Natuur dichtbij. Lokaal samenwerken aan de band tussen mens en natuur

Transcriptie

1 Natuur dichtbij. Lokaal samenwerken aan de band tussen mens en natuur Meerjarenbeleidsplan Zuid-Hollands Landschap, 31 maart 2014

2 2

3 Inhoud Een nieuwe koers 7 Binden, bewaren, bezielen en betalen 11 Lokale kleur 19 Regio Veenweiden 21 Regio Eilanden 27 Regio Kuststreek 31 Tot slot 37 Bijlage 1 Meerjarenbegroting Voor de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap staat de band tussen mens en natuur centraal. Vanuit dit besef willen we mensen actief betrekken bij de beleving, bescherming en het beheer van de natuur en het landschap in de eigen leefomgeving en in de provincie Zuid-Holland. André van der Zande, bestuursvoorzitter van het Zuid-Hollands Landschap, 2013

4 4

5 Lokaal samenwerken aan de band tussen mens en natuur.

6 Onze organisatie is in transformatie. Het is een spannende tijd en er verandert veel. Voor onze mensen is de omwenteling niet altijd makkelijk. Toch zie ik dat we erin slagen om anders te denken en anders te werken. Dat maakt me trots. Michiel Houtzagers, directeur van het Zuid-Hollands Landschap 6

7 Een nieuwe koers De wereld is in beweging. De economische crisis is voor iedereen voelbaar, het behoud van de welvaart is minder vanzelfsprekend. Er is minder overheidsgeld beschikbaar, ruimtelijke processen staan stil of vertragen. Mensen keren terug naar de basis: naar elkaar, naar alles wat echt is en daarmee ook naar natuur, landschap en erfgoed in hun directe leefomgeving. Op zoek naar een nieuw fundament Het Zuid-Hollands Landschap beweegt mee. De sociaal economische problemen in Nederland hebben gezorgd voor minder politieke prioriteit voor natuur en natuurontwikkeling. Het stopzetten van de provinciale subsidie voor het Zuid-Hollands Landschap is daar een zichtbaar en voelbaar gevolg van. In 2012 is de formatie van het Zuid- Hollands Landschap flink afgeslankt: de beleidsmatige tak van de organisatie is grotendeels verdwenen. Ook het Zuid-Hollands Landschap gaat terug naar de basis: het beheer van natuurterreinen voor de inwoners van de provincie Zuid-Holland. Het Zuid-Hollands Landschap streeft nog steeds naar het duurzame behoud van biodiversiteit in Zuid-Holland. Door gericht te beheren en op kleine schaal aankopen te doen die de bestaande natuurgebieden versterken, blijft het Zuid-Hollands Landschap zich inzetten voor de karakteristieke biodiversiteit in de provincie. Het besef dat de verbinding tussen mens en natuur de kurk is waarop het natuurbeheer drijft, wordt daarbij steeds sterker. Actief verbinden voor beter natuurbeheer Het Zuid-Hollands Landschap is zich steeds meer bewust van de behoeftes van beschermers en de bezoekers van haar terreinen. Zij verbinden zich niet meer passief aan het Zuid-Hollands Landschap. Beschermers en bezoekers zijn actieve meebeslissers, meegebruikers en meebeheerders. Het Zuid- Hollands Landschap kiest ervoor de verbinding tussen mens en natuur als hoofdtaak te zien. De komende beleidsperiode richt de organisatie zich op meer samenwerking met mensen, bedrijven en (maatschappelijke) organisaties. Het Zuid-Hollands Landschap is onderdeel van De12Landschappen en is daar trots op. Samen met de collega s staan wij voor natuur dichtbij mensen en midden in de samenleving. Ons doel is om samen met mensen, bedrijven en verschillende soorten organisaties intensief bezig te zijn met natuur en landschap: met de beleving, de bescherming en de ontwikkeling. Natuur dichtbij Om verbinding te maken met mensen, bedrijven en organisaties zijn lokale wortels belangrijk; daar is de natuur, daar zijn de mensen en daar worden de verbindingen gelegd. 7

8 Mensen voelen verbondenheid met hun regio en directe leefomgeving; minder met de provincie Zuid-Holland als geheel. Het zwaartepunt van de organisatie is verschoven van het hoofdkantoor naar de drie regio s: iedere regio heeft zijn streekeigen karakteristieken en volgt een aanpak met een eigen lokale kleur. Samenwerken en samenwonen De eerste vruchten van het samenwerken zijn al geplukt. Sinds juli 2013 woont en werkt het Zuid-Hollands Landschap samen met Erfgoedhuis Zuid-Holland. De prachtige boerderij in Rotterdam is ingeruild voor het statige Meisjeshuis in Delft. Onder de vlag Landschap & Erfgoed Zuid-Holland hebben de organisaties de ambitie om samen natuur, landschap en erfgoed beter te behouden en meer te laten beleven. Een nieuw type beleidsplan Bij de nieuwe koers hoort ook een nieuw type beleidsplan. Een plan dat uiting geeft aan de grote veranderingen die plaatsvinden in de positionering van natuur in de maatschappij en de rol van natuurbeheerders ten opzichte van de andere maatschappelijke partijen. Het is een periode met veel onzekerheden, zoeken en proberen, maar ook een tijd waarin nieuwe synergie en creativiteit ontstaat en nieuwe partners worden gevonden. Dit plan moet deze zoektocht ondersteunen. Het plan spreekt zich uit over de intenties en prioriteiten voor de komende jaren en schetst mo- 8

9 gelijkheden over de manier van aanpakken. Het is geen kookboek, wel een belangrijk kompas. Het gaat minder over de te behalen resultaten en de indicatoren waarmee die prestaties worden gemeten. Het inspireren en ontdekken staat centraal en minder meten en afrekenen. Samen met natuurliefhebbers, vrijwilligers, bedrijven en organisaties ontwikkelt het Zuid-Hollands Landschap nieuwe werkwijzen om mensen actief aan natuur, landschap en erfgoed te verbinden. Inspireren en leren Bij die verandering hoort ook een andere wijze van rapporteren. Het gaat niet meer om alleen cijfermatige verantwoording maar om het presenteren van geleerde lessen via korte presentaties, filmpjes en excursies. Evaluatie is standaard onderdeel van onze leer- en werkprocessen. Hiermee inspireert het Zuid- Hollands Landschap zichzelf, haar bestuur, haar vrijwilligers en haar omgeving. En zo vindt de verandering in de praktijk plaats. 9

10 In het project Leeuwenhorst hebben we in 2012 onze eerste ervaringen met crowdfunding opgedaan. We hebben gemerkt dat een lokale vraagstelling met een tastbaar doel veel reacties en geld op kan leveren. Deze nieuwe concepten moeten we vaker toepassen. Marie-Louise Govers, medewerker fondsenwerving van het Zuid-Hollands Landschap 10

