Rol en werkwijze van de diëtist in de BeweegKuur
|
|
- Camiel Dekker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Rol en werkwijze van de diëtist in de BeweegKuur NISB ontwikkelt de BeweegKuur met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met NHG, LVG, NVDA, KNGF, LHV, DVN, NVD, NDF en VSG. Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) P Postbus 64, 6720 AB BENNEKOM T F E info@nisb.nl W W NISB/09/35161/KBR/cbt 1
2 Inleiding Voor u ligt de handleiding groepsvoorlichting voeding voor diëtisten die betrokken zijn bij de BeweegKuur. De groepvoorlichting over voeding is een onderdeel van het begeleidingstraject voor de patiënt. Deze groepsvoorlichting wordt in nauwe samenwerking met de leefstijladviseur vormgegeven door de diëtist. In deze handleiding vindt u achtereenvolgens in hoofdstuk 1 de randvoorwaarden voor het vormgeven van de bijeenkomsten. In hoofdstuk twee worden handvatten gegeven voor de voorbereiding; keuze in doel en aanpak van de bijeenkomsten. Voor de daadwerkelijke uitvoering van de bijeenkomst vindt u handige tips in hoofdstuk 3. Wij hopen u hiermee meer houvast te bieden bij de opzet en uitvoering van de groepsbijeenkomsten. Mocht u naar aanleiding van deze handleiding of uw ervaringen in de praktijk nog vragen of tips hebben, dan kunt u zich richten tot dirk.schaars@nisb.nl. Namens het NISB projectteam en alle partners van de BeweegKuur wensen wij u veel succes! NISB/09/35161/KBR/cbt 2
3 Inhoudsopgave 1. Introductie en randvoorwaarden 5 2. De voorbereiding: keuze in doel en aanpak 9 3. De uitvoering 11 NISB/09/35161/KBR/cbt 3
4 NISB/09/35161/KBR/cbt 4
5 1. Introductie en randvoorwaarden 1.1 Achtergrond De BeweegKuur stimuleert en begeleidt patiënten met diabetes type 2 bij de gedragsverandering naar een actieve leefstijl. Dit betekent dat de patiënt op een verantwoorde wijze start met beweegactiviteiten. Een tweede vast en belangrijk onderdeel van de begeleiding is de aandacht voor gezonde voeding. Meer bewegen en een verbetering van het voedingspatroon en een eventueel daarmee gepaardgaande gewichtsreductie hebben een gunstig effect op het verloop van diabetes type 2. Om de patiënt verantwoord te laten starten met bewegen volgt er volgens de NHG standaard een verwijzing naar een diëtist. De reguliere zorg vergoed 4 uur begeleiding door de diëtist. De dietist bespreekt de noodzakelijk aanpassingen in het voedingspatroon, rekening houdende met de medicatie en de gewenste beweegactiviteit. Gedragsverandering ten aanzien van gezonde voeding staat ook op de agenda van de diëtist. Binnen de BeweegKuur worden haar adviezen herhaald en bekrachtigd door de leefstijladviseur die de patiënt op regelmatige basis ziet. Als de patiënt start met de BeweegKuur wordt hij/zij standaard voor tenminste 1 individueel consult doorverwezen naar de diëtist om noodzakelijke aanpassingen in het voedingspatroon verbandhoudend met het starten met bewegen besproken. Hiernaast worden er voor de patiënt 5 groepvoorlichtingen over de relatie voeding, bewegen en diabetes georganiseerd. 1.2 Waarom groepsvoorlichting? Groepsvoorlichting over gezonde voeding is een middel om meerdere patiënten tegelijkertijd voor te lichten. Door onderling kennis en ervaring uit te wisselen, kunnen de deelnemers van elkaar leren hoe ze om kunnen gaan met (terugkerende) problemen. Een goede groepsdynamiek kan het proces van gedragsverandering bij de deelnemers in positieve zin stimuleren. Het onderlinge contact en de directe feedback die de diëtist terugkrijgt, is een goede aanvulling op de individuele begeleiding door de leefstijladviseur. 1.3 Doel van de groepsvoorlichting 1. Ondersteunen van de gedragsverandering naar een gezonde en actieve leefstijl door uitwisselen van kennis en ervaringen over diabetes, voeding en bewegen. 2. Patiënten leren verantwoordelijk om te gaan met het individuele voedingspatroon in combinatie met bewegen. Dit resulteert in veilig en verantwoord bewegen bij patiënten met (een verhoogd risico op) diabetes type Frequentie en duur De BeweegKuur duurt per patiënt 1 jaar. Binnen dat jaar krijgt de patiënt naast de reguliere contacttijd (tenminste 1 consult) met de diëtist 5 keer een groepsvoorlichting aangeboden. De bijeenkomsten worden op regelmatige basis gedurende het jaar aangeboden, bij voorbeeld om de 6-8 weken. Afhankelijk van inhoud van de groepsbijeenkomsten kan er voor gekozen worden om de eerste bijeenkomsten korter na elkaar te plannen en bij de laatste een langere periode te hanteren. Bijvoorbeeld wanneer bij de eerste bijeenkomst een voedingsdagboek wordt meegegeven, dan moet de volgende bijeenkomst na een week of 3 gepland worden anders is men het allang vergeten. De duur van de bijeenkomsten is in principe 2 uur. Desgewenst kan ervoor gekozen worden om 5 keer 1 uur voorlichting te verzorgen. Dit is wenselijk als er bijvoorbeeld meer dan 15 deelnemers zijn en je twee keer een groep gaat begeleiden of bijvoorbeeld wanneer je verwacht dat 2 uur te lang is voor het onderwerp wat je wilt bespreken. Afhankelijk van de lokale situatie (aantal patiënten, voorlichtingsbehoefte etc) kan de frequentie, de planning en de duur in overleg met de leefstijladviseur worden bepaald. De leefstijladviseur kan bijvoorbeeld ook besluiten om van de 2 uur groepsvoorlichting er 1 uur te laten verzorgen door de diëtist en 1 uur zelf op andere wijze in te vullen. In dit voorbeeld kunnen er dus 10 bijeenkomsten van twee uur worden georganiseerd. NISB/09/35161/KBR/cbt 5
