MiFID gooit Europese markten open. Iedere belegger krijgt eigen profiel

Transcriptie

1 MiFID gooit Europese markten open (tijd) - De beurshandel in dertig Europese landen wordt vanaf morgen opengegooid voor concurrentie. Beleggingen krijgen een Europees paspoort en beurshuizen verliezen het alleenrecht op het verwerken van orders voor de aandelenhandel. De effecten van de nieuwe Europese wetgeving, MiFID (Markets in Financial Instruments Directive) zijn voelbaar voor elke belegger. Banken zullen vraag en aanbod van hun klanten volledig zelf kunnen beheren. Meer nog: MiFID verplicht de banken het best mogelijke resultaat te vinden voor hun cliënten. Om die afweging te kunnen maken, moeten banken voor elke belegger een risicoprofiel opstellen. MiFID geeft niet-professionele beleggers ook een hoge graad van bescherming en transparantie. De nieuwe MiFID-regels gelden in de 27 EU-landen, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. Spanje, Polen, Hongarije en Tsjechië lopen achter bij de omzetting van de regels. De Europese Commissie belooft streng toe te zien op de omzetting en naleving van MiFID. Dat moet vermijden dat er verschillen groeien in behandeling tussen de lidstaten. Voor de banken is MiFID een dure klus. De aanpassing aan de richtlijn kost de Belgische financiële sector zo'n 200 tot 300 miljoen euro. De meeste klanten lijken te opteren voor het minst risicovolle profiel. KV Bron: De TIJD, 31/10/2007 Iedere belegger krijgt eigen profiel -- (tijd) - Banken moeten vanaf morgen een beleggersprofiel opstellen wanneer ze hun klanten een beleggingsproduct verkopen. Dat moet voorkomen dat kleine beleggers investeren in producten die niet bij hun profiel passen. De verplichting is een gevolg de Europese Markets in Financial Instruments Directive (MiFID), die op 1 november van kracht wordt. Op welke financiële producten is MiFID van toepassing? De nieuwe regels zijn van toepassing op nagenoeg alle finan- ciële instrumenten, zoals aandelen, obligaties, beleggingsfondsen en andere beleggingsinstrumenten. Een belangrijke uitzondering zijn verzekeringsproducten, zoals de populaire tak21 en tak23-levensverzekeringen. Die vallen niet onder de nieuwe regels. Welke bescherming voor de belegger voert MiFID in? Voor particuliere klanten en kleinere bedrijven gelden strikte voorschriften bij de verkoop van beleggingsproducten. De financiële instelling moet ervoor zorgen dat een klant niet belegt in producten die niet bij hem passen. En daarvoor moet de bank een beleggersprofiel opstellen. Maar hoe professioneler de belegger, hoe minder bescherming MiFID inbouwt. Concreet betekent dat dat er voor financiële instellingen, overheidsorganen en grote ondernemingen amper in bescherming is voorzien. Grote ondernemingen worden gedefinieerd als ondernemingen die minstens aan twee van de volgende drie voorwaarden voldoen: een balanstotaal van minimaal 20 miljoen euro, een nettoomzet van 40 miljoen euro of een eigen vermogen van 2 miljoen euro. Wat is een beleggersprofiel? Een beleggersprofiel bepaalt welk soort belegger je bent. De financiële instellingen stellen de profiele op basis van vragenlijsten voor de klanten. Ze hanteren profielen gaande van zeer defensief, over neutraal tot zeer dynamisch. Voor elk profiel bepaalt de bank in welke financiële producten belegd

2 mag worden en welk percentage van je portefeuille die mogen uitmaken. Wie een zeer defensief profiel opgeplakt krijgt, mag bijvoorbeeld niet meer dan 10 procent van zijn portefeuille in aandelen beleggen. Wanneer moet een beleggers-profiel opgesteld worden? MiFID maakt een onderscheid tussen drie situaties (zie tabel). Voor wie zelf het initiatief neemt om bij zijn bank een niet-complex product te kopen, is geen beleggersprofiel nodig. Eenvoudige producten zijn bijvoorbeeld een spaarrekening, kasbons of obligaties. Die situatie geldt in principe ook voor orders via het internet. In alle andere situaties is wel een beleggersprofiel nodig. Afhankelijk van de situatie wordt een