11 Binden, bewaren, bezielen en betalen De rode draad van alle activiteiten van het Zuid-Hollands Landschap is te vangen in vier domeinen: binden, bewaren, bezielen en betalen. Het meerjarenbeleid is uitgewerkt aan de hand van deze vier domeinen. Het plan sluit daarmee naadloos aan op het gezamenlijke visiedocument van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland. Binden: samen het landschap vormgeven Het actief binden van mensen, bedrijven en organisaties aan onze terreinen is de belangrijkste verandering in de benadering van het Zuid-Hollands Landschap. De regio s zijn het uitgangspunt. Daarbij richt het Zuid- Hollands Landschap zich onverminderd op de trouwe achterban en op potentiële nieuwe beschermers en partners. De communicatie verschuift steeds meer naar online. Op meerdere sociale media is het Zuid-Hollands Landschap zichtbaar als gesprekspartner. Dat gesprek wil het Zuid-Hollands Landschap verder uitdiepen door middel van participatietrajecten en lokale gebruikersplatforms. Focus op jonge gezinnen en vijftig plussers Vooral jonge gezinnen en vijftig plussers krijgen extra aandacht: zij vormen het overgrote deel van de bezoekers van de natuurterreinen en daarmee het beschermers potentieel. Het Zuid-Hollands Landschap streeft naar een gestaag groeiende achterban van minimaal mensen die jaarlijks een vast bedrag doneren of anderszins bijdragen. Meer inspanningen voor de jeugd Het Zuid-Hollands Landschap wil zich sterker binden aan de jeugd en vindt het belangrijk dat kinderen eigen natuurervaringen opdoen. Vandaar de aandacht voor jonge gezinnen en lesprogramma s op scholen. Jongeren gaan op ontdekkingstocht in de natuur dichtbij huis. Wij hebben de ambitie om jeugdboswachters aan onze natuurterreinen te koppelen. Jeugdboswachters zijn jongeren die het leuk vinden om in een natuurgebied in hun eigen omgeving een oogje in het zeil te houden of te helpen met het beheer. De jongeren van nu zijn de medewerkers, vrijwilligers en beschermers van de toekomst. Vooral objecten nabij woonkernen lenen zich voor de inzet van jeugdboswachters, zoals landgoed Ockenburgh, het Staelduinse Bos en het Eiland van Brienenoord. Het Zuid-Hollands Landschap participeert in het provinciale programma Groen doet goed dat vanuit het IVN wordt getrokken. Wij werken samen met gemeenten en andere terreinbeherende organisaties (zoals Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Groenservice Zuid-Holland) om kinderen kennis te laten maken met natuur en landschap in 11

12 hun directe leefomgeving. De projecten in de regio Leiden en Den Haag zijn voor het Zuid- Hollands Landschap kansrijk. Aantal vrijwilligers verdubbelen In het aantal vrijwilligers zit groeipotentieel. Veel bezoekers van de gebieden en beschermers willen op allerlei manieren de handen graag uit de mouwen steken voor hun natuurgebieden. Het aantal vrijwilligers dat betrokken is bij het Zuid-Hollands Landschap willen we verdubbelen van 235 naar minimaal 470. Het beheer wordt daardoor voor een deel door mensen uit de buurt uitgevoerd. Het Zuid-Hollands Landschap gaat actief aan de slag om meer vrijwilligers aan zich te binden. Landschap & Erfgoed Zuid- Holland zal daarvoor de Groene Motor uitvoeren. De Groene Motor is een netwerkprogramma van de Provincie Zuid-Holland, dat de komende jaren vrijwilligers in het landschap wil activeren en stimuleren. Nauwere banden met het bedrijfsleven Er bestaan al geruime tijd goede banden tussen het bedrijfsleven en het Zuid-Hollands Landschap, vooral in de regio Rijnmond. De teruglopende geldstromen vanuit de overheid zorgen ervoor dat het Zuid-Hollands Landschap zich bezint op nieuwe verdienmodellen. Daar spelen bedrijven een prominentere rol in, vooral als ze op zoek gaan naar een zinvolle invulling van hun doelstellingen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de zorg voor een fijne woonen werkomgeving van hun medewerkers. Het Zuid-Hollands landschap ziet kansen om de samenwerking met zorgverzekeraars (zoals De Friesland) en zorginstellingen te intensiveren waar beide partijen profijt van zullen hebben. Sponsoring, samenwerkingsverbanden en bedrijfsvrienden zijn middelen om de financiering van het natuurbeheer te verbreden, hoewel de financiële mogelijkheden als gevolg van de crisis nog bescheiden zullen zijn. In 2013 waren er 13 bedrijfsvrienden. Het streven is om dit uit te breiden naar 20 bedrijfsvrienden in Verbinden met tijdelijke natuur In de provincie liggen veel braakliggende gebieden die wachten op woningbouw of realisatie van bedrijfsgebouwen. Zolang er nog geen zicht is op nieuwbouw en ontwikkeling van deze locaties kan de natuur er tijdelijk de kans krijgen. Het Zuid-Hollands Landschap zoekt samen met partners zoals de Natuuren Milieufederatie Zuid-Holland, naar kansrijke tijdelijke natuurgebieden en probeert samen met grondeigenaren en mensen in de omgeving vorm te geven aan deze tijdelijke groene oases in en om de stad. 12

13 33% Projecten 36% Subsidies 25% Projecten 20% Subsidies % Eigen (terrein)inkomsten 20% Beschermers en donateurs 25% Eigen (terrein)inkomsten 30% Beschermers en donateurs Inkomstenbronnen in 2010 en 2017 Bewaren: beleving en natuurwaarde trekken samen op Het Zuid-Hollands Landschap gaat voor natuurwaarden èn de beleving daarvan. Deze waarden staan niet tegenover elkaar, maar hebben elkaar nodig en vullen elkaar aan. Belevingswaarde wordt inhoudelijk uitgediept en het ecologisch natuurbeheer verder geprofessionaliseerd. Dat heeft consequenties voor het beheer van onze natuurgebieden en de samenwerking met diverse partijen. De Natuurwetenschappelijke Commissie (NWC) en het bestuur van onze stichting gaan ons daarbij helpen. Meer dan voorheen gaat het Zuid-Hollands Landschap haar terreinen bekijken door de ogen van haar bezoekers. Natuurbeleving en natuurgerichte recreatie zijn het middel om mensen actief aan onze terreinen te verbinden. Dit betekent dat er meer aandacht is voor beleving, gebruik en contacten met omwonenden, ondernemers, vrijwilligers en gebruikers. Het Zuid-Hollands Landschap gaat per regio de natuurbeleving van haar terreinen operationaliseren en de resultaten daarvan met de omgeving bespreken. Deze nieuwe aanpak is recent met succes toegepast bij het opstellen van de beheervisie voor Nieuw Leeuwenhorst. Nieuwe werkwijze voor het ontwikkelen van gebieden Het feitelijke terreinbeheer wordt slimmer en minder intensief. Basisbeheer wordt in gebundelde opdrachten op de markt gezet. Het Zuid-Hollands Landschap gaat minder zelf uitvoeren en meer uitbesteden aan vrijwilligers, pachters en andere partners. Dit levert besparingen op in geld en tijd: ongeveer een derde van de tijd is door deze manier van werken beschikbaar voor relatiebeheer, (product) ontwikkeling en de dialoog met de omgeving. Een andere manier van beheren vraagt om heldere keuzes in de regio s. Het Zuid-Hollands Landschap gaat scherp aangeven welke kwaliteiten wat betreft natuurbeleving en ecologie worden nagestreefd. Uitgangspunt zijn de potenties per gebied die aan de hand van vier B s (binden, bewaren, bezielen en betalen) worden bepaald. Deze analyse geeft de gewenste ontwikkelingsrichting. 13

