Van zekerheid tot onzekerheid

Transcriptie

1 Va zekerhed tot ozekerhed Vcet va der Ve Bjdrage aa het Colloquum Vervoersplaologsch Speurwerk 21 e 22 ovember 2013, Rotterdam

2 Samevattg Va zekerhed tot ozekerhed Ter gelegehed va 40 jaar CVS wordt ee jubleumcogres georgaseerd. De oderttel va dt cogres s va olecrss tot kredetcrss. Op lage termj beschouwd heeft de olecrss va 1973 gee gevolge gehad voor de groe va de automobltet os lad e ook de kredetcrss va 2008 zal gee crucale rol de toekomst va de mobltet spele. Als mobltetshstorcus zou k daarom graag ee ader aspect wlle bespreke, ameljk de verwachtge de me heeft te aaze va de otwkkelg va de automobltet e de gevolge daarva voor de rumteljke ordeg os lad. Wat odaks de olecrss verwacht me 1973 ee sterke toeame va de automobltet. Op de verwachte toeame va de automobltet ka me atcpere door bjvoorbeeld de frastructuur ut te brede of prjsmechasme te voere. De poltek voelt aavakeljk weg voor ee kostbare utbredg va de frastructuur e wl prjsmechasme utvoere. Utedeljk komt het oot tot voerg va prjsmechasme e wordt de frastructuur utgebred. De automobltet groet omdat de koste va het autobezt e va het autogebruk voortdured dale. Odertusse wordt de samelevg afhakeljk va het gebruk va ee auto. Terwjl me veertg jaar gelede de zekerhed heeft dat de automobltet zal toeeme e me maatregele moet eme, s me u just ozeker. De automobltet eemt af. Er bestaat ozekerhed of de automobltet tjdeljk stageert of dat ee keerput s berekt. Wat ook het autobezt vlakt af e oder jogere vdt ee dalg het autobezt plaats. Het s daardoor de vraag of euw aagelegde frastructuur de toekomst optmaal beut zal worde. Net als dat toeemede automobltet gevolge heeft gehad voor de rumteljke rchtg va os lad, zal ook ee afemede automobltet gevolge hebbe. Va ee zekere groe va de automobltet zj we ee ozekere stuate belad. Deze bjdrage wl dudeljkhed scheppe. We bevde os op ee keerput waar de automobltet zal afeme. Op lage termj wordt de automobltet et door crss beïvloed, maar door de beschkbaarhed e de prjs va aardole. Omdat de prjs va ole aar verwachtg verder zal toeeme, zal dat gevolge hebbe voor de automobltet. 2