beperkt of een volledig beleggersprofiel opgesteld. Welke gevolgen heeft een beleggersprofiel? Wie wil beleggen in een product dat niet bij zijn profiel past, moet door de bank gewaarschuwd worden dat de verrichting niet geschikt is voor hem. Wie daarna toch in het product wil beleggen, moet een document ondertekenen. Daarin geeft de klant aan te weten dat hij een product koopt dat niet bij zijn profiel past. Hoever staan de banken met hun beleggersprofielen? Verschillende Belgische banken zijn al gestart met het opstellen van beleggersprofielen. Een derde van de KBC-klanten is al MiFID-conform. Zij beschikken dus over een risicoprofiel, meldt de bankverzekeraar. Eind 2008 moet iedere KBC-klant een dergelijk profiel hebben. De andere banken geven nog geen cijfers over het aantal beleggersprofielen dat ze al hebben opgesteld. Welke andere nieuwe plichten legt MiFID op aan de banken? Behalve de 'zorgplicht voor hun klanten via het systeem van klantencategorieën en beleggersprofielen, omvat MiFID nog andere maatregelen om de kleine belegger beter te beschermen. Banken moeten er bijvoorbeeld voor zorgen dat hun informatie voor beleggers tijdig, correct, duidelijk en niet misleidend is. Voorts moeten de financiële instellingen hun klanten een 'optimale uitvoering' van hun orders garanderen. Dat betekent dat de bank zich ertoe verbindt te streven naar een zo laag mogelijke prijs en zo laag mogelijke uitvoeringskosten voor een order. JL Bron: De TIJD, 31/10/2007

3 'Beleggers in heel Europa beschermd' Hoe zal u de controle over MiFID uitvoeren? Jean-Paul Servais: 'MiFID houdt in dat bankiers, beurshuizen en vermogensbeheerders gedragsregels in acht moeten nemen. Voor het toezicht op de naleving hecht de CBFA veel belang aan een onafhankelijke en professioneel werkende 'compliance'-verantwoordelijke in iedere financiële instelling. Een 'compliance officer' moet erover waken dat een bank alle regels naleeft die een impact kunnen hebben op haar integriteit en haar reputatie. Die compliancedienst moet de top van de bank of de beursvennootschap helpen bij het uitwerken en doen toepassen van de regels.' 'De CBFA neemt de nieuwe gedragsregels vanzelfsprekend ook op in haar controleplanning. Dat betekent dat zoals voor onze courante controle op de werking en de financiële risico's van een bank we via inspecties ter plaatse zullen nagaan in welke mate de banken de regels naleven. Voorts zal de CBFA bijzondere aandacht besteden aan de organisatie en de opvolging van de klachtenbehandeling bij de banken en beurshuizen. Dan kunnen wij ze zo nodig aanzetten om hun beleid bij te sturen. Ten slotte gebeurt het toezicht ook via de reguliere informele contacten tussen de financiële instelling en de CBFA.' Waarom vallen levensverzekeringen uit de MiFID-boot? Servais: 'MiFID slaat inderdaad alleen op financiële instrumenten zoals aandelen, obligaties en beleggingsfondsen, niet op verzekeringen. Dat komt omdat de Europese regelgeving voor verzekeringen nog altijd verschilt van die voor financiële instrumenten. Daar valt wel wat beweging te bespeuren. Vorige week kondigde David Wright, een van de hoogste Europese ambtenaren, aan dat de Europese Commissie eerstdaags een publieke consultatieronde houdt om te komen tot een 'level playing field' of een gelijkwaardig speelveld tussen bijvoorbeeld beleggingsfondsen en beleggingsverzekeringen. De finaliteit van een levensverzekering is soms verschillend van een fonds, maar ze kan zich perfect rechtvaardigen in een beleggingsportefeuille.' 