14 Beleving Beleving natuurwaarde en cultuurhistorische waarde Kansarm Illustratie Toelichting: op de verticale as staan de natuurwaarden (Toelichting wordt nog verplaatst) en cultuurhistorische waarden van laag naar hoog, op Natuurwaarde en cultuurhistorische waarde de horizontale as staat de belevingswaarde van laag naar hoog. Het Zuid-Hollands Landschap werkt de ontwikkelingsrichting per gebied samen met anderen (omwonenden burgers, overheden, vrijwilligers en maatschappelijke organisaties) uit en legt dit vast in beheervisies en plannen. Het beheer wordt op deze manier maatwerk in samenspraak met lokale partijen. Denkkader: potenties van de gebieden Het Zuid-Hollands Landschap past het denkkader uit de bovenstaande figuur toe om natuur- en cultuurhistorische waarde en beleving in haar gebieden in evenwicht te laten zijn en tot hun recht te laten komen. Gebieden die op zowel wat betreft natuur, cultuurhistorische waarde als beleving veel potentie hebben, zijn de meest kansrijke gebieden voor de nieuwe koers. Daarnaast zijn er gebieden die op een van deze aspecten goed scoren. In die gebieden gaat het om het vinden van het juiste evenwicht tussen alle drie de aspecten. Tenslotte zijn er wellicht ook terreinen die weinig potenties hebben. Wanneer we inschatten dat voor deze laatste categorie weinig ontwikkelingsmogelijkheden aanwezig zijn, is ruilen of afstoten denkbaar, zoals bij de Ecozone Lisse. De nieuwe werkwijze leidt stap voor stap tot een nieuwe prioritering en een balans tussen beleving en genieten van natuur en de bescherming daarvan. Afspraak is deze potenties voor alle gebieden in 2017 in beeld te hebben. Minder aankopen Uitbreiding van het areaal komt minder hoog op de agenda te staan. De jaarlijkse aankoopdoelstelling van 100 hectare uit het vorige meerjarenbeleidsplan laat het Zuid-Hollands Landschap los. Er zijn veel minder subsidies beschikbaar, dus er moeten keuzes worden gemaakt. Dit betekent dat het Zuid-Hollands Landschap niet meer actief op zoek gaat naar mogelijkheden om nieuwe gebieden in bezit te krijgen. 14

15 De kansen waarbij met beperkte inspanning veel natuurrendement en/of belevingswaarde door aankoop kan worden gerealiseerd, worden nog wel benut. Objecten die voor aankoop of in beheer met name in aanmerking komen, zijn (natuur)terreinen dicht bij dorpen en steden. Hier liggen directe kansen om verbinding met de mensen aan te gaan. Natuurrendement en de beleving daarvan is vooral daar te realiseren waar grotere aaneengesloten natuurgebieden kunnen worden gerealiseerd. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Krimpenerwaard waar het bezit van Zuid- Hollands Landschap versnipperd is. Naast aankoop biedt ruilverkaveling met boeren, maar ook met andere terreinbeherende organisaties, diverse mogelijkheden. In het buitengebied waar nog geen bezittingen zijn, doet het Zuid-Hollands Landschap geen aankopen. De regio s hebben in deze afweging het voortouw. Bezielen: liefde en passie voor de natuur uitdragen De natuur is de belangrijkste inspiratiebron van het Zuid-Hollands Landschap. We delen die passie met de beschermers, donateurs en inwoners van Zuid-Holland. Deze band tussen mens en natuur is de bron van waaruit het Zuid-Hollands Landschap werkt en anderen wil inspireren om actief te worden in beschermen, beheren en beleven van natuur, landschap en erfgoed. Om natuur en landschap beter te laten beleven en beschermen, is meer maatschappelijk draagvlak en zijn andere financieringsbronnen nodig. Het Zuid-Hollands Landschap wil haar eigen passie en liefde voor de natuur, landschap en erfgoed meer uitdragen. Het Zuid-Hollands Landschap zorgt voor rust en ruimte voor mens en natuur. Vanuit die kracht wil het Zuid-Hollands Landschap mensen, bedrijven en organisaties bereiken en in beweging brengen. Kennisdelen In de samenleving staat niets en niemand op zichzelf: we leven in een netwerksamenleving. Het Zuid-Hollands Landschap zal haar kennis op het gebied van natuurbeheer breed delen en actief samenwerken met anderen. Dat is kansrijk voor de relaties tussen natuur en gezondheid, natuur en duurzaam- 15

16 heid, natuur en energievoorziening, natuur en recreatie, natuur en kunst, landschap, cultuur en erfgoed en waterbeheer. Het Zuid-Hollands Landschap ontwikkelt nieuwe producten en diensten voor mensen en organisaties en staat open voor initiatieven van anderen. Zo wordt onze rol en betekenis in de maatschappij geborgd. Landschap & Erfgoed Zuid-Holland Op 14 september 2013 is het samenwerkingsverband Landschap en Erfgoed Zuid- Holland officieel door gedeputeerde Han Weber gelanceerd. Erfgoedhuis Zuid-Holland en het Zuid-Hollands Landschap slaan de handen ineen. De gezamenlijke huisvesting in Delft biedt kansen om tot een breder en meer integraal aanbod te komen voor de inwoners en de bezoekers van de provincie. In en om veel gebieden van het Zuid-Hollands Landschap zijn cultuurhistorische elementen aanwezig zoals molens, landgoedhuizen, eendenkooien, historische tuinen en de resten van de Atlantic Wall uit de Tweede Wereldoorlog. Dit geldt ook voor tal van landschappelijke elementen in en om de gebieden. Door samen te werken met diverse organisaties op het gebied van natuur, landschap, erfgoed en vrijwilligers ontstaat een interessant aanbod voor gebruik en beleving door het publiek en bedrijven. Door samen te werken met commerciële partijen worden nieuwe arrangementen ontwikkeld. Ook op het gebied van de inzet van vrijwilligers is samenwerking kansrijk en nodig. Meer eenheid in vrijwilligerswerk leidt tot minder versnippering, betere informatievoorziening en meer vrijwilligers. De provincie Zuid-Holland heeft het provinciale programma de Groene Motor bij het samenwerkingsverband Landschap & Erfgoed Zuid-Holland ondergebracht. Dat geeft vertrouwen, maar schept ook verplichtingen. In de komende twee jaar wordt voor de vrijwilligers een servicecentrum opgezet en wordt gewerkt aan een verdubbeling van het aantal vrijwilligers in Zuid-Holland dat actief is in natuur en landschap. Betalen: op zoek naar nieuwe bronnen Bij een bredere verankering van natuur in de samenleving hoort ook een verbreding van de financiering. Het Zuid-Hollands Landschap wordt steeds minder afhankelijk van overheidssubsidies en streeft ernaar om voor maximaal 20% afhankelijk te zijn van overheidsgeld. Om de doelstellingen ten aanzien van natuurbeleving en natuurbescherming alsnog te bereiken, zijn andere financieringsbronnen noodzakelijk, zoals het benut- 16

