Jaarplan activiteiten in 2013

Transcriptie

1 Archeologie Jaarplan activiteiten in 2013 Dit jaarplan is besproken in het CCvD Archeologie op 18 maart 2013 en vastgesteld het SIKB-bestuur op 20 juni 2013 Jaarprogramma Bodembeheer 2012 Concept, maandag 29 juli

2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 A. Doel van de activiteiten en kader voor de uitvoering... 3 B. Toelichting op de activiteiten in het Jaarprogramma B1. Beheerprojecten B2. Ontwikkelingsprojecten B3. Communicatie B4. Functioneren van de infrastructuur in C. Stand van zaken uitvoering Jaarprogramma C1 en C2. Beheer- en ontwikkelingsprojecten KNA C3. Communicatie C4. Functioneren van de infrastructuur

3 - 3 - Inleiding Jaarlijks stelt het SIKB-bestuur een Jaarprogramma met activiteiten op het terrein van de archeologie jaar vast, na voorafgaand advies van het CCvD Archeologie. Dit jaarprogramma 2012 bestaat uit: A. doel van de activiteiten en het kader voor de uitvoering van activiteiten B. toelichting op de voorgenomen activiteiten in het Jaarprogramma 2013 C. stand van zaken uitvoering van activiteiten die zijn opgenomen in het Jaarprogramma 2012 A. Doel van de activiteiten en kader voor de uitvoering SIKB richt zich op het ontwikkelen en beheren van kwaliteitsrichtlijnen (proces en competenties), inclusief het bevorderen van het gebruik van de kwaliteitsrichtlijnen. Het doel van kwaliteitsrichtlijnen is de preventie van fouten bij de uitvoering van werkzaamheden. Een kwaliteitsrichtlijn schept duidelijkheid voor de uitvoerder van de werkzaamheden, het bevoegd gezag (vergunningverlener en toezichthouder) en opdrachtgever (overheid en bedrijfsleven). Voor archeologie betreft het de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, de KNA. De KNA is basis voor vergunningverlening en toezicht vanuit OCW aan gemeenten, universiteiten en bedrijven die boren en opgraven. De KNA is tevens de kwaliteitsnorm voor de overige, niet vergunningplichtige, activiteiten. De KNA bevat richtlijnen voor zowel uitvoerende partijen als provincies en gemeenten die een publieke rol vervullen (bv Programma van Eisen, deponeren/depotbeheer en fysiek beschermen). De kwaliteitsrichtlijn bestaat uit : De BRL SIKB 4000 Archeologisch bodemonderzoek De KNA Landbodems (protocollen 4001 t/m 4010) De KNA Waterbodems (protocollen 4101 t/m 4110) De KNA-Leidraden Het bevorderen van het gebruik van de kwaliteitsrichtlijn KNA omvat: Bekend stellen (via cursussen, de website, advertenties, brieven aan betrokkenen etc) Praktische uitleg over de inhoud (mondelinge uitleg, internet helpdesk, brochures en informatiebladen, workshops / informatiebijeenkomsten) Uitdragen van nut en noodzaak (via bijdragen aan symposia, informatiebijeenkomsten)

4 - 4 - B. Toelichting op de activiteiten in het Jaarprogramma 2013 Analyse en trends Het CCvD heeft zich ten behoeve van het bepalen van de activiteiten in 2013 en 2014 georiënteerd op de ontwikkelingen in de archeologie. Naar aanleiding van het RIGO rapport heeft de toenmalige staatssecretaris in zijn beleidsreactie aangekondigd een onderzoek te starten naar de mogelijkheden om de borging van kwaliteit te verstevigen. Dit heeft medio 2012 concreet geleid tot een vraag aan het CCvD Archeologie om met een advies te komen, gericht aan de staatssecretaris, op welke wijze gekomen kan worden tot een sluitend kwaliteitssysteem archeologie. De activiteitenin 2012 en 2013 hebben zich grotendeels afgespeeld in het licht van dit advies. De reactie van de minister wordt verwacht in het derde kwartaal van Het advies van het CCvD werd op 15 mei 2013 officieel overhandigd aan de ministers door de voorzitter. Het CCvD geeft in haar advies de volgende knelpunten weer die van invloed zijn op het toekomstige sluitende kwaliteitssysteem: De KNA is niet bindend Allerwege wordt de KNA als gezaghebbend gezien, maar deze is niet juridisch bindend en heeft daardoor een vrijblijvend karakter. Slechts een beperkt aantal partijen weet er zich aan gebonden. Dat geldt ook voor opdrachtgevers en gemeenten in hun rol als bevoegd gezag. Daardoor is sprake van concurrentie op kwaliteit en er ligt geen kwaliteitsbodem in de markt. Geen of nauwelijks publiek toezicht of zelfregulering Feitelijk is er geen of hooguit amper sprake van toezicht op het naleven van verplichtingen in vergunningen (verleend door uw departement) voor de opgravingen door gemeenten, bedrijven en universiteiten. Ook het toezicht op de uitvoering van archeologische werkzaamheden op locatie is beperkt, met name bij gemeenten zonder archeologische deskundigheid. Bij gemeenten waar deskundigheid wel beschikbaar is, wordt productborging veelal wel bevredigend ingevuld. De kwaliteit van de archeologische werkzaamheden wordt bovendien niet door de uitvoerende partijen getoetst via een vorm van zelfregulering, nu hiervoor geen (landelijk) systeem tot stand is gekomen. Goede gemeentelijke uitvoering, maar ook onjuiste keuzes Op 7 maart jl. werd bij de presentatie van Erfgoed in goede handen? door de Erfgoedinspectie aangegeven dat, als gemeenten het archeologisch belang meewegen in bestemmingsplannen, zij dit serieus doen. Maar dat is niet altijd en niet overal het geval. Ook zijn er gemeenten (in hun rol van vergunninghouder) die niet voldoen aan de wettelijke rapportageplicht. Gemeenten hebben zich, al dan niet in samenwerkingsverbanden, ontwikkeld tot (regionale) kenniscentra op het gebied van archeologie. Door de deskundigheid van de aanwezige archeologen wordt bij planontwikkeling op maat geadviseerd. Van

