CLIL in het basisonderwijs

Transcriptie

1 Marion Ooijevaar, 3 januari 2019 Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen die relevant zijn voor leerkrachten die geïnteresseerd zijn in Engels voor groep 1 tot en met 8. De whitepapers zijn geschreven door Marion Ooijevaar, hoofdauteur Stepping Stones Junior, specialist Engels in het basisonderwijs en voormalig leerkracht. Naast de whitepapers verschijnt een serie vlogs waarin Marion vragen van leerkrachten beantwoordt en in gesprek gaat met leerkrachten over Engels in het basisonderwijs. Alle whitepapers en vlogs zijn te vinden op onze website. Veel leesplezier! Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 1 van 7

2 Tweetalig voortgezet onderwijs waar leerlingen vakken in het Engels volgen via CLIL is al heel normaal. Nu steeds meer basisscholen Engels geven vanaf groep 1 en er zelfs een pilot loopt waarbij tweetalig onderwijs wordt gegeven op basisscholen, is er ook meer belangstelling voor. Maar wat is CLIL nu precies? Dat lees je in dit artikel. Daarnaast vertel ik je wat de voordelen zijn van CLIL en waar je aan moet denken bij het invoeren van CLIL op school. Wat is CLIL? CLIL is de afkorting van Content and Language Integrated Learning. Vakinhoud (content) en taal (language) worden geïntegreerd geleerd: vakintegrerend taalonderwijs. Oftewel, je biedt inhoudelijke vakken aan in het Engels, waarbij vakdoelen en taaldoelen even belangrijk zijn. Naast vakinhoudelijke doelen en taaldoelen spelen procesdoelen ook een rol, omdat leerlingen tijdens CLIL-projecten veel samenwerken en leren hoe ze in het Engels over het onderwerp kunnen praten. Het uitgangspunt van de lessen is echter altijd de leerlijn van het vak. CLIL wordt vaak ingezet om meer tijd te besteden aan Engels in het curriculum, naast de reguliere lessen Engels. Kleuter-CLIL en primary CIL In de kleuterklassen leren de leerlingen in het Engels grotendeels dezelfde dingen als ze in het Nederlands leren. Denk aan de kleuren, tellen, de dagen van de week, dieren en de seizoenen. Engels wordt vaak thematisch aangeboden waardoor de vakinhoud en de taaldoelen op een natuurlijke manier worden gecombineerd. Dit wordt ook wel kleuter-clil genoemd. Het is logisch om deze aanpak die bij de kleuters wordt gebruikt, door te voeren in de midden- en bovenbouw. Het is immers een hele goede manier om tijd te besparen en leerlingen leren Engels in een natuurlijke, betekenisvolle context. Deze aanpak in de midden- en bovenbouw wordt primary CLIL genoemd. Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 2 van 7

3 Bodde-Alderlieste (2018) illustreert dit met het volgende schema in haar artikel in JSW 5 (hier vertaald in het Nederlands): Dagelijkse algemene taal en vaktaal Je begrijpt dat wanneer je zaakvakken in het Engels gaat geven, leerlingen niet alleen Engels leren om in het dagelijks leven te kunnen communiceren, maar dat ze ook vaktaal moeten leren. Bij CLIL spreek je dan van CAT: Cognitief Academische Taalvaardigheid. Hier moet je expliciet aandacht aan besteden. De vaktaal (CAT) wordt onderverdeeld in drie vormen: 1. de taal van leren 2. de taal voor leren 3. de taal door leren De taal van leren zijn de woorden en zinnen die ze nodig hebben om over de vakinhoud te communiceren; de vaktaal. Bij een CLIL-project over het weer, kan je bijvoorbeeld denken aan: measuring, amount, rainfall, weather report, weather forecast etc. De taal voor leren is de taal die leerlingen nodig hebben om met elkaar te kunnen communiceren als ze bijvoorbeeld samenwerken, iets moeten analyseren, vergelijken of iets presenteren. Denk aan: Could you give me the, please?, We have to measure the rain., What s the weather forecast?, etc. De taal door leren is de ongeplande taal die leerlingen tijdens de les leren als ze communiceren over de vakinhoud. De taal van en voor leren (vorm 1 en 2) bereid je goed voor. Je bedenkt voor elke CLILles en elk thema welke woorden en zinnen de leerlingen nodig hebben. En die bied je aan zoals je dat ook met de dagelijkse algemene taal doet. Leerlingen leren bij CLIL dus niet alleen dagelijks Engels taalgebruik, maar ook vaktaal en taal om over vakinhoud te kunnen communiceren. Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 3 van 7

4 Verschillende vormen van CLIL In de praktijk wordt CLIL op veel verschillende niveaus gebruikt. Bodde-Alderlieste en Salomons (2018) maken onderscheid in drie niveaus van primary CLIL: light, medium en real CLIL. Bij light CLIL worden onderwerpen in de Engelse les of in een project verwerkt op het moment dat ze bij een bepaald vak worden aangeboden, bijvoorbeeld projecten over de seizoenen. Ook kan Engelstalig materiaal worden ingezet bij een vakles. Dit zie je bij scholen die beginnen te experimenteren met CLIL. Bij medium CLIL is per jaar al een selectie gemaakt van thema s (of gedeelten van thema s) die worden aangeboden in het Engels. Vakdoelen, taaldoelen en procesdoelen worden van tevoren benoemd. Bij real CLIL wordt een vast percentage van (zaak)vakken structureel minimaal een uur per week in de vreemde taal gegeven, waarbij de vakdoelen en taaldoelen even belangrijk zijn. Dit zie je op tweetalige basisscholen en sommige gevorderde vvto scholen. Op de website van JWS staan een aantal voorbeelden van de diverse vormen van CLIL op basisscholen in Nederland*. Voordelen van Of je nu bezig gaat met light CLIL of zelfs real CLIL, werken met CLIL heeft veel voordelen: leerlingen leren tegelijkertijd een taal en vakinhoud in minder tijd dan als ze dit in aparte lessen zouden leren; leerlingen leren Engels in een betekenisvolle context, waardoor ze gemotiveerder zijn om de taal te leren; Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 4 van 7