17 ten van nalatenschappen of bijvoorbeeld het afsluiten van laag renderende leningen bij het Nationaal Groenfonds. De kracht van het Zuid-Hollands Landschap zit in de terreinen en de daarmee verbonden mensen en organisaties. Vanuit die basis wordt de komende jaren actief onderzocht welke kansen er zijn om andere inkomsten te generen, zowel in geld als in wederzijdse diensten, zowel vanuit de markt als vanuit giften. Gratis heeft geen waarde Het aanbieden van recreatieve natuurvoorzieningen samen met marktpartijen, is kansrijk. Sommige gebieden lenen zich voor vormen van verblijven, zoals kamperen, logeren, confereren en retraites. Door delen van de gebieden te verpachten aan ondernemers die passende recreatieve activiteiten aanbieden, kunnen beheerkosten worden gefinancierd. De pachtprijzen en prijzen voor voorzieningen als parkeren en excursies in de terreinen worden de komende jaren verhoogd naar marktconform. Nieuwe producten en diensten zoals trouwen op een natuurlocatie, herstellen en revalideren in de natuur en wadlopen in getijdengebieden kunnen extra inkomsten genereren. Gratis heeft geen waarde, terwijl natuur en landschap juist van onschatbare waarde zijn. Meer geld komt niet alleen van nieuwe beschermers. Het Zuid-Hollands Landschap zoekt naar andere bronnen in het bedrijfsleven en vernieuwende modellen voor fondsenwerving. De kennis en kunde op het gebied van fondsenwerving en externe financiering gaat het Zuid-Hollands Landschap de komende jaren verder ontwikkelen en te gelde maken. Het Zuid-Hollands Landschap richt zich met een commerciële blik meer op de markt zonder de ideële doelstellingen uit het oog te verliezen. 17

18 Ik zie voor de regio Eilanden nog veel groeipotentieel, maar dan moeten we de banden met het bedrijfsleven hier in de Rijnmond wel stevig gaan aantrekken. We worden bijna dagelijks benaderd over initiatieven van derden. Hans Visser, regiohoofd Eilanden van het Zuid-Hollands Landschap

19 Lokale kleur Het Zuid-Hollands Landschap verlegt haar focus van primair ecologische natuurkwaliteit naar verbinden met mensen. Het gaat er daarbij om het juiste evenwicht tussen beide te vinden. De lokale invulling hiervan is de ruggengraat van de nieuwe organisatie: het werk wordt dicht bij de mensen en de natuur georganiseerd. De regio s staan aan het roer en voeren uit, terwijl de centrale afdeling Bedrijfsvoering ondersteunt en faciliteert. Iedere regio heeft zijn eigen lokale kleur en geeft invulling aan binden, bewaren, bezielen en betalen. Lokaal maatwerk Het Zuid-Hollands Landschap gaat uit van de kracht van mensen en de waarden en potenties van natuurgebieden. Dat betekent ook dat recht wordt gedaan aan de verschillen tussen de regio s: lokaal maatwerk wordt de basis. Per regio worden uitspraken gedaan over de waarden, de intensiteit van het beheer en de kansen voor verwerving en inrichting. De contacten tussen burgers en organisaties, bedrijven en overheden lopen via de regio s: daar worden de afspraken over de inzet van vrijwilligers, samenwerking, sponsoring, financiering en projecten gemaakt. Ook de contacten met beschermers, donateurs en anderen spelen zich in de regio s af via gebruikersplatforms en burgerinitiatieven. 19

20 Wanneer we de pachters in de regio meer verantwoordelijkheid geven voor het laten stijgen van de natuurwaarden, kunnen wij ons richten op het delen van kennis en het begeleiden van de pachters. Daardoor blijft er meer tijd over om de verbinding aan te gaan met anderen in de omgeving. Warner Reinink, regiohoofd Veenweiden van het Zuid-Hollands Landschap

21 Regio Veenweiden Uitgestrekt landelijk gebied met oude cultuurlandschappen en hoogwaardige natuur typeert de regio Veenweiden. De terreinen liggen in de Krimpenerwaard en de Vijfheerenlanden. De Krimpenerwaard is een uitloopgebied voor de steden Rotterdam, Gouda en kleinere plaatsen zoals Schoonhoven. De Vijfheerenlanden ligt wat verder van de grote steden en is vooral van waarde voor de lokale inwoners en omliggende plaatsen. Natuurliefhebbers komen vanuit het hele land naar met name de Zouweboezem om te genieten van de natuur. Authentiek landelijk gebied De regio Veenweiden trekt publiek dat vooral het authentieke oud Hollandse landschap waardeert. Weidsheid, weidevogels en water karakteriseren de natuurbeleving in de regio Veenweiden. Een gaaf cultuurlandschap met een rijke en goed zichtbare historie: ingrediënten om te ontdekken, te beleven en te bewaren. De band met de landbouw is sterk: dankzij de landbouw in de 18de en 19de eeuw heeft het gebied haar kwaliteiten ontwikkeld. De samenwerking zowel binnen als buiten de eigen gebiedsgrenzen met agrariërs en producenten van agrarische (streek) producten, andere (weidevogel-) beheerders, ondernemers en vrijwilligers, is kansrijk voor de toekomst. Binden: jonge gezinnen, vrijwilligers en de agrarische sector Voor deze regio zijn de gezinnen uit de directe omgeving belangrijk. Het Zuid-Hollands Landschap wil de betrokkenheid bij de eigen woon- en leefomgeving versterken door het aanbieden van schoolprogramma s in samenwerking met het Erfgoedhuis Zuid- Holland. De programma s richten zich op het ontdekken van de geschiedenis van het landschap en het erfgoed in de eigen omgeving. Voor de omliggende steden zijn de gebieden belangrijk om een buitenervaring te kunnen opdoen. De Krimpenerwaard heeft daarnaast een naam als uniek weidevogelgebied in Nederland, dat ook natuurliefhebbers van buiten de regio en provincies trekt. Een gebied om trots op te zijn. In de regio is de samenhang tussen natuur, landschap, water en erfgoed heel sterk. Samen vormen ze de identiteit van de regio. Het leggen van relaties met de landbouw, andere beheerders en producenten van lokale agrarische producten, is kansrijk. Dat geldt ook voor waterberging en combinaties met zorg en gezondheid. Samenwerken vanuit de gezamenlijke streektrots kan leiden tot meer synergie en nieuwe streekproducten. 21