5 - 5 - groot belang is de inhoudelijke kennisopbouw bij gemeenten, die de basis vormt voor de inbreng van archeologie als inhoudelijke kwaliteit in ontwikkelingsprojecten en bij de presentatie van het archeologische verhaal aan het publiek. Daar tegenover staat het, vanuit archeologisch perspectief gezien, het verkeerd invullen van vrijheden in het decentraal beleid. Door bijvoorbeeld grote vrijstellingsoppervlakten vast te stellen, wordt de beleidsvrijheid ook gebruikt voor het ontwijken van archeologie. Dit leidt tot het ongezien verdwijnen van het waardevolle archeologische bodemarchief. Onduidelijke regeling van rollen en verantwoordelijkheden De regeling van rollen en verantwoordelijkheden van partijen in de Monumentenwet is afwijkend van die op andere voor archeologie essentiële verwante terreinen, met name van het omgevingsrecht/de bouwregelgeving. Dit leidt veelvuldig tot verwarring. De initiatiefnemer is weliswaar als opdrachtgever financieel verantwoordelijk, maar niet voor de voortgang en de inhoudelijk aspecten (zoals de uitwerking, het conserveren en deponeren van vondsten). Deze verantwoordelijkheden zijn wettelijk geheel belegd bij de uitvoerder, de opdrachtnemer. De verdeling van de verantwoordelijkheden en de risico's die daarvan het gevolg is, heeft negatieve invloed op kwaliteit en prijsvorming (zeker nu toezicht vrijwel ontbreekt). Deze knelpunten in het speelveld leiden tot de volgende aanbevelingen in het advies aan de minister: Verantwoordelijkheden van opdrachtgevers en gemeenten expliciet maken Met het expliciet maken van de verantwoordelijkheden van de opdrachtgevers/verstoorders wordt een wezenlijke randvoorwaarde geschapen om tot een sluitend kwaliteitssysteem te komen. In aanvulling hierop pleiten wij ervoor om nadrukkelijker vast te leggen dat de gemeente de partij is die toeziet op de naleving van de verplichtingen door de opdrachtgever Wij roepen u op het uitvoeren van toezicht door gemeenten te stimuleren. Juridische binding aan de KNA voor alle KNA-actoren creëren Breed draagvlak bestaat voor het geven van een bindend karakter aan de KNAprotocollen voor alle private en publieke KNA-actoren in de keten (personen die de voorbehouden handelingen uitvoeren, zoals deze zijn vermeld in de KNA-protocollen), dus ook specialisten en depotbeheerders. Het gaat daarbij om alle (tweemaal) acht protocollen van de KNA landbodems en de KNA waterbodems. Alleen zo kan sprake zijn van een sluitend systeem, waar de adviesaanvraag over spreekt. Bovendien legt dit kwalitatief een bodem in de markt. Wij bepleiten een simpele wettelijke bepaling, vergelijkbaar met die in artikel 24 van de huidige Monumentenwet, die inhoudt dat alle KNA-actoren juridisch gebonden zijn aan de in de beroepsgroep geldende normen (de KNA-protocollen). Dat is ook het stelsel van de Omgevingswet. Sluitstuk hiervan is een adequate zelfregulering (borging en toetsing door uitvoerende partijen), die dan ook juridisch bindend moet worden vastgelegd, met als contramal een verbod voor degenen, die daaraan niet voldoen, om de betreffende activiteiten te ont-

6 - 6 - plooien. Meer nadruk op de kwaliteit van archeologische producten De huidige KNA is op dit moment in de eerste plaats een procesnorm en geeft met name antwoord op de vraag hoe de opdrachtnemer/uitvoerder werkzaamheden moet uitvoeren. Daarnaast bevat de KNA duidelijke eisen aan actoren zodat ook de competentie van personen genormeerd is. Het beschrijven van de kwaliteit van het archeologisch product echter heeft tot op heden minder aandacht gekregen. Een logisch vervolg op de ontwikkelingen is de wens om de afspraken in de KNA over de kwaliteit van archeologische producten verder te ontwikkelen. Het ligt daarom voor de hand om een aantal KNA-leidraden op het vlak van methoden en technieken in het vooronderzoek onderdeel van de KNA zelf te maken (meer aandacht voor de kwaliteit van de output). Dit betekent dat de kennis die met het toepassen van deze leidraden inmiddels is opgedaan, wordt benut voor het maken van meer vastomlijnde afspraken over de kwaliteit van archeologische producten. Ook wordt hierbij overwogen om, al dan niet via de KNA, middelen te gaan ontwikkelen om te kunnen toetsen of en hoe een opgraving heeft bijgedragen (achteraf) of kan gaan bijdragen (vooraf) aan de gewenste kennisopbrengst in relatie tot de onderzoeksvragen (Programma van Eisen). Het college stelt zich ten doel om deze verbeteringen tot stand te brengen in de periode tot Handvatten voor opdrachtgevers en bevoegd gezag bij het maken van het Programma van Eisen De huidige KNA biedt echter als procesnorm minder handvatten over de inzet van de juiste methoden en technieken (bijv. het aantal boringen, het aantal proefsleuven) aan de opdrachtgever en het bevoegd gezag en uitvoerders bij de beantwoording van de vraag welke werkzaamheden moeten worden verlangd en uitgevoerd. Wij vinden het dan ook wenselijk opdrachtgevers en het bevoegd gezag te faciliteren met een overzicht van methoden en technieken, met verschillende onderzoeksintensiteiten die passen bij de archeologische verwachting, het landschap en het bodemgebruik is opgenomen. Bij archeologische werkzaamheden op een concrete locatie worden deze gegevens benut en toegepast in het Programma van Eisen. Het lopende project Kenniskaart, en dan met name het onderdeel best practices prospectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zal hiervoor de belangrijkste bouwstenen leveren. Mede gezien de huidige marktomstandigheden, kunnen uitvoerders zich genoodzaakt voelen toch offerte uit te brengen als de marktvraag strijdig is met de KNA (die immers, ook in de nieuwe opzet, niet bindend is voor opdrachtgevers en bevoegd gezag). Het CCvD Archeologie pleit voor een oplossing van dit probleem. Iets vergelijkbaars speelde in de bouwsector. Dat is opgelost door een ministerieel besluit tot vaststelling van de uniforme voorwaarden voor de uitvoering van werken enz.

