led licht en de toekomst Wij zien het hele spectrum

Transcriptie

1 led licht en de toekomst Wij zien het hele spectrum

2 2

3 Het grootste voordeel van LED is tegelijk ook de grootste uitdaging. Om effectiviteit in balans te brengen met ergonomie. Om energiebesparing te combineren met comfortabel licht. Het is ons gelukt. Leif Norrby, manager R&D, Fagerhult We leven in een sprankelende nieuwe wereld. LED heeft het verlichtingslandschap radicaal veranderd. De hoge lichtopbrengst zorgt voor een onovertroffen effectiviteit en besparing, met een levensduur van tienduizenden uren. Alleen een lichtbron vervangen door LED is niet voldoende. LED vraagt specifieke nieuwe armaturen om de voordelen van deze technologie optimaal te benutten. Fagerhult ontwikkelt armaturen speciaal voor LED, waarmee lichtoplossingen gecreëerd worden voor het hele spectrum van het verlichtingsproject. Was LED eerst vooral een accentoplossing, nu hebben we de LED-technologie geschikt gemaakt voor algemene verlichting. Door onze ervaring én aangespoord door innovatie hebben wij de intensiteit van het licht kunnen verzachten en harmonie gecreëerd tussen effectiviteit en comfort. Wat is het nut van efficiënte verlichting als er niemand is? Kort na de ontwikkeling van de T5-fluorescentielamp werd duidelijk dat de hoge lichtopbrengst nieuwe reflectoroplossingen vereisten, die de effectiviteit van de lichtbron konden vergroten en tegelijk verblinding verminderen. Met T5 werd de luminantie vergroot van cd/m² naar cd/m². Met LED stijgt het zelfs tot cd/m². Het licht van LED is intens en verblindt, tenzij we er goed mee omgaan. Want wat is het nut van efficiënte verlichting als we de helderheid niet kunnen verdragen? Met de innovatieve technologieën is Fagerhult in staat de helderheid te reduceren, terwijl de voordelen van LED optimaal benut worden. Met Fagerhult wordt LED comfortabel. Nieuwe concepten voor het ontwerp van armaturen Als je niet langer gebonden bent aan de vorm of grootte van een lichtbron is de vrijheid volledig. De armaturen worden kleiner, slanker en meer onvoorspelbaar. Fagerhult s armatuur Freedom is zo'n voorbeeld LED-verlichting waarmee u uw eigen lijnen van licht kunt tekenen. Niemand zal proberen een fluorescentiebuis in een kandelaar te plaatsen Om dezelfde reden is het niet mogelijk het beste uit LED te halen als het armatuur niet voor die techniek is ontwikkeld. Met het juiste ontwerp, driver en koeling kunnen we een effectiviteit en levensduur garanderen die de investering de moeite waard maakt. Het is het hele spectrum dat telt Om LED echt een verschil te laten maken, financieel en milieutechnisch, moet de techniek in alle verlichting kunnen worden gebruikt, door het hele gebouw. Fagerhult biedt een breed scala aan LED-oplossingen die geschikt zijn voor diverse toepassingen van downlighters en inbouwarmaturen tot interieur- en accentverlichting. 3

4 LED. Een korte introductie Het geeft licht, maar is geen lichtbron in traditionele zin. Het kan alle lichtkleuren van het spectrum weergeven en meer bij elkaar geeft het beste resultaat. In slechts enkele jaren heeft het de verlichtingsindustrie radicaal veranderd. Dat is LED. LED is een afkorting van Light Emitting Diode, dat wil zeggen een lichtdiode. De lichtdiode is een halfgeleider die het vermogen heeft licht uit te stralen wanneer hij elektrisch gestimuleerd wordt (dit wordt elektroluminescentie genoemd). De lichtdiode wordt aangedreven met gelijkstroom, DC, en daarvoor is meestal een aparte voeding of een driver nodig. De voeding zet de netspanning om naar een niveau dat optimaal is voor de lichtdiode.in de halfgeleider zitten twee zones, een n-geleiding zone met een overschot aan elektronen, en een p-geleiding zone met een tekort aan elektronen. In het grensgebied, dat de p-n overgang of sperlaag wordt genoemd, ontstaat licht in het recombinatieproces dat op gang komt wanneer gelijkstroom op de halfgeleider is aangesloten en het elektronenoverschot en tekort gelijk worden gemaakt. De kleur van het licht wordt bepaald door de materialen die worden gebruikt bij de fabricage van de diode. De basiskleuren zijn rood, oranje en blauw in verschillende schakeringen. 4

5 Licht onstaat door de beweging van elektronen. Wanneer de stroom op de lichtdiode wordt aangesloten worden overschot en tekort genivelleerd en ontstaat licht. Wit licht ontstaat als een blauwe diode wordt voorzien van een fosforlaag. Deze fosforlaag zet de blauwe kleurstraling om in wit licht van verschillende kleurtemperaturen. De kwaliteit van het witte licht wordt bepaald door de keuze van lichtdiode en de eigenschappen van het fosfor. LED s zijn zeer klein; het actieve lichtdoorlatende oppervlak is niet groter dan 1 2 mm². Een enkele LED geeft zelden voldoende licht. Daarom worden meerdere LED s in een cluster op een printplaat gemonteerd om een LED-module te vormen (niet te verwarren met zogenaamde retrofit-lichtbronnen!). LED-modules zijn verkrijgbaar in veel verschillende varianten, waar lichtstroom en vorm aangepast zijn aan verschillende soorten armaturen. Voor het monteren en vervangen van LEDmodules is vaak een vakman nodig, maar sommige modellen zijn zelfs voor de eindgebruiker eenvoudig te hanteren. 5

6 LED. De toepassingsgebieden LED-technologie is de toekomst van verlichting en zal parallel gangen, kantoren, entrees en conferentieruimtes vervangen. aan de traditionele lichtbronnen ontwikkeld worden. LED Nieuwe reflector- en afschermingstechnieken hebben het bevindt zich nog in een vroeg stadium van ontwikkeling, maar mogelijk gemaakt de hoge lichtopbrengst van LED optimaal te we kunnen een toekomst verwachten waarin LED de vanzelfsprekende keuze wordt voor veel meer toepassingen dan nu. benutten op een visueel comfortabele manier. Voorbeelden zijn de downlighterserie Pleiad G3 en de algemene inbouwverlichting Multilume Flat van Fagerhult. Naast Indoor In openbare ruimtes, zoals kantoren en scholen, werd de LEDtechnologie vroeger alleen gebruikt voor verlichting van meer decoratieve aard, zoals accentverlichting of voor kleurwisselende effecten. In dit verband algemene en accentverlichting heeft de LED-technologie ook een vanzelfsprekende functie in specifieke omgevingen. Als het gaat om het uitlichten van kunstwerken, voorwerpen of levensmiddelen heeft LED de voorkeur, omdat het licht geen UV- of IR-straling bevat die de kleur van de voorwerpen kan aantasten. LED is superieur heeft LED de plaats ingenomen LED-armaturen zijn een ideale vervanging wanneer men wil besparen op van laagspanningshalogeen voor zowel downlighters als arbeids- en onderhoudskosten. lichtbronnen. De LED-technologie In tegenstelling tot traditionele T5-oplossingen. is inmiddels ook toepasbaar voor lichtbronnen bereikt LED direct algemene verlichting; zowel qua kwaliteit, energiezuinigheid als levensduur is LED de traditionele oplossingen voorbij. LED-armaturen kunnen heel goed zowel volledige helderheid en wordt de levensduur verhoogd door de diode regelmatig aan en uit te schakelen. downlighters als eerdere T5-toepassingen in bijvoorbeeld 6