22 Bewaren: de weidevogelstand In het beheer van bestaande gebieden legt het Zuid-Hollands Landschap de nadruk op de belangrijkste natuurwaarden en de beleving van de verschillende terreinen. In de Krimpenerwaard wordt ingezet op meer weidevogels, herstel van botanische hooilanden (blauwgraslanden) en de verbinding tussen de gebieden uit het Veenweidepact. Het Zuid-Hollands Landschap streeft ernaar om de weidevogelstand de komende jaren in haar gebieden met 20% te laten toenemen. Bezielen: aandacht voor de beleving van natuur en landschap De regio Veenweiden wordt gewaardeerd vanwege zijn oer-hollandse landschap: velden, sloten, rivieren, molens, eendenkooien, weidevogels en natuurlijk koeien. Dat beeld willen wij mensen intensief laten beleven door het landschap te ontsluiten en beleefbaar te maken. Fiets- en schaatsroutes, vogelkijkschermen en mooie uitkijkpunten maken dat mogelijk. Onze eendenkooien en de molen bieden de mogelijkheid om vrijwilligers aan ons te verbinden en oude ambachten van het kooibedrijf en de molenaars bij een breed publiek kenbaar te maken. Wij willen het verhaal van het landschap aan een breed publiek vertellen zodat zij zorgen voor het behoud van dit unieke landschap. De effecten van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) voor de weidevogelstand zijn nog niet helder. Mogelijk leidt de intensivering van de melkveehouderij tot minder agrarisch natuurbeheer waardoor weidevogels in Zuid-Holland zwaar onder druk komen te staan. Het Zuid-Hollands Landschap volgt deze ontwikkelingen op de voet en komt op voor de weidevogelpopulatie in de provincie. In de buitendijkse delen van de regio Veenweiden is meer ruimte voor natuurlijke processen: daar kan de natuur zijn gang gaan. Bepaalde cultuurhistorische elementen zullen daardoor verdwijnen, terwijl de natuurwaarden juist zullen stijgen. In de Vijfheerenlanden varieert de focus van cultuurhistorisch beheer aan de Diefdijk, grootschalige hooilanden in de Uiterwaarden tot een zo natuurlijk mogelijk beheer in de Zouweboezem en de Polder Achthoven. Het netwerk van pachters dat in deze regio de meeste beheertaken op zich neemt willen we versterken. Het Zuid-Hollands Land- 22

23 schap stelt zich meer op als een facilitator door kennis te delen en pachters te inspireren en te begeleiden met inzichten over het creëren van hogere natuurwaarden. Bewaren: focus op de beleving en de belangrijkste natuurwaarde Gebieden die op de vier B s (binden, bewaren, bezielen en betalen) veel potentie hebben zijn de meest krachtige gebieden. De belangrijkste gebieden in de regio Veenweiden worden hier benoemd. Hooge Boezem achter Haastrecht/ Bilwijk Van oude boezemmolen tot noodwaterberging in de 21e eeuw, van fietspad tot een keur aan wandelmogelijkheden, van moeras tot weidevogelgrasland; het is allemaal in dit gebied te vinden. Er is al veel betrokkenheid vanuit de directe omgeving. Deze wil het Zuid-Hollands Landschap uitbouwen door de gebruiksmogelijkheden van de 6e boezemmolen te verbeteren en de molen weer malend te krijgen. Ook een miniboezem, waar de ontginningsgeschiedenis van het Groene Hart weer tot leven komt en waar kinderen de mogelijkheid hebben kennis te maken met de fascinerende wereld van natuur en water, is een ambitie. De Nesse/Berkenwoude In de Nesse legt het Zuid-Hollands Landschap de nadruk op het verbeteren van de weidevogelstand. De rustige en ruime polder is open en beleefbaar vanaf het water, de paden en uitzichtpunten. Het aangrenzende gebied Berkenwoude is een recreatieve verbindingszone met afwisseling van eendenkooien, botanische hooilanden, rietland en bos. Veerstalblok Veerstalblok is een echt weidevogelgebied en dat moet vooral zo blijven. In het aangrenzende Beijersche krijgen botanisch beheerde hooilanden en natte stapstenen extra aandacht. 23

24 Den Hoek/Nespolder Ook in Den Hoek is de weidevogelstand de grootste prioriteit. In de Nespolder is een natuurroute in aanleg. Hier wisselen jong moeras, hooilanden en knotwilgenrijen elkaar af. In samenwerking met natuurbedrijf Hoekse Sluis werkt het Zuid-Hollands Landschap aan de beleefbaarheid van het gebied. Belangrijk is daarbij dat het voor deze natuurboer ook economisch gezien interessant is om te blijven investeren in natuur. Achthovensche Uiterwaard Hoewel de eigendommen van het Zuid-Hollands Landschap in de Achthovense Uiterwaard beperkt zijn, biedt het gebied veel kansen voor het ontwikkelen van hoogwaardige natuur, in het bijzonder glanshaverhooiland en stroomdalgrasland (N2000-doelen). Het ontwikkelen van een GPS-struinroute langs de Lek biedt mogelijkheden voor avontuurlijk ingestelde wandelaars. Zouweboezem/Polder Achthoven De moerasvogels en het blauwgrasland zijn de grootste rijkdom van de Zouweboezem. De kolonie purperreigers, de vele zwarte sterns en de komst van de otter maken het tot een uniek natuurgebied. Het verbeteren van de waterhuishouding is in dat kader een belangrijke natuurdoelstelling. Het Zuid- Hollands landschap streeft er voor dit Natura2000-gebied naar een eigen fluctuerend waterpeil te realiseren, mogelijk gekoppeld aan de verbreding van de Rijksweg A27. Natuurliefhebbers vanuit het hele land weten dit gebied te vinden. Om de kwetsbare natuur niet te schaden is het noodzakelijk om de bezoekersstromen te reguleren. Het Zuid-Hollands Landschap wil dit zodanig vormgeven dat de belangstelling voor het gebied direct vertaald wordt in opbrengsten die ten goede komen aan het beheer van het gebied. Diefdijk Het kleinschalige cultuurlandschap langs de Diefdijk is afwisselend en heeft hoge natuuren recreatieve waarden. De toegankelijkheid en beleefbaarheid van het gebied zijn echter beperkt. Daar wil het Zuid-Hollands Landschap aan werken door de aanleg van wandelpaden en uitzichtpunten. De vele fruitbomen bieden de mogelijkheid om de natuur letterlijk te proeven en te waarderen. De komende jaren komen historische opstallen (Kruithof en Dortse Huis) beschikbaar die voor natuur educatieve doelen en verblijfsrecreatie zullen worden benut. Bewaren: uitbreiden om aaneengesloten gebieden te creëren Alhoewel het Zuid-Hollands Landschap het verwerven van nieuwe gebieden niet meer als prioriteit heeft, zijn er in de regio Veenweiden wel kansen om natuurgebieden aan elkaar te smeden. Het Zuid-Hollands Landschap bezit in de Krimpenerwaard veel verspreid liggende en daarmee versnipperde terreinen. Het idee was dat dit uiteindelijk aaneengesloten gebied zou worden. Deze gebieden krijgt het Zuid-Hollands Landschap niet meer vanzelf. Daarom wordt er nu kritisch gekeken naar de gebieden die de meeste kansen bieden op basis van eigendomsverhoudingen, natuurpotentie en recreatieve mogelijkheden. Waar aaneengesloten gebieden kunnen worden gerealiseerd, le- 24

