren analyseren en beoordelen van mondelinge en schriftelijke betogen.

Het Muiswerkprogramma Argumenteren is een programma voor het leren analyseren en beoordelen van mondelinge en schriftelijke betogen. Argumenteren Het Muiswerkprogramma Argumenteren is een programma voor het leren analyseren en beoordelen van mondelinge en schriftelijke betogen. Doelgroepen Argumenteren Argumenteren is bedoeld voor leerlingen

Nadere informatie

HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN

HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN Inleiding Statistische gevolgtrekkingen (statistical inference) gaan over het trekken van conclusies over een populatie op basis van steekproefdata.

Nadere informatie

De controverse rond de verhouding tussen de artikelen 126 en 134 van bet RV A-Besluit in bet Iicht van de verschillende interpretatiemethodes

De controverse rond de verhouding tussen de artikelen 126 en 134 van bet RV A-Besluit in bet Iicht van de verschillende interpretatiemethodes De controverse rond de verhouding tussen de artikelen 126 en 134 van bet RV A-Besluit in bet Iicht van de verschillende interpretatiemethodes David D'Hooghe In rechtspraak en rechtsleer is na het Cassatiearrest

Nadere informatie

Nieuw Nederlands Katern 4/5 havo 5/6 vwo. 1

Nieuw Nederlands Katern 4/5 havo 5/6 vwo.   1 Nieuw Nederlands Katern 4/5 havo 5/6 vwo www.mevrouwzus.wordpress.com 1 Hoofdstuk 1 www.mevrouwzus.wordpress.com 2 Paragraaf 1.1 www.mevrouwzus.wordpress.com 3 standpunt = mening signaalwoorden standpunt:

Nadere informatie

Oefening 3: Keuzes maken

Oefening 3: Keuzes maken Oefening 3: Keuzes maken In oefening 2 heeft u gezien dat keuzes gemaakt kunnen worden op basis van belangrijkheid en urgentie. Wat belangrijk is wordt deels extern bepaald en is deels persoonlijk. De

Nadere informatie

Groeperen. Het weldoordacht ordenen en weergeven van informatie. Groeperen van items. Groeperingprincipes kiezen. Geordend.

Groeperen. Het weldoordacht ordenen en weergeven van informatie. Groeperen van items. Groeperingprincipes kiezen. Geordend. Overzicht Methodiek KRITISCH DENKEN met RATIONALE KRITISCH DENKEN Groeperen Redeneren Structureren Analyseren Evalueren Oordelen 4 Grondslagen van Redeneren I Het weldoordacht ordenen en informatie. Het

Nadere informatie

: DAS Nederlandse Rechtsbijstand Verzekeringmaatschappij N.V., gevestigd te Amsterdam, verder te noemen Rechtsbijstandverzekeraar

: DAS Nederlandse Rechtsbijstand Verzekeringmaatschappij N.V., gevestigd te Amsterdam, verder te noemen Rechtsbijstandverzekeraar Uitspraak Geschillencommissie Financiële Dienstverlening nr. 2018-045 (prof. mr. M.L. Hendrikse, voorzitter, mr. C.E. Polak, en mr. dr. S.O.H. Bakkerus, leden en mr. M.H.P. Leijendekker, secretaris) Klacht

Nadere informatie

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende

Nadere informatie

Opgave 3 De gewapende overval

Opgave 3 De gewapende overval Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk

Nadere informatie

Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes

Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes Paul Churchland Roderik Emmerink Rijksuniversiteit Groningen 21 december 2005 Inhoud 1 Introductie 2 Waarom FP een theorie is 3 Waarom FP wel eens

Nadere informatie

Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) en Nederlands (nieuwe stijl)

Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) en Nederlands (nieuwe stijl) Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) en Nederlands (nieuwe stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 16 mei 9.00 12.00 uur 20 01 Voor dit examen zijn