7 Retail De LED-technologie heeft nu al veel voordelen die kunnen bijdragen aan een dynamischer verlichtingsconcept voor winkelomgevingen, met de trends en mogelijkheden om in de toekomst te blijven ontwikkelen. Het regelbare witte LED-licht is een van de vele bruikbare oplossingen die nu al vaak wordt toegepast en geeft de mogelijkheid de kleurtemperatuur te wijzigen tussen warm wit en koud wit (2700 K 6500 K). Ideaal voor paskamers wanneer men kleding wil laten zien bij verschillend licht. Nu is LED oplossingen zijn superieur als het gaat om het simuleren van natuurlijk daglicht in kunstmatige ramen en op wanden. het mogelijk de LED-oplossing heel gemakkelijk achter de spiegel te installeren als een meer discreet alternatief voor de TL-buizen die eerder gebruikt werden. De geringe omvang van LED maakt deze zeer bruikbaar voor verlichting die in schappen en displays geïntegreerd is, maar ook voor verlichting van producten in kleine ruimtes. Het regelbare witte LED-licht is ook in de winkel zelf waardevol. Zo krijgt men onder andere de mogelijkheid de kleurtemperatuur aan te passen aan het jaargetijde. Warm wit licht zorgt voor een warme sfeer in de winter en koel wit licht wekt een koelere indruk in de zomer. Als het gaat om het simuleren van natuurlijk daglicht in kunstmatige ramen en op wanden zijn LED-oplossingen superieur. De variaties die met LED kunnen worden gecreëerd zijn veel natuurlijker dan elke andere lichtbron kan laten zien. Soms heeft een lichtconcept iets extra s nodig, dan is de mogelijkheid van gekleurde effectverlichting een goede oplossing. Met RGB LED wordt het mogelijk om een dynamisch en effectief verlichtingsconcept met gevoel te creëren. Het is een feit dat verschillende kleuren verschillende emoties oproepen. Groen stimuleert welzijn en is rustgevend. Geel geeft energie, blauw brengt verkoeling en rood zorgt voor passie. Met LED krijgt u nieuwe manieren voor het creëren van sfeer en indrukken voor verschillende gelegenheden. Een controlesysteem maakt het mogelijk om de verlichting te regelen, te dimmen en van kleur te veranderen. De gerichtheid en optische effectiviteit van LED, in combinatie met lenzen en reflectoren, maakt het een ideale technologie voor spotlights. Vaak beter dan een traditionele oplossing is het relatief eenvoudig om het gewenste effect te bereiken met minder vermogen. LED s met koud wit licht zijn nog efficiënter en zijn bij voorkeur dé oplossing mits dat licht geschikt is voor de oplossing, bijvoorbeeld in een gekoelde vitrine. Outdoor Over het algemeen kun je zeggen dat de LED-technologie het optimale alternatief voor buitenverlichting is. Armaturen in buitenomgevingen zijn blootgesteld aan weer en wind, hitte en kou, trillingen en menselijke invloeden. Vaak is buitenverlichting zo ontworpen dat speciale apparatuur nodig is om onderhoud uit te voeren en kapotte onderdelen te vervangen. Het spreekt vanzelf dat de onderhoudsvrije LED-technologie een Lagere buitentemperaturen hebben een positief effect op LED s. De lichtopbrengst wordt hoger en de levensduur langer. praktische en economische oplossing is. Een ander voordeel van LED in buitenverlichting is dat lage temperaturen een positief effect op de lichtdiodes hebben. Lagere temperaturen leiden tot een betere lichtopbrengst en langere levensduur. Dit, in vergelijking met een lichtbron met aluminium behuizing, biedt uiterst duurzame, betrouwbare, onderhoudsvrije armaturen die een minimale hoeveelheid elektriciteit nodig hebben in verhouding tot de hoeveelheid licht die ze genereren. 7

8 Voordeel van LED. Verschillen ten opzichte van traditionele lichtbronnen De manier waarop LED licht geeft onderscheidt zich van traditionele lichtbronnen, waarbij licht ontstaat als bijproduct wanneer de gloeidraad wordt verwarmd of tijdens gasontlading. In tegenstelling tot die traditionele lichtbronnen bevat een LED ook geen kwikzilver, waardoor het een betere keuze is op het gebied van milieu en recycling. Alles bij elkaar heeft de LED-technologie vele voordelen, zowel met betrekking tot functie als vormgeving. LED s geven geen ultraviolette (UV) of infrarode (IR) straling af. Dat maakt de lichtbron ideaal in omgevingen waar men UV- en IR-straling wil vermijden. Musea en tentoonstellingen met kunstwerken, of supermarkten die levensmiddelen willen uitlichten zijn slechts een paar voorbeelden. In tegenstelling tot traditionele lichtbronnen gaan LED s direct branden op maximaal lichtniveau en het is zelfs zo dat de levensduur van de diode positief beïnvloed wordt door veel aan- en uitschakelen. De lichtopbrengst neemt bij lagere omgevingstemperaturen toe, waardoor armaturen met LED-technologie de ideale keuze zijn voor koel- of vriesruimtes en buiten. LED s bevatten geen beweegbare of kwetsbare onderdelen. Een goed ontworpen LED-armatuur is daarom stevig en uitermate goed bestand tegen trillingen en andere mechanische belastingen. 8