6 1.5 Kosten Voor de patiënt zijn er geen kosten verbonden aan de groepsvoorlichting. Voor de totale organisatie en uitvoering van de groepsvoorlichtingen wordt er vanuit de BeweegKuur tijdens de pilotfase een budget beschikbaar gesteld. Vanuit dit budget kunnen 5 bijeenkomsten van 2 uur inclusief 1 uur voorbereidingstijd gefinancierd worden. Dit betekent dat de diëtist in totaal 15 uur kan declareren. (ook als de uren over meerdere bijeenkomsten worden verspreid). Overleg met de ROSadviseur en de organiserende leefstijladviseur over je uurtarief voor de voorbereiding en de uitvoering van de bijeenkomsten (vanwege het beperkte budget kan dit maximaal zijn). 1.6 Organisatie De leefstijladviseur is verantwoordelijk voor de organisatie van de groepsvoorlichtingen. Zij bepaalt in overleg met de diëtist een datum, regelt de locatie en nodigt de deelnemers uit. De leefstijladviseur is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de voedingsvoorlichting. Deze taak ligt vanzelfsprekend bij de diëtist. Als wordt overeengekomen dat de diëtist 1 uur verzorgd en de leefstijladviseur een tweede uur dan is zij wel verantwoordelijk voor de invulling hiervan. 1.7 Thema s en onderwerpen Centraal tijdens de bijeenkomsten staat de relatie tussen de aandoening diabetes type 2, (starten met) bewegen en gezonde voeding. Hieraan gekoppeld zijn er veel mogelijke onderwerpen voor de inhoud van de bijeenkomsten. De inhoud van de groepsvoorlichting, en de wijze waarop deze plaats vindt, is mede afhankelijk van de samenstelling van de doelgroep. Indien er veel aanmeldingen zijn, kan je er als dietist uiteraard voor kiezen om de groepen zelf samen te stellen. Hierbij kunnen een aantal factoren een rol spelen in de keuze voor een samenstelling zoals de aanwezige problematiek (overgewicht, pre-diabeten, diabeten), evenals taalbeheersing of achtergrondkennis en ziekte-inzicht. Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de vragen die leven in de groep, is het raadzaam om in de eerste groepsbijeenkomst aandacht te besteden aan deze vragen. Voorbeeld voor opbouw van groepsbijeenkomsten zou kunnen zijn: Bijeenkomst 1: Algemene informatie, Richtlijnen Goede Voeding Bespreken welke vragen er leven bij de groepsdeelnemers. Aan de hand van thema s deelnemers laten kiezen welke onderwerpen er in volgende bijeenkomsten aan de orde komen. Voorbeelden van thema s: - richtlijn diabetes, Koolhydraatverdeling, ed - verantwoord afvallen - voeding tijdens sporten, hypo s - feiten en fabels, sportdranken - tussendoortjes, verantwoord snoepen, light producten - emotie eten (eetbuien, stress, ) - betaalbaar gezond eten, supermarktbezoek - feestjes, vakantie, bijzondere gelegenheden - overig (eigen inbreng deelnemers) (Al naar gelang de vragen kunnen thema s geclusterd of anders ingedeeld worden) 1.8 Groepsomvang Wil je ervaringen uitwisselen, vaardigheden oefenen en gelegenheid geven om vragen te stellen, dan zal de groep niet te groot moeten zijn, liefst niet meer dan personen. Met een kleinere groep kun je ook heel intensief werken. Plan voor je bijeenkomsten voldoende NISB/09/35161/KBR/cbt 6
7 tijd in voor het beantwoorden van vragen en reacties van de deelnemers. Je kunt dan optimaal aansluiten bij wat er in de groep leeft. Voor de start van de groepsbijeenkomsten is het wenselijk om zoveel mogelijk deelnemers tegelijk te laten instromen. Hierdoor kweek je gemakkelijker onderling vertrouwen en kan samen de inhoud van de groepssessies worden bepaald. 1.9 Vormgeven bijeenkomsten Stel het doel van de bijeenkomst zo concreet mogelijk vast. Niet alleen de inhoud van de voorlichting, maar stel ook vast wat je precies wilt bereiken: wil je alleen kennis overdragen of wil je vaardigheden aanleren of ook gedragsverandering bereiken? Afhankelijk van je doelstelling kies je de werkvorm. Er zijn verschillende werkvormen mogelijk, bijvoorbeeld een lezing of een groepsdiscussie. Kennis overdragen wordt in het algemeen negatiever beoordeeld door deelnemers. Discussie en interactie zijn belangrijke elementen in een voorlichtingsbijeenkomst. Zaken beklijven beter en bijeenkomsten worden door deelnemers positiever beoordeeld. Daarnaast bepaalt de doelgroep, aan wie je voorlichting wilt geven, ook de meest geschikte werkvorm. Gaat het bijvoorbeeld om mensen met een laag opleidingsniveau? Of gaat het om voorlichting aan allochtonen? Zeker in het laatste geval is specifiek aandacht en invulling wenselijk. Denk aan het gebruik van een tolk. In het volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de voorbereiding van de bijeenkomsten. Je krijgt handvatten voor het opstellen van de doelen en de keuze van de werkvromen. Ook wordt er aandacht besteed aan de evaluatie van de bijeenkomsten. NISB/09/35161/KBR/cbt 7
8 NISB/09/35161/KBR/cbt 8
9 2. De voorbereiding: keuze in doel en aanpak Onderstaande punten maken deel uit van je voorbereiding op de groepsbijeenkomst. Zorg ervoor dat je deze punten voor de bijeenkomst goed uitwerkt. 2.1 Doelstellingen 1 Vraag jezelf vooraf duidelijk af wat je wilt bereiken. Ga bij het vaststellen van de doelstelling zoveel mogelijk uit van de vragen, behoeften, ervaringen en sociale achtergrond van de deelnemers. In de voorlichting gaat het niet alleen om het geven van informatie. De mening en de houding van de deelnemers ten aanzien van gezondheidsthema's komen bij een voorlichtingsbijeenkomst ook aan de orde. Zoek naar concrete, realistische en meetbare doelen en formuleer ze expliciet. Goed omschreven doelstellingen zijn zeer belangrijk bij de voorbereiding en onmisbaar voor de evaluatie. Maak daarbij onderscheid tussen kennis, houding en vaardigheid. Begin een doelstelling op het gebied van kennis als volgt: De deelnemer kent. Gaat het om houding, begin dan met: De deelnemer is bereid tot. Start bij vaardigheidsdoelen met: De deelnemer kan. 2.2 Ken je publiek Luister goed in informele contacten met de patiënten, welke gezondheidsvragen en thema s hen bezig houden. Hoe wordt er over gepraat. Betrek zomogelijk de doelgroep bij de keuze van de thema s van je voorlichting. Als je zelf geen direct contact (meer) hebt met de BeweegKuurpatiënten, bespreek de onderwerpen dan met de leefstijladviseur. 