3 1. Automobltet gaat zeker toeeme Veertg jaar gelede weet me het zeker. De automobltet eemt sterk toe e dat vraagt om oplossge. Dat bljkt ut studes. Ee jaar voor de olecrss va 1973 publceert het Nederlads Ecoomsch Isttuut (NEI) ee groot oderzoek aar de verwachte toeame va het autobezt e autogebruk Nederlad, de gevolge daarva e mogeljke oplossge voor de verwachte probleme. Aa de had va oder meer de veroderstelde bevolkgsgroe, de spredg va de bevolkg, de ecoomsche otwkkelg, het besteedbaar kome e de groe va het autobezt, wordt de verwachte mobltet oderzocht. Aageome wordt dat os lad het jaar ,5 mljoe auto s zal telle. Het NEI verwacht dat oder vloed va het woo-werkverkeer, met ame de automobltet va e aar Amsterdam, De Haag, Rotterdam, Utrecht, Edhove, Arhem/Njmege e Hegelo/Eschede bj overaderde omstadghede sterk zal toeeme. Utgaade va ee bepaald aatal auto s per rjstrook de spts, ka de oodzakeljke utbredg va het wegeet worde bereked. Volges deze berekege bljkt dat het odg s om aar Amsterdam, Rotterdam, De Haag, Utrecht, Edhove, Arhem e Njmege wege tot 12 rjstroke aa te legge. Het oderzoek bevat aabevelge om de sterke groe va de automobltet af te remme. Eé daarva s de toepassg va prjsmechasme, ee aar tjd e plaats gedffereteerd prjssysteem. Verwacht wordt dat de voerg va ee dergeljk systeem op weerstade zal stute. 2. Groe et facltere met frastructuur I de Nederladse poltek staa de rechtse partje tot da toe wat krtsch te opzchte va de vellerg va het autobezt. De VVD komt bjvoorbeeld 1967 met ee publcate over de voerg va prjsmechasme. De PVDA beschouwt de auto just als ee goed dat de lagere komesgroepe et othoude mag worde. Na het verschje va het rapport va het NEI vdt ee verschuvg de polteke stadpute plaats. Vaaf 1973 probere lkse e mdde partje beled te formulere, tot beperkg va de toeame va het autobezt e autogebruk. De VVD eemt afstad va haar eerdere publcate e verzet zch tege auto-pestede-maatregele. Desodaks wordt er vaaf het mdde va de jare zevetg bezugd op de aaleg va euwe wege. De tweede olecrss ledt tot ee perode va ecoomsche stagate de jare tachtg. Terugdrgg va het autoverkeer door beperkg va de aaleg va euwe wege e vooral door stmulerg va het opebaar vervoer wordt de jare tachtg breed gesteud de Tweede Kamer. Achtereevolgede kabette voere ee terughouded beled te aaze va de aaleg va euwe wege e streve aar het oplosse va kelpute. De wjzgg heeft et allee te make met ee daadwerkeljke accetverschuvg, omdat er aders wordt gedacht over de aaleg va euwe wege. Het streve aar beperkg va de utgave s va groot belag. 3. Prjsmechasme voere Dat, door het opebaar vervoer te stmulere, de groe va de automobltet ka worde teruggedroge, bljkt met verloop va tjd ee lluse. De groe va de automobltet s 3

4 ee complex proces, dat zch et laat ombuge door ee ekele factor (het opebaar vervoer) te stmulere. De voortgaade spredg e schedg va woe, werke, recreëre, wkele, ez., lede tot toeemede mobltet, waar het opebaar vervoer amper op ka spele. De spredg e schedg va actvtete stmuleert de automobltet e de toeemede automobltet stmuleert de schedg e spredg va actvtete. Daaraast bljkt dat door de aaleg va euwe wege de jare zevetg, later gevolgd door het opheffe va kelpute, de automobltet wordt gestmuleerd. Om de toekomst ee toeemede fleproblematek te voorkome, det het gebruk va de auto veel meer te worde belast. Vaaf ed jare tachtg worde er plae otwkkeld om prjsmechasme te voere. I het Tweede Structuurschema Verkeer e Vervoer ut 1988 wordt door mster Smt-Kroes het rekegrjde geïtroduceerd. Het rapport voorzet ee verdere toeame va het autoverkeer. De groe va het autoverkeer zal de utbredg va de frastructuur odg make. De groe va het autoverkeer te facltere door mddel va de aaleg va euwe wege, s oacceptabel vawege de grote facële offers de dt vergt (pekbelastg otlaste e daarmee grotere overcapactet creëre). Nets doe s gee opte, omdat da het zakeljk verkeer te veel hder zal odervde va de fleproblematek e dt de Nederladse ecoome zal schade. Daarom wordt het rekegrjde als oplossg geze. Het voorstel va mster Smt-Kroes s het eerste ee rj va voorstelle, de polteke partje steue e later weer afwjze. Het laatste voorstel daartoe s va mster Eurlgs ut ovember Dat pla staat ver af va de oorsprokeljke dscusse ut de jare zestg. De oorsprokeljke deeë ware gercht op extra heffge aar tjd e plaats, om daarmee de automobltet te beïvloede. Het voorstel va Eurlgs s vooral gercht op ee veraderg va het fscale stelsel. Er moet ee verschuvg het fscale stelsel plaatsvde, va het belaste va het bezt va ee auto aar het gebruk daarva. Daarbj mag er et meer belastg worde geheve. 4. Toch utbredg va frastructuur Gedurede de jare egetg stjgt het autobezt e de automobltet os lad, waardoor de fleproblematek toeeemt. Om daar ee oplossg voor te bede wordt vaaf het Kabet Balkeede I (2002) fors geïvesteerd de utbredg va de frastructuur. Daarmee vdt ee veraderg beled plaats. Lage tjd zj de vesterge de frastructuur bewust laag gehoude om de automobltet af te remme. Met steu va het CDA, LPF e VVD wordt euw beled gezet. Het verkeer moet weer bewegg kome. Daartoe worde op grote schaal wege verbreed e aagepast. Op ee later momet zal ee prjssysteem worde gevoerd. Dt beled verselt a de crss va Mddels de Crss- e Herstelwet worde op tetalle locates werkzaamhede aa de wegfrastructuur verselt utgevoerd. Veel werkzaamhede de vaaf het eerste kabet va Balkede worde gestart, zj mddels voltood. Adere zj afrodg of zulle aar verwachtg bekort worde utgevoerd. Daarmee s a veertg jaar ee wegfrastructuur tot stad gebracht dat sterk ljkt op de voorspellge va het NEI ut Ook het totaal aatal auto s wjkt weg af va de verwachtg ut I het jaar 2000 zj dat er gee 7,5 mljoe, maar 7,2 mljoe auto s. I jauar 2013 zj dat er 7,9 mljoe. De voorspellge de stude aar de toekomst va het NEI zj grotedeels utgekome. Het aatal auto s s toegeome, de mobltet s gegroed e dat heeft geled tot ee 4