7 - 7 - Versterken gemeentelijke kennis en samenwerking De gemeente is, als bevoegd gezag ingevolge de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, vrijwel altijd verantwoordelijk voor het archeologisch beleid, het verlenen van vergunningen en het toezicht op de naleving daarvan. Bevoegd is echter niet altijd gelijk aan bekwaam. Met name bij gemeenten zonder archeoloog bestaat een gemis aan capaciteit en deskundigheid. Gezien de productborgende rol die gemeenten hebben, is dit een belangrijke oorzaak van kwaliteitsproblemen. Het CCvD overweegt hierbij tot besluit van het advies dat de kwaliteit van de uitvoering aantoonbaar moet worden geborgd en periodiek getoetst. Dat geldt voor alle protocollen en voor alle KNA-actoren. Zonder deze wezenlijke elementen kan nooit sprake zijn van een sluitende keten. Tegelijkertijd moeten de lasten voor overheid en ketenpartners zo beperkt mogelijk zijn en waar nodig/mogelijk worden gedifferentieerd naar gelang het gewicht van het te borgen belang. Dit mede gezien de grote druk waaronder, vanwege de economische omstandigheden, de werkgelegenheid in de sector staat. Selectie van activiteiten in 2013 Het SIKB-bestuur heeft op basis hiervan en na advies van het CCvD Archeologie onderstaande lijst van activiteiten vastgesteld, verdeeld in: beheerprojecten (B1) ontwikkelingsprojecten (B2) communicatie (B3) het functioneren van de infrastructuur (B4) Op de lijst staan diverse projecten die ook op de projectenlijst voor stonden. Sommige projecten zijn complex van aard en vergen een langere doorlooptijd. Ook in 2013, net als voor 2012, staan diverse projecten op de lijst die alleen in uitvoering kunnen worden genomen indien er aanvullende middelen beschikbaar komen. Waar dit van toepassing is wordt dit expliciet vermeld.

8 - 8 - B1. Beheerprojecten 2013 Prj 192 Advies archeologie: een stap verder Planning: gestart in 2012, afgerond mei 2013 Beschrijving: uitvoering analyse en advies om te komen tot een sluitend kwaliteitssysteem archeologie (zie voor meer informatie onderdeel B. op pag 4). PM eventuele vervolgactiviteiten n.a.v. de reactie van de minister (reactie verwacht najaar 2013) Prj 199 Technische update KNA Landbodems van versie 3.2 naar versie 3.3 Planning: gestart medio 2013, afronding verwacht eind 2013 Beschrijving: uitvoering analyse en advies om te komen tot een sluitend kwaliteitssysteem archeologie (zie voor meer informatie onderdeel B. op pag 4). Sinds het verschijnen van de KNA 3.2 zijn er diverse wijzigingsbladen verschenen. Onder meer gaat het om de uitkomsten van het Project 144 Harmoniseren eisen deponeren en Project 182 Eisen aan conserveren vereisen eigenlijk minimaal een technische update van de KNA. Een technische update zou zich in 2013 kunnen beperken tot het doorvoeren van de genomen besluiten in het kader van de eerder genoemde projecten in de desbetreffende KNA protocollen. Tot een grootschaliger wijziging kan het CCvD (later) besluiten op basis van het advies van het CCvD aan de Minister van OCW. Specifiek gaat het dan over de wens om via de KNA meer eisen te stellen aan de kwaliteit van de output, maar ook ontwikkelingen rond het RCE project Kenniskaart en mogelijke gevolgen voor de inhoud van de KNA als deze in zijn geheel een wettelijk verplichte status krijgt. PRJ 157 Integrale benadering vooronderzoek (leidraad) Planning: reeds gestart, doorlopend in 2013 Aanleiding Bij het opstellen van Programma s van Eisen (PvE s) worden op dit moment bij het kiezen van de onderzoeksmethode en de te hanteren strategieën diverse vuistregels gehanteerd, zonder dat daarvoor een goede wetenschappelijke onderbouwing voorhanden is. Het gevolg is een grote variatie in uitgevoerd onderzoek, zelfs in vergelijkbare situaties. Er ontbreekt een theoretisch en praktisch referentiekader voor het kiezen van de juiste onderzoeksstrategie die leidt tot het opsporen van de vindplaats aan de hand van de meest effectieve en efficiënte methode - met als eindresultaat een gewaardeerde vindplaats op basis waarvan een gedegen selectiebesluit genomen kan worden door de bevoegde overheid. Iedereen zal overtuigd zijn dat de effectiviteit en betrouwbaarheid van vooronderzoek van groot maatschappelijk belang is. De afgelopen jaren zijn de eerste stappen gezet om bepaalde methoden voor vooronderzoek (karterend booronderzoek en karterend proefsleuvenonderzoek) te verbeteren waardoor methoden en keuzes beter onderbouwd zijn. Dit was echter het begin. Doel en doelgroep Door middel van een integrale benadering voor vooronderzoek is het doel bestaande kennisdocumenten (zoals de bestaande leidraden voor vooronderzoek) verder uit te werken door:

9 - 9 - betrekken en uitwerken van nieuwe ontwikkelingen binnen de prospectiearcheologie (geofysica). aandacht voor methoden en technieken waarderend onderzoek aandacht voor het opstellen van gespecificeerde verwachting aandacht voor prospectiekenmerken van vuursteenvindplaatsen. Gefaseerde aanpak en planning Naar schatting kent het opstellen van deze leidraad een doorlooptijd van minimaal 2/3 jaar. Gefaseerd uitvoeren is noodzakelijk. Enerzijds op basis van financiële middelen en anderzijds het inbouwen van evaluatiemomenten op basis van tussentijdse resultaten. Uitgangspunt is dat de uitvoering zelf en het komen tot (deel)resultaten in samenwerking tussen diverse partijen gebeurt. Samenwerking met de RCE Eind 2012 is in het kader van het programma Kenniskaart Archeologie van de RCE het project Best Practices Prospectie gestart. Dit project kan worden beschouwd als de doorstart van het project Prospectie Archeologie. De directe aanleiding voor deze doorstart is de evaluatie van Malta en één van de opdrachten die de Staatsecretaris, in het kader van de Kenniskaart Archeologie, aan de RCE heeft gegeven: het geven van inzicht in wat gezien het landschap en de te verwachten resten de meest geschikte methoden en technieken zijn om archeologie in een bepaalde regio op te sporen (Kenniskaart). Omdat dit ook aanluit bij het advies van het CCvD aan de Minister van OCW (SIKB prj 192) tot het ontwikkelen van een Menukaart is tussen de SIKB en RCE afgesproken dat de samenwerking ook in de komende jaren zal worden voorgezet, met als gemeenschappelijk doel: het enerzijds genereren en beschikbaar stellen van kennis die zal bijdragen aan het efficiënter en op betrouwbaarder wijze opsporen en waarderen van archeologisch erfgoed en anderzijds het faciliteren van de opdrachtgever bij een goede uitvraag aan de voorkant. Hieronder volgt een opsomming van deze deelprojecten en hun planning op hoofdlijnen: Deelopdracht I Uitwerken Geofysisch onderzoek in de archeologie (uitvoering en afronding fase 1 en 2 in 2011 en 2012). Fase 3 heeft in mei 2013 uiteindelijk vorm gekregen door het adopteren van de Guidelines Geophysical Survey in Archaeological Field Evaluation, uitgegeven en ontwikkeld door English Heritage. De belangrijkste redenen hiervoor waren de goede kwaliteit, de volledigheid en de grote mate overeenkomst tussen deze Guidelines en wat op dit moment voor de verdere ontwikkeling van de geofysische prospectie in Nederland wordt nagestreefd. Het CCvD Archeologie wil graag een lans breken voor een bredere de toepassing van deze technieken in de Nederlandse situatie en denkt dat het daarom goed is om maximaal te profiteren van de ervaring en expertise die in de landen om ons heen al is opgedaan. Op dit moment is deze het grootst en het meest toegankelijk in het Verenigd Koninkrijk. Bovendien vertonen het bestel en het proces van archeologische monumentenzorg in het Verenigd Koninkrijk en ons land zoveel overeenkomsten dat de systematiek van de Guidelines vrij gemakkelijk in te passen is in de Nederlandse manier van informeren, uitvoeren, rapporteren en toetsen. Ook zijn deze Guidelines in nauwe afstemming met de archeologische beroepsgroep tot stand gekomen. In Nederland streeft het CCvD dit na, en in het Verenigd Koninkrijk is dit

10 de brancheorganisatie IFA (Institute of Field Architects). Het uiteindelijke doel van de richtlijnen is, wederom net zoals dat voor al onze Nederlandse leidraden geldt, in de toepassing ervan een bepaalde minimumkwaliteit te waarborgen, de onderlinge vergelijkbaarheid te verhogen en de transparantie bij het uitvoeren van archeologische werkzaamheden voor anderen te vergroten. Het CCvD Archeologie heeft na instemming van English Heritage in 2012 ingestemd met het beschikbaar stellen van de Guidelines Geophysical Survey in Archaeological Field Evaluation van English Heritage als nieuwe KNA Leidraad. Vestigia heeft in samenwerking met geofysisch specialist Alette Kattenberg een introductie geschreven. De nieuwe KNA Leidraad en de begeleidende notitie zijn in mei 2013 gepubliceerd op de SIKB website Deelopdracht II Waarderen en Waarderingssystematiek (start 2013) A Uitwerken methoden en technieken waarderend onderzoek en waarderingssystematiek in de KNA B Verbeteren van de waarderingssystematiek in de KNA Stand van zaken: het CCvD heeft in haar vergadering van september 2012 gekozen om voorrang te geven aan onderdeel B. Het CCvD Archeologie heeft besloten tot het laten uitvoeren van een evaluatie naar de huidige waarderingssystematiek in de KNA. Deze evaluatie mondt uit in een advies aan het CCvD op welke wijze de huidige systematiek, de parameters verbeterd en geoptimaliseerd zouden kunnen worden. Het onderliggend doel van de evaluatie is om de validiteit van de meetwaarden (scores 1, 2 of 3) die aan de waarderingscriteria (conservering, gaafheid, zeldzaamheid, etc.) worden toegekend, te verbeteren waar dat kan en noodzakelijk is. Na een openbare aanbestedingsprocedure is aan Vestigia opdracht gegeven deze evaluatie op zich te nemen. Een begeleidingscommissie dient als klankbord gedurende het project dat naar verwachting in het najaar afgerond zal worden. Op basis van de uitkomsten van de evaluatie zal het CCvD besluiten over fase 2, de daadwerkelijke optimalisatie van de systematiek. Deze zou dan in de KNA 3.3 opnieuw vorm en inhoud zou kunnen krijgen. Deelopdracht III De gespecificeerde verwachting (gestart en afgerond in 2012) Stand van zaken: dit project werd het kader van PRJ 157 en het RCE kennisprogramma Wat is erfgoed uitgevoerd door de RCE. Het doel is de kwaliteit van de bureauonderzoeken en met name de gespecificeerde verwachting te evalueren met als uiteindelijk doel het verbeteren van (de toepassing van) methoden van bureauonderzoek en prospectief veldonderzoek en het leveren van bouwstenen voor de integrale leidraad. Het eindresultaat is een RAM rapportage. De inhoud van dit rapport wordt gerelateerd aan de (verbetering van) de KNA (versie 3.3) en Leidraden en werd ter goedkeuring voorgelegd aan het CCvD. Deelopdracht IV Actualiseren Leidraad Proefsleuvenonderzoek prospectiekenmerken vuursteenvindplaatsen. Stand van zaken: dit project is voltooid in 2011-rapportage is gepubliceerd in januari