25 vert dat voordelen op voor de inrichting. In een aaneengesloten gebied met een eigen waterpeil kan het Zuid-Hollands Landschap het verschil maken met gebieden daarbuiten. Zuid-Hollands landschap wil in de Krimpenerwaard actief werken aan robuuste natuurgebieden met een passende inrichting en een voor natuur geschikt waterpeil. Gerichte afrondingsaankopen en grondruil bieden daartoe veel mogelijkheden. De Achthovense Uiterwaard is een kansrijk gebied met hoge natuur- en belevingswaarde waar goede mogelijkheden liggen om het areaal uit te breiden en verder te ontwikkelen. Verder zijn in de Vijfheerenlanden de Natura2000-gebieden Diefdijk, de Lekuiterwaarden en de Zouweboezem nog steeds in het vizier. Betalen: een keurmerk voor de Krimpenerwaard De regio Veenweiden heeft mooie producten te bieden. Hooi van schraalgraslanden bijvoorbeeld is voedings- en vezelrijk en daarom minder geschikt voor melkkoeien, maar erg geschikt voor paarden. In het verlengde daarvan is het de moeite waard te onderzoeken of een keurmerk voor agrarische (streek)producten (bijvoorbeeld natuurkaas en -vlees, weidevogelmelk uit de Krimpenerwaard) de pachtopbrengsten kan verhogen. De samenwerking met agrarische ondernemers wordt daarvoor opgezocht. Het is tevens de regio waar relatief weinig mensen wonen en weinig (grote) bedrijven zijn gevestigd. Het Zuid-Hollands Landschap wil anderzijds de aanwezige mogelijkheden wel zo veel mogelijk benutten zoals met het Streekfonds Krimpenerwaard. De gebieden zelf lenen zich voor een meer extensief beheer waarbij keuzes gemaakt moeten worden zoals het verwijderen van grienden en pestbosjes uit weidevogelgebieden die juist open en robuust moeten zijn. facebook.com/krimpenerwaard 25

26 In 2013 werd een hooglanderkalf geboren op het eiland van Brienenoord. We organiseerden een wedstrijd op Facebook om het kalf een nieuwe naam te geven. We ontvingen meer dan reacties. Dat geeft wel aan dat mensen betrokken zijn. Op die manier kunnen we meer mensen bezielen. Tim Remmel, online campaigner bij het Zuid-Hollands Landschap

27 Regio Eilanden De regio Eilanden bestaat uit IJsselmonde, Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee. In IJsselmonde bepalen woonagglomeraties het beeld. Een grote tegenstelling met Goeree-Overflakkee waar zeekleipolders en duingebieden het beeld bepalen. De Haven van Rotterdam is het decor van Voorne-Putten waar in de duinvalleien unieke flora te bewonderen is. Het verstedelijkte gebied, de haven en de topnatuur op de Zuid-Hollandse Eilanden zorgen in deze regio voor veel dynamiek en diversiteit. Veel contacten in de Rijnmond De zuidrand van Rotterdam is sterk in ontwikkeling en biedt al veel natuur dicht bij de stad. Er zijn nog volop kansen te benutten voor nieuwe recreatiemogelijkheden en natuur. Samenwerking met lokale groepen en andere beheerders biedt perspectief om ook meer draagvlak voor natuur en landschap onder de bevolking te ontwikkelen. In de regio Eilanden zijn van oudsher veel contacten met bedrijven uit de Rijnmond. Ons bezoekerscentrum Tenellaplas is bijvoorbeeld vooral door bijdragen vanuit het bedrijfsleven gefinancierd. Er zit nog meer potentie in sponsoring en samenwerking op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het Zuid-Hollands Landschap gaat aan de slag met deze kansen voor samenwerking en financiering van het natuurbeheer, zoals in het kader van de duurzame twee werelden fietsroute. Binden: jeugd en jonge gezinnen Het beoogde Buijtenland van Rhoon op IJsselmonde biedt veel kansen om jonge gezinnen in de Rotterdamse regio in contact te brengen met natuur en landschap. Dat gaat niet vanzelf, maar vraagt om samenwerking en verbinding met verschillende partijen: van boeren tot natuurwerkgroepen. Evenementen zoals een Polderdag of Open Monumentendag, bieden kansen voor meer binding en lokale betrokkenheid. De wadloopexcursie op het Natuureiland Sophiapolder trekt veel jeugd, een belangrijke doelgroep. Vanuit de regio wordt actief gewerkt aan het in beheer krijgen van nieuwe gebieden zoals het Waalbos en de Crezeepolder dicht bij bebouwing en industrie. Actieve betrokkenheid van de omgeving bij de inrichting van nieuwe gebieden en het beheer met behulp van vrijwilligers zal verder worden uitgebouwd. Op IJsselmonde wonen een half miljoen potentiële beschermers: daar is nog een wereld te winnen. Bezielen: natuur voor de stedeling Zowel op IJsselmonde als Voorne is sprake van een grote verstedelijkingsdruk. Veel natuur is daar door woningbouw en industrie 27

28 geheel verdwenen. Het Zuid-Hollands landschap wil juist in deze regio natuur en landschap weer terug brengen in de harten van de stedelingen. Dat vraagt om een nieuwe aanpak en verrassende coalities. Combinaties met stadslandbouw en zoetwaterberging zijn bijvoorbeeld kansrijk. Het accentueren van de relatie met de grote rivieren en de Delta biedt nieuwe perspectieven. Het Zuid-Hollands landschap wil in dat kader de samenwerking met collega terreinbeheerders zoals Natuurmonumenten en de Natuur- en Recreatieschappen, uitbouwen en verstevigen. Het gezamenlijke PAS traject in de duinen van Voorne is daar al een mooi voorbeeld van. Bewaren: drie eilanden, drie accenten Gebieden die op de vier B s (binden, bewaren, bezielen en betalen) veel potentie hebben zijn de meest krachtige gebieden. De belangrijkste gebieden in de regio Eilanden worden hier benoemd. IJsselmonde Op IJsselmonde speelt de ontwikkeling van het Buijtenland van Rhoon en het mogelijk in beheer krijgen van de Crezeepolder en het Waalbos. Nieuwe natuurgebieden waarbij het Zuid-Hollands Landschap vanaf de start omwonenden, vrijwilligers en stedelingen wil betrekken bij de inrichting en het toekomstig beheer. Zo krijgen mensen snel een gevoel van verbondenheid met de gebieden: hun eigen natuur dus. Op IJsselmonde is de samenhang tussen nieuwe en bestaande natuurgebieden zoals de Rhoonse en Carnisse Grienden, Klein Profijt en het recreatiegebied langs de Oude Maas belangrijk. In samenspraak met andere beheerders wil het Zuid-Hollands Landschap deze samenhang vormgeven. Voor de natuur, de bezoekers en de gebruikers moet daardoor een goed netwerk van natuurgebieden ontstaan. Ook voor de uitvoering van het beheer en de exploitatie van de gebieden (door bijvoorbeeld recreatieondernemers) zoekt het Zuid-Hollands Landschap de samenwerking met andere beheerders zoals het Recreatieschap IJsselmonde en lokale natuurverenigingen. Voorne-Putten Op Voorne-Putten ligt het grootste aaneengesloten natuurgebied van het Zuid-Hollands Landschap: de Duinen van Oostvoorne inclusief bezoekerscentrum Tenellaplas. Hier wordt ingezet op bewaren en uitbouwen van Europese topnatuur. De Duinen van Oostvoorne worden veel gebruikt voor mountainbiken, paardrijden, fietsen, treintje rijden, schaapskuddes bekijken en wandelen (ook voor minder validen). In deze duinen is topnatuur te vinden en daaraan verbinden bedrijven uit de grootste haven van Europa zich graag. Ook de mensen die in de omgeving wonen zijn graag in de natuur. De regio heeft ruim 100 vrijwilligers aan zich verbonden en breidt dit gestaag uit. Vrijwilligers worden steeds meer betrokken bij het regulier beheer. De boswachter transformeert naar fondsenwerver en coördinator van vrijwilligers. Hij is vooral een natuur animator en zelf veel minder uitvoerend aan het werk. 28

