Kerntaken gemeenten: minder doen of meer?

Transcriptie

1 Waarderweg 33B-10 haarlem, postbus la haarlem, t , e info@iprnormag.nl. Kerntaken gemeenten: minder doen of meer? Afvalbeheer en beheer openbare ruimte en de zich ontwikkelende rol van gemeenten NVRD, Congrescentrum Reehorst Ede, 11 september 2013 Drs. ing. P.M.J. de Bruin (Paul)

2 Boodschap: meer doen of minder? Grotere rol en verantwoordelijkheid van gemeenten bij Afvalbeheer en Beheer openbare ruimte Juist meer verantwoordelijkheid. Meer zorg..en minder zelf doen door slimmer organiseren! Noodzaak: grip op het werkveld, en regie op het beleid en de realisatie 2 Diverse uitvoeringsmodaliteiten

3 Inhoud 3 1. Meer of minder doen in historisch perspectief 2. Afvalbeheer en beheer openbare ruimte 1. De gemeente moet voor meer (gaan) zorgen 2. Nieuwe uitdagingen en spelregels 3. Trends, feiten en cijfers: hoe beweegt de pendule tussen 1. Markt en overheid 2. Zelf doen, samendoen of uitbesteden

4 Meer of minder doen door de overheid : afwegingskader Waarom? Maatschappelijke belangen Wanneer? Markt falen en/of sociale overwegingen Hoe? Soorten overheidsingrijpen om dit te bereiken Wet- en regelgeving Spelregels Overheidsactiviteiten 4 Dergelijke afwegingen speelden en spelen ook bij Afvalbeheer en Beheer openbare ruimte

5 Afval als maatschappelijk vraagstuk in historisch perspectief Bepaalde afvalstromen regelden zichzelf. Reden voor rol overheid: hygiënische omstandigheden steden, bedreiging volksgezondheid Geen markt voor huishoudelijk restafval Ophalen en storten door overheid: niet erg duurzaam. Directe Invloed van nieuwe wet- en regelgeving Jaren 80: verplicht gescheiden inzameling restafval en gft. Regionale (provinciale) zelfvoorziening (afvalverbranding) 5 Rol en betrokkenheid van de overheid periodiek herijken

6 Er is sprake van een veranderend speelveld Dynamiek in het speelveld Groei (wereld) bevolking Nieuwe economieën, toename (claim op) welvaart Toename productie. Schaarse grondstoffen Overheidsbemoeienis: nieuwe kaders zijn gesteld Circulaire economie De overheid spreekt partijen aan op hun verantwoordelijkheid 6 Nieuwe (economische) impulsen, nieuwe (markt) verhoudingen.

7 De zorg van de gemeente: deze neemt trendmatig toe. De zorg voor: Wettelijke gemeentelijke zorgplicht en/of aansprakelijkheid Zorgtaak (goed huisvader): zorg voor openbare ruimte.. schoon, heel en veilig Verdere decentralisatie taken in het sociaal domein Financieel: Directe financiële relatie kwaliteit/prestaties met de burgers (gebonden gebruikers) Scheefgroei tussen benodigde en beschikbare (financiële) middelen Europese en Nederlandse ambities: circulaire economie is opgave voor gemeente Conclusies: 7 Afvalbeheer, reiniging en beheer openbare ruimte zijn en blijven politiek/bestuurlijk relevante thema s Dit is relevant bij keuze voor de organisatie van al deze taken (waaronder zelf doen, uitbesteden of samenwerken)

8 Waar heeft meer doen of minder betrekking op? 4. Communicatie Marketing Voorlichting 5. Handhaven Toezicht en controle Repressie, beboeten 6. Registreren / monitoren Afvalregistratie Realisatie doelstellingen Management-/beleidsinformatie Burger inzamelen Overslag en transport Materiaal en prod. hergebruik Duurzame energie 8 3. Acceptatiebeleid Tarievenbeleid (gratis/betaald) Beschikbaarheidsbeleid 2. Inrichting inzamelstructuur Haal- en brengfaciliteiten Containermanagement 1. Doelstellingen Afvalbeheerbeleid LAP II (preventie, hergebruik) Eigen door gemeente gestelde doelen

9 Zorg voor het beleid: Van ophalen van afval, naar sturen op gedrag (mechanismen) 9

10 Zorg voor de inzameling: Trends bij de inzameling: doen gemeenten meer of minder? Uitdagingen: Doeltreffende inzamelstructuur (service prikkels) Doelmatigheid: aanzienlijk deel van de kosten (30% van de ASH) Aanzienlijke kapitaalslasten (zowel inzamelmiddelen als ook voertuigen) Waarom samenwerken of uitbesteden: Schaalgrootte voordelen Specificiteit: logistieke inzameldienstverlening als commodity

11 De zorg voor afval/grondstoffen be- en verwerking: meer doen of minder? Schaarste en ambities: nieuwe incentives voor de markt : Privatiserings tendens bij afvalverbrandings-/afval energie installaties. Nieuwe innovatieve en kapitaalsintensieve be- en verwerkingsinstallaties benodigd. De Markt speelt hierop in. Gemeenten dienen zorg te dragen voor adequaat hergebruik grondstoffen Asymmetrische verhoudingen 11 Samenwerking krijgt steeds meer vorm.

