BRL 6000 Deel

Transcriptie

1 BRL 6000 Deel NATIONALE BEOORDELINGSRICHTLIJN voor het KOMO INSTAL procescertificaat voor ONTWERPEN, INSTALLEREN EN BEHEREN VAN INSTALLATIES INSTALLEREN VAN INDIVIDUELE (COMBI-)WARMTEPOMPEN VAN WONINGEN Techniek gebied INST Vastgesteld door het CCvDI op 18 november 2005 Aanvaard door de Harmonisatie Commissie Bouw van de Stichting Bouwkwaliteit op 12 januari 2006 Stichting KBI

2 Algemene informatie bij deze uitgave Het initiatief tot het opstellen van de certificatieregeling voor het installeren van warmtepompen gaat uit van UNETO-VNI en vloeit voort uit het Convenant Warmtepompsystemen in de Woningbouw d.d. 12 april Het opstellen van de certificatieregeling is in de tijd gekoppeld aan de uitvoering van het zogenoemde warmtepompproject. Dit project is met financiële ondersteuning van Novem uitgevoerd door de werkgroep Warmtepompen van de Vakgroep Warmtetechniek van UNETO-VNI. De werkgroep heeft met ondersteuning van TNO-MEP, Apeldoorn, en DWA, Rijssen, een modelkwaliteitssysteem ontwikkeld, waarmee installatiebedrijven hun afnemers de zekerheid kunnen bieden van een goed functionerend warmtepompsysteem. In het verlengde hiervan is ISSO-publicatie 72 'Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen' en ISSO-publicatie 72.1 (het model kwaliteitssysteem) ontwikkeld. Het warmtepompproject kent drie fasen. De eerste fase is gericht op individuele warmtepompboilers van woningen. De tweede fase is gericht op individuele (combi-)warmtepompen met individuele warmtebronnen, ten behoeve van ruimteverwarming, ruimtekoeling met behulp van vrije koeling en tapwaterverwarming van woningen. De derde fase is gericht op klein collectieve warmtepompsystemen van woningen. Dit zijn systemen waarbij meerdere warmtepompen gebruik maken van een collectieve bron. Gelet op de wens van de stichting KBI zijn de certificatieregelingen voor installaties ondergebracht in een nieuwe beoordelingsrichtlijn BRL Dit houdt in dat de relevante BRL voor installeren van warmtepomptoestellen thans uit vier delen bestaat: BRL Deel (algemene eisen), BRL Deel (specifieke eisen voor installeren van individuele warmtepompboilers van woningen), BRL Deel (specifieke eisen voor installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen), en BRL Deel (specifieke eisen voor ontwerpen en installeren van klein collectief warmtepompsystemen van woningen). De certificatieregeling die is vastgelegd in het voorliggende BRL Deel, biedt de mogelijkheid van certificatie van het installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen met individuele warmtebronnen. De bovengenoemde ISSO-publicaties 72 en 72.1 bieden installatiebedrijven ondersteuning bij aanpassing van hun werkwijzen, zodat zij kunnen voldoen aan de eisen van de BRL. De certificatieregeling sluit aan bij de bestaande regelingen voor certificatie in de installatiesector en de bouwsector en biedt de mogelijkheid van publiekrechtelijke erkenning in relatie tot het Bouwbesluit. De beoordelingsrichtlijn is tot stand gekomen onder begeleiding van de Technische Commissie warmtepompen van het Centraal College van Deskundigen Installatiesector (CCv- DI) van de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector (KBI).