9 Wie LED-fluorescentielampen in een bestaande installatie plaatst, neemt de verantwoordelijkheid voor het complete armatuur op zich. Retrofit. Is het voldoende om alleen de lichtbron te vervangen? Energiezuinig, betrouwbaar en lange levensduur. In veel opzichten is de LED-technologie superieur aan de traditionele lichtbronnen. Maar om echt optimaal te profiteren van de technologie, zijn armaturen nodig die speciaal voor LED zijn ontwikkeld. Er zijn vele soorten zogenaamde retrofit-lichtbronnen verkrijgbaar die kunnen worden gebruikt om traditionele lichtbronnen te vervangen, zoals bijvoorbeeld koudlichthalogeen (HRGI) tot 50 W en andere soorten halogeenlampen. Sommige van deze modellen kunnen ook gedimd worden. Dit soort lichtbronnen kan goed functioneren op plaatsen waar de eisen aan lichtopbrengst, lichtkwaliteit en efficiëntie wat lager zijn bijvoorbeeld in thuisomgevingen. Vanuit een korte termijn economisch perspectief kan het rendabel lijken om bestaande armaturen te behouden en alleen de lichtbron te vervangen door LED maar er zijn factoren waarmee rekening moet worden gehouden. Geen productnorm In openbare omgevingen, waar een groot belang wordt gehecht aan lichtopbrengst en kwaliteit, zijn retrofit-led s niet altijd geschikt. Er zijn LED-fluorescentielampen op de markt die T8-fluorescentielampen (26 mm) moeten vervangen, aangedreven door conventionele voorschakelapparaten. Omdat dit oorspronkelijk ontworpen is voor fluorescentielampen kan het vervangen door LED in strijd zijn met het oorspronkelijke ontwerp. Er bestaat momenteel geen product norm voor dit soort LED-fluorescentielampen en deze vallen ook niet onder de norm voor LED s. Sommige LED-fluorescentielampen blijken structurele gebreken te hebben waardoor ze gevaarlijk zijn, aldus de Swedish National Electric Safety Board. Zij heeft leveranciers gedwongen deze producten van de markt te halen. Een belangrijke overweging is dat diegene die LED-fluorescentielampen gaat vervangen de verantwoordelijkheid voor het complete armatuur op zich neemt. 9

10 Een LED-armatuur kan een zeer lange levensduur hebben op voorwaarde dat deze een goed doordacht ontwerp heeft en bestaat uit componenten van hoge kwaliteit. LED. Het economische alternatief Vanwege toenemende elektriciteitsprijzen wordt een laag energieverbruik steeds belangrijker. Als het gaat om energiezuinigheid en levensduur is LED vele malen beter dan alle andere alternatieven op de markt. Maar wat kunnen we eigenlijk verwachten? Het vergelijken van LED met traditionele oplossingen kan al gauw een vergelijking tussen appels en peren worden. De gemeten eigenschappen in een laboratorium van een LEDfabrikant kunnen niet direct in verband worden gebracht met de prestaties van een LED-module in een armatuur. Om een goed beeld van de capaciteit van het licht te krijgen, moet LED in zijn specifieke verlichtingstechnische verband geplaatst worden. Lichtopbrengst staat gelijk aan lichtstroom De energiezuinigheid van armaturen met traditionele lichtbronnen wordt aangegeven als de effectiviteit in procenten (light output ratio LOR). De LOR wordt gemeten door de lichtstroom van een apart brandende referentielichtbron te vergelijken met de gemeten lichtstroom van de lichtbron in het armatuur. De energiezuinigheid van een LED-armatuur kan niet worden gedefinieerd door lichtopbrengst. De reden is dat LED-modules geen norm voor een nominale lichtstroom kennen, zoals fluorescentielampen dat hebben. Het hele armatuur, inclusief LED en voeding, wordt gerekend als een referentie, en dat maakt dat het rendement dan altijd 100 % is. In plaats daarvan wordt de effectiviteit van een LED-armatuur gedefinieerd met de totale gemeten lichtsterkte (lm) in verhouding tot het gemeten vermogen inclusief voeding (lm/w). Verschillende lichtkleuren zonder extra kosten Een van de voordelen van LED is dat de techniek verschillende lichtkleuren kan produceren zonder gebruik van een filter, en dat bespaart veel energie. Wanneer men het licht van bijvoorbeeld een traditionele spot een kleur wil geven is een filter nodig, dat de lichtopbrengst tot 90 % laat afnemen. Met een LED wordt de kleur van het licht bepaald door het materiaal waar het van gemaakt is. 10

11 Geschikt voor vele soorten armaturen Terwijl de snel verbeterde lichtopbrengst van een witte LED interessante mogelijkheden biedt in het armatuurontwerp is het belangrijk onderscheid te maken tussen de eigenschappen van de individuele LED s en die van een complete armatuuroplossing. De eigenschappen die de fabrikanten van LED s of LED-modules presenteren betreffen bijna altijd de maximale lichtopbrengst met een koude LED. Men houdt dus geen rekening met verliezen als gevolg van hogere temperaturen, het verbruik van de driver zelf of verliezen in reflectoren of lenzen. De lichtopbrengst van een slecht ontworpen LED-armatuur kan minder dan de helft zijn van de nominale waarde van de LED. Een driver van mindere kwaliteit kan tevens leiden tot een slechte lichtopbrengst. Met de moderne technologie kan een LED-armatuur, die specifiek voor een bepaald doel is ontwikkeld, een reeks armaturen met traditionele lichtbronnen vervangen van downlighters met halogeen lichtbronnen tot algemene verlichting met T5- fluorescentielampen. De LED-oplossing behoudt of verbetert de energiezuinigheid maar het belang van visueel lichtcomfort is groot. Dit is vooral belangrijk in verband met werkgerelateerde ruimtes die extra gevoelig zijn voor verblinding, bijvoorbeeld kantoren. armatuur is gedaald tot 70 %. De levensduur wordt aangegeven als L 70 gevolgd door het aantal uren. De standaard levensduur voor de meeste LED-armaturen is L uur, maar afwijkingen naar boven én naar beneden komen voor. De verwachte levensduur is afhankelijk van een aantal factoren: Keuze van LED (fabricaat en type) Hoe sterk de gekozen LED wordt belast (hoe hoog de voedingsstroom is) Armatuurontwerp (vanwege de temperatuur van de LED of LED-module) Keuze van voeding (driver) De omgeving waarin het product is geïnstalleerd Overige materialen die in het ontwerp gebruikt zijn lm/w Tenminste uur Een LED-armatuur kan een zeer lange levensduur hebben, als deze bestaat uit componenten van hoge kwaliteit met een goed doordacht ontwerp. Een LED gaat maar zelden kapot, terwijl er voor alle andere elektronica een normale uitval bestaat. Wat in plaats daarvan gebeurt, is dat de lichtstroom tijdens het gebruik afneemt. De verwachte levensduur wordt gedefinieerd op het moment waarop de lichtstroom van het % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Schematische schets over verliezen. De afbeelding toont het proces van de individuele LED door middel van warmteverliezen in de modules (waar de diodes elkaar opwarmen), lichtverlies door lenzen, reflectoren en drivers, tot het licht dat werkelijk uit het armatuur komt. Afhankelijk van het ontwerp kan ieder verlies groter of kleiner zijn. /1000 lm De ontwikkeling van nieuwe technologie en het verhogen van efficiëntie zorgen ervoor dat de kosten van LED-componenten nog steeds dalen, de verwachting is echter dat dit zal gaan stabiliseren. Deze grafiek laat zien wat er tot nu toe is gebeurd en de verwachten kosten p/lm van een LED-module. 11