'Wanneer een financiële instelling een cliënt een levensverzekering verkoopt in plaats van een andere belegging enkel en alleen met de bedoeling de MiFID-regels te omzeilen, zondigt zij tegen de verplichting professioneel en loyaal te handelen en de belangen van haar cliënt optimaal te behandelen. Maar de loop van 2006 heeft de verzekeringssector op eigen initiatief en in overleg met de CBFA een gedragscode opgesteld. Die loopt in ruime mate parallel met de principes van MiFID.' Stel: een Bulgaarse beursmakelaar biedt zijn financiële diensten ook in ons land aan. Kan de Belg dankzij MiFID op zijn twee oren slapen als hij ervoor kiest aandelen bij die Bulgaarse makelaar te kopen? Servais: 'Als de belegger de aandelen rechtstreeks koopt bij de Bulgaarse beursmakelaar, bijvoorbeeld via internet, zijn de Bulgaarse beschermingsregels van toepassing en oefent de Bulgaarse toezichthouder daarop controle uit. Als de Bulgaarse beursmakelaar - maar je kan Bulgaarse even goed vervangen door Nederlandse of Franse - in België een bijkantoor heeft en de klant via dat bijkantoor beursorders doorgeeft, dan zijn de Belgische gedragsregels van toepassing en gebeurt het toezicht door de CBFA. Maar omdat de Europese lidstaten werden verplicht de MiFIDrichtlijn volledig om te zetten naar hun eigen nationale recht, zullen in alle landen dezelfde gedragsregels gelden. De belegger geniet in heel Europa dezelfde bescherming als in België.' MiFID is een Europees verhaal. Zijn de Europese toezichthouders klaar om daar samen over te waken? Servais: 'De toezichthouders hebben er alles aan gedaan om van MiFID een succes te maken. Via het Europees Comité van Effectentoezichthouders (CESR) - waar de 27 beurswaakhonden om de tafel zitten - wordt gepoogd de neuzen zoveel mogelijk in dezelfde richting te zetten. Dat hebben de toezichthouders gedaan door onder meer in te stemmen met aanbevelingen en richtlijnen voor de

4 toepassing van MiFID. En ook door overeenkomsten te sluiten over het toezicht op het grensoverschrijdende verkeer van beleggingen, zodat dat efficiënter en transparanter verloopt.' 'In alle bescheidenheid wil ik onderstrepen dat Belgen in dat proces een belangrijke rol spelen. Mijn voorganger, Eddy Wymeersch, is voorzitter van CESR terwijl ikzelf, bijgestaan door enkele stafleden van de CBFA, de expertgroep over MiFID leid.' Saar SINNAEVE Bron: De TIJD, 31/10/2007 MiFID is sluitstuk van financiële eenmaking Vanaf morgen moeten banken zich houden aan nieuwe regels bij de verkoop van beleggingsproducten. De bankklant zal dat gewaarworden. Want de nieuwe regels verplichten de banken onder meer een beleggersprofiel op te stellen van hun klanten. Ze zijn het gevolg van de 'Markets in Financial Instruments Directive' of MiFID-richtlijn. Die vormt het sluitstuk van een plan dat de Europese Commissie in 1999 lanceerde om te zorgen voor een eenmaking van de Europese financiële markten. De architect van het 'Actieplan Financiële Diensten' is het voormalige Nederlandse lid van de Europese Commissie Frits Bolkestein. Hij stelde een lijst van ruim 40 maatregelen op om te zorgen voor meer concurrentie op de markt voor financiële diensten. Het plan zag het daglicht in In vijf jaar tijd werd heel wat financiële wetgeving herzien en werden veel nieuwe teksten goedgekeurd. De jongste jaren is de meeste van die wetgeving al van kracht geworden. De bekendste maatregelen van het actieplan zijn de nieuwe overnamewetgeving, de regels over het Europese prospectus, de wetgeving over marktmisbruik en handel met voorkennis, en de nieuwe kapitaalvereisten voor banken. MiFID is een van de laatste maatregelen van het actieplan die in werking treden. De richtlijn, die in 2002 werd voorgesteld, moest de Europese wetgeving over beleggingsdiensten aanpassen aan de veranderde omstandigheden. De bestaande Europese wetgeving was al sinds 1993 van kracht en hield geen rekening met de grotere concurrentie tussen handelssystemen, het feit dat de kleine belegger de beurs had ontdekt en dat steeds meer buitenlandse aandelen werden gekocht. Bovendien schoot de bestaande richtlijn tekort. Ze riep wel een Europees paspoort voor beleggingsondernemingen in het leven, maar het was in de praktijk niet in staat te garanderen dat al die ondernemingen overal in de EU hun diensten konden aanbieden. MiFID moest de tekortkomingen van de oude richtlijn wegwerken. De MiFID-richtlijn legt beleggingsondernemingen precieze gedragsregels en nieuwe verplichtingen op, onder meer over de optimale uitvoering van beleggingsorders en andere maatregelen om de kleine belegger te beschermen. In ruil voor de strengere regels krijgen de financiële instellingen een Europees paspoort dat wel functioneert en het mogelijk maakt overal in de EU beleggingsdiensten en -producten aan te bieden. Een andere nieuwigheid die de richtlijn in het leven roept, is de mogelijkheid tot interne afhandeling van effectenorders. Financiële instellingen mogen dan de orders van hun klanten zelf afhandelen, zonder via een gereglementeerde markt te passeren. JL Bron: De TIJD- 31/10/2007