12 Nota bene: Hoe zit het met de producentenverantwoordelijkheid? Ontwikkelingen: Product ontwerp: voorkom afval Design to re-use Ketensamenwerking specifieke producten/grondstoffen Primair in een financiële verantwoordelijkheid Gemeenten: verantwoordelijk voor inzamelstructuur (is ook gewenst) 12 organisatie van aanzienlijk deel van de grondstofketen

13 Ontwikkeling aan de aanbodzijde: aantal bedrijven 13 Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag Het aantal inzamelbedrijven voor huishoudelijk afval neemt trendmatig af. Van ruim 230 in 2000 naar 130 in Een afname van 44%. Met name het aantal eigen gemeentelijke inzameldiensten vermindert. Van 165 in 2000 naar circa 74 in Meer dan 55% afname. Ook het aantal particuliere inzamelbedrijven voor huishoudelijk afval nam in 12 jaar af van 30 naar circa 15 in De helft. Het aantal overheidsbedrijven (GR/NV/BV) neemt daarentegen toe. Van 24 tot bijna 40 in 2012.

14 Ontwikkeling aan de aanbodzijde: bedrijfsgrootte 14 Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag Het aantal inzamelbedrijven neemt af, maar hun schaalgrootte neemt toe. In 2000 was de gemiddelde schaalgrootte (het aantal bediende huishoudens per bedrijf) ongeveer In 2010 is dit al ruim Schaalvergroting is het gevolg van met name samenwerking en fusie.. De gemiddelde schaalgrootte van een overheidsgedomineerd bedrijf (NV/BV) is huishoudens. Voor de particuliere bedrijven

15 Actuele situatie 2012 Bron: CBS, Agentschap NL. Bewerkingen IPR Normag 15 Eigen inzameldienst vaak ondergebracht bij overheidsbedrijf (NV/BV/GR) 80% van de huishoudens wordt bediend door overheidsorganisatie (dienst of GR/NV/BV) Aantal gemeenten dat kiest voor uitbesteding daalt licht. Ook heroverweging bij gem. fusie. Van 130 gemeenten die uitbesteden, worden 90 (70%) bediend door 2 landelijke spelers.

16 De gemeentelijke zorg bij (I)BOR: nieuwe uitdagingen Verschillende ontwikkelingen: beleid beheer uitvoering De organisatie van het werk Breed pakket van verschillende samenhangende werkvelden Specifieke deskundigheid per werkveld: vergrijzing Integraliteit: beeld en belevingskwaliteit vergt samenhangende regie Steeds meer raakvlakken met sociaal domein. Burgerparticipatie 16 Arbeidsparticipatie Fysiek sociaal

17 Reactie: verbreding en verdieping van taakveld Van afvalbedrijf naar brede positionering beheer openbare ruimte Verbreding: van afval naar beheer openbare ruimte van afval naar regulier onderhoud naar het specialistisch onderhoud naar exploiteren faciliteiten (parkeer, havendienst, etc.) Verdieping: van uitvoering naar uitvoering en regie. naar bijdrage aan beleidsdoelen (afvalbeheer en BOR).. naar aanpalende beleidsvelden in sociale domein Overheidsorganisaties en overheidsbedrijven van gemeenten goed in staat om het regulier onderhoud voor gemeente(n) te organiseren.

18 Actuele situatie medio 2013: Verbreding van het werkveld 18 & IBOR alle gemeenten & IBOR in deel gemeenten & IBOR initiatieven Afvalbeheer Afvalbeheer & reiniging Dit betreft 40 overheidsbedrijven 215 gemeenten (de helft) 55% van de huishoudens in Nederland (ruim 4 miljoen) 74% heeft breder taakpakket dan afvalbeheer 45% heeft de taakverbreding naar IBOR gerealiseerd, of is dit actief aan het overwegen

19 Samenvattend De zorg voor afvalbeheer en beheer openbare ruimte is blijvend Minder doen of meer? Meer dus Gemeenten moeten hier invulling aangeven: Voldoende schaalgrootte Meer samenwerking met partners en marktpartijen Samenwerking: Overheidsbedrijven en (gemeentelijke) samenwerkingsverbanden voorzien in een behoefte Zijn in staat vorm en inhoud te geven aan een duurzaam (op lange termijn gericht) afvalbeheerbeleid en beheer van de openbare ruimte Overheidsbedrijven maken ook make or buy beslissingen Een gezonde en noodzakelijke balans tussen markt en overheid

20 Bedankt voor uw aandacht IPR Normag is een gerenommeerd adviesbureau op het gebied van strategie, beleid en organisatie. Wij opereren voornamelijk in de publieke sector en zijn ons bewust van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van onze cliënten. Ons doel is dan ook optimale dienstverlening met duidelijke meerwaarde. Betrokkenheid, denkkracht voor scherpe en heldere analyses, gevoel voor verhoudingen en belangen, en daadkracht bij het implementeren van adviezen zijn onze kernwaarden. 20 De inhoud van deze presentatie valt onder het auteursrecht. Het overnemen, gebruiken of kopiëren van (delen van) dit document of de inhoud is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de bron IPR Normag.