Nadere informatie

Debatteren voor professionals

Debatteren voor professionals Debatteren voor professionals 400 dagvoorzitterschappen per jaar, o.a. voor bedrijven, ministeries en NGO s 5000 cursisten in overtuigingskracht per jaar, vanuit overheid en bedrijfsleven 20.000 scholieren

Nadere informatie

Examen HAVO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen HAVO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen HAVO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 53 punten

Nadere informatie

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem

Nadere informatie

Een ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven:

Een ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven: Pagina B 1 Samenvatting inleidende les ethiek 8/02/06 ETHIEK. Filosofie is denken, hard nadenken over vanalles en nog wat, en hoort eigenlijk bij ethiek. Ethiek zelf kan me ook een beetje vergelijken met

Nadere informatie

1 ZORG DAT JE DE TERMEN KENT

1 ZORG DAT JE DE TERMEN KENT 1 ZORG DAT JE DE TERMEN KENT Om te kunnen argumenteren en om door te hebben wat er gebeurt, moet je eerst goed de termen kennen. We behandelen ze een voor een. Argumenteren 15 Als iemand wil dat zijn mening

Nadere informatie

Opmerking. TI1300 Redeneren en Logica. Met voorbeelden kun je niks bewijzen. Directe en indirecte bewijzen

Opmerking. TI1300 Redeneren en Logica. Met voorbeelden kun je niks bewijzen. Directe en indirecte bewijzen Opmerking TI1300 Redeneren en Logica College 2: Bewijstechnieken Tomas Klos Algoritmiek Groep Voor alle duidelijkheid: Het is verre van triviaal om definities te leren hanteren, beweringen op te lossen,

Nadere informatie

BEÏNVLOEDINGSSTIJLEN. Tegenbewegende stijlen. Meebewegende stijlen. = duwen = trekken. evalueren aansporen en onder druk zetten

BEÏNVLOEDINGSSTIJLEN. Tegenbewegende stijlen. Meebewegende stijlen. = duwen = trekken. evalueren aansporen en onder druk zetten BEÏNVLOEDINGSSTIJLEN Er zijn verschillende beïnvloedingsstijlen te onderscheiden. De stijlen kunnen worden onderverdeeld in: TEGENBEWEGENDE STIJLEN MEEBEWEGENDE STIJLEN = duwen = trekken Tegenbewegende

Nadere informatie

Verschillende soorten argumentatie en controlevragen

Verschillende soorten argumentatie en controlevragen Verschillende soorten argumentatie en controlevragen Naar: J. de Jong & S. Wils (1995/1998). Schriftelijke verslaglegging van onderzoek. Materiaal bij Scriptiecursus II. Interne publicatie, Ivlos, Universiteit

Nadere informatie

Anomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme

Anomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme Anomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme Wouter Bouvy 3079171 October 15, 2006 Abstract Dit artikel behandelt Mental Events van Donald Davidson. In Mental Events beschrijft Davidson

Nadere informatie

Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis (dubbele les) Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis voorbereiding. Leerkrachtinformatie

Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis (dubbele les) Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis voorbereiding. Leerkrachtinformatie Leerkrachtinformatie (dubbele les) Lesduur: 2 x 50 minuten (klassikaal) Introductie van de activiteit 1. Deze klassikale les bestaat uit twee delen: Voorbereiding Uitvoering voorbereiding Lesduur: 50 minuten

Nadere informatie

Examenvoorbereiding 2017 Nederlands (HAVO)

Examenvoorbereiding 2017 Nederlands (HAVO) Examenvoorbereiding 2017 Nederlands (HAVO) Het Nederlands examen bestaat uit drie onderdelen, namelijk: 1. centraal schriftelijk examen (op examenrooster: Nederlands) Hierover vind je informatie op pagina

Nadere informatie

Propositielogica. Evert De Nolf Delphine Draelants Kirsten Storms Evelien Weyn. 24 augustus Universiteit Antwerpen