5 Wat moeten de banken weten van beleggers? (tijd) - Om voortaan verkeerde beleggingskeuzes te vermijden, moeten de banken een risicoprofiel opstellen van hun klanten. Enkele vragen moeten uitmaken of u een defensieve belegger bent of eerder een dynamische. De banken zijn al gestart met het opmaken van beleggersprofielen. Een rondvraag leert dat de beleggers de vragen als 'normaal' beschouwen, hoewel sommigen klagen over te 'indringende' vragen. Enkele voorbeelden: -- Wat is uw spaarvermogen? -- Zal u het belegd kapitaal binnen de drie jaar nodig hebben? -- Bent u eigenaar van onroerend goed? -- Wat is uw leeftijd? -- Wat is uw beleggingshorizon? -- Bent u vertrouwd met spaarproducten en beleggingen? -- Weet u wat een levensverzekering is, een optie of een future? -- Informeert u zich op eigen initiatief over beleggingen of interesseert het u niet echt? -- Hecht u belang aan kapitaalbehoud of bent u bereid risico's te nemen? -- Hoe staat u tegenover sterke koersschommelingen? -- Met welk rendement op uw beleggingen bent u tevreden? -- Hoe zou u reageren mocht uw portefeuille met meer dan 15 procent dalen? Aan de hand van de antwoorden splitsen de banken hun klanten op. De meeste beleggers zijn naar verluidt voorzichtig. Ze vermijden risicovolle investeringen en komen terecht in het vakje 'defensieve portefeuille'. Wie aan een defensief risicoprofiel beantwoordt, wordt aangeraden maar beperkt in aandelen te investeren. Obligaties en beleggingsfondsen met een kapitaalgarantie vormen de hoofdmoot. Naar verluidt hebben maar weinig Belgen een 'dynamisch' profiel, waar aandelen de bovenhand hebben. SaS Bron: De TIJD- 31/10/2007

6 'Cliënten kunnen MiFID misbruiken' Hendrickx wijst op de kloof die vaak bestaat tussen wat het profiel van klanten is of wat zij denken dat hun profiel is enerzijds, en hun echte beleggingsgedrag anderzijds. 'Als een belegging om die reden misloopt, bestaat de kans dat de klant het wettelijk instrument van MiFID inroept om de zaak recht te trekken.' De verantwoordelijkheid voor verkeerde beslissingen wordt te veel bij de klant weggehaald en bij de financiële instelling gelegd, meent Hendrickx. 'Nochtans zien veel klanten dat net omgekeerd. Zij beschouwen MiFID als een bescherming van de banken.' 'Terwijl de klanten minder papier vragen, creëert MiFID net meer papier. MiFID verplicht ons bijvoorbeeld de klant mee te delen op welke markt en op welk uur zijn order is uitgevoerd. Wil de klant dat echt weten? Dat is waanzin.' Hendrickx wijst ook op de grote administratieve lasten. 'Wij beschikken al over de beleggingsprofielen van van onze klanten. Het is niet de bedoeling dat voor alle te doen. Wie enkel in veilige staatsobligaties belegt, heeft geen nood aan een profielbepaling.' MiFID verplicht de financiële instellingen orders zo gunstig mogelijk uit te voeren voor de klant, dus zo snel en zo goedkoop mogelijk. 'Dat is niet vanzelfsprekend voor kleinere financiële instellingen, zoals wij. We kunnen niet van alle beursplatforms lid worden om een optimale orderuitvoering te garanderen', zegt Hendrickx. Door de liberalisering van de effectenhandel zorgt MiFID ervoor dat nieuwe transactieplatformen ontstaan, zoals Turquoise of Equiduct. 'Kunnen en moeten wij ons daarbij aansluiten? Dat kost geld. Bovendien is het niet vanzelfsprekend in een mum van tijd uit te maken op welk platform een order zo gunstig mogelijk kan worden uitgevoerd.' Verzekeraars En er is nog een probleem. De verzekeraars zijn niet gebonden door de MiFID-richtlijn, terwijl zij nochtans producten verkopen die voor een deel dezelfde zijn als die van de banken of beursmakelaars. 