5 sterke utbredg va de frastructuur. Tot slot heeft de voerg va prjsmechasme op grote weerstade gestut. 5. Prjsmechasme poltek ohaalbaarhed De voerg va prjsmechasme s poltek et haalbaar. Het toekomstbeeld dat het NEI 1972 schetst te aaze va de beodgde frastructuur ledt allereerst de poltek tot afwjzede reactes. Desodaks wordt er gee prjsmechasme gevoerd e wordt de frastructurele capactet vergroot. Ee oorzaak daarva s dat aar mate het autobezt stjgt e de automobltet toeeemt, ook het electorale belag va de automoblst groet. Maatregele ter beperkg va de groe va het autogebruk, worde door tegestaders vertaald aar pogge tot beperkg va het autogebruk e/of het autobezt. Dat maakt lkse partje electoraal kwetsbaar of zelfs ogeloofwaardg. Wat ee beperkg va (de groe va) de automobltet zal met ame aa de oderkat va de samelevg gevoeld worde e daarmee zulle zj hu ege achterba treffe. Rechtse partje kue daaretege voordeel odervde va ee voortgaade groe va het autobezt e autogebruk. Door op te kome voor de klee automoblst, kue zj electoraal voordeel behale op partje de voorstader zj va voerg va prjsmechasme. Daaraast bevde zch oder hu achterba oderemers de drect of drect gebaat zj bj utbredg va de frastructuur. Door op te kome voor de klee automoblst, kue rechtse partje de belage behartge va kezers afkomstg ut de tradtoele lkse achterba e opkome voor de belage va de ege tradtoele achterba. 6. Auto steeds goedkoper Poltc e meda drage bj aa ee beeld dat autorjde steeds duurder wordt e dat de auto ee melkkoe s. Bja twtg jaar a voerg va het kwartje va Kok, worde og steeds oproepe gedaa om de heffg terug te geve. Nemad ljkt zch af te vrage hoe ee duurder wordede auto te rjme valt met ee sterke toeame va het autobezt e de fles. De realtet s dat de auto et steeds duurder s geworde, maar dat de auto voortdured meer betaalbaar s geworde. De betere betaalbaarhed ka worde geïllustreerd met de verkoop va ee euwe, populare auto. Grafek 1 laat de otwkkelg ze va de prjs va de goedkoopste Volkswage Kever (tusse 1950 e 1978), gevolgd door de va de goedkoopste Opel Kadett ( ) e de goedkoopste Opel Corsa ( ). Het prjsverloop wordt vergeleke met de otwkkelg va het bruto modaal jaarkome. Het bljkt dat rod 1960 ee omslagput wordt berekt. Tot de tjd lgt het modaal jaarkome lager da de euwprjs va ee Volkswage, ade wordt de auto steeds meer betaalbaar. Rod 2010 ka me rum twee euwe Opel s kope voor ee modaal jaarkome. 5