11 Uitkomsten moeten nog verwerkt worden in de leidraden voor karterend booren proefsleuvenonderzoek. Voorgesteld wordt deze benodigde aanpassingen in 2012 te concretiseren. Deelopdracht V Synthetiseren en Integreren Uitvoering deze deelopdracht is voorzien in Doel van de synthese is de bestaande- en nieuw te ontwikkelen- kennis te bundelen in een integrale benadering IVO. Dit is de eindhorizont van het project. De synthese zal grotendeels zijn beslag krijgen in het project Best Practices Prospectie van de RCE. Het eindproduct van dit project is een landelijke prospectiekaart die (in de vorm van modules) een overzicht geeft van best practices op het gebied van IVO. Concreet gaat het om een digitale kaart van Nederland (schaal 1:50.000) die du i- delijk maakt met welke methoden en technieken van prospectief veldonderzoek vindplaatsen het best kunnen worden opgespoord, rekening houdende met kenmerken van het landschap, bodemgebruik en nader gespecificeerd naar archeol o- gische perioden en complextypen. Voor de integrale benadering is het doel dat uiteindelijk alle relevante methoden en technieken van IVO samenkomen, inclusief de waardering en de waarderingssystematiek in de huidige KNA en de bevindingen van het RCE-project Best Practices Prospectie. Met dit instrument kunnen bijvoorbeeld de auteurs van PvE s weloverwogen keuzes maken ten aanzien van de inzet van bepaalde methoden van IVO en de wijze waarop deze methoden moeten worden toegepast. Tevens is voorzien dat op basis van de uitkomsten van deelopdracht II de waarderingssystematiek geoptimaliseerd kunnen worden. PRJ 144/195 Deponeren Planning: doorlopend in 2013 Beschrijving: In de dagelijkse praktijk bestaat er onder archeologen veel onduidelijkheid over de eisen die gesteld worden aan het deponeren van vondstmateriaal dat bij opgravingen wordt aangetroffen. Dat leidt tot discussies in het veld, vertraging bij het deponeren en (dus) tot nodeloos extra kosten. In het SIKB-project Deponeren wordt gewerkt aan het verschaffen van meer eenduidigheid over de eisen, die tevens automatisering van data-overdracht en kostenbesparing mogelijk maken. Het project bestaat inhoudelijk uit 3 delen die tezamen tot harmonisatie en verduidelijking zullen leiden: 1. Onderdeel 1 selectiebeleid en juridische aspecten van deponeren (afgerond 2011): 2. Onderdeel 2 begrippen en niveau van beschrijven (afgerond 2011): 3. Onderdeel 3 automatisering (data-uitwisseling) (doorlopend ): de resultaten van deel 2 zijn omgezet in een zgn. XSD, een ICT-standaard voor het digitaal uitwisselen van data over vondstmateriaal. De standaard stelt eisen aan de software van opgravers en van depotbeheerders. Als de software van beide partijen aan die eisen voldoet, is het mogelijk om gegevens digitaal uit te wisselen tussen opgravers en depotbeheerders zonder dat partijen over dezelfde software hoeven te beschikken. Ook de depotbeheerders kunnen dan onderling verschillende software (blijven) gebruiken. Onderdelen 1 en 2 zijn in mei 2011 door het CCvD Archeologie vastgesteld middels een

12 KNA Wijzigingsblad. Het definitief vastleggen gebeurt middels de KNA versie 4.0. Ook de afspraken over data-uitwisseling worden vastgelegd in het XSD en bijbehorende documentatie, gericht op softwaregebruikers. Dit onderdeel, leidend tot uitwisselingsprotocol 0102 is afgerond in In 2013 wordt de implementatie voortgezet. Met meer partijen (o.a. DANS) worden afspraken gemaakt over het implementeren van het formaat in hun werkzaamheden. De eerste digitale uitwisseling van data zal plaatsvinden. Prj 182 Eisen aan het conserveren kwetsbaar vondstmateriaal Planning: is voor de KNA Landbodems afgerond in De nieuwe eisen zijn van kracht per 1 januari 2013 en treden definitief in werking per 1 juli Beschrijving: dit project is eveneens een follow up op het project 144 Harmonisatie eisen deponeren. In het project 144 is het stellen van eisen aan het conserveren van kwetsbaar vondstmateriaal niet aan bod gekomen. Onder kwetsbaar vondstmateriaal moet verstaan worden: metaal, hout, leer en mogelijk andere kwetsbare materiaalcategorieën. In de KNA voor Land- en Waterbodems en daarbij horende leidraden ontbreekt op dit moment een referentiekader op basis waarvan eisen gesteld kunnen worden aan het minimale conserveringseisen. Dit resulteert in Programma s van Eisen waarin de eisen ontbreken. Dit resulteert vervolgens in uitgevoerd onderzoek waarin met dit aspect niet of onvoldoende rekening is gehouden in de opdracht tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. De depothouder neemt alleen geconserveerd materiaal in ontvangst voor duurzaam behoud ex situ van vondstmateriaal. Momenteel zijn er bij het deponeren veel problemen (bottle necks) bij het deponeren van deze categorieën. Op basis hiervan is het voor alle betrokkenen (bevoegde overheid middels het PvE, opdrachtgever en opdrachtnemer m.b.t. de opdracht en de depothouder als beheerder van ex situ behouden vindplaatsen) van groot belang dat er een heldere set van minimale en technische eisen bij het conserveren van kwetsbaar vondstmateriaal. Het eindresultaat bestaat uit: -KNA Wijzigingsblad KNA Landbodems en Waterbodems -Handreiking/kennisdocument conserveren kwetsbaar vondstmateriaal -Richtlijnen voor het aanbesteden Prj 00 Harmonisatie eisen aan Deponeren (nav prj 144) en conserveren (nav prj 182) KNA waterbodems Planning: start in 2013 De KNA Waterbodems versie 3.1 is sinds 2007 niet geactualiseerd. Naar verwachting is er bij uitvoerders behoefte aan het actualiseren van de norm en hebben ook eerdere wijzingen in de KNA landbodems invloed op de KNA Waterbodems. Met name gaat het dan om het protocol PvE. Ook is het wenselijk de KNA Waterbodems te actualiseren op basis van de uitkomsten van de afgeronde projecten Project 144 Harmoniseren eisen deponeren en Project 182 Eisen aan conserveren. Prj 133 Evaluatie EVC en samenhangende regelingen Planning: gestart en afgerond 2013 Beschrijving: Het CCvD Archeologie heeft besloten om de verschillende regelingen na af-