29 Betalen: natuurbeleving is niet altijd gratis Het Zuid-Hollands landschap wil de contacten met het bedrijfsleven in de Rijnmond aanhalen en uitbreiden. Vanuit de wens om maatschappelijk verantwoord te ondernemen dragen de bedrijven bij aan het Zuid-Hollands Landschap door bijvoorbeeld financiering, bedrijfsuitjes, omgevingsmanagement, wettelijk verplichte compensatie en participatie. Streven is hier de komende jaren minstens 5 nieuwe bedrijfsvrienden te werven. Goeree-Overflakkee De terreinen rond Ouddorp zijn parels die door de lokale bevolking worden gewaardeerd, maar ook door de grote groep toeristen die in het zomerseizoen het eiland bezoeken. Die toeristen komen vaak ook uit onze eigen provincie dus dat maakt ze een uitstekende doelgroep om aan het Zuid-Hollands Landschap te binden. Voorbeelden van gebieden zijn de Westduinen, de Kleistee, de Preekhilpolder, de Schans en de oude Tramkade. De goede samenwerking met lokale pachters en vrijwilligers zorgt ervoor dat er veel waardering is voor het beheer van de natuurgebieden. De natuurwaarden en cultuurhistorische (landschappelijke) waarden zijn in de omgeving van Ouddorp uniek voor Nederland. Het Zuid-Hollands Landschap bewaart deze en ziet mogelijkheden een bijdrage te doen aan maatschappelijke vraagstukken als waterberging en de landschappelijke inpassing van recreatievoorzieningen zoals campings. Het Zuid-Hollands Landschap wil meer geld gaan verdienen door bezoekers voor speciale natuurervaringen te laten betalen. Samen met lokale verenigingen en de horeca in de regio werkt het Zuid-Hollands Landschap aan nieuwe verdienmodellen. Een voorbeeld hiervan is de Voornes Duintrail van de lokale atletiek vereniging. Deze wedstrijd draagt de naam van het natuurgebied. Een deel van het inschrijfgeld gaat naar het Zuid-Hollands Landschap. Zo wordt gezocht naar nieuwe vormen om geld te genereren voor het beheer en de inrichting van de terreinen. Het Zuid-Hollands Landschap hoopt dat de betrokkenheid met het bedrijfsleven ervoor zal zorgen dat ons bezoekerscentrum Tenellapas duurzaam voor iedereen beschikbaar zal blijven. De exploitatie van het bezoekerscentrum staat immers onder druk doordat provincie en gemeente hun subsidies geheel stop hebben gezet. Optie is om op beperkte schaal betaald parkeren in te voeren met uiteraard voordelen voor onze trouwe beschermers. facebook.com/duinen.van.oostvoorne 29

30 Ik vind het uitdagend bij ieder gebied te gaan onderzoeken welke mensen daar in de buurt wonen. Wat kunnen wij voor die mensen betekenen? Andersom is het net zo spannend: wat kunnen mensen voor ons betekenen? Ik ben benieuwd welke initiatieven we hiermee van de grond krijgen. Maarten van der Valk, regiohoofd Kuststreek van het Zuid-Hollands Landschap

31 Regio Kuststreek De regio Kuststreek strekt zich uit van Hoek van Holland tot Leiden. De regio is sterk verstedelijkt en heeft veel waardevolle natuur in de duinen en authentieke landgoederen die druk worden bezocht. In deze regio wonen de meeste beschermers van het Zuid-Hollands Landschap. De regio heeft een groot potentieel aan nieuwe beschermers en andere vormen van ondersteuning en exploitatie. Ruige en avontuurlijke natuur en erfgoed De natuurgebieden in deze regio liggen veel in de buurt van de steden en langs de kust. De variatie in gebieden is groot. De samenhang met erfgoed, landschap en natuur is sterk en biedt veel kansen om tot een integraal aanbod te komen en met andere partijen samen te werken. Dat speelt onder andere in het duingebied van Hoek van Holland en het Westland en de landgoederenzone tussen Den Haag en Haarlem. In de Van Dixhoorndriehoek (Rotterdam - Hoek van Holland) en op de Zandmotor zijn nog veel mogelijkheden in de ontwikkeling van ruige en avontuurlijke natuur. De plassen en polders nabij Leiden bieden nog volop kansen om unieke natte natuur dichtbij de stad te ontwikkelen samen met bewoners, gebruikers en sponsoren. Binden: jonge gezinnen, avonturiers en gezondheidszorg De belangrijkste doelgroepen in de regio zijn gezinnen met jonge kinderen, actieve buitensporters en avonturiers. De koppeling met gezondheid in dit zeer verstedelijkt gebied, biedt veel kansen. In de natuurterreinen zal het Zuid-Hollands Landschap de contacten met omwonenden, bezoekers en bedrijven versterken door het aantrekken van meer vrijwilligers en het organiseren van een gebruikersoverleg. In de Van Dixhoorndriehoek en nabij Leiden zullen nieuwe vormen van natuurbeleving worden ontwikkeld in samenwerking met bewoners, gebruikers en sponsoren. Het Zuid-Hollands Landschap zal zich in de regio Leiden meer zichtbaar maken en het potentieel aan beschermers en vrijwilligers beter benutten. Bezielen: natuur en erfgoed innig verbonden De regio Kuststreek kenmerkt zich ook door veel mensen, wegen en bedrijvigheid. De schaarse natuurgebieden zoals de duinen en de veenweiden worden er zeer gewaardeerd. Veel van de gebieden hebben zowel natuurwaarden, cultuurhistorische waarden als recreatieve belevingswaarden. Het Zuid- Hollands Landschap wil die verschillende waarden meer aan elkaar koppelen en voor een breed publiek ontsluiten. De landgoederen en buitenplaatsen bieden daartoe veel mogelijkheden, evenals de samenwerking met Dunea en Staatsbosbeheer in het duingebied. Wij ambiëren om samen met het 31