3 INHOUDSOPGAVE pagina 1. INLEIDING 1 2. REIKWIJDTE VAN HET CERTIFICAAT 1 3. EISEN TE STELLEN AAN INSTALLATIES EN DOCUMENTEN Eisen te stellen aan de installaties Eisen te stellen aan de documenten 5 4. EISEN TE STELLEN AAN HET PROCES Opdracht Programma van eisen Ontwerp Controle bouwkundige randvoorwaarden Uitvoering Gebruikshandleiding Risicoanalyse en beheersplan Onderhoudsschema Uitvoering onderhoud 7 5. EISEN TE STELLEN AAN HET INSTALLATIEBEDRIJF Vergunning Meet- en beproevingsmiddelen 8 6. EISEN TE STELLEN AAN DE INTERNE KWALITEITSBEWAKING Algemeen Kwaliteitsbeleid Taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en vakbekwaamheden Controleactiviteiten Beschrijving van procedures Procedure-eisen 9 7. EXTERNE KWALITEITSBEWAKING Toelatingsonderzoek Vervolgcontroles Eisen aan de bekwaamheid van de auditor (organisatiegericht) Eisen aan de bekwaamheid van de inspecteur (projectgericht) Beslissing ten aanzien van certificatie Klachtenbehandeling door certificatie-instelling Eisen te stellen aan het procescertificaat REFERENTIES 13 Bijlage 1 Bouwbesluitingang individuele (combi-)warmtepompen van woningen

4 1. INLEIDING Dit Bijzondere Deel van beoordelingsrichtlijn 6000 beschrijft de specifieke eisen voor het procescertificaat voor het ontwerpen, installeren en beheren van installaties, deelgebied installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen. Op de certificering voor dit deelgebied is van toepassing: dit gehele Bijzondere Deel, en het Algemene Deel van BRL 6000 (BRL Deel ) met uitzondering van de bepalingen met betrekking tot ontwerpen en beheren. Een installatiebedrijf kan het procescertificaat installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen slechts verkrijgen, als het beschikt over het procescertificaat voor ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen. 2. REIKWIJDTE VAN HET CERTIFICAAT Het certificaat heeft betrekking op: het installeren van individuele combiwarmtepompen van woningen binnen het kader van het installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen, en het installeren van individuele warmtepomptoestellen voor ruimteverwarming. Op grond van de verschillende toepassingen van warmtepompen, wordt er onderscheid gemaakt in drie verschillende soorten warmtepomptoestellen: - warmtepompboilers - combiwarmtepompen - warmtepomptoestellen voor ruimteverwarming De groep van combiwarmtepompen en warmtepomptoestellen voor ruimteverwarming, wordt aangeduid als (combi-)warmtepompen. Het aanleggen van de warmtebron en het warmtebroncircuit valt niet binnen het deelgebied van deze beoordelingsrichtlijn. Dit geldt ook voor het aanleggen van het ruimteverwarmingsdistributie- en -afgifte-systeem. Een combiwarmtepomp wekt warmte op ten behoeve van een warmtapwaterinstallatie en ten behoeve van een ruimteverwarmingsinstallatie, en kan in de zomer koude doorgeven aan een koudedistributie- en afgifte-systeem 1. 1 Meestal wordt het ruimteverwarmingsdistributie- en afgifte-systeem ook gebruikt als koudedistributie- en afgifte-systeem, m.a.w. de verwarming wordt gebruikt voor koeling. - pagina 1-