6 k o m e prjs va ee auto bruto modaal jaarkome + p r j s a u t o Grafek 1: de otwkkelg va de prjs ee euwe auto e het bruto modaal jaarkome. Net allee de aaschaf va ee auto s goedkoper geworde, dat geldt ook voor het bezt erva. De motorrjtugebelastg op ee auto va crca kg daalt va rum 3 procet va het bruto modaal jaarkome de jare vjftg e mdde jare zestg, aar crca 2,2 procet de jare zevetg. Sds de jare tachtg bedraagt het crca 2 procet va ee modaal kome. Va belag s ook hoe lag me met ee auto ka rjde. Jarelag lgt de levesduur va de goedkopere auto s op og gee 10 jaar. I 1990 bestaat bjvoorbeeld og gee 20 procet va het wagepark ut auto s de ouder zj da 10 jaar. Met ame de laatste twtg jaar s de gebruksduur va ee auto verlegt. Mometeel bestaat bja de helft va os wagepark ut auto s de ouder zj da 10 jaar. De lagere levesduur e betere kwaltet va auto s komt ook de garateperode tot utg. I vroegere jare s ee garate va maxmaal ee jaar gebrukeljk, mometeel ka me auto s kope met zeve jaar garate. De gebrukskoste worde odermeer bepaald door de bradstofkoste. De hoeveelhed bradstof de me verbrukt s met ame afhakeljk va de hoeveelhed klometers de jaarljks worde gerede e het bradstofgebruk va de auto. I grafek 2 worde de jaarljkse koste va het bezeverbruk ee percetage va het bruto modaal jaarkome weergegeve. De berekeg gaat ut va het bradstofverbruk va ee veel verkochte auto (zoals ee Volkswage Kever, Opel Kadett e Opel Corsa) va 1:10 de jare 50, 60 e 70, 1:12 de jare 80, 1:14 de jare egetg e 1:16 a Gekoze s voor ee vaste jaarklometrage va km. De hoogte va de bradstofprjs s gebaseerd op de gemddelde jaarljkse bezeprjs per jaar ( 2013 gedurede de eerste 7 maade). 6

7 Grafek 2: b e z e % k Grafek 2: de bezekoste percetage va het bruto modaal jaarkome. Ut dt voorbeeld bljkt dat de bezekoste vaaf 1990 mder da 5 procet va het bruto modaal kome bedraagt e kort a 2000 zelfs oder de 4 procet utkomt. Ut al deze voorbeelde bljkt dat de autokoste voortdured zj afgeome. De auto wordt daardoor et allee betaalbaar voor steeds lagere komesgroepe, het massale gebruk daarva heeft ook zj weerslag op de rumteljke rchtg os lad. Voorbeelde daarva zj de aaleg va bedrjveparke lags autoselwege e de verplaatsg va detalhadel aar meubelboulevards. De Nederladse samelevg s door de goedkope automobltet belagrjke mate afhakeljk geworde va het gebruk va ee auto. 7. Stjgg va oleprjs Nadat autokoste over ee lage perode afame, vdt er recete jare ee stjgg de gebrukskoste plaats. Ut grafek 2 bljkt dat de bezekoste te opzchte va het kome mddels weer stjge. De recete procetuele stjgg va de bradstofkoste te opzchte va het kome wordt et veroorzaakt door ee lager kome, maar door de stjgg va de bradstofkoste. E deze stjgg wordt et zozeer veroorzaakt door hogere fscale laste, maar door de hogere prjs va aardole. Grafek 3 toot de gemddelde jaarljkse prjs va aardole. Vaaf het beg va de jare tachtg daalde de oleprjs e 1998 werd de laagste prjs berekt. Vaaf dat jaar stjgt de oleprjs. 7