12 Zodra de levensduur L 70 is bereikt, blijft de LED nog lange tijd licht produceren, maar de lichtstroom neemt steeds meer af. Daarom, om de vereiste niveaus te houden, dient de LED-module, of het hele armatuur, vervangen te worden. Na gebruik van jaar kan het de moeite waard zijn de hele installatie te vervangen wanneer nieuwere, efficiëntere technologie beschikbaar is. Onderhoudsvrij Buiten de standaard reiniging zijn LED-armaturen over het algemeen onderhoudsvrij gedurende hun hele levensduur. Grotere organisaties kunnen dan ook aanzienlijke bedragen besparen als er geen lichtbronnen meer vervangen hoeven te worden. Een van de voordelen van LED is dat de techniek gekleurd licht kan produceren zonder gebruik van een filter, en dat bespaart veel energie De verwachte levensduur wordt gedefinieerd als het moment waarop de lichtstroom van het armatuur is gedaald tot 70 % van de nieuwwaarde, in dit geval uur. 12

13 De effecten op het milieu door een lager elektriciteitsverbruik zijn aanzienlijk vooral als de elektriciteit van milieu-onvriendelijke bronnen komt. LED. Het milieuslimme alternatief Ook uit het oogpunt van het milieu zijn energiezuinigheid en lange levensduur de twee belangrijkste voordelen van LED. Een LED-module is een elektronisch component dat bestaat uit printplaten en halfgeleiders, en kan daarom op dezelfde manier gerecycled worden als andere elektronica. Een voordeel in vergelijking met traditionele lichtbronnen, zoals bijvoorbeeld TL-fluorescentielampen, is dat de LED-modules geen kwikzilver bevatten. Dat vereenvoudigt de afvalverwerking en vermindert het risico van uitstoot. Minder afval De levensduur van een LED-module overtreft die van een traditionele lichtbron. Dit leidt tot een gereduceerd verbruik van grondstoffen, minder afval en een lagere belasting van het recyclingsapparaat. De energiezuinigheid en levensduur van een LED armatuur is echter altijd afhankelijk van de manier waarop het armatuur is ontworpen en in welk verband het toegepast wordt. Daarom is het belangrijk om voor ieder afzonderlijk project berekeningen te doen en niet blindelings te vertrouwen op laboratoriumtesten. Superieure effectiviteit Zoals met alle verlichting is het grootste milieu-effect verbonden aan het energieverbruik. De grote hoeveelheden licht, in verhouding tot de elektriciteit die wordt verbruikt, maakt LEDoplossingen zeer efficiënt. De effecten op het milieu door een lager elektriciteitsverbruik zijn groot, vooral als de elektriciteit van milieu-onvriendelijke bronnen komt, zoals kool. Er zijn voorbeelden van producten die in een laboratoriumomgeving meer dan 200 lumen per watt afgeven. Deze LED s kunnen we echter nog niet op de markt brengen lm/w Deze grafiek laat zien hoe de efficiëntie van LED tot 2015 naar verwachting zal verbeteren. De gemiddelde jaarlijkse toename van de efficiëntie is ongeveer 10 %. /1000 lm 13

14 Lichtkwaliteit De lichtkwaliteit van LED wordt bepaald door vele factoren. Kleurtemperatuur, kleurweergave en kleurkwaliteit beïnvloeden hoe het licht werkt én hoe het wordt ervaren. In combinatie met een doordacht armatuur zijn hier vele positieve effecten te bereiken. Het is belangrijk om niet alleen te kijken naar de nieuwwaarde, maar ook naar de verandering van de lichtkwaliteit gedurende de verwachte levensduur van het product. Omdat LED zich qua techniek onderscheidt van traditionele lichtbronnen zijn de eigenschappen niet direct vergelijkbaar, maar de eisen met betrekking tot lichtcomfort van een goed armatuur blijven natuurlijk ongewijzigd. Kleurtemperatuur De kleurtemperatuur van een lichtbron wordt in Kelvin (K) weergegeven. Kelvin is oorspronkelijk een maat voor de kleur van een verhit (en daardoor gloeiend) zwart lichaam. Voor lampen met gloeidraad is deze maat makkelijk toe te passen omdat de kleurtemperatuur in Kelvin gelijk is aan de werkelijke temperatuur van de gloeidraad. Voor lichtbronnen zonder gloeidraad, bijvoorbeeld fluorescentielampen, gasontladingslampen en LED, wordt een kleurtemperatuur (CCT) in Kelvin weergegeven. De instrumenten en meting die tegenwoordig beschikbaar zijn, zijn echter ontwikkeld voor de traditionele lichtbronnen en niet specifiek voor LED. De International Commission on Illumination (CIE) is daarom gestart met het ontwikkelen van nieuwe methodes om diverse eigenschappen te meten. De kleurtemperatuur kan van fabrikant tot fabrikant verschillen, Y ook al geven ze dezelfde meting. Daarnaast kan de kleurtemperatuur van LED in de loop van de tijd veranderen, wat betekent dat de waarde na enkele duizenden branduren niet hetzelfde zal zijn als die van een nieuw product. Bij de productie van LED s ontstaat een grote variatie in zowel kleurtemperatuur als lichtstroom. De variaties zijn zo groot dat het absoluut noodzakelijk is om een selectie te maken uit een beperkt assortiment. Deze methode van selectie noemt men binning. LED-fabrikanten delen de geproduceerde LED s in verschillende groepen, afhankelijk van de prestaties. Hoe beperkter de keuze, d.w.z. dat men alleen LED s van één bepaalde bin accepteert, hoe gelijkmatiger de kwaliteit van de producten wordt. Het nadeel is dat de prijs hoger wordt en de beschikbaar afneemt. Normaliter probeert men daarom LED s te selecteren en te accepteren uit een aantal dichtbij elkaar liggende bins. Variaties wit licht Wit licht ontstaat als een blauwe LED wordt voorzien van een fosforlaag. Deze laag kan direct op de diode worden geplaatst of op een extern plaatje. De laag zet een deel van de straling om in wit licht met verschillende kleurtemperaturen, dit doet denken aan het proces in een gewone fluorescentielamp. De lichtkwaliteit wordt bepaald door de specificatie van de blauwe LED én de nauwkeurigheid waarmee het fosfor is aangepast aan de gekozen diode. Witte LED s zijn verkrijgbaar in een groot aantal kleurtemperaturen, van warm wit tot zeer koud ( K). Omdat de basis voor wit licht een blauwe LED is, is de effectiviteit hoger voor koude kleurtemperaturen. Voor een warmere kleurtemperatuur is het namelijk nodig dat het fosfor een groter deel van het oorspronkelijke blauwe licht omzet X Op deze afbeelding ziet u hoe u de kleurtemperatuur berekent. De ingetekende curve is de kleurtemperatuur in graden Kelvin. De kleursoort van de lichtbron wordt gemeten op een van de isothermische lijnen en het punt waar de lijn de curve kruist is de correlatie kleurtemperatuur. Hoe maak je wit licht van een blauwe diode, of zoals in het geval rechts, van een cluster diodes. Op een afzonderlijke LED bedekt het fosfor de diode, in een module zit het fosfor op een plaat die alle diodes in de module bedekt volgens de Fortimo technologie. 14