Propositielogica. Evert De Nolf Delphine Draelants Kirsten Storms Evelien Weyn. 24 augustus Universiteit Antwerpen Propositielogica Evert De Nolf Delphine Draelants Kirsten Storms Evelien Weyn Universiteit Antwerpen 24 augustus 2006 Propositionele connectoren Negatie Conjunctie Disjunctie Implicatie Equivalentie Propositionele

Nadere informatie

FEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS

FEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS FEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS INHOUD Inleiding 7 1 Zelfonderzoek feedback geven en ontvangen 9 Checklist feedback geven en ontvangen 11 2 Communicatie en feedback 15 Waarnemen,

Nadere informatie

Klinisch redeneren. José Harmsen Goossens Docent verpleegkunde Hogeschool van Amsterdam Verpleegkundig consulent geriatrie AMC Amsterdam

Klinisch redeneren. José Harmsen Goossens Docent verpleegkunde Hogeschool van Amsterdam Verpleegkundig consulent geriatrie AMC Amsterdam Klinisch redeneren José Harmsen Goossens Docent verpleegkunde Hogeschool van Amsterdam Verpleegkundig consulent geriatrie AMC Amsterdam DISCLOSURE BELANGEN SPREKER (potentiële) belangenverstrengeling Geen

Nadere informatie

Samenvatting Examenstof Nederlands Havo

Samenvatting Examenstof Nederlands Havo Samenvatting door een scholier 2098 woorden 29 april 2018 7.7 13 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting Examenstof Nederlands Havo Tekstdoel Uitgangspunt Tekstsoort Tekstvorm (voorbeeld) Informeren

Nadere informatie

STAPPENPLANNEN HAVO-VWO

STAPPENPLANNEN HAVO-VWO STAPPENPLANNEN HAVO-VWO 1. Algemeen stappenplan examenteksten 1. Wat is het onderwerp van de opdracht/tekst? 2. Welke gegevens uit de tekst heb ik nodig voor een antwoord? werk met markeerstiften! 3. Gaat

Nadere informatie

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn

Nadere informatie

TAXONOMIE HISTORISCH DENKEN

TAXONOMIE HISTORISCH DENKEN Verwijs naar dit document als Smets, W. (2018), Taxonomie historisch denken, opgehaald van: Karel de Grote Hogeschool, https://www.kdg.be/onderzoek-en-expertise/onderzoeksprojecten/praktijkonderzoek-historisch-denken

Nadere informatie

SAMENVATTING DIGITALE VELDRAADPLEGING CONCEPTSYLLABI NEDERLANDS 2017 HAVO EN VWO

SAMENVATTING DIGITALE VELDRAADPLEGING CONCEPTSYLLABI NEDERLANDS 2017 HAVO EN VWO SAMENVATTING DIGITALE VELDRAADPLEGING CONCEPTSYLLABI NEDERLANDS 2017 HAVO EN VWO April 2015 2 Inhoud 1 Resultaten digitale veldraadpleging 5 1.1 Opzet 5 1.2 Respons 5 1.3 Resultaten per vraag 5 1.3.1 Vragenlijst

Nadere informatie

WAARDEVERMINDERING. Onvrede van verzoeker Verzoeker is op twee punten ontevreden over de gemeente:

WAARDEVERMINDERING. Onvrede van verzoeker Verzoeker is op twee punten ontevreden over de gemeente: WAARDEVERMINDERING ANONIEM RAPPORT van de GEMEENTELIJKE OMBUDSMAN OLDEBROEK op basis van artikel 9:36 lid 1 van de Algemene wet bestuursrecht 13-0024 15 oktober 2013 Inleiding Op 25 februari 2013 stuurde

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

Zijn deze stellingen feiten of meningen? Zet een kruisje in de gepaste kolom. Dat was een fantastisch boek, de personages waren levensecht.