5 In deze beoordelingsrichtlijn wordt onder een combiwarmtepomp verstaan: een al dan niet geïntegreerd toestel, bestaande uit: - een warmtapwatervoorraadvat, en - een elektrische warmtepomp of een gasgestookte absorptiewarmtepomp die warmte onttrekt aan een individueel warmtebroncircuit en warmte overdraagt aan tapwater en/of aan een ruimteverwarmingsdistributie- en afgifte-systeem. Een combiwarmtepomp kan verder omvatten: - een warmtewisselaar die koude onttrekt aan het warmtebroncircuit en koude overdraagt aan het koudedistributie- en afgifte-systeem (vrije koeling), - een elektrische of gasgestookt bijverwarmer. Het kan gewenst zijn om ten behoeve van de voorziening voor warmtapwater en/of het ruimteverwarmingsdistributie- en afgifte-systeem ook een aparte (na)verwarmer te plaatsen. De (na)verwarmer is dan een zelfstandig toestel en dus geen onderdeel van de combiwarmtepomp. Een warmtepomptoestel voor ruimteverwarming wekt warmte op en ten behoeve van een ruimteverwarmingsinstallatie, en kan in de zomer koude doorgeven aan een koudedistributie- en afgifte-systeem. In deze beoordelingsrichtlijn wordt onder een warmtepomptoestel voor ruimteverwarming verstaan: een al dan niet geïntegreerd toestel, bestaande uit: - een elektrische warmtepomp of een gasgestookte absorptiewarmtepomp, die warmte onttrekt aan een individueel warmtebroncircuit en warmte overdraagt aan een ruimteverwarmingsdistributie- en afgifte-systeem. Een warmtepomptoestel voor ruimteverwarming kan verder omvatten: - een warmtewisselaar die koude onttrekt aan het warmtebroncircuit en koude overdraagt aan het koudedistributie- en afgifte-systeem, - een elektrische of gasgestookte bijverwarmer. Het kan gewenst zijn om ten behoeve van het ruimteverwarmings-distributie- en afgifte-systeem ook een aparte (na)verwarmer te plaatsen. De (na)verwarmer is dan een zelfstandig toestel en dus geen onderdeel van het warmtepomptoestel. - pagina 2-

6 3. EISEN TE STELLEN AAN INSTALLATIES EN DOCUMENTEN 3.1 Eisen te stellen aan de installaties De voorschriften van dit hoofdstuk die zijn ontleend aan publiekrechtelijke regelgeving, zijn voorzien van een verticale kantlijn in de linkermarge van de pagina. Bij voorschriften, die zijn ontleend aan het Bouwbesluit [1], is tussen haakjes het betreffende artikel of lid van het Bouwbesluit vermeld, bijvoorbeeld: (BB art. 3.52). In bijlage 1 is een overzicht gegeven van de eisen van het Bouwbesluit waarop het certificaat betrekking heeft Algemene eisen aan (combi-)warmtepompen CE-markering Een warmtepomptoestel is een elektrisch toestel; het moet daarom zijn voorzien van de CEmarkering als bedoeld in de Europese richtlijn 73/23/EEG, veiligheid elektrotechnisch materiaal (VEM). De installateur mag ervan uitgaan dat het toestel aan alle relevante publiekrechtelijke eisen voldoet, als het voorzien is van de CE-markering. Energetische prestatie (combi-)warmtepomp De energetische prestatie van een warmtepomp voor ruimteverwarming, COP verw, voldoet aan tabel B.2 van NEN 5128 [2]. De energetische prestatie van een warmtepomp voor ruimteverwarming is van belang voor het bepalen van het opwekkingsrendement van de verwarmingsinstallatie en beïnvloedt de energieprestatie van de woning. Volgens artikel 5.12 van het Bouwbesluit mag de energieprestatieprestatiecoëfficient (EPC) van een woning niet groter zijn dan 1, Specifieke eisen aan combiwarmtepompen Energetische prestatie combiwarmtepomp De energetische prestatie van de warmtepomp voor warmtapwaterbereiding, COP tap, voor de toepassingsklasse (zie en 4.1.1) van de warmtapwater-installatie, bedraagt ten minste 2,2. Het opwekkingsrendement wordt bepaald volgens onderdeel D.3.6 van NEN 5128 [2]. - pagina 3-