2.3 Kies een werkvorm Groepsvoorlichting is vaak een mix van werkvormen. Afhankelijk van je doel, kun je kiezen voor verschillende werkvormen. Wanneer je informatie wilt overdragen, kennis en inzicht wilt vergroten, kun je bijvoorbeeld kiezen voor een lezing, een vraag-leer-gesprek, of een vragenspel. Wanneer je vaardigheden wilt aanleren kun je kiezen voor de instructie, een demonstratie of rollenspel. Wanneer je meningsvormend te werk wilt gaan of de houding ten aanzien van een onderwerp wil wijzigen kun je kiezen voor de groepsdiscussie naar aanleiding van een video of stellingen of voor een spelvorm. De vorm die je kiest bepaalt in hoeverre de deelnemers een inbreng in de voorlichting kunnen hebben. Is het de bedoeling dat ze alleen maar luisteren of wil je ze zelf actief iets laten doen, zoals vragen stellen, ervaringen uitwisselen, een probleem oplossen, informatie opzoeken en verwerken. Het zal van je doel, maar ook van de ervaring, die de deelnemers hebben met dergelijke activiteiten, afhangen hoe actief je de deelnemers mee kunt laten doen. Het effect van de voorlichting vergroot wanneer de deelnemers zelf de informatie die je geeft kunnen toepassen in hun eigen situatie. Met de keuze van werkvormen kun je dit stimuleren. Neem die afwisseling in je planning mee. Ga daarbij na of je aanpak uitvoerbaar is, zowel met je groep als in de ruimte (én de tijd) die je tot je beschikking hebt. De lezing Een lezing is geschikt wanneer je éen specifiek kennisdoel voor ogen hebt, bijvoorbeeld toelichting geven op de schijf van vijf. De lezing kan op zichzelf staan, waarbij de diëtist na of tijdens een verhaal vragen beantwoordt. Bij kleinere groepen volgt vaak nog een groepsdiscussie. Het werkt goed als het verhaal ondersteund wordt met beelden. Dit kan met een PowerPoint presentatie, overhead of platen. Zorg er wel voor dat de techniek het contact met de groep niet te veel verstoort. Een lezing moet niet langer dan twintig minuten duren. Je kunt bij kleinere groepen ook kiezen voor een vraag-leer gesprek. Het verhaal wordt aan de hand van vragen aan de deelnemers opgebouwd. Zij zijn actiever betrokken en je kunt steeds checken of de informatie aansluit bij de kennis die al aanwezig is. 1 Praktijkwerk, Groepsvoorlichting aan allochtonen, NIGZ NISB/09/35161/KBR/cbt 9
10 De groepsdiscussie De groepsdiscussie is geschikt om mensen op houdingsniveau te beïnvloeden. Tijdens de groepsdiscussie kan het publiek de zojuist aangeboden informatie verwerken. Bovendien beschikken de deelnemers zelf vaak over belangrijke aanvullende informatie. Door de groepsdynamica kan, naast de houding, ook het gedrag zélf veranderen. De kracht van die groepswerking hangt echter af van meerdere factoren, waaronder het aantal keren dat men al bij elkaar is gekomen, een gevoel van veiligheid om open te spreken, of de deelnemers bekenden van elkaar zijn. Tijdens de groepsdiscussie is de diëtist de katalysator en groepsprocesbewaker bij het uitwisselen van informatie en ervaringen. Hierbij worden patiënten zich bewust van de eigen problemen, waardoor men vervolgens naar oplossingen kan zoeken. De diëtist start het gesprek met de groep, bijvoorbeeld door een stelling of een startvraag te lanceren. Vervolgens laat je het gesprek tot ontwikkeling komen. Als de doelgroep weinig ervaring heeft met deze manier van werken, bestaat wel het gevaar dat ze de stelling als de persoonlijke mening van de diëtist opvatten. Vooral als je een uitdagende stelling hebt gekozen, zal het moeilijk zijn tijdens de bijeenkomst nog duidelijk te maken dat je er zelf anders over denkt. Andere mogelijkheden om een discussie op gang te brengen zijn het voorbeeldverhaal of het rollenspel. De diëtist kan het voorbeeld verhaal vertellen of een film(fragment) laten zien. Het voordeel van een voorbeeldverhaal is dat alle deelnemers kunnen reageren op dezelfde ervaring. Het is een ervaring van iemand buiten de groep; het is dus niet bedreigend om daar over te praten. De deelnemers kunnen het oneens zijn, zonder dat ze direct iemand in de groep beledigen. Ze zijn vaak gewend om op een indirecte manier te praten. Zo n voorbeeldverhaal stimuleert de deelnemers de eigen soortgelijke ervaring in te brengen. Vooral als het verhaal goed aansluit op hun eigen ervaringen, zullen er heel wat andere verhalen loskomen. Een rollenspel kan gebruikt worden om bepaalde meningen te verduidelijken, maar bijvoorbeeld ook om je in een andere mening te verplaatsen. Ook het uitproberen van verschillende oplossingen is via een rollenspel mogelijk. Voor een rollenspel is het wel nodig dat de deelnemers zich een beetje thuis voelen in de groep en gewend zijn aan rollenspel of aan toneelspelen. 2.4 Evalueer de bijeenkomst Het vooraf formuleren van doelstellingen is een voorwaarde om in de evaluatie te meten of je je doel bereikt hebt en of de keuzes die bij de voorbereiding zijn gemaakt, goede keuzes waren. Ook dient een evaluatie om na te gaan of de uitvoering van de voorlichting volgens plan is verlopen en zo niet, wat er anders is gegaan. Evaluatie is belangrijk, omdat je daarmee de gemaakte fouten een volgende keer misschien kunt vermijden. Vaak gun je je geen tijd voor een evaluatie. Toch kan een goede evaluatie je veel tijd besparen bij de voorbereiding van een volgende bijeenkomst. NISB/09/35161/KBR/cbt 10
11 3. De uitvoering In dit hoofdstuk vind je handige tips voor de uitvoering van de bijeenkomst. Je kunt de aandachtpunten ook gebruiken als checklist na de voorbereidingsfase (hoofdstuk 2). 3.1 De ontvangst Plan altijd genoeg tijd voor de ontvangst, zodat de deelnemers even de tijd hebben om elkaar te begroeten en bij te praten. Iemand zal de deelnemers moeten ontvangen en voor koffie en/of thee moeten zorgen. Bij een nieuwe groep of een losse themabijeenkomst kan het nuttig zijn als er iemand is die deze taken op zich neemt (leefstijladviseur en/ of diëtist). Bij een bestaande groep lopen deze zaken vanzelf en zullen de deelnemers deze taken gaan overnemen. 3.2 Het starten van de bijeenkomst Bij een nieuwe groep of bij een eenmalige bijeenkomst is het belangrijk dat de je in het begin goed uitlegt wat de bedoeling van de bijeenkomst is, hoe het programma in elkaar zit, wie jij bent (en eventueel bij aanwezigheid van anderstaligen, wie de tolk is), welke taak je hebt en wat er van de deelnemers wordt verwacht. Het hangt van je doel af hoeveel tijd je besteedt aan een kennismakingsronde. Bij een nieuwe groep die waarschijnlijk ook verder samen activiteiten zal gaan ondernemen, is het leuk om iedereen iets over zichzelf te laten vertellen: naam, werk, kinderen, waar komt men vandaan, waarom is men naar deze bijeenkomst gekomen, enzovoort. Bij een eenmalige bijeenkomst heeft en uitgebreide kennismaking niet zoveel zin. In dat geval is een kort kennismakingsrondje voldoende. Laat daarbij de mensen vooral wat gegevens vertellen die voor het thema belangrijk zijn. Bij een bestaande groep zul je op een andere manier beginnen. De kennismaking is niet meer nodig, maar het kan wel leuk zijn een rondje met uitwisseling van nieuwtjes te houden. Vooral als die nieuwtjes gaan over de onderwerpen die in eerdere bijeenkomsten aan de orde zijn geweest of nog zullen komen. Als diëtist kun je het gesprek door je vragen sturen. Juist door zo n informeel begin kun je veel informatie over de vragen en wensen van de deelnemers te horen krijgen. Tevens kunnen allerlei dringende vragen tijdens zo n rondje al worden gesteld. Daardoor zullen sommige deelnemers straks rustiger aan de voorlichtingsbijeenkomst kunnen meedoen. De diëtist moet ook in een bestaande groep iedere keer duidelijk maken wat de bedoeling van de bijeenkomst is, en zonodig samenvatten wat er in de vorige bijeenkomsten is gebeurd, zodat de deelnemers de draad weer op kunnen pakken. 