Zijn deze stellingen feiten of meningen? Zet een kruisje in de gepaste kolom. Dat was een fantastisch boek, de personages waren levensecht. Vraag 34 Geef je me één goede reden? Over de argumentatiestructuur In vraag 15 en vraag 22 maakte je al kennis met enkele tekststructuren en de gepaste verbindingswoorden: de chronologische, de opsommende,

Nadere informatie

Onderzoek uitvoeren. van vraag naar antwoord logica en observaties

Onderzoek uitvoeren. van vraag naar antwoord logica en observaties Onderzoek uitvoeren van vraag naar antwoord logica en observaties controleerbaarheid (gedragsfouten) vakkundigheid (strategiefouten) logica (redeneerfouten) validiteit (systematische fouten) betrouwbaarheid

Nadere informatie

Lezing Stab 15 september 2016 Voorwaarde voor meerwaarde. Goedemiddag,

Lezing Stab 15 september 2016 Voorwaarde voor meerwaarde. Goedemiddag, Lezing Stab 15 september 2016 Voorwaarde voor meerwaarde Goedemiddag, Deskundigen hebben het meestal bij het verkeerde eind. Tenminste, dat beweert de auteur David Freedman in zijn boek Wrong Why experts

Nadere informatie

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft

Nadere informatie

Oriënterend lezen. Globaal lezen. Intensief lezen. Zoekend leen. Kritisch lezen. Studerend lezen

Oriënterend lezen. Globaal lezen. Intensief lezen. Zoekend leen. Kritisch lezen. Studerend lezen Samenvatting Nederlands leesvaardigheid 1 en 2 en argumenteren katern Lezen hoofdstuk 1 Leesstrategieën Manieren van heten leesstrategieën Leesdoel Leesstrategie Aanpak vaststellen Snel bepalen of een

Nadere informatie

Openingstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012. Emanuel Rutten

Openingstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012. Emanuel Rutten 1 Openingstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012 Emanuel Rutten Goedemiddag. Laat ik beginnen met studievereniging Icarus en mijn promotor Rene van Woudenberg te bedanken

Nadere informatie

Toetsen van hypothesen

Toetsen van hypothesen Toetsen van hypothesen 1 Het probleem 25 maart 2003 De busmaatschappij De Lijn heeft gemiddeld per dag 20000 reizigers in de stad Antwerpen. Tegenwoordig zijn er heel wat reizigers die proberen met de

Nadere informatie

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014 Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel

Nadere informatie

Handleiding bij Wondere wetenschap

Handleiding bij Wondere wetenschap 18 Handleiding bij Wondere wetenschap Handleiding bij Wondere wetenschap les 1 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken 1 De leerlingen kunnen in hun eigen woorden de betekenis uitleggen

Nadere informatie

Examen HAVO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 21 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen HAVO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 21 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen HAVO 2011 tijdvak 2 dinsdag 21 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten

Nadere informatie

Inhoud. 1 Eristische dialectiek of de kunst van het gelijk krijgen 7. 2 De termen logica en dialectiek 69

Inhoud. 1 Eristische dialectiek of de kunst van het gelijk krijgen 7. 2 De termen logica en dialectiek 69 Inhoud 1 Eristische dialectiek of de kunst van het gelijk krijgen 7 2 De termen logica en dialectiek 69 3 De dialectiek van Aristoteles in de Topica 73 Nawoord door Tjark Kruiger 81 [5] 1 Eristische dialectiek

Nadere informatie

filosofie vwo 2016-II

filosofie vwo 2016-II Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering

Nadere informatie

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol? Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.

Nadere informatie

Eindexamen Filosofie vwo II

Eindexamen Filosofie vwo II 3 Antwoordmodel Opgave 1 De empirische werkelijkheid 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een goede uitleg van wat het verificatie- en het confirmatieprincipe inhouden 2 een goede uitleg dat

Nadere informatie