15 Kleurweergave De kleurweergave in LED s is niet exact hetzelfde als in de traditionele lichtbron. Toch wordt het, net als bij overige lichtbronnen, weergegeven in Ra/CRI. De Ra-schaal loopt van en meet de capaciteit van de lichtbron om kleuren weer te geven. De kleurweergave (Ra) kan, afhankelijk van de keuze van LED, normaal variëren van 60 tot 95. Een hoge Ra leidt meestal tot een wat lagere lichtopbrengst. De kleurweergave wordt gemeten volgens de methode van CIE op een schaal van acht kleuren (zie afbeelding). De kleurweergave-index (CRI Color Rendering Index) wordt aangegeven als een gemiddelde waarde (Ra) van acht testkleuren. Het is mogelijk voor een lichtbron goed te zijn in het weergeven van zeven kleuren, maar niet zo goed in de achtste. Als aanvullende schaal is er ook Ra 1 14, die nog eens zes andere kleuren bevat. Zoals de afbeelding laat zien kan de actuele LED de helderrode kleur, nummer 9, niet optimaal weergeven. Hierdoor is de gemiddelde waarde voor Ra 1 14 lager dan die voor Ra 1 8. Ongeacht de gemiddelde waarde kunnen we zien dat LED niet een ideale weergave geeft van de rode schaal. De kleurweergave van LED s van verschillende fabrikanten kan variëren. Door een analyse van de verdeling over het spectrum krijgen we meer informatie over het vermogen van de LED om kleuren weer te geven. Daarbij moet ook opgemerkt worden dat de kleurweergave kan verschillen tussen een nieuwe LED en één die al enkele duizenden uren heeft gebrand. LED 4000 K (Fortimo) Wavelength (nm) T K Wavelength (nm) Tungsten Wavelength (nm) CDM Wavelength (nm) CRI(1 8) CRI(1 14) 15

16 Kleurkwaliteit De kleurkwaliteit van een LED-product, dat wil zeggen hoe nauwkeurig de kleurtemperatuur is, wordt aangegeven met MacAdam ellipsen SDCM (Standard Deviation of Color Matching) volgens de norm CIE Het MacAdam-systeem komt oorspronkelijk uit Amerika en houdt in dat de kleurkwaliteit een gradatie kent op een schaal van Tussen 0 en 4 is het moeilijk om verschillen in kleur te zien, maar hoger op de schaal kan men duidelijke en direct storende verschillen ervaren in bepaalde toepassingen. De problemen zijn het grootst wanneer men een wit oppervlak wil verlichten of als men LED-lijsten zeer dicht bij een witte wand plaatst. Voor buitenverlichting is MacAdam 7 SDCM meestal voldoende, terwijl de eis voor binnenverlichting normaliter op MacAdam 3 5 SDCM ligt. Ter vergelijking: een T5-fluorescentielamp ligt binnen de waarde MacAdam 4. Een duidelijke trend is dat de kwaliteit stap voor stap beter wordt. Een van de belangrijkste aspecten is hoe de kleurkwaliteit verandert gedurende de verwachte levensduur van het product. Sommige LED s kunnen een zeer hoge kleurkwaliteit in hun eerste duizend uur hebben, maar vervolgens snel achteruit gaan. Ook het ontwerp van het armatuur is een kritieke factor. Onvoldoende koeling of te veel spanning op de LED kunnen beide een negatieve invloed hebben. 16

17 Methodes voor documentatie CELMA, de Europese organisatie voor armatuurfabrikanten, vindt het belangrijk dat armatuurleveranciers, ondanks het ontbreken van volledig dekkende normen, hun LED-armaturen op uniforme wijze documenteren. Daarom heeft CELMA, in afwachting van internationale normen, een aantal parameters en meetmethodes vastgesteld voor de documentatie van LED-armaturen. Deze parameters zullen naar alle waarschijnlijkheid opgenomen worden in de toekomstige IEC en CEN normen. Het belangrijkste doel van een uniforme rapportage is dat het mogelijk wordt om LED-armaturen van verschillende fabrikanten juist en correct te kunnen vergelijken. De spelers op de markt weten dan ook welke informatie ze van leveranciers buiten CELMA kunnen eisen om juiste vergelijkingen te kunnen maken Een grote variatie in de kleurkwaliteit resulteert in een grotere ellips en een hogere MacAdam-waarde. De grootte van de ellips wordt met een formule uitgerekend. LED s van slechte kwaliteit kunnen leiden tot direct storende verschillen. De problemen zijn het grootst als men witte oppervlakken belicht. 17

18 Het ontwerp van een LED-armatuur voor werkomgevingen vraagt om een zorgvuldige afweging tussen comfort en besparing. Visuele beleving De grote uitdaging bij de ontwikkeling van LED-verlichting is de verblinding binnen aanvaardbare niveaus te houden. LED s en LED-modules kunnen een luminantie (lichtintensiteit) hebben van meer dan cd/m². Ter vergelijking: een standaard T5-fluorescentielamp heeft een luminantie van cd/m². Het ontwerp van een LED-armatuur voor werkomgevingen vraagt dus om een zorgvuldige afweging tussen comfort en besparing. Uit financieel oogpunt is een LED-module, zonder omhulsel, met koelunit en een externe driver het beste, als je alleen kijkt naar de verhouding lumen/watt. Deze oplossing zou echter volkomen onpraktisch zijn. Hoe hoger het rendement des te meer de LED verblindt. En dat is iets waar men aan moet denken bij de keuze van een armatuur, zelfs al voldoet het armatuur in kwestie aan alle geldende normen. Het licht van een LED of LED-module moet worden gecontroleerd door reflectoren, lenzen of een andere vorm van lichtspreidend materiaal. Lenzen zijn meestal gekoppeld aan de specifieke fabrikant en het type LED. De keuze van het reflectormateriaal of de lens die wordt gebruikt is essentieel voor de effectiviteit van het armatuur, terwijl de helderheid tot comfortabel niveau wordt gebracht. 18