3.3 Kies voor een passende informatieoverdracht Er zijn verschillende manieren om informatie over te dragen. Je kunt kiezen voor een methode waarbij de deelnemers zelf aan de slag moeten of voor een aanpak waarbij ze alleen maar hoeven te luisteren. De werkvormen zijn in hoofdstuk 2 Keuze in doel en aanpak al besproken. Het hangt van je doel en de ervaring van de groep af welke manier het beste zal werken. Hieronder staan, waarschijnlijk reeds bekende, algemene uitgangspunten opgesomd, waar je bij het geven van informatie rekening mee moet houden: - Sluit aan bij de kennis (zowel schoolkennis als ervaringskennis) van de deelnemers. Dit betekent dat je door het bespreken van concrete situaties, ervaringen en het stellen van vragen de kennis van de deelnemers moet toetsen. Vooral als je dit vooraf niet hebt kunnen doen, zul je hiervoor tijd moeten inruimen. - Bied niet teveel nieuwe informatie tegelijk aan. De informatie moet zo concreet en NISB/09/35161/KBR/cbt 11
12 praktisch mogelijk zijn. Ga van concrete naar meer algemene informatie en daarna weer terug naar concrete situaties. - Gebruik zoveel mogelijk voorbeelden en visueel materiaal. Vermijd het gebruik van vaktaal. - Deel de informatie in kleine eenheden in en vat regelmatig de aangeboden informatie samen. Toets of de deelnemers het ook hebben begrepen. Herhaal zonodig de informatie. Bied mogelijkheden aan om de nieuwe informatie te verwerken en in te passen in de eigen zienswijze of bij de situatie van de deelnemers. Vaak willen mensen steeds meer weten en stellen ze heel gedetailleerde vragen. Probeer die vragen dan algemeen te maken, zodat het antwoord voor de andere deelnemers ook interessant is. De voorlichting moet geen vraag- en antwoordspelletje worden tussen één of twee deelnemers en de diëtist. 3.4 Let op je houding Anticipeer en let op (non)verbaal gedrag van de deelnemers en probeer iedereen te bereiken met je boodschap door deelnemers aan te kijken en niet te vaak of te lang met je rug naar het publiek te staan. Een actieve houding werkt aanstekelijk. Spreek goed verstaanbaar en niet te snel ook niet als je in tijdsnood komt. Vermijd gebaren die de aandacht afleiden, zoals spelen met een pen. 3.5 Wees bedacht op verschillen Bij patiëntengroepen denken we soms ten onrechte dat de deelnemers allemaal in dezelfde positie verkeren, gezamenlijke belangen en gelijke (gezondheids)- vragen hebben. In de praktijk zijn er natuurlijk grote verschillen tussen de deelnemers onderling. Bij het geven van (gezondheids)voorlichting in groepsverband zal de diëtist hier rekening mee dienen te houden. Kleine verschillen in opvattingen en interesses zullen de discussie verlevendigen. Verschillende gezichtspunten kunnen stimulerend werken in het voorlichtingsproces. Maar bij grote verschillen kunnen subgroepen ontstaan en zal vaak een van deze partijen afhaken of zich gaan afzetten tegen de andere groep. De deelnemers zijn dan alleen bezig met het verdedigen van het eigen gelijk en daardoor zullen ze weinig openstaan voor nieuwe informatie en andere meningen van de diëtist of de andere deelnemers. Het positieve effect van de groepsvoorlichting kan dan verloren gaan. 3.6 Houd het midden Zorg bij het leiden van een groepsgesprek voor een goede balans tussen een overzichtelijke, strakke structuur en een situatie waarin veel vrijheid voor de deelnemers is om praktijkvoorbeelden en voorbeelden in te brengen. Leiding geven gaat in een golfbeweging: het ene moment is de groepsleider bezig met stimuleren, het andere moment met samenvatten en vervolgens houdt hij zich weer op de achtergrond. Wees je ervan bewust dat bij Nederlanders een bepaalde manier van discussiëren sterk ingeburgerd is. Het tegenover elkaar zetten van meningen, het aanscherpen van argumenten, het uiten van kritiek worden over het algemeen geaccepteerd. Houd daarbij in de gaten wanneer er deelnemers zijn die hier wel moeite mee hebben. 3.7 Bewaak de inhoud Houd steeds het doel van je voorlichting voor ogen en bekijk op welke opmerkingen je misschien dieper moet ingaan, of dat je iets moet toevoegen of samenvatten. Stel hierbij gerichte vragen en luister goed. Let niet alleen op datgene wat de spreker zegt, maar ook op diens lichaamstaal. Wil je iemand aanmoedigen vooral door te gaan met praten, stel dan open vragen. Hierbij kun je als diëtist ook gebruik maken van het zogenoemde spiegelen: verplaats je in de ander en probeer vervolgens in je eigen woorden weer te geven wat diegene ervaart. Je kunt de deelnemers ook confronteren, bijvoorbeeld met gevoelens waarvan jij denkt dat ze bij hen een rol spelen. NISB/09/35161/KBR/cbt 12