13 loop ook te evalueren. Op basis daarvan heeft het programmabureau SIKB adviesbureau PRO Erfgoed verzocht om deze evaluatie uit te voeren. De evaluatie is gericht op de doelstellingen, realisatie en communicatie met betrekking tot de EVC en de daarmee samenhangende regelingen. B2. Ontwikkelingsprojecten 2012 PRJ 185 KNA Kennisdocument onderzoeken van scheepsresten op land en onder water Planning: start in 2012, afronding medio Beschrijving: Nederland kent wereldwijd een van de hoogste dichtheden aan archeologische scheepsresten en dat is niet zo vreemd. Een groot gedeelte van haar activiteiten in het verleden hebben te maken met de zee en de (handels) relatie met andere naties. Zonder de zee geen Nederland of Gouden Eeuw. Overigens is door het unieke karakter van Nederland en de drang van haar bevolking om te heersen over het water, een deel van dit onderwater erfgoed boven water komen te liggen. De inpoldering van de Flevopolders heeft bijvoorbeeld voor de ontdekking van het allergrootste tot nu toe bekende scheepskerkhof ter wereld gezorgd. Om de potentiële informatiewaarde te documenteren en te behouden voor toekomstige generaties is een zorgvuldige omgang met dit erfgoed van groot belang. Iedereen zal overtuigd zijn dat de effectiviteit, betrouwbaarheid en kwaliteit van archeologisch (voor)onderzoek van groot maatschappelijk belang is. Een belangrijke vraag in dit verband is: aan welke eisen moet een methode van veldonderzoek voldoen om de vraagstelling wat is de waarde van een archeologische vindplaats te kunnen beantwoorden? Of bij opgravingen en waardestellend onderzoek de juiste methoden en technieken toe te passen om vraagstellinggericht te werk te gaan. De inhoudelijke en technisch-methodologische kennis die hierover beschikbaar is, is tot op heden niet ontsloten voor de huidige Malta-archeologie. De te ontwikkelen leidraad onderzoeken van scheepsresten op land en onder water bundelt deze state of the art kennis. Hiermee komt er een instrument beschikbaar dat de kwaliteit van (voor)onderzoek verhoogt en de opdrachtgever en bevoegde overheid van dat onderzoek de mogelijkheid biedt om bijvoorbeeld offertes en het Programma van Eisen aan dit document te toetsen en tevens eisen te stellen aan het archeologisch onderzoek aan scheepsresten op land en onder water. PRJ 204 WOII in relatie tot de archeologische uitvoering Planning: gefaseerde uitvoering. Fase 1 start medio 2013 en is gereed eind Fase 2 is o.v.b. besluitvorming en de uitkomsten van fase 1. Fase 3 start in het najaar van Beschrijving: De afgelopen jaren vindt steeds meer professioneel archeologisch onderzoek plaats naar resten uit de Tweede Wereldoorlog. Voor de één een logische stap het is immers onderdeel van ons verleden -, voor de ander een moderne vorm van schatgraverij, want is

14 er wel een wetenschappelijke noodzaak voor? En hoe gaan we om met de belangrijke maatschappelijke component die verbonden is aan dit archeologisch onderzoek naar een beladen, nog vers in het collectief geheugen liggende periode? Ook de uitvoering en afwikkeling van het AMZ-onderzoek brengt bij deze relatief jonge vorm van archeologie problemen met zich mee, onder andere bij het waarderen van vindplaatsen en (de- )selectie, deponering en conservering van vondstmateriaal. In december 2012 heeft het CCvD Archeologie gesproken over vindplaatsen uit WOII in het licht van recente onderzoeksprojecten. Dit heeft geleid tot het formuleren van de volgende concrete knelpunten: Onduidelijkheid/verschil van mening of, en zo ja welke, resten uit WOII (kunnen) behoren tot het roerend en onroerend archeologisch erfgoed in land- en waterbodems (vanuit wetenschappelijk en maatschappelijk oogpunt); Onduidelijkheid over het wettelijk- juridisch kader en daarmee samenhangende rollen en verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen en in het bijzonder de archeologische partners; Door bovenstaande onduidelijkheden geen helder kader voor het eventueel waarderen van vindplaatsen en (de-)selectie, deponering en conservering van vondstmateriaal; Onduidelijkheid over- en kansen voor samenloopaspecten archeologie en WOII munitieonderzoek (sanering); Bovenstaande opsomming van vragen en knelpunten doet weliswaar geen recht aan de complexiteit en vele facetten van het onderwerp zelf en voor een belangrijk deel vallen zij ook buiten de directe reikwijdte van de KNA. Desondanks vindt het CCvD Archeologie het belangrijk dat er een eerste aanzet wordt gemaakt in het aanpakken van de gesignaleerde problematiek en het beantwoorden van een aantal vragen. Voorliggend PvA bevat de eerste stappen (Fase 1a en Fase 1b) om goed inzicht te krijgen in het speelveld en het gezamenlijk bepalen van een lijn wat betreft de uitvoering en uitwerking van professioneel archeologisch onderzoek naar resten uit de Tweede Wereldoorlog. Tevens wordt geschetst hoe dit project een vervolg kan hebben (Fase 2 en Fase 3), afhankelijk van de uitkomsten van en besluitvorming aansluitend op Fase 1a en 1b. Fase 1 a en b Inventariseren en agenderen Wetenschappelijk en maatschappelijk kader: helderheid over resten uit WOII in relatie tot het archeologisch bodemarchief;m.a.w. maken deze resten, of een deel daarvan, deel uit van het archeologisch bodemarchief en daarmee van de AMZcyclus en komen deze zodoende in aanmerking voor duurzaam behoud, in- of ex situ? Hoe verhoudt de rol van de archeologen zich tot de maatschappelijke aspecten van WOII erfgoed? Wettelijk juridisch kader: het wettelijk juridisch kader m.b.t. roerend en onroerend WOII-erfgoed inzichtelijk maken door het opstellen van een overzicht van het wettelijk juridisch kader en de rollen en verantwoordelijkheden; kortom, wat is het speelveld?