19 19

20 Driver en bedrijfstemperatuur Stroom of spanning De driver (voeding) is het hart dat een LED aanstuurt. Hij kan op een aantal verschillende manieren worden aangedreven en daarom is het belangrijk dat men de juiste driver gebruikt. Een verkeerd gekozen of aangesloten driver kan de aangesloten LED-armaturen beschadigen of in het ergste geval kapot maken. Om LED s of LED-modules van stroom te voorzien zijn speciaal aangepaste voedingen nodig, meestal drivers genoemd. Deze zetten 230 V netspanning om naar de juiste waarden voor de stroomvoorziening van de componenten. Het is belangrijk dat de driver zowel ontworpen als goedgekeurd is voor de stroomvoorziening van LED s. De meeste aangepaste voedingen zijn bovendien uitgevoerd als SELV, wat inhoudt dat de LED of delen van het armatuur niet beschermd hoeven te worden tegen aanraking. Het nadeel van het SELV-systeem is dat de effectiviteit iets lager wordt, omdat er verliezen optreden in het isolatiecircuit. Armaturen zonder SELV zijn zo ontworpen dat het niet eenvoudig is om bij LED-modules of bijbehorende kabels te komen, daar is gereedschap voor nodig. In principe komen twee verschillende vormen van stroomvoorziening van LED-modules/armaturen voor; met constante stroom of constante spanning. Constante stroomvoorziening betekent dat de aangesloten diodes worden voorzien van een constante stroom, die gewoonlijk 350, 500, 700 of 1050 ma is. Bij constante stroomvoorziening zijn de aangesloten LED s in serie geschakeld met de driver en de spanning in het circuit is afhankelijk van het aantal in serie geschakelde diodes. Iedere diode heeft een voorspanning en bij serieschakeling wordt deze voorspanning opgeteld bij het overeenkomstige aantal diodes. Een downlighter met 3 diodes, ontworpen voor een driver met constante stroom, heeft een secundaire spanning van ca. 9 V DC (3 3 V). Als meerdere armaturen in serie worden Bij constante stroomsturing zijn de aangesloten LED s in serie aangesloten op de driver. Bij constante spanning zijn de aangesloten LED s parallel aangesloten op de driver. 20

21 geschakeld tot een gemeenschappelijke driver kan de spanning worden vermenigvuldigd met het aantal armaturen. De SELV-techniek beperkt het aantal in serie te schakelen diodes, omdat de secundaire spanning dan te hoog wordt. Bovendien is het onwaarschijnlijk dat de driver zo n hoge spanning of vermogen kan leveren. De SELV-beperking in EN (armatuurnorm): voor IP 20 armaturen is max. 60 V DC van toepassing en voor armaturen met een hogere beschermingsklasse dan IP 20 is 30 V DC van toepassing, er van uitgaande dat de diodes aangeraakt kunnen worden. Als ze beveiligd zijn is de toegestane spanning 120 V DC. Er moet echter altijd rekening worden gehouden met de certificering van het armatuur en de aanbevolen drivers. Constante spanning wordt normaal gesproken gebruikt voor LED-producten met een groot aantal diodes, bijvoorbeeld LED-strips of LED-producten met een lichtgevende lijn functie. Aangesloten LED s zijn parallel geschakeld met de driver. De constante spanning is meestal 8, 10, 12, 24 of 48 V DC. Er kunnen meerdere LED-producten parallel aangesloten worden op een gemeenschappelijke driver op voorwaarde dat deze de aangesloten last aan kan. Het spanningsverlies in de bedrading mag niet uit het oog worden verloren. Deze wordt net zo berekend als die van traditionele installaties met extra lage spanning. Gebruik de juiste driver Ongeacht het soort aansturing is het belangrijk dat de driver geschikt is voor het type LED-armatuur dat van stroom moet worden voorzien. Ook de polariteit is belangrijk omdat het gelijkspanning (DC) is. Een verkeerd gekozen of aangesloten driver kan de aangesloten LED-armaturen beschadigen of kapot maken. 21

22 Het is belangrijk dat de driver is ontworpen en goedgekeurd voor de stroomvoorziening van LED s. Hoewel sommige LED s met conventionele transformatoren kunnen werken, kunnen deze verschillende beveiligingen missen, bijvoorbeeld de kortsluitingsbeveiliging. Dat kan persoonlijk letsel veroorzaken. Bedrijfstemperatuur Traditionele lichtbronnen stralen altijd warmte uit. LED zelf niet, maar toch is de warmte een probleem. In tegenstelling tot traditionele lichtbronnen, die door de omgevende lucht worden afgekoeld, moet LED gekoeld worden door het materiaal erachter. Het is dus de warmte die het grootste negatieve effect heeft op LED als het gaat om levensduur, lichtopbrengst en effectiviteit. Bij de ontwikkeling van LED-armaturen zorgt Fagerhult er daarom altijd voor dat de temperatuur voor de diverse onderdelen binnen de specificaties van de fabrikant blijft én voldoet aan de eisen die we volgens ons eigen beleid hanteren. voorzien vanwege levensduur en effectiviteit. Een te hoge temperatuur heeft het grootste negatieve effect. Om u te helpen beschermen tegen die negatieve effecten bij te hoge temperatuur blijft die voor alle onderdelen binnen de specificaties van de fabrikant. Een extra veiligheidsmarge is toegevoegd voor het meten van de controle temperatuur (t c ) en het berekenen van de LED temperatuur (t j ). Dit beleid is al vele jaren toegepast op andere elektronica, zoals hoge frequentie voorschakelapparaten en noodverlichting, en heeft ertoe bijgedragen dat de aangegeven verwachte levensduur altijd ruim gehaald wordt. Het aanhouden van deze marge kan meestal plaatsvinden zonder verhoging van de kosten, omdat we hier al vroeg in het ontwikkelingsproces rekening mee houden. Om het ontwerp te optimaliseren gebruiken we software om temperaturen te simuleren. Bovendien testen we met een warmtecamera de berekening op prototypes van het armatuur. Tijdens de controle of test wordt het armatuur altijd zo geïnstalleerd zoals het in de praktijk zal worden toegepast. LED-beleid van Fagerhult Fagerhult gebruikt alleen LED s, of LED-modules, van erkende fabrikanten en we streven ernaar ze optimaal van stroom te 22