32 Erfgoedhuis Zuid-Holland het beheer van de Ruïne van Teijlingen te gaan verzorgen. Vrijwilligers zijn daarin de sleutel. Lokaal biedt de koppeling met gezondheidszorg nieuwe kansen zoals met Pluk Den Haag (Parnassia) in Loosduinen. Bewaren: beheer en ontwikkeling van de natuurgebieden Gebieden die op de vier B s (binden, bewaren, bezielen en betalen) veel potentie hebben zijn de meest krachtige gebieden. De belangrijkste gebieden in de regio Kuststreek worden hier benoemd. Duingebied Westland en Hoek van Holland Het ruige duingebied leent zich goed voor paardrijden, fietsen, mountainbiken en struinen. Het 200 hectare aaneengesloten duingebied is van oudsher al vrij toegankelijk en dat zorgt voor het unieke karakter. De natuurwaarden van het uitgestrekte gebied zullen verder worden verhoogd voor onder meer broedvogels en kleine zoogdieren. In de van Dixhoorndriehoek wordt de komende tijd een groot natuurherstelproject uitgevoerd mede gefinancierd door het havenbedrijf. De samenhang tussen struinnatuur en erfgoed biedt veel kansen voor het gebied. De resten van de Atlantic Wall, samenwerking met het Atlanticwallmuseum, het Fort aan den Hoek en een stichting op het gebied van (buiten)kunst in Hoek van Holland geven mogelijkheden hier meerdere vormen van gebruik en gebruikersgroepen te combineren. De Zeetoren, een voormalige radarpost uit WO2, zal wat ons betreft een ontmoetingsplek worden voor zeer verschillende groepen bezoekers. Wij zoeken naar meer samenwerking met horeca exploitanten, de stichting Ark en de gemeente Rotterdam. Door gezamenlijke activiteiten, bijvoorbeeld met geocaching, excursies, werken in de natuur, kunnen strandtenthouders hun seizoen verlengen. 32

33 Staelduinse bos In dit compacte bosgebied wandelen natuurliefhebbers en gezinnen uit de omgeving. Het hele jaar rond heeft het bos een mysterieus voorkomen. Door de samenwerking met bezoekerscentrum d Oude Koestal te versterken, kan de positie van het bos worden verstevigd. Via het bezoekerscentrum wil het Zuid-Hollands Landschap excursies, wandelingen en natuurevenementen aanbieden. Het kampeerterrein is momenteel onderbezet. Met kleine ingrepen en betere promotie wil het Zuid-Hollands Landschap meer kampeerders aantrekken. De resten van de Atlantic Wall zijn hier ook aanwezig en geven het gebied een historische meerwaarde. Landgoed Ockenburgh Landgoed Ockenburgh is een Randstedelijk park met Natura2000-status waar mensen komen ontspannen: picknicken, hardlopen, hond uitlaten, spelen en wandelen. Vanuit hier trekken natuurminnende wandelaars naar nabij gelegen gebieden zoals Solleveld, Hyacintenbos en Van Leijdenhof. Een horecagelegenheid en een informatiecentrum kunnen de recreatieve waarde van het gebied verhogen. Het Landgoed Ockenburgh is uitstekend geschikt voor evenementen, excursies en natuurbeleving door jeugd. Samenwerking met de lokale natuurorganisatie (Natuurverkenners) in het kader van Groen doet Goed is nodig om de binding met de jeugd te versterken. In dit gebied liggen kansen voor het thema natuur en gezondheid. Samen met de gemeente, zorginstellingen zoals Parnassia en zorgverzekeraars worden mogelijkheden ontwikkeld om de natuurgebieden een belangrijke bijdrage te laten leveren aan de behandeling en dagbesteding van patiënten, bijvoorbeeld wandelcoaches en biowalking. Zandmotor De Zandmotor is een uniek stukje Nederland. Vanuit Kijkduin lopen wandelaars naar de zandplaat. Daar is het krachtenspel tussen de zee en de kust bijna aan te raken. Natuurbeleving gericht op de dynamiek van de zee biedt recreatiemogelijkheden in nieuwe vormen, zoals wadlopen. De samenhang met het duingebied Hoek van Holland, het Westland en het gebied bij Ockenburgh en Solleveld zal worden versterkt. Omgeving Leiden, Oostvlietpolder en polders Poelgeest en Rijngeest De Oostvlietpolder wordt druk bezocht door omwonenden die er komen fietsen, wandelen, vogels spotten en fruit plukken. De zichtbaarheid van het Zuid-Hollands Landschap in de omgeving van Leiden wordt vergroot door intensiever samen te werken met de lokale natuurorganisaties, agrariërs en buurtbewoners. Er is een behoorlijk beschermers 33

34 zich uitstekend voor een zondagmiddagwandeling. Door de cultuurwaarden te benadrukken - ook hier zijn resten van de Atlantic Wall zichtbaar - en deze meer zichtbaar te maken, zal het bos een breder georiënteerd publiek trekken. Het aanwezige kampeerterrein genereert veel kampeerbeschermers: het is een voorbeeld voor de andere kampeerterreinen van het Zuid-Hollands Landschap. De natuurwaarden zoals voor vleermuizen, kunnen hier vergroot worden. potentieel dat beter moet worden benut. De weidevogelstand is op te halen, waardoor het gebied nog aantrekkelijker wordt. Polders Poelgeest is voor omwonenden een geweldige plek voor een wandeling. De beginnende vogelspotter kan hier het vak leren. Met het blote oog zijn de vogels te zien en te herkennen, zoals grutto s en lepelaars. Gebiedsuitbreiding zal voor aanzienlijke meerwaarde zorgen. De combinatie van foeragerende weidevogels en struinnatuur (buiten het vogelseizoen) is uniek. In de omgeving van Leiden wordt ook samengewerkt met een imkerorganisatie, waarbij een bijenstal in de gebieden zal worden gerealiseerd, onderhouden door de imkers. Landgoed Nieuw Leeuwenhorst Het landgoed Nieuw Leeuwenhorst wordt intensief gebruikt door natuurgerichte wandelaars en lokale bewoners. Het gebied leent Samen met naburige landgoedeigenaren, vrijwilligers, bezoekers en anderen is in 2013 tijdens een uitgebreid planproces een gezamenlijke visie voor het gebied Groot Leeuwenhorst opgesteld. Deze aanpak is een mooi voorbeeld van ZHL 2.0 en het concreet verbinden van verschillende groepen mensen aan onze terreinen. Samenwerking op het gebied van recreatieroutes en bosbeheer worden op deze wijze mogelijk gemaakt. Ook een betere integratie van cultuurhistorische elementen op de landgoederen en met de trekvaart en de Atlantic Wall staan in deze visie. Landgoed Huys te Warmont Dit prachtige landgoed laat een goede combinatie zien van cultuur met natuur. Oude historische elementen zijn de afgelopen acht jaar weer zichtbaar gemaakt, lanen zijn hersteld en natuurwaarden zijn stabiel gebleven. Voor de omwonenden is het een belangrijk wandelgebied en het leent zich goed voor grootschaliger culturele evenementen. De verbouwde Oranjerie biedt een goed onderkomen aan de vrijwilligers en zal in de toekomst dienst gaan doen als trouwlocatie of voor kleinschalige evenementen. 34