'Dat creëert een discriminatie tussen kleinere financiële instellingen die enkel bancaire producten aanbieden en grootbanken die bancaire én verzekeringsproducten verkopen', vindt Hendrickx. Marina De Moerlooze, de woordvoerster van Febelfin, de belangenbehartiger van de financiële sector, meent dat het 'slechts een kwestie van tijd is' vooraleer de verzekeringssector een eigen MiFIDrichtlijn krijgt. CP Bron: De TIJD- 02/11/2007 MiFID niet zonder gevaar In de beurswereld moet MiFID het monopolie van de traditionele beurzen doorbreken. De komst van alternatieve handelsplatformen en de mogelijkheid die de banken krijgen om de orders van hun klanten in de eigen boeken af te werken, zullen volgens Europa de kosten van beurstransacties fors terugdringen. De vraag is of ook de kleine belegger daarvan zal profiteren. Het zijn immers vooral de allergrootste banken die wegens hun schaalgrootte de beste prijsvoorwaarden krijgen van de beurzen en hun nieuwe concurrenten. Institutionelen zullen zonder twijfel hun deel van de kostenvoordelen opeisen. Maar de kans is groot dat de kleine belegger in de kou blijft staan. Nu al bieden de kleine internetbankiers de beste voorwaarden om aandelen te verhandelen, hoewel zij aan de beurs en de

7 afwikkelingshuizen meer betalen voo hun transacties dan de grootbanken. Kleine klanten zijn voor grote zakenbankiers immers niet zo belangrijk. De concurrentie voor de beurzen is bovendien niet zonder gevaar. In de eerste plaats dreigt de beurshandel te versnipperen. Dat kan zeker voor kleinere en middelgrote aandelen nefast zijn. Nu is de belegger zeker dat zijn order naar die ene poel van liquiditeit wordt gestuurd: de beurs. Op de beurs komen alle kopers en verkopers samen. Daarom is de belegger zeker dat hij op elk ogenblik de beste beschikbare prijs krijgt. Wanneer aandelen op meerdere platformen worden verhandeld, laat staan in de boeken van de banken zelf, is die zekerheid weg. Bovendien zijn minder spelers op hetzelfde platform actief. Dat dreigt het verschil te vergroten tussen de bied- en laatkoers voor een aandeel, de hoogste prijs die een koper wil betalen en de laagste prijs die een verkoper wil ontvangen. Arbitrageurs zullen ongetwijfeld prijsverschillen uitvlakken, maar voor kleine aandelen hebben die professionele spelers geen interesse. Toezichthouder Daarom is totale transparantie cruciaal om de kleine belegger te beschermen. De toezichthouder moet controleren of alle uitgevoerde transacties en alle bied- en laatkoersen razendsnel voor iedereen beschikbaar zijn. Alleen met de juiste informatie kunnen beleggers een verstandige beslissing nemen. Dat grote blokorders op alternatieve handelssystemen wellicht met minstens een paar uur uitstel kunnen worden gerapporteerd, belooft alvast niets goeds. De Europese regelgeving moet waken over voldoende transparantie, en ze moet de kleine belegger beschermen. Van de gewone belegger kan je niet verwachten dat hij de afrekening van zijn beursorder zal vergelijken met de prijs op de beurs wanneer de bank zijn order intern uitvoert. Controles moeten garanderen dat hij de beste prijs krijgt. Toch zal er niet meteen veel veranderen voor de particuliere belegger. Tot nu toe hebben de Belgische banken geen plannen om de internalisering van orders door te voeren. En in de kleinere aandelen zijn de alternatieve handelssystemen voorlopig niet geïnteresseerd. De kans is groot dat uw en mijn order nog lang naar het centrale orderboek van Euronext zullen vloeien. Afgezien van waar en hoe orders uitgevoerd worden, heeft MiFID nog enkele mindere kanten voor de kleine belegger. De banken moeten een beleggersprofiel opstellen van hun klanten. Dat betekent niet alleen extra werk voor de banken, maar ook meer papierwerk voor de klant, zeker als een dergelijk profiel moet