7 De energetische prestatie van een warmtepomp voor warmtapwaterbereiding is van belang voor het bepalen van het opwekkingsrendement van de warmtapwaterbereiding en beïnvloedt de energieprestatie van de woning. Het Bouwbesluit [1] stelt in artikel 5.12 eisen aan de energieprestatieprestatiecoëfficiënt (EPC) van woningen Inbouw combiwarmtepomp in het waterleidingsysteem Het inbouwen van een combiwarmtepomp, en eventueel een naverwarmer na een dergelijk toestel, in de voorzieningen voor drinkwater en warmtapwater valt tevens onder het procescertificaat voor het deelgebied ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen. Het plaatsen van gasverbrandingstoestellen als naverwarmer na een warmtepomptoestel, valt tevens onder het procescertificaat voor het deelgebied installeren van gasverbrandingstoestellen (<130 kw). Onderstaande eisen vormen een aanvulling op de eisen voor beide genoemde deelgebieden Toepassingsklasse De warmtapwaterinstallatie heeft één van de toepassingsklassen aanrecht en 1 t/m 4, zoals bedoeld in onderdeel 9.4.2, tabel 16, van NEN 5128 [2]. In de warmtapwaterinstallatie kan een (na)verwarmer opgenomen zijn. Geluidniveau veroorzaakt door de warmtepompboiler Aangrenzend perceel Een combiwarmtepomp van een woning of woongebouw veroorzaakt in een verblijfsgebied van een gebruiksfunctie op een aangrenzend perceel een volgens NEN 5077 [3] bepaald karakteristiek geluidsniveau van ten hoogste 30 db(a). Dit geldt niet voor een op een aangrenzend perceel gelegen lichte industriefunctie of een overige gebruiksfunctie (BB art. 3.7). Zelfde perceel Een combiwarmtepomp van een woning of woongebouw veroorzaakt in een nietgemeenschappelijk verblijfsgebied van een andere op hetzelfde perceel gelegen woonfunctie een volgens NEN 5077 [3] bepaald karakteristiek geluidsniveau van ten hoogste 30 db(a) (BB art. 3.8, lid 1). - pagina 4-

8 Zelfde woning Indien dit in de opdracht is vastgelegd, veroorzaakt de combiwarmtepomp van een woning, in die woning geen hoger geluidniveau dan overeenkomstig NEN 1070 [4] is toegestaan voor het in de opdracht vastgelegde kwaliteitscijfer (k = 2, 3, 4 of 5) voor installaties binnen de woning. Toelichting In het algemeen wordt voor normale situaties k = 3 aanbevolen. In verblijfsruimten is dan 30 db(a) toegestaan en in andere ruimten 35 db(a). Een verschil in kwaliteitscijfers van 1 komt overeen met een verschil in geluid van 5 db(a). Een hoger cijfer betekent meer geluid Aansluiting warmtepomptoestel op de elektrotechnische installatie Het warmtepomptoestel moet op de elektrotechnische installatie worden aangesloten volgens de installatievoorschriften van de leverancier van het warmtepomptoestel. De beveiliging van de elektrotechnische installatie moet afgestemd zijn op het warmtepomptoestel Aansluiting (combi-)warmtepomp op warmtebroncircuit De aansluitleiding waarmee het warmtepomptoestel is aangesloten op het aansluitpunt van het warmtebroncircuit, dient zodanig geïsoleerd te zijn dat zich op deze leiding geen condens kan vormen Regeling De regeling van het warmtepomptoestel moet worden ingesteld overeenkomstig de betreffende voorschriften van de leverancier van het toestel. De regeling van een warmtepomptoestel met een eventueel in serie geschakelde naverwarmer dient uitgevoerd te worden conform de voorschriften van de leverancier van zowel het warmtepomptoestel als de leverancier van de naverwarmer. Indien dit in de opdracht is vastgelegd, biedt de regeling de mogelijkheid om de warmtepomp alleen te laten werken op nachtstroom. 3.2 Eisen te stellen aan de documenten - pagina 5-