13 3.8 Bewaak de procedure Let erop dat de verschillende groepsleden hun optimale bijdrage kunnen leveren aan het proces. Rem de praters, stimuleer de zwijgers. Iedereen moet zich op zijn gemak voelen. Hou ook in de gaten of er geen onderdrukte gevoelens leven in de groep, die het proces nadelig kunnen beïnvloeden. Gaan mensen onderling praten, haal ze er dan weer bij. Bespreek na afloop de overeengekomen punten en de meningsverschillen en vat tenslotte het resultaat samen (is het doel bereikt?). Aanrader is om tijdens de bijeenkomst aantekeningen te maken. Wie zegt wat? Wat is de kern? Maak ten slotte afspraken voor een eventuele volgende bijeenkomst en geef desgewenst huiswerk mee. 3.9 Bewaak de tijd Bij een voorlichtingsbijeenkomst is het natuurlijk belangrijk om de tijd in de gaten te houden. Het gebeurt regelmatig dat een onderdeel veel meer tijd kost dan gepland was, omdat de deelnemers over dit punt heel veel vragen hebben. Vaak is het dan zinvoller hierop in te gaan dan je strak aan de planning te houding. Je moet als diëtist dan snel beslissen welk onderdeel van de bijeenkomst je kunt laten vervallen. Als je werkt in een cursusvorm, heb je de mogelijkheid onderwerpen door te schuiven naar de volgende keer. Bij een eenmalige bijeenkomst is dit moeilijker; dan moet je toch zorgen dat de informatie die je wilde geven in hoofdlijnen aan bod komt. Het kan ook gebeuren dat een onderwerp helemaal niet aanslaat, zodat je daar veel minder tijd aan hoeft te besteden dan je had gepland. Zorg daarom altijd dat je wat extra onderwerpen en materiaal achter de hand hebt om dergelijke situaties op te vangen Gebruik hulpmiddelen/materialen Gebruik je hulpmiddelen, zorg dan dat je van tevoren weet hoe ze werken en of ze werken. De demonstratie Voor de gedragsverandering is de demonstratie van grote waarde. Je laat immers zien hoe je iets daadwerkelijk moet doen. Tijdens het voordoen kun je uitleggen waarom je iets doet. De deelnemers kunnen direct reageren als ze iets niet begrijpen. Als het mogelijk is, kunnen de deelnemers ook zelf oefenen. Je kunt dan direct zien of de demonstratie goed is overgekomen. Wandplaten en/of video Als het niet mogelijk is zelf iets te demonstreren, kun je ook gebruik maken van wandplaten, video en dergelijke. Zorg bij de voorbereiding dat je een alternatief achter de hand hebt als bijvoorbeeld de video het niet doet. Deelnemers accepteren meestal gemakkelijk een verandering in het programma. Maar ze zullen ontevreden naar huis gaan, als de halve bijeenkomst is besteed aan het drukken op allerlei toetsen van de apparatuur. Voor verschillende soorten groepsbijeenkomsten kunnen verschillende hulpmiddelen nodig zijn zoals: een microfoon, dia's, flip-over, schoolbord, overheadprojector, beamer, video(recorder), dvd(speler), foto's, tekeningen, wandplaten, demonstratiemateriaal. Na de groepsvoorlichting kun je eventueel schriftelijk materiaal mee naar huis geven Ten slotte: evalueer Wanneer je evalueert, kijk je naar vooraf gestelde doelen, de gehanteerde werkvorm, gebruikte hulpmiddelen en het groepsproces. Voor een goede evaluatie is het belangrijk dat je een antwoord krijgt op de volgende vragen: - Sloot de informatie aan bij de wensen en ervaringen van de deelnemers? - Was de informatie duidelijk en voldoende? - Hadden de deelnemers genoeg inbreng? - Werkte de voorlichting zoals bedoeld? Bijvoorbeeld: lokte ze een discussie uit en kwamen verschillende meningen naar voren? Als de deelnemers aan groepsvoorlichting (semi) analfabeet zijn, kan dit het beste mondeling NISB/09/35161/KBR/cbt 13
14 gebeuren. Dit is vooral geschikt in groepen tot ongeveer vijftien personen. Vragen hoe de deelnemers de bijeenkomst vonden of wat ze gemist hebben, blijft een moeilijk punt. Vaak zul je alleen een beleefdheidsantwoord krijgen. Probeer daarom dit soort vragen zo concreet mogelijk en positief te stellen. Bijvoorbeeld niet: Hoe vonden jullie het? maar Wat vond je het leukst, het interessants? of: Waar zou je meer over willen horen?. Vaak hoor je achteraf bij een informeel praatje eerder hoe de deelnemers het vonden dan bij een officiële evaluatie tijdens de bijeenkomst. Evalueren hoeft overigens niet alleen binnen en met de groep te gebeuren, het kan ook met medeorganisatoren of collega s. Naar aanleiding van de uitkomsten kun je besluiten de voorlichting de volgende keer aan te passen. NISB/09/35161/KBR/cbt 14
BeweegKuur. Algemene informatie
BeweegKuur Algemene informatie De BeweegKuur is met subsidie van het ministerie van VWS ontwikkeld door het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen, in samenwerking met veel partners in de gezondheidszorg.
Nadere informatieFunctieprofiel van de sport- en bewegingsleider betrokken bij de BeweegKuur
Functieprofiel van de sport- en bewegingsleider betrokken bij de BeweegKuur NISB ontwikkelt de BeweegKuur met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met NHG, LVG, NVDA, KNGF, LHV, DVN,
Nadere informatieFunctieprofiel van de fysiotherapeut met aanvullende scholing binnen de BeweegKuur
Functieprofiel van de fysiotherapeut met aanvullende scholing binnen de BeweegKuur NISB ontwikkelt de BeweegKuur met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met NHG, LVG, NVDA, KNGF, LHV,
Nadere informatieBECCI: Behaviour Change Counselling Inventory
Pagina 1 van 7 BECCI: Behaviour Change Counselling Inventory Voorafgaand aan het gebruik van de BECCI checklist: Maak a.u.b. gebruik van de toegevoegde handleiding met een gedetailleerde uitleg over hoe
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatieBeweegKuur. Algemene informatie
BeweegKuur Algemene informatie Start in huisartsenpraktijk Vaak start de BeweegKuur bij de huisarts. De huisarts signaleert of iemand in aanmerking komt om mee te doen met de BeweegKuur. Van belang is
Nadere informatieChecklist Gesprek voeren 2F - handleiding
Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de
Nadere informatieGESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een
Nadere informatieStappenplan voor het vormgeven van lokale samenwerking
Stappenplan voor het vormgeven van lokale samenwerking NISB ontwikkelt de BeweegKuur met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met NHG, LVG, NVDA, KNGF, LHV, DVN, NDF en VSG. Nederlands
Nadere informatieChecklist Presentatie geven 2F - handleiding
Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Inleiding De checklist Presentatie geven 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een presentatie moeten kunnen geven op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht
Nadere informatieWat is assertiviteit en hoe kan het je helpen met je persoonlijke wellness?
Wellness Ontwikkelings Activiteit Assertief zijn Hoe deze techniek je leven kan verbeteren Voordelen Meer zelfvertrouwen Meer geloof in je eigen kunnen Eerder nee durven te zeggen Vermindering van Weinig
Nadere informatieRotterdams Ambassadrices Netwerk
De ambassadrice als werver van inburgeraars 1. Inleiding; eigen ervaringen 2 A. Wat is werven 2 B. Het belang van werven 2 C. Verwachtingen 3 D. Rollenspel 4 E. Opdracht 4 2. Voortraject: 4 A. Doel 4 B.