23 Lichtregeling LED-verlichting van hoge kwaliteit kan heel goed geregeld worden door verschillende lichtregelingssystemen. Naast de controle van intensiteit, tijd, daglichtinval en aanwezigheid biedt LED geheel nieuwe mogelijkheden om de kleur van het licht te regelen. Het dimmen van LED gebeurt professioneel door het gebruik van drivers met een zogenaamde pulsbreedtemodulatie (Puls Width Modulation, afgekort PWM). De componenten worden dan aangedreven met technologie die bestaat uit blokgolven met een variërende frequentie. Het armatuur wordt in- en uitgeschakeld, voor zover van toepassing, met een hoge frequentie, zodat het net lijkt of het lichtniveau is veranderd. Drivers met PWM zijn verkrijgbaar met verschillende soorten interface zoals DALI, DSI, DMX 512 en switchdim. PWM-units zijn ook verkrijgbaar als losse units en kunnen worden aangesloten tussen een driver met constante spanning en het armatuur. Er wordt vaak een verband gelegd tussen DMX, RGB en LED. Eenvoudig beschreven is DMX een controle-eenheid die het elektrisch vermogen controleert. DMX 512 is een standaard protocol, dat in eerste instantie is ontwikkeld om via een mengpaneel de verlichting en dimmers in een theateromgeving te regelen. Het heeft een hoge mate van overdracht wat een hoge kwaliteit van installaties, bedrading en aansluitingen vereist. Echter, met de ontwikkeling van nieuwe lichtbronnen en de behoefte aan gekleurd licht in diverse toepassingen is de DMXregeling in tal van andere omgevingen gebruikt. DMX ontwikkelt zich DMX is ook verkrijgbaar in een recent bijgewerkte versie, RDM, waarbij verschillende componenten geadresseerd kunnen worden via de DMX-kabels. Hiervoor is wel vereist dat zowel de componenten als software juist gekozen zijn. De meest gebruikelijke manier om DMX te adresseren is met een DIPswitch-instelling op iedere unit (RDM zit nu bijvoorbeeld in onder andere Fagerhult's Pleiad LED Wallwasher met Lexel). DMX in vergelijking met DALI Er zijn meer verschillen dan overeenkomsten tussen DMX en DALI. DALI is ontwikkeld met de nadruk op energiezuinige verlichting met TL-fluorescentielampen in openbare omgevingen waar mensen verblijven en werken. Het was een zeer populair alternatief, gezien de beperkingen, maar zijn eenvoud is beslissend geweest. Meerdere controle-eenheden kunnen alle of delen van de installatie regelen. In de nabije toekomst zal de huidige DALI-standaard worden uitgebreid met DALI Color Control Command. Vergelijking DALI/DMX Kleurwisseling RGB/DMX Kleurwisseling met LED in de kleuren rood, groen en blauw wordt doorgaans een RGB-regeling genoemd. Door deze drie kleuren op verschillende manieren te mengen en te combineren, is het mogelijk ca verschillende kleuren te maken. Als u een specifieke kleur wilt creëren, heeft u een regeleenheid of interface nodig voor een programma dat via DALI of DMX 512 communiceert. Dit kan een router of ander soort controlepaneel zijn. Stuurprotocol DALI DMX Snelheid Langzaam Snel Aantal adressen Meerdere units op hetzelfde adres Nee ¹) Ja Automatische adressering Ja Nee ²) Centrale regeling Nee Ja Decentrale regeling Ja Nee Kabellengte 300 m 300 m Kabeleisen Nee Ja, Cat5 Eindweerstand Nee Ja 1) Converters voor 1 10 V zijn gebruikelijk. 2) RDM-armaturen kunnen via software geadresseerd worden. 23

24 Hogere effectiviteit, lagere prijzen en betere toepassingen van de techniekzullen bijdragen aan een gestaag toenemende vraag naar LED. 24

25 LED. Een blik op de toekomst De ontwikkeling van LED is duizelingwekkend. In slechts enkele jaren is de effectiviteit verdubbeld, terwijl de kosten aanzienlijk zijn gedaald. Wat is de volgende stap? Deze ontwikkeling zal zich waarschijnlijk voortzetten. Het is niet onredelijk te verwachten dat LED-systemen die nu 100 lm/w produceren binnen 1 tot 2 jaar ruim 150 lm/w zullen zijn. En terwijl de volumes toenemen zullen de kosten dalen - het is alleen onzeker hoeveel. Duidelijk is in ieder geval dat hogere effectiviteit, lagere prijzen en betere toepassingen van de techniek zullen bijdragen aan een gestaag groeiende vraag naar LED voor openbare ruimtes. Het is niet onwaarschijnlijk aan te nemen dat LED-verlichting binnen een tiental jaar de verkoop zal domineren. Een fase in Fagerhult s verdere ontwikkeling van de technologie is onderzoek naar hoe mensen LED-verlichting ervaren. Aanwijzingen dat LED-licht als lichter wordt ervaren dan de traditionele lichtbronnen met hetzelfde vermogen, leiden tot gedachten over de mogelijkheden om nog meer energie te besparen. Er wordt nu ook gewerkt aan het ontwikkelen van nog meer toepassingen voor algemene en werkplekverlichting, die armaturen met T5-fluorescentielampen kunnen vervangen. Binnen de verlichtingsindustrie wordt ook aan een gezamenlijk project gewerkt, Zhaga. Het doel is het ontwikkelen van gemeenschappelijke productnormen, voor fysieke afmetingen en aansluitingen op elektrische, fotometrische en thermische productnormen. Het project is vooral bedoeld om het vervangen van LED-modules en drivers, te vereenvoudigen. De eerste gestandaardiseerde modules zullen naar verwachting in 2011 beschikbaar zijn. 25

26 Multilume Flat Multilume Flat is het eerste LED-armatuur, dat de effectiviteit van een T5-armatuur overtreft. Multilume Flat produceert meer dan 80 lumen per watt met behoud van optimale lichtergonomie en is bedoeld voor algemene verlichting in kantoren. Een strak vormgegeven aluminiumprofiel met een lage inbouwdiepte biedt vele voordelen tijdens het bouwproces. Multilume Flat is ontwikkeld voor individuele daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie en kan worden voorzien van twee verschillende afschermingen microprisma of opaal. Pleiad G3 Pleiad G3 is een LED-downlighter die speciaal voor algemene verlichting is ontwikkeld. Een innovatieve reflectortechnologie maakt het mogelijk de efficiëntie van de LED volledig te benutten zonder de lichtergonomie te beïnvloeden. De Pleiad familie bestaat uit een brede keuze LED-downlights met wisselende lichtverdeling voor verschillende soorten verlichtingstaken. Daarnaast is er een groot assortiment praktische en decoratieve accessoires. Standaard modellen zijn voorzien van een Fortimo LED module. 26