9 4. EISEN TE STELLEN AAN HET PROCES Onderstaande eisen vormen een aanvulling op de eisen voor het procescertificaat voor de deelgebieden ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen en eventueel installeren van gasverbrandingstoestellen (<130 kw). 4.1 Opdracht Toepassingsklasse warmtapwaterinstallatie De toepassingsklasse van de warmtapwaterinstallatie (zie 3.1.3) moet in overleg met de opdrachtgever worden vastgesteld Warmtebehoefte In de opdracht moet zijn vastgelegd: - hoeveel warmte het warmtepomptoestel kan leveren aan de ruimteverwarmingsinstallatie 2 (in relatie tot de warmteverliesberekening), - hoeveel warmte het warmtebroncircuit moet kunnen leveren aan het warmtepomptoestel, - de minimumtemperatuur van het warmtebroncircuit, en - de plaats van het aansluitpunt van het warmtebroncircuit. 4.2 Programma van eisen Systeemkeuze Het systeem van verwarmen, koelen en warmwatervoorziening moet in overleg met de opdrachtgever worden vastgesteld. Daarbij moet het installatiebedrijf de klant een toelichting geven over de voor- en nadelen van de verschillende mogelijkheden. Daarbij komen de volgende aspecten aan de orde: - thermisch comfort in de woning, - beschikbaarheid van warmwater, - energiegebruik, - mogelijk optredende storingen en hun frequentie, en - omvang en frequentie van noodzakelijke onderhoudshandelingen. Toelichting ISSO-publicatie 72 'Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen' en ISSO-publicatie 72.1 (het model kwaliteitssysteem) bevatten basisinformatie voor een goede afstemming van het programma van eisen op de wensen van de klant. 2 ISSO 51 Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen geeft wijzen waarop de opgave van deze warmtehoeveelheid kan worden geformuleerd. - pagina 6-

10 4.2.2 Keuzelijst Het installatiebedrijf legt de vraagspecificatie van de klant vast in een keuzelijst. In de keuzelijst is de systeemkeuze (4.2.1) duidelijk aangegeven en is verder ten minste aangegeven welke facultatieve eisen van paragraaf 3.1 van toepassing zijn. 4.3 Ontwerp Toelichting De facultatieve eisen zijn: - toepassingsklasse van de warmtapwaterinstallatie (3.1.3), en - geluidsniveau in verblijfsgebieden van de woning (3.1.3). 4.4 Controle bouwkundige randvoorwaarden 4.5 Uitvoering 4.6 Gebruikshandleiding Het installatiebedrijf draagt een bij het warmtepomptoestel behorende, in het Nederlands gestelde, gebruikshandleiding over aan de opdrachtgever. De gebruikshandleiding geeft informatie met betrekking tot: - enkele technische aspecten van het warmtepomptoestel, waaronder ten minste de inhoud van het voorraadvat (indien aanwezig) en het elektrisch vermogen van het toestel, - de gebruiksmogelijkheden van het warmtepomptoestel, met de bijbehorende gebruiksaanwijzingen, - het noodzakelijke onderhoud aan toestel en opstellingsruimte, - hoe te handelen bij storingen. 4.7 Risicoanalyse en beheersplan 4.8 Onderhoudsschema 4.9 Uitvoering onderhoud - pagina 7-

11 5. EISEN TE STELLEN AAN HET INSTALLATIEBEDRIJF Onderstaande eisen vormen een aanvulling op de eisen voor het procescertificaat voor de deelgebieden ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen en eventueel installeren van gasverbrandingstoestellen (<130 kw). 5.1 Vergunning 5.2 Meet- en beproevingsmiddelen - pagina 8-

12 6. EISEN TE STELLEN AAN DE INTERNE KWALITEITSBEWAKING Onderstaande eisen vormen een aanvulling op de eisen voor het procescertificaat voor de deelgebieden ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen en eventueel installeren van gasverbrandingstoestellen (<130 kw). 6.1 Algemeen 6.2 Kwaliteitsbeleid 6.3 Taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden en vakbekwaamheden 6.4 Controleactiviteiten 6.5 Beschrijving van procedures 6.6 Procedure-eisen Registratie van projecten Beheer van projectdossiers Ontwerpbeoordeling Werktekeningen Ingangscontrole van materialen Controle op transport en opslag Controle op montagewerkzaamheden Controle van de gerealiseerde installatie - pagina 9-