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieCommunicatie. ontvanger. zender. boodschap. kanaal. feedback
FEEDBACK GEVEN EN ONTVANGEN Communicatie coderen decoderen zender boodschap kanaal ontvanger feedback - interpretatiekader Communicatie LSD Techniek - Luisteren - Samenvatten - Doorvragen LSD Techniek
Nadere informatieBasistraining Voorlichting geven Hand-out
Basistraining Voorlichting geven Hand-out Welkom bij de basistraining Voorlichting geven. Leuk dat je je hebt opgegeven om meer te weten te komen over voorlichting geven, voorlichtingen voorbereiden en
Nadere informatieSPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL
SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL Bij werken, zowel betaald als vrijwillig, hoort leiding krijgen of leiding geven. De vraag wat effectief leiderschap is houdt dan ook veel mensen bezig. De meningen hierover
Nadere informatieLuisteren en samenvatten
Luisteren en samenvatten Goede communicatie, het voeren van een goed gesprek valt of staat met luisteren. Vaak denk je: Dat doe ik van nature. Maar schijn bedriegt: luisteren is meer dan horen. Vaak luister
Nadere informatieHet houden van een spreekbeurt
Het houden van een spreekbeurt In deze handleiding staan tips over hoe je een spreekbeurt kunt houden. Waar moet je op letten? Wat moet je wel doen? En wat moet je juist niet doen? We hopen dat je wat
Nadere informatieEerste Hulp bij Teamontwikkeling. Inhoud. Doel. Een set tools die je kunt inzetten tijdens teamvergaderingen.
Eerste Hulp bij Teamontwikkeling Inhoud Een set tools die je kunt inzetten tijdens teamvergaderingen. Doel Teamleiders en teamcoördinatoren helpen om vergaderingen effectiever en leuker te maken, en de
Nadere informatieI n l e i d i n g. Deze brochure bestaat uit twee delen: 1. Een verhaal waarin Kids in Action wordt uitgelegd voor kinderen (pagina 4 t/m 10).
Leefstijlprogramma voor kinderen en jongeren met overgewicht (begeleiding door kinderarts, beweeg- & leefstijladviseur, fysiotherapeut en diëtist) Wat beweegt jou? Kids in Action 2 I n l e i d i n g Kids
Nadere informatieProgramma. Verbale en non-verbale communicatie Pauze Interactiviteit
Methodiek les 2 Programma Verbale en non-verbale communicatie Pauze Interactiviteit Verbale en non-verbale communicatie Verbale en non-verbale communicatie Waaraan denk je? Non-verbale communicatie Oogcontact
Nadere informatieGroep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis (dubbele les) Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis voorbereiding. Leerkrachtinformatie
Leerkrachtinformatie (dubbele les) Lesduur: 2 x 50 minuten (klassikaal) Introductie van de activiteit 1. Deze klassikale les bestaat uit twee delen: Voorbereiding Uitvoering voorbereiding Lesduur: 50 minuten
Nadere informatieNederlands in Uitvoering
Nederlands in Uitvoering Leerjaar 1 Sport & spel Een mondelinge instructie begrijpen Algemene modulegegevens Leerjaar: 1 Taaltaak: Een mondelinge instructie begrijpen Thema: Sport & spel Leerstijlvariant:
Nadere informatieMotiverende gespreksvoering
Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari
Nadere informatiePersoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling
PAPI PAPI Coachingsrapport Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling Alle rechten voorbehouden Cubiks Intellectual Property Limited 2008. De inhoud van dit document is relevant op de afnamedatum en bevat
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar
DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht
Nadere informatieHandleiding Vergadertechnieken
Handleiding Vergadertechnieken Zelfstudie en rapporteren Bij OGO leer je niet alleen via het actief deelnemen aan groepsdiscussies, maar ook via het individueel uitvoeren van zelfstudieopdrachten (ZSO).
Nadere informatieZelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen.
Zelfstandig werken Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Visie Leerlinggericht: gericht op de mogelijkheden van
Nadere informatieDe vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën:
> Categorieën De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën: 1 > Poten, vleugels, vinnen 2 > Leren en werken 3 > Aarde, water,
Nadere informatieTraining. Vergaderen
Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12
Nadere informatieAnnette Koops: Een dialoog in de klas
Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een
Nadere informatieMeningsvorming: jij en vluchtelingen
Meningsvorming: jij en vluchtelingen Korte omschrijving Het kan uw leerlingen bijna niet ontgaan zijn dat de Europese Unie te maken heeft met een grote stroom vluchtelingen. Sinds een paar maanden is dit
Nadere informatieNieuwsbrief 3 De Vreedzame School
Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Blok 3 Blok 3: We hebben oor voor elkaar Blok 3: Algemeen: In dit blok stimuleren we de kinderen om oor voor elkaar te hebben. De lessen gaan over communicatie, over praten
Nadere informatieEen stagiaire instrueren en begeleiden bij het uitvoeren van leeractiviteiten en werkzaamheden
1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 Opdrachtformulier Een stagiaire instrueren en begeleiden bij het uitvoeren van leeractiviteiten en werkzaamheden Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid
Nadere informatieVraag het de patiënt. En: Durf te luisteren. Irèn Alders, Stichting Tinkerbell Patiëntencoach. Zwolle. 4 februari 2013
Vraag het de patiënt En: Durf te luisteren Irèn Alders, Stichting Tinkerbell Patiëntencoach Zwolle 4 februari 2013 Instructie voor tafelbegeleiders bij de thema-avonden georganiseerd door de DVN in samenwerking
Nadere informatiePRESENTEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier PRESENTEREN in meervoud. - Gebruik je hoofdletters
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieogen en oren open! Luister je wel?
ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Communiceren met kinderen die moeilijk of niet kunnen praten
UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Communiceren met kinderen die moeilijk of niet kunnen praten Het COCP-programma voor ondersteunde communicatie UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord
Nadere informatieDit verhaal. Een Goede Lezing. Voorbereiding. Overzicht. Waar moet ik op letten als ik een lezing geef Voldoet deze lezing aan wat hij zelf zegt?
Dit verhaal Een Goede Lezing Waar moet ik op letten als ik een lezing geef Voldoet deze lezing aan wat hij zelf zegt? Hans L. Bodlaender 2 Overzicht Voorbereiding van een lezing Opbouw Vormgeving Geven
Nadere informatieTuesday, February 8, 2011. Opleiding Interactieve Media
Opleiding Interactieve Media Inhoud Inleiding presenteren 1. Voorwerk 2. Middenstuk 3. Begin presentatie 4. Einde presentatie 5. Visuele middelen 6. Non-verbale communicatie 7. Opdracht 8. Criteria 1.