8 Grafek 3: jaarljkse prjs prjs gecorrgeerd flate o l e p r j s Grafek 3: de gemddelde jaarljkse oleprjs dollars e deze gecorrgeerd aar flate de perode 1950 tot e met 2012 (bro: BP Statcal Revew 2013). Dat de prjs va aardole stjgt heeft met twee otwkkelge te make. Meer da hoderd jaar lag s ole gewoe door ee gat de grod te bore, waara de ole aar bove komt. Dt wordt de covetoele ole geoemd. De wg va covetoele ole heeft 2006 modaal gepekt e eemt sdsde af. Herdoor raakt me meer afhakeljk va adere broe, zoals ocovetoele ole. Dat s bjvoorbeeld de ole de gewoe wordt ut de depzee e ut de Caadese teerzade. Deze ole s duurder om te we da de covetoele ole. Hoe hoger de prjs va ole, des te meer ocovetoele ole geproduceerd ka worde. Ee adere factor de de prjs va ole beïvloed s de toeemede vraag ut bjvoorbeeld de opkomede ecoomeë e ut lade het Mdde Ooste. De stjgede vraag wordt deels veroorzaakt door de ecoomsche otwkkelg va deze lade e deels door ee groeede bevolkg. De voorutzchte late ee toeemede vraag aar ole ze. 8. Verwachte oleprjs I afgelope jare zj er rapporte verschee va oder meer het IMF e de OESO. Rekeghouded met eerzjds ee toeemede vraag, waardoor de prjs va ole stjgt e waardoor er meer (moeljk toegakeljke) ole ka worde opgespoord e gewoe, e aderzjds met ee toeemede vraag terwjl de covetoele broe mder opbrege, worde verwachtge gedaa te aaze va de oleprjs Volges ee rapport va het IMF ut 2012 ka herdoor de oleprjs oplope tot 180 dollar per vat 2020, volges ee rapport va de OESO ut 2013 ka de ole prjs oplope tot 270 dollar per vat. Crca de helft va de modale oleproducte s bestemd voor de trasportsector e de toeemede vraag aar ole wordt hoofdzakeljk veroorzaakt door de toeemede mobltet. Het s og maar de vraag of zuger auto s e vlegtuge modaal geze de vraag aar ole zulle vermdere (Jeverso-paradox). Te verwachte s dat de oleprjs, afhakeljk va ecoomsche otwkkelge (groe e recesse) e polteke spag, voortdured op e eer zal gaa, waarbj deze op lagere termj verder zal stjge. 8