27 Pleiad Power LED De Pleiad Power LED is een kleine, krachtige downlighter waarbij efficiëntie en energiebesparing hand in hand gaan. Het armatuur is ontwikkeld voor ruimtes die ruim voldoende en gevarieerde algemene verlichting nodig hebben. Entrees, vergaderzalen en showrooms zijn plaatsen waar de Pleiad Power LED extra goed tot zijn recht komt. Pleion Pleion is een downlighterserie met lenstechniek, speciaal ontwikkeld voor LED. De lenzen hebben verschillende bundelbreedtes met goede afschermhoeken waardoor het armatuur vrijheid in lichtontwerp biedt. De mogelijkheid om het armatuur te draaien, is een belangrijke bijdrage aan de ingebouwde flexibiliteit van het armatuur. Hierdoor kunnen wanden en voorwerpen geaccentueerd worden waardoor het mogelijk is om een gevarieerde algemene verlichting te creëeren met alleen downlights. 27

28 Pleiad LED Wallwasher Pleiad LED Wallwasher benut de LED-technologie optimaal. Een nieuw reflectorontwerp maakt het mogelijk om de donkere rand op de scheiding van wand en plafond te vermijden. Een gelijkmatig, zacht verspreid licht vult de hele wand en geeft nieuwe mogelijkheden voor een gevarieerde en uitdagend verlichte omgeving. Bij de serie hoort ook een aanvullende downlighter die de vierkante vorm volgt. Standaard modellen zijn voorzien van een Fortimo LED module. Easy LED Easy LED is een energiezuinig en flexibel alternatief voor traditionele inbouwspots met halogeen lichtbron. Grootte, design en functie maken het uitstekend geschikt voor representatieve omgevingen, zoals hotels en kantoren, waar de brandtijden vaak lang zijn. Easy LED is verkrijgbaar in twee varianten: een vaste versie en een versie die 30 kantelt en 355 draait, zodat wanden en voorwerpen geaccentueerd kunnen worden. Beide zijn uitgevoerd in wit of alugrijs en zijn geschikt voor IP 44, waardoor ze ook in badkamers geïnstalleerd kunnen worden. 28

29 Gaudi Met Gaudi komen nieuwe technologie en tijdloze elegantie samen. De LED-lichtbron biedt unieke mogelijkheden om compacte verlichtingsarmaturen te creëren in een vorm die nog niet eerder bestond. Geïnspireerd op klassieke architectonische principes kan Gaudi een complete ruimte dragen. 29

30 30

31 Freedom Freedom is een innovatief LED-armatuur, waarmee het mogelijk is om vrije vormen te creëren. Teken uw eigen lijnen van licht in de lucht, op het plafond en op de wand. Met behulp van twee modules, een rechte en een gebogen, kan het armatuur de vorm van de ruimte of een creatief idee volgen. Freedom is het armatuur dat architecten, interieurontwerpers en lichttechnici volledige vrijheid biedt. 31

32 Fasett Fasett is een wandarmatuur in eigentijds design, speciaal ontwikkeld voor LED. Het armatuur geeft een goed gericht, gelijkmatig en comfortabel licht. De lichtdiodes van deze LEDmodule zijn dicht bij elkaar gemonteerd, waardoor een egaal diffuus licht ontstaat. De ingekapselde componenten zorgen voor comfortabel licht en daarmee is Fasett een goede keuze voor ruimtes die veel gebruikt worden. Het armatuur is vrijwel onderhoudsvrij en is bovendien voorzien van regelapparatuur voor extra flexibele lichtregeling. Beetle Beetle is een wandarmatuur ontwikkeld voor de LED-technologie. Het ontwerp kenmerkt klassieke, ronde armatuurvormen waardoor een goed gereflecteerd en aangenaam afgeschermd licht mogelijk wordt gemaakt. Ingekapselde componenten maken van Beetle een stevige en onderhoudsvrije oplossing voor omgevingen waar veel mensen in beweging zijn. Het armatuur is ook voorzien van regelapparatuur voor flexibele lichtregeling. G5 G5 is een armatuur voor verlichting van bureaus en andere werkplekken. De LED-technologie maakt het armatuur tot een uitermate energiezuinig alternatief voor traditionele halogeen oplossingen. LED maakt het ook mogelijk het licht beter te richten met een volledige focus op het werkblad en minimale verspilling naar boven. Het armatuurdesign benut alle mogelijkheden van de technologie en combineert kleine afmetingen met pure lijnen. Kostenbewuste luxe voor dagelijks gebruik! 32

33 Zoft LED Zoft LED is een wandarmatuur in een klassieke uitvoering, maar met de voordelen van de LED-technologie als het om levensduur en onderhoud gaat. Het armatuur is goed afgeschermd met een gelijkmatige lichtverdeling waardoor hij extra geschikt is in omgevingen met niveauverschillen, zoals trappenhuizen. De armatuurbehuizing is wit met een kap van mat, opaal glas of een kap van acryl voor omgevingen waar minder kwetsbare armaturen gewenst zijn. Zoft LED is ook voorzien van regelapparatuur voor extra flexibele lichtregeling. Densus LED LED-technologie vereist goede koeling voor optimale prestaties. Dat maakt LED extra bruikbaar in koude of goed geventileerde ruimtes. LED licht snel op, zelfs bij lage temperaturen. Densus LED is een duurzame verlichtingsoplossing voor koele ruimtes, zoals koel- en vriescellen, laadperrons en andere omgevingen waar het armatuur vele malen per dag aan en uit gaat. 33

34 LED Handrail LED Handrail is een compleet nieuwe manier om licht te integreren in de architectuur buiten én binnen. De slanke leuning van aluminium creëert een samenhangende, lichtgevende lijn, die de planning van de ruimte versterkt, of het nu een entree, binnenplaats of park betreft. Een uitgebreid assortiment met veel verschillende modules en accessoires maakt het mogelijk een leuning te bouwen die de architectuur volgt. Makkelijk toe te passen, energiezuinig en onderhoudsvrij! 34

35 35

36 produced by fagerhults belysning ab Fagerhult ontwikkelt, produceert en verkoopt professionele verlichtingssystemen voor openbare ruimtes als kantoren, scholen, industrie en voor de zorg- en recreatiesector. Bij onze activiteiten ligt voortdurend de nadruk op design, functie, flexibiliteit en energiebesparende oplossingen. Fagerhult is onderdeel van de Fagerhult Groep, het grootste verlichtingsconcern van Scandinavië en een toonaangevende onderneming in Europa. Wij hebben verkoopkantoren in meer dan 15 landen en productie-units in Europa, China en Australië. AB Fagerhult is genoteerd aan de Nasdaq OMX Nordic Exchange te Stockholm. NEDERLAND Fagerhult bv Lichtschip CP Houten Tel Fax BELGIË Axioma n.v. Vijverdam, zone 2 Mannebeekstraat 31 B-8790 Waregem Tel Fax info@axioma.be NL