Nadere informatieOefenen 1 punt verdienen Onderwerpen van de presentaties
Presenteren vmbo-4 Presenteren is aan de ene kant een kunst de één is er beter in dan de ander maar aan de andere kant valt of staat elke presentatie met een goede voorbereiding en veel oefening. Bij presenteren
Nadere informatieDiscussiëren Kun Je Leren:
Chantal Deken Discussiëren Kun Je Leren: discussielessen voor groep 3 t/m 8; sluit aan bij referentieniveaus Mondelinge taal; versterkt 21 e -eeuwvaardigheden als communiceren en samenwerken; compleet
Nadere informatieSociaal netwerk. Handleiding voor begeleiders
Sociaal netwerk Handleiding voor begeleiders Algemene tips voor begeleider Het beste uit jezelf! Philadelphia vindt het belangrijk dat cliënten zich net als ieder ander mens kunnen ontwikkelen. Hierbij
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieADHD en lessen sociale competentie
ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier
Nadere informatieDit verhaal. Een Goede Lezing. Overzicht. Algemene voorbereiding
Dit verhaal Een Goede Lezing Waar moet ik op letten als ik een lezing geef? Voldoet deze lezing aan wat hij zelf zegt? Hans L. Bodlaender 2 Overzicht Voorbereiding van een lezing Algemene voorbereiding
Nadere informatieTrainershandleiding Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar
Trainershandleiding Brugklas Bikkels versie 2014 Inhoudsopgave Introductie Organiseer je training Praktische tips De werkmap Powerpoint presentatie Ouderbrieven Draaiboek Bijeenkomst 1 Bijeenkomst 2 Bijeenkomst
Nadere informatieOm, tijdens en rond. Een gids bij het voorbereiden van een studentengesprek in het COBRA-model
Om, tijdens en rond. Een gids bij het voorbereiden van een studentengesprek in het COBRA-model Studenten en COBRA Diest Onderwijsprofessionalisering & Onderwijsondersteuning (KU Leuven) Studentenraad KU
Nadere informatieLEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN
LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN GGD Kennemerland geeft diverse bijeenkomsten voor ouders. Over opvoeding, gezondheid en gedrag bij kinderen. Deze bijeenkomsten kunnen als school, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf
Nadere informatieHelp! Verzuim voorkomen
TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. Help! Verzuim voorkomen Een leidraad voor werkoverleg met medewerkers over verzuim Deze publicatie is
Nadere informatieBinnen het functioneringsgesprek is ook ruimte om de behoefte of noodzaak van een opleiding te bespreken en daarop actie te ondernemen.
Leidraad Consult over: het functioneringsgesprek Functioneringsgesprekken verlopen vaak problematisch. Zowel leidinggevenden als medewerkers zien er nogal eens tegenop en zijn achteraf teleurgesteld over
Nadere informatieErvaringen en tips Praktijkbezoeken Dokterscoop Project Implementatie IZP en Patiëntenportaal
en tips Praktijkbezoeken Dokterscoop Hallo allemaal, Hierbij ontvangen jullie nog een terugkoppeling op de ervaringen en tips van collega s tot nu toe. In de zomer krijgen we van de andere pilots van Zelfzorg
Nadere informatieTijd: 8:30. Klas: 3HVc 9:10. Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad (zie paper 1)
Lesplan les 1 Seksualiteit: Grenzen en Wensen Tijd: 8:30 Klas: 3HVc Aantal lln: 15 Introductie van de lessenserie: grenzen en wensen Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad
Nadere informatieLesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten
Lesplanformulier naam student : Aukelien Stalman opleiding : docent GZW jaar : 3 naam school : Gomarus College Assen coach : klas : 1 datum van de les: mei 2017 Lesonderwerp: Biologie stevigheid en beweging
Nadere informatieCoalitielid met hart en ziel
Coalitielid met hart en ziel Samenwerken vind ik belangrijk omdat... Peter Rooze 29 januari 2011 Teambuilding en samenwerking. Resultaten: 1. Kennismaking met - motieven van - collega s. 2. Betere samenwerking.
Nadere informatie> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013
> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 Leerlingen uit het secundair onderwijs mogen vertegenwoordigd zijn als partner op de schoolraad.
Nadere informatieZet uzelf in beweging!
informatie voor mensen die de BeweegKuur gaan volgen Zet uzelf in beweging! Het programma van de BeweegKuur Tijdens de BeweegKuur krijgt u professionele begeleiding om uw leefstijl aan te passen. U staat
Nadere informatieEen Goede Lezing. Hans L. Bodlaender
Een Goede Lezing Hans L. Bodlaender Dit verhaal Waar moet ik op letten als ik een lezing geef? Voldoet deze lezing aan wat hij zelf zegt? 2 Overzicht Voorbereiding van een lezing Algemene voorbereiding
Nadere informatieMats Werkt! WWW.MATSWERKT.NL DÉ CURSUS VOOR HET BEGELEIDEN VAN MENSEN MET EEN ARBEIDSBEPERKING OP DE WERKVLOER.
Mats Werkt! DÉ CURSUS VOOR HET BEGELEIDEN VAN MENSEN MET EEN ARBEIDSBEPERKING OP DE WERKVLOER. WWW.MATSWERKT.NL Mats werkt: Dé cursus voor het begeleiden van mensen met een arbeidsbeperking op de werkvloer.
Nadere informatietoolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte
toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte Over deze toolkit Welkom in het huis van persoonsgerichte zorg! Zoals je ziet is het huis nog in
Nadere informatieCreatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus
Creatief en flexibel toepassen van Triplep Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Programma Overzicht Kennismaking Persoonlijke werving van ouders Een goede relatie opbouwen met de ouders
Nadere informatie4 INZICHTEN. De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek,
4 INZICHTEN De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek, waarbij 37 trainers en coaches een seizoen lang intensief zijn gevolgd. Dit onderzoek
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt
Nadere informatieThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3. 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen
ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen Inhoudsopgave 1 Een zorgvrager begeleiden 5 1.1 Het sociale netwerk begeleiden 5 Praktijk: Ik zie bijna
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieLuisteren 1 hv 2 hv 3hv
Carte Orange 1 hv, 2 hv, 3 hv ERK-overzicht 1 Luisteren 1 hv 2 hv 3hv 1 Gesprekken tussen moedertaalsprekers verstaan A2 Kan het onderwerp bepalen van een langzaam en duidelijk gesproken gesprek 2-3-4-5-6-7-8*
Nadere informatieAFVALPLAN. Je plan bevat de volgende onderdelen: Je voor- en nadelen van afvallen Je waarom. Je doelen Je als/dan-plannen Je Evaluatie
AFVALPLAN Hoe je moet afvallen weet je waarschijnlijk wel. Minder eten, meer bewegen en gezonder eten. Maar hoe ga je dat bereiken? In dit afvalplan vind je de stappen om je kans op succes zo groot mogelijk
Nadere informatieHET GESPREK: KOP ROMP STAART
HET GESPREK: KOP ROMP STAART Elk effectief gesprek heeft een zogenaamde kop romp staart structuur: een begin, een kern en een einde. Voorafgaand aan deze drie fasen is het cruciaal om elk gesprek zorgvuldig
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieBijeenkomst 2 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1)
Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b laten nadenken over wat kwaliteit van leven betekent b informeren over voorzieningenaanbod op
Nadere informatieInleiding. Autisme & Communicatie in de sport
Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?