5 leerlingen leren beter communiceren in het Engels, omdat ze veel samenwerken; scholen kunnen het aanbod van Engels verruimen met CLIL, waardoor leerlingen een hoger uitstroomniveau bereiken; ouders zijn vaak enthousiast, omdat Engels breder wordt aangeboden dan in alleen reguliere lessen Engels; CLIL biedt veel mogelijkheden voor differentiatie in de taal- en vakdoelen en in het tempo. Daardoor hebben alle leerlingen, ook bijvoorbeeld dyslectische leerlingen, (hoog)begaafde leerlingen en (near) native sprekende leerlingen, er profijt van. Voorwaarden voor het invoeren van CLIL Je begrijpt dat je CLIL niet zomaar in kunt voeren op school. Er komen wel wat dingen bij kijken: Om in de middenbouw met CLIL te kunnen beginnen is het belangrijk dat je al in groep 1 met Engels start. Leerlingen moeten de taal voldoende beheersen en zich zeker voelen om in het Engels te praten om te beginnen met CLIL. Ook leerkrachten moeten zich zeker voelen en goed genoeg Engels spreken om CLIL te kunnen geven. Nuffic gaat uit van niveau B2 van het Europees referentiekader als taalbeheersingsniveau voor leerkrachten. Nascholing in de taalvaardigheid van de leerkracht kan dus nodig zijn. Leerkrachten moeten voldoende ondersteuning krijgen bij het invoeren en ontwerpen van CLIL-lessen. Dit kan onder andere door nascholing of kennisuitwisseling met andere scholen die CLIL aanbieden, bijvoorbeeld via het netwerk vvto van Nuffic.** Voor CLIL projecten en lessen moeten duidelijke doelstellingen worden geformuleerd, met zowel taal- als vakdoelen en moet worden bepaald hoe de lessen worden beoordeeld. Dit vraagt een gedegen voorbereiding. Het is belangrijk dat leerlingen voldoende taalinput en taalsteun krijgen om de lessen te kunnen doen. Je kunt niet zomaar een vak in het Engels geven. Bij de keuze van vakken moet goed gekeken worden of de leerlingen de vakinhoud aankunnen in het Engels. Veel lastige vaktaal maakt het moeilijker. Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 5 van 7

6 Stepping Stones Junior Stepping Stones Junior is een nieuwe lesmethode voor Engels van groep 1 tot en met groep 8. Elk thema in de methode wordt afgesloten met een CLIL-les. In deze les gebruiken de leerlingen de taal die ze in het thema hebben geleerd, maar de les biedt ook nieuwe woorden en zinnen aan die nodig zijn om de vakinhoud te begrijpen. De leerlingen krijgen taalsteun om de vaktaal te gebruiken in de les. De CLIL-lessen werken toe naar een eindproduct zoals een korte presentatie, een brief, een poster een spel, enzovoort. De vakken waar de CLIL-lessen bij aansluiten zijn: PE (gym), social science, maths, geography, history en natural science. De CLIL-lessen zijn een goede manier om kennis te maken met CLIL en ideeën op te doen voor andere CLIL-lessen en -projecten. Naast de CLIL-lessen aan het eind van elk thema bevat de methode in Step 2B en 3B twee thema s die je kunt zien als een CLIL-project. In deze thema s werken de leerlingen vijf lessen aan Science en Film making. In Step 2B gaan de leerlingen in het thema Film making leren over Stop motion animation en in het thema over Science doen ze proefjes over o.a. geluid en smaak. In Step 3B leren de leerlingen over hoe een film gemaakt wordt en schrijven en filmen ze een korte scène. In het thema over Science leren ze over natuurkundige krachten en bouwen ze een brug. Conclusie CLIL is een goede manier om de lestijd voor Engels te verruimen en zo een hoger uitstroomniveau te bereiken. Het motiveert leerlingen omdat ze Engels leren in een betekenisvolle context en leerlingen leren beter communiceren in het Engels. De invoer van CLIL vraagt wel om extra aandacht en begeleiding, maar als je met light- CLIL begint is het makkelijker dan je denkt. Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 6 van 7

7 Literatuur Bodde-Alderlieste, M.J., Salomons, J. (2018). Engels in het basisonderwijs. (Meer dan de) Kenisbasis vakdidactiek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Bodde-Alderlieste, M.J. (2018) Vakken in het Engels. Vakintegratie met primary CLIL. JSW 5: 6-9 Houben, E. (2017). Een verkennende studie naar de optimale vormgeving van CLIL binnen de middenbouw van de pilot tweetalig primair onderwijs. Universiteit Utrecht * Voorbeelden van CLIL zoals aangehaald in het artikel in JSW 5 (januari 2018) ** Nuffic netwerk vvto Noordhoff Uitgevers bv, Pagina 7 van 7