opgesteld worden bij alle banken waar hij klant is. Die klant dreigt uiteindelijk te moeten opdraaien voor de betere bescherming van MiFID. De invoering van MiFID kostte de Belgische banksector 200 tot 300 miljoen euro. Dat geld moet op een of andere manier terugverdiend worden. Verwarring Het is ook de vraag of alle financiële instellingen klaar zijn om de MiFID-regels toe te passen. Experts waarschuwen voor onzekerheid en verwarring omdat de richtlijn niet onmiddellijk in alle Europese landen toegepast zal worden. In verschillende landen is de wetgeving nog niet aangepast en zijn de banken dus niet klaar. In België is dat probleem minder groot. Hier zijn de grootbanken al het langst bezig en het verst gevorderd om MiFID toe te passen. Zij stelden ook al beleggersprofielen op. Voor de kleinere instellingen is de invoering van MiFID een zwaardere last. Zij hebben in veel gevallen langer gewacht om de veranderingen door te voeren en wellicht moet de komende maanden bij veel banken nog het een en ander verfijnd worden. Bron: De TIJD, 02/11/2007

8 MiFID kost Belgische financiële sector 200 tot 300 miljoen euro 'Veel tijd hebben we niet gehad', zegt Marina De Moerlooze, de woordvoerster van Febelfin, de belangenorganisatie van de financiële sector. 'Tussen de omzetting van MiFID in Belgische wetgeving in juni en 1 november, de dag wanneer MiFID van kracht werd, hadden we slechts vijf maanden de tijd. Maar we zijn er klaar voor.' De invoering van MiFID kost de Belgische financiële sector volgens Febelfin 200 tot 300 miljoen euro. Fortis en ING België noemen elk een prijskaartje van 50 miljoen euro. Ter vergelijking: de introductie van de euro kostte de sector zo'n 660 miljoen euro. Het geld voor MiFID ging vooral naar interne opleidingen, aanpassingen aan de informatica en mailings. Dexia heeft mailings over MiFID naar meer dan 1 miljoen klanten verzonden. De banken hebben sterk gefocust op de scholing van hun personeel, gaande van de mensen in de kantoren tot in de hoofdzetel. 'Alle commerciële medewerkers hebben een e-opleiding gekregen. De relatiebeheerders beleggingen en de agentschaps- en kantoordirecteuren hebben een uitgebreide opleiding gekregen', luidt het bij Dexia. Bij Fortis kwamen daar nog werkwinkels, seminaries, video's en een speciaal MiFID-hoekje op het intranet bij. ING België voegde er nog een site met veelgestelde vragen aan toe. Bij KBC kregen de adviseurs sparen en beleggen en de polyvalente cliëntenadviseurs een 'e-learningpakket'. ING België maakt melding van zware aanpassingen aan de informatica. 'De context waarin een order wordt uitgevoerd, staat op de borderellen en rekeninguittreksels vermeld, net als informatie over de best mogelijke uitvoering van een order. Bovendien moeten alle gegevens tien jaar lang worden bijgehouden.' 'Je kunt de investering vergelijken met die van een middelgroot informaticaproject. Al bij al relatief beperkt', zegt KBC. 'De kostprijs van de opleiding van onze kantoormedewerkers en de verhoogde werkdruk door het versneld uitrollen van onze risicoprofielen hebben een grotere impact.' Personeel De invoering van MiFID resulteerde niet onmiddellijk in de aanwerving van extra personeel. 'Wij hebben mensen vrijgemaakt in de bestaande equipes', zegt Dexia. Ook bij Fortis werd gewerkt met 'bestaande personeelsleden'. KBC stelt dat een 'belangrijk aantal van onze medewerkers deeltijds of voltijds werd ingezet'. De verplichte opmaak van beleggersprofielen van de klanten vergt veel werk. Maar meerdere banken begonnen er al jaren geleden mee. Dexia startte in 2004, toen de eerste versie van de Europese MiFID-richtlijn bekend werd. KBC werkt ook al langer met risicoprofielen. Bij de banken kijkt een intern kaderlid toe op de invoering en naleving van MiFID, een 'compliance officer'. Bij Dexia kreeg de bestaande 'compliance officer' gewoon extra taken. Bij ING België werd een nieuwe functie in het leven geroepen. KBC versterkte de dienst compliance in 'beperkte mate'. CP Bron: De TIJD, 02/11/2007