Nadere informatieVERGADEREN VOOR DUMMIES
VERGADEREN VOOR DUMMIES DE AGENDA VASTSTELLEN Er zijn verschillende soorten agendapunten: Open Bij open agendapunten zijn er nog geen plannen gemaakt, er is nog geen concreet voorstel. De discussie is
Nadere informatieTips voor het geven van training Door: Sjoerd Alvers
Tips voor het geven van training Door: Sjoerd Alvers Inleiding Zoals een speler in het veld leert van zijn fouten, zo moet ook een trainer dit doen. Training geven is een vak apart en dit vak is op onvoorstelbaar
Nadere informatieVrije Universiteit Amsterdam Faculteit der Letteren Afdeling Nederlands Tweede Taal De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam
De deur uit is ontwikkeld door de Vrije Universiteit Amsterdam Afdeling Nederlands Tweede Taal, mede op initiatief van het Amsterdams Buurvrouwen Contact (ABC). De ontwikkeling was mogelijk dankzij een
Nadere informatieRealisatiefase fase 5
Realisatiefase fase 5 Dit is de tweede doe-fase. Tijdens de realisatiefase voeren jullie de ontwerpen uit om het product te realiseren. Tijdens de voorbereidingsfase hebben jullie alles wat jullie nodig
Nadere informatie2.9 Lesplan opzet workshop 8 Lesformulier
2.9 Lesplan opzet workshop 8 Lesformulier Naam docent: Onderwerp van de les/training/ workshop: Aantal deelnemende studenten: Datum: Presenteren Beginsituatie: Groep kent elkaar nu al redelijk goed. Er
Nadere informatieLeefstijlprogramma Preventie Diabetes
Leefstijlprogramma Preventie Diabetes Thuiszorg Groot Rijnland Voorkom diabetes nu?! Gezond leven, gezond blijven Diabetes is een steeds vaker voorkomende ziekte in Nederland. Het aantal patiënten met
Nadere informatieHet Functioneringsgesprek
Het Functioneringsgesprek Augustus 2010 Het Functioneringsgesprek Inleiding Een functioneringsgesprek heeft tot doel de kwaliteit van het werk te verhogen en daarnaast zorgt het voor een verhoging van
Nadere informatieEvalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek
Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieHoe geef ik een toolbox?
Hoe geef ik een toolbox? Dag voor de preventiemedewerker Arbouw Mirjam Kousbroek Wat is een toolboxmeeting? Periodieke bijeenkomst Doel: arbeidsveiligheid bevorderen Over een specifiek onderwerp Voorlichting
Nadere informatieProject Start Up Wat is het? Wie nemen er deel? Wanneer kies je voor een PSU? Hoe werkt het?
Project Start Up Wat is het? De Project Start Up (PSU) is een krachtige interventie bij aanvang van het project. De PSU is een workshop waarin je de belangrijke aspecten van het project met elkaar inventariseert
Nadere informatiewerkbladen, telefoons en opnametoestel
DE BAAN OP! De jongeren organiseren zelf één of meerdere bedrijfsbezoeken. Ze verzamelen informatie over verschillende bedrijven en op basis hiervan kiezen ze met de hele klas het meest interessante bedrijf
Nadere informatieLEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN
LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN GGD Kennemerland geeft diverse bijeenkomsten voor ouders. Over opvoeding, gezondheid en gedrag bij kinderen. Deze bijeenkomsten kunnen als school, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf
Nadere informatieLuisteren, doorvragen en feedback geven
Luisteren, doorvragen en feedback geven Rogier Guns P-GIS 23 April 2007 Doelstelling presentatie LSD methode Actief Luisteren Doorvragen Feedback geven Let op: Sommige technieken lijken (theoretisch) heel
Nadere informatieFeedback. Wat is feedback?
Feedback Wat is feedback? Letterlijk vertaald is feedback terugvoeding. Het is het proces waarin informatie teruggevoerd wordt in een informatieverwerkend systeem, in dit geval de mens. Als het om mensen
Nadere informatieIn je kracht. Spelhandleiding
In je kracht Spelhandleiding Inhoud Introductie 3 1. Kennismakingsspel 4 2. Inspiratiespel 7 3. Kwaliteitenspel 11 Colofon De aanpak EVA (Educatie voor Vrouwen met Ambitie) is een verdieping op het ondersteuningsprogramma
Nadere informatieDIDaCtIsCHe tips Voor DoCenten
DIDaCtIsCHe tips Voor DoCenten les re id mijn les voor Ik bere r Ik geef InLeIDInG PraKtIJKGerICHt CoMPetentIeGerICHt arbeidsmarktgericht Ik evalueer KwaLIteItsGerICHt Vier begrippen die de SYNTRA-opleidingen
Nadere informatieFeedback geven en ontvangen
Feedback geven en ontvangen 1 Inleiding In het begeleiden van studenten zul je regelmatig feedback moeten geven en ontvangen: feedback is onmisbaar in de samenwerking. Je moet zo nu en dan kunnen zeggen
Nadere informatie18-9-2014. Pedagogische opleiding theorie. Doelstellingen. Doelstellingen. Hoofdstuk 1 Communicatie en feedback. De kennis over de begrippen:
Pedagogische opleiding theorie Hoofdstuk 1 Communicatie en feedback Doelstellingen De kennis over de begrippen:, feedback, opleiden en leren kunnen uitdrukken en verfijnen Doelstellingen De voornaamste
Nadere informatieBeïnvloeding Samen sta je sterker
Beïnvloeding Samen sta je sterker Aan de slag Om uw doel te bereiken, moet u gericht aan de slag gaan. Het volgende stappenplan kan u hierbij helpen. 1. Analyseer het probleem en bepaal uw doel Als u een
Nadere informatieHOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren
HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele
Nadere informatieTOOLKIT voor co-creatie. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken.
Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken. welkom Binnen een co-creatie ontwikkel je samen met een leerkracht een antwoord op de vraag van de school vanuit
Nadere informatieSPEELWIJZE EIGEN WIJSHEDEN SPEL - Bladzijde 1 / 6
SPEELWIJZE EIGEN WIJSHEDEN SPEL - Bladzijde 1 / 6 SPEELWIJZE Eigen Wijsheden Spel Citaten zijn sinds mensenheugenis voor velen een inspiratiebron: het is de kunst om met weinig woorden veel te zeggen.
Nadere informatieChecklist trainingen het gesprek in de Wmo en het gehele sociale domein VOOR GEMEENTEN DIE TRAININGSBUREAUS SELECTEREN
Checklist trainingen het gesprek in de Wmo en het gehele sociale domein VOOR GEMEENTEN DIE TRAININGSBUREAUS SELECTEREN Checklist trainingen het gesprek in de Wmo en het gehele sociale domein Voor gemeenten
Nadere informatieMeten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt
Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt Vandaag Vandaag Reden voor Monitoring en Evaluatie: M&E Wat is M&E? Monitoren en evalueren: theorie en praktijk Tips
Nadere informatieSTA STERK TRAINING 1. sta sterk training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
STA STERK TRAINING 1 sta sterk training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER STA STERK TRAINING 3 De sta sterk training achtergrond sta sterk Training
Nadere informatie