15 Agenderende notitie: Waar nodig de geformuleerde knelpunten agenderen bij de betrokken partijen (inclusief ministeries) door het opstellen en bespreken van een agenderende notitie. Na uitvoering van bovenstaande deelprojecten zal er separaat besluitvorming plaatsvinden door het CCvD Archeologie en na consultatie met o.a. depothouders over nut en noodzaak van het uitvoeren van Fase 2. Fase 2 PM Fase 2 PM richt zich op het aspect waarderen (in het licht van de huidige KNA waarderingssystematiek) en de selectie en deselectie van materiaal uit de WOII tijdens een onderzoek. Het uiteindelijke doel hiervan zou kunnen zijn het geschikt maken van de KNA voor het waarderen en selecteren van resten uit de WOII en helderheid voor alle partijen over (de)selectie en deponering en eisen aan het conserveren. Fase 3 Een kennisdocument/handreiking samenloop archeologie en explosieven opstellen. Het doel hiervan is informeren, stimuleren, enthousiasmeren, kosten besparen door efficiënt te werken (combineren van onderzoek is mogelijk). Fase 3 richt zich op het beschikbaar stellen van op de praktijk toegesneden kennis over de mogelijkheden van samenloop ruimen explosieven/onderzoek van explosief erfgoed en archeologisch onderzoek (naar WOII, maar ook oudere archeologische resten): een Conventionele Explosieven (CE)- onderzoek kan gecombineerd worden met een archeologisch onderzoek, maar hoe doe je dat? PRJ 00 Richtlijn voor het realiseren van een archeologievriendelijk bouwplan voor opdrachtgevers en aannemers Planning: start in 2013 o.v.b. beschikbaarheid (externe) projectbijdrage Beschrijving: In de regel worden de belangen van bouwers en archeologen als conflicterend beschouwd. In de huidige praktijk worden vindplaatsen dan ook vaker opgegraven, dan dat voor duurzaam behoud gekozen wordt. Deze praktijk wordt versterkt door het gebrek aan wettelijke normen en richtlijnen voor in situ behoud en het realiseren van een archeologievriendelijk bouwplan. Nog veel te weinig wordt benadrukt dat aannemers en archeologen een gedeeld belang hebben: het gedeelde belang om zetting, compactie en grondwaterfluctuatie minimaal te houden. Hiermee is de afgelopen jaren op ad hoc basis reeds de nodige ervaring opgedaan in diverse projecten in Nederland. Uitkomst van dit project is een praktische richtlijn voor het realiseren van een archeologievriendelijk bouwplan. Hiermee heeft de bevoegde overheid/opdrachtgever en de aannemer een instrument in handen waarmee het proces een minder ad hoc karakter krijgt en de ontwerpfase van een bouwplan effectiever en efficiënter doorlopen kan worden. Door middel van aansprekende praktijkvoorbeelden worden de succes- en faalfactoren, maar ook technische aspecten als zetting, heien en grondwaterfluctuatie belicht. Voorgesteld is om een op de praktijk van opdrachtgevers en aannemers toegesneden richtlijn te ontwikkelen voor het realiseren van een archeologievriendelijk bouwplan. Hiermee heeft de opdrachtgever en aannemer een instrument in handen waarmee het proces een minder ad hoc karakter krijgt en de ontwerpfase van een bouwplan effectiever en efficiënter doorlopen kan worden. Door middel van aansprekende praktijkvoorbeelden worden de succes- en faalfactoren, maar ook technische aspecten als zetting,

16 heien en grondwaterfluctuatie belicht. Hierdoor kan niet alleen het proces beter en sneller doorlopen worden, maar kan het bouwplan ook aan technisch inhoudelijke aspecten getoetst worden en kan dit instrument een rol spelen bij het aanbesteden van bouwprojecten. Met deze richtlijn beschikken opdrachtgever en aannemer over een instrument waarmee regie gehouden kan worden, van ontwerpfase tot en met de aanbestedingsfase. Hiermee wordt de kans op vertraging en extra kosten verkleind. B3. Communicatie 2013 Koers SIKB brengt bij archeologische uitvoerders, opdrachtgevers en bevoegd gezag de eisen van de KNA onder de aandacht. SIKB brengt bij de gemeenten zonder archeoloog de KNA, het op adequate wijze werken met archeologische uitvoerders en het stellen van eisen aan archeologisch onderzoek onder de aandacht. Begin 2013 is veel aandacht uitgegaan naar het advies van het CCvD aan de minister van OCW. Verder zal in 2013 relatief veel aandacht uitgaan naar gemeentelijke en provinciale depothouders alsmede opgravingsbedrijven die digitaal gegevens gaan uitwisselen. Verder zal aandacht besteed worden aan het implementeren van nieuwe onderzoekstechnieken, met name geofysische onderzoekstechnieken en de nieuwe eisen in de KNA m.b.t. het omgaan met kwetsbaar vondstmateriaal. De nieuwe eisen hebben namelijk niet alleen gevolgen voor de uitvoering van een onderzoek, maar ook voor het aanbesteden daarvan. Dit laatste sluit aan bij de grote waarde die SIKB/CCvD hechten aan goed opdrachtgeverschap, zowel publiek als privaat. Vooral de eerste vervult in dezen een voorbeeldfunctie. Het CCvD is van mening dat de kwaliteit van de uitvraag dusdanig moet zijn dat deze voorwaarde scheppend is voor het kunnen uitvoeren van werkzaamheden conform de wettelijke eisen en conform de kwaliteitsrichtlijnen (minimaal de KNA en de KNA leidraden op het vlak van methoden en technieken). Het SIKB/CCvD zet zich in 2012 en daarna actief in om de kwaliteit van het opdrachtgeverschap (publiek en privaat) te verbeteren. Website Planning: loopt door in 2013 Beschrijving: verstrekken praktijkgerichte (statische) informatie aan archeologen en anderen. Activiteiten 2013: Onderhoud van de geboden informatie. Verdere uitbouw van bezoekersaantal (thans ca pageviews/maand, waarvan naar schatting ca 25% archeologie) en nieuwe bezoekersgroepen (m.n. gemeenten zonder archeoloog, waterschappen, RWS Waterdienst en projectontwikkelaars). Jaarcongres SIKB Planning: start in 2013 Beschrijving: Doel is discussie en meningsvorming over archeologie en bodem, zowel ie-