13 6.6.9 Controle op risicoanalyse en beheersplan Onderhoudsschema Controle op onderhoudswerkzaamheden Documentenbeheer Beheer van meet- en beproevingsmiddelen Beheersing van de vakbekwaamheid van de medewerkers Beheersing van tekortkomingen Klachtenbehandeling - pagina 10-

14 7. EXTERNE KWALITEITSBEWAKING Onderstaande eisen vormen een aanvulling op de eisen voor het procescertificaat voor de deelgebieden ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen en eventueel installeren van gasverbrandingstoestellen (<130 kw). 7.1 Toelatingsonderzoek Onderzoek Per project wordt ten minste gecontroleerd of is voldaan aan de volgende eisen: de in de warmtapwaterinstallatie te bereiken watertemperaturen (toepassingsklasse) 4.1 schriftelijke opdracht 6.3 verantwoordelijkheden, bevoegdheden Bij toepassing van de bepalingen van deze paragraaf mogen de deelgebieden: installeren van individuele warmtepompboilers van woningen, installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen, en ontwerpen en installeren van klein collectief warmtepompsystemen van woningen, worden beschouwd als één deelgebied. Er wordt ten minste één project gecontroleerd met een (combi-)warmtepomp of een klein collectief warmtepompsysteem Rapportage toelatingsonderzoek 7.2 Vervolgcontroles Vervolgonderzoek Per project wordt ten minste gecontroleerd of is voldaan aan de eisen zoals genoemd in onderdeel Bij toepassing van de bepalingen van deze paragraaf mogen de deelgebieden: installeren van individuele warmtepompboilers van woningen, installeren van individuele (combi-)warmtepompen van woningen, en ontwerpen en installeren van klein collectief warmtepompsystemen van woningen, worden beschouwd als één deelgebied. Er wordt ten minste één project gecontroleerd met een (combi-)warmtepomp of een klein collectief warmtepompsysteem. - pagina 11-

15 7.2.2 Sancties Rapportage vervolgonderzoek Combinatie van onderzoeken Onvoldoende projecten 7.3 Eisen aan de bekwaamheid van de auditor (organisatiegericht) 7.4 Eisen aan de bekwaamheid van de inspecteur (projectgericht) 7.5 Beslissing ten aanzien van certificatie 7.6 Klachtenbehandeling door certificatie-instelling - pagina 12-

16 8. EISEN TE STELLEN AAN HET PROCESCERTIFICAAT 9. REFERENTIES [1] Bouwbesluit, laatstelijk gewijzigd bij Stb. 2005, 528. (Bouwbesluit, [2] NEN Energieprestatie van woonfuncties en woongebouwen Bepalingsmethode, inclusief correctieblad C1:2004. [3] NEN Geluidwering in gebouwen - Bepalingsmethoden voor de grootheden voor luchtgeluidisolatie, contactgeluidisolatie, geluidwering van scheidingsconstructies en geluidniveaus veroorzaakt door installaties, inclusief wijzigingsblad A2: 2005 en correctieblad C1: [4] NEN 1070:1999, Geluidwering in gebouwen. Specificatie en beoordeling van de kwaliteit, 1999, inclusief correctieblad NEN 1070/C1, Informatief genoemde documenten: ISSO-publicatie 72 'Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen' en ISSO-publicatie 72.1 (het model kwaliteitssysteem), ISSO-publicatie 51 Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen. - pagina 13-

17 Bijlage 1 Bouwbesluitingang individuele (combi-)warmtepompen van woningen Afd. Onderwerp Grenswaarde/ bepalingsmethode 3.2 Bescherming tegen Karakteristiek geluidsniveau volgens geluid van installaties NEN Energieprestatie Energieprestatiecoëfficiënt volgens NEN 2916 en/of NEN Prestatie volgens certificaat Voldoet aan artikel 3.7 en artikel 3.8 Kan voldoen aan artikel 5.12 bijlage 1