9 9. Afame va automobltet e autobezt De gestage stjgg va de oleprjs heeft gevolge voor de ecoome, het besteedbaar kome va partculere, de aaschaf va auto s e het gebruk daarva. I de jare tachtg e egetg kue voortdured lagere komesgroepe tot de aaschaf e het gebruk va ee auto overgaa. I 1990 s crca 35 procet va de hushoudes met ee laag kome bezt va ee auto, 2004 s dat meer da 50 procet. Ook het bezt va ee tweede auto hushoudes s sterk gestege, va og gee 10 procet 1985 aar rum 20 procet Naar mate er steeds lagere komesgroepe bezt kome va ee auto, wordt de facële rumte tusse zch ee auto kue veroorlove e deze et meer kue betale ook voortdured smaller. Ee stjgg va de oleprjs/bradstofkoste ledt tot ee keerput, waarbj het gebruk va ee auto wordt beïvloed. Ed 2012 publceerde het Kessttuut voor Mobltetsbeled voor het eerst over de afemede automobltet os lad. I adere publcates, zoals De Telegraaf/AutoVse, s herover al 2011 e beg 2012 geschreve. De automobltet vlakt os lad sds 2005 af ( absolute cjfers). Per woer vlakt het autogebruk os lad al sds het jaar 2000 af. Het KM bespreekt als mogeljke oorzake de verzadgg va het autobezt e- gebruk, ee ader mobltetsgedrag va jogere e de opkomst va de teretsamelevg. Aa de gestege bradstofkoste besteedt het KM amper aadacht. Dat s oterecht, bjvoorbeeld omdat ee stjgede bezeprjs voor veel ophef de samelevg zorgt, getuge de vele kratekoppe waeer er ee euw prjsrecord wordt gevestgd. Daaraast eme ook de parkeerkoste stede toe. Net allee zj de tareve veel stede gestege, ook het gebed waar parkeergelde worde gevraagd s veel stede de laatste jare oppervlakte toegeome. Naarmate de oleprjs de toekomst verder stjgt, zal de vloed daarva op de automobltet toeeme. Naast ee afame va het autogebruk, s ook ee afame het autobezt os lad te verwachte. Oder met ame jogere e dertgers eemt het autobezt de laatste jare af. De belagrjkste toeame va het autobezt vdt oder vjfezestgplussers plaats. Maar aarmate zj ouder worde, zal ook oder de oudere het autobezt op termj stagere e afeme. 10. Va zekerhed tot ozekerhed De zekerhed va veertg jaar gelede, dat het autobezt zal toeeme e de automobltet zal groee, s u verdwee. Hervoor s ozekerhed de plaats gekome. Wat de groe va de automobltet s omgeslage ee afame daarva. De toeame het autobezt stageert. Het s ee vraag of de euw aagelegde capactet va de wegfrastructuur de toekomst optmaal beut zal worde. De kas bestaat dat later zal bljke dat de utgave ecoomsch oredabel zj. Net als dat toeemede automobltet gevolge heeft voor de rumteljke rchtg, zal ook ee afame va de automobltet gevolge hervoor hebbe. De utdagg lgt voor poltc e plaologe hoe te atcpere op ee verwachte afemede automobltet (oder met ame de lagere komesgroepe), terwjl oze samelevg, mede door de hudge rumteljke rchtg, belagrjke mate afhakeljk s va het massaal gebruk va de auto. Daarbj s het et dudeljk tot op welk veau de automobltet zch de komede veertg jare zal otwkkele e met welke selhed veraderge zulle plaatsvde. De toekomst s daardoor vol ozekerhede. 9

10 Lteratuur Brtsh Petrol (BP), Statcal Revew 2013 (2013). Iteratoal Moetary Fud, J. Bees, e.a., The future of ol: geology versus techology (Me 2012). H. Jeekel, De auto-afhakeljke samelevg (Delft, 2011). Nederlads Ecoomsch Isttuut, Itegrale verkeers- e vervoerstude, hoofdrapport (De Haag, 1972). Kessttuut voor Mobltetsbeled, Mobltetsbalas 2012 (DeHaag, 2012). Mstere va Verkeer e Waterstaat, Tweede Structuurschema Verkeer e Vervoer, deel a: beledsvooreme (De Haag, 1988). Orgasato for Ecoomc Co-operato ad Developmet, J-M Fourer, e.a., The prce of ol - wll t start rsg aga? OECD ecoomcs departmet workg paper No.1031 (Maart 2013). M. Smaal, Polteke strjd om de prjs va automobltet (Delft, 2012). V. va der Ve, De autoproblematek Nederlad (Zutphe, 2010). V. va der Ve, Nederlad otket de olecrss (Zutphe, 2011). V. va der Ve, De automobltet eemt af ( ). V. va der Ve, Zuge auto s zj slecht voor het mleu ( 4 december 2012). V. va der Ve, Autobezt oder 50 plus stjgt ( 22 ju 2013). 1 0