17 der afzonderlijk als in onderling verband (bv watergangen bij waterbodemsanering en bij archeologisch onderzoek; opstellen kaartmateriaal bij bodem en bij archeologie). Activiteiten 2013: Congresdag organiseren. Beoogd aantal bezoekers 350 (waarvan 25% archeoloog / gemeentelijke ambtenaar archeologie). SIKBeker voor bodembeheer & archeologie Planning: start in 2013 Beschrijving: Doel is stimuleren van aandacht voor vakmanschap (anders dan via verplichtingen ) via het uitschrijven van een kwaliteitsprijs. Het onderwerp voor de SIKBeker in 2013 is De beste bodemvakman- of vrouw. Nieuwsbrief Archeo@SIKB Planning: loopt door in 2013 Beschrijving: drukwerk. Doelgroep in de eerste plaats archeologische uitvoerders en gemeenten. Activiteiten in 2013: verschijnt in 2013 minimaal 2 maal. Oplage 2000 stuks. B4. Functioneren van de infrastructuur in 2013 Planning: loopt door in 2013 Beschrijving: reguliere vergaderingen ter afstemming van de activiteiten en bepaling van de koers. Vormgeven aan de platformfunctie (dmv personele inspanningen en huisvesting). Activiteiten in 2013: Het SIKB-bestuur vergadert in 2013 naar verwachting vier maal. Het CCvD Archeologie vergadert in 2013 naar verwachting eveneens vier maal. Helpdesk. Projectbegeleiding, financieel management, secretariële ondersteuning. Kantoorkosten (incl huisvesting en accountantskosten). Voor specificatie van bedragen zie de deelbegroting Archeologie 2013.

18 C. Stand van zaken uitvoering Jaarprogramma 2012 In dit onderdeel een overzicht van stand van zaken van de activiteiten die zijn opgenomen in het jaarprogramma 2012: C1 en C2: uitvoeren van beheerprojecten en ontwikkelingsprojecten KNA C3: de communicatie C4: het functioneren van de infrastructuur C1 en C2. Beheer- en ontwikkelingsprojecten KNA Bijdrage aan de Evaluatie van Malta Planning: doorlopend in 2012 Beschrijving: zie onder B1 PRJ 77 Scholing (PASTA) Planning: afgerond Beschrijving: ontwikkelen en uitvoeren van praktijkcursussen voor archeologen. Activiteiten in 2010/2011: Afrondende cursussen tbv senior veldtechnici (ivm hernieuwde openstelling van de regeling voor SVT). PRJ 144/195 Deponeren Planning: doorlopend in 2013 Beschrijving: zie onder B1 PRJ 157 KNA leidraad integrale benadering vooronderzoek Planning: doorlopend in 2013 C3. Communicatie 2012 Afstemming communicatie-activiteiten Beschrijving: na een consultatie van partijen in 2007 (RCE, EGI, VNG, IPO, Erfgoed Nederland) over behoeften aan informatie en initiatieven tot communicatie is geconcludeerd dat de implementatie van de kwalitatief goed werken in de archeologie het meest gediend is met gerichte informatie aan gemeenten zonder archeoloog. SIKB brengt bij deze gemeenten de KNA, het op adequate wijze werken met archeologische uitvoerders en het stellen van eisen aan archeologisch onderzoek onder de aandacht. Activiteiten 2012: Helpdesk (beantwoorden praktijkvragen), informatiedagen over omgaan met kwetsbaar vondstmateriaal en het project harmonisatie depoteisen, de [pakbon e het digitaal uitwisselen, alsmede de aanvulling website op deze onderwerpen. Website Beschrijving: zie B3. Activiteiten 2012: Informatie op website geactualiseerd. Inmiddels heeft de website ca

19 pageviews per maand. Naar schatting is 25% van de bezoekers op zoek naar archeologie-informatie. Jaarcongres SIKB Beschrijving: zie B3. Activiteiten 2012: organisatie congresdag, met 4 separate workshops over archeologie. Ca 350 bezoekers voor zowel bodem als archeologie (ca 25%). SIKBeker voor archeologie Beschrijving: zie B3. Activiteiten in 2012: Categorie in 2012 is degene die de samenhang tussen de sectoren bodem (-bescherming), water (-bodem), archeologie, binnen het grotere begrip omgeving, het beste / meest origineel bevordert, zowel tussen de sectoren onderling als daarbuiten. Uitreiking heeft plaatsgevonden tijdens congresdag op 27 september Nieuwsbrief Archeo@SIKB Beschrijving: zie B3. Activiteiten in 2012: verscheen 2 maal. Oplage 2000 stuks. C4. Functioneren van de infrastructuur 2012 Beschrijving: zie B4. Activiteiten 2012: het SIKB-bestuur vergaderde in 2012 vier maal, het CCvD Archeologie vijf maal.