Duurzame Monumenten. Dr. Jacques T.N. Kimman. Transitieproject voor de maatschappelijke transitie naar een duurzame gebouwde omgeving

Transcriptie

1 Duurzame Monumenten Transitieproject voor de maatschappelijke transitie naar een duurzame gebouwde omgeving 20 november 2013 Dr. Jacques T.N. Kimman Lector Nieuwe Energie, Hogeschool Zuyd, Heerlen Adviseur Taakveld Energiestrategie en Transitie, AgentschapNL (Agentschap van het Ministerie van Economische Zaken)

2 CO 2 uitstoot Parkstad: 1,55 miljoen Ton CO 2 in % 2% 19% 15% 63% CO2-uitstoot Gebouwde Omgeving CO2-uitstoot Verkeer en vervoer CO2-uitstoot Industrie en Energie CO2-uitstoot Landbouw, bosbouw en visserij CO2-uitstoot Overig/Sector onbekend CoE NEBER

3 IEA, Annex 51, Sustainable city, energy neutral cities Existing efforts: LaR-EP, Solar Cities, G40, PolyCities, Concerto, etc. Energy efficient buildings WP EU Solar energy WP- RE Fuel cells WP- EU Wind WP-RE High efficient central plants WP-FF Geothermal heat pumps WP-EU Hydropower WP-RE Combined heat and power WP EU Biomass WP-RE el. transp. grid improvement Energy storage -.WP EU optimised transportation Economic efficiency by integrated system optimization Source: EnBW, Karlsruhe

4 Klimaatproblematiek? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

5 Vorab glacier Switzerland Pitztal glacier

6 Kans voor de regio? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

7 ENERGIEKOSTEN WONINGEN PARKSTAD ,- per jaar ( woningen X 1.812,- per jaar) CoE NEBER

8 Energie Neutraal in 2030? Source: Builddesk,Vera Rovers, carbon neutral cities pilot-program, VROM 2008

9 Heerhugowaard: Stad van de Zon Nieuwe energie, een andere manier van denken

10 Energiegebruik woningen (PJ primair ) Energie besparingsprofielen woningen % % 78% 50% 64% 24% koken op aardgas ruimteverwarming 2 0 warm tapwater electriciteit

11 Verandering soort energievraag bij energiebesparing woningen Nulmeting 2% Na toepassing energiebesparingspakket 46% 35% 29% 2% 46% 18% electriciteit warm tapwater ruimteverwarming koken op aardgas 23%

12 Vijf energiepotentiekaarten: voorbeeld zon

13 Twee scenario s Max-tech maximale capaciteit voor duurzame energie opwekking in de regio Integraal capaciteit voor duurzame energie vanuit realistisch perspectief Verschillende typen belemmeringen: - Harde belemmeringen bv. noordhelling -> Max-tech - Zachte belemmeringen bv. National Landschap Heuvelland (dynamiek) -> Integraal

14 Twee scenario s: voorbeeld zon-pv (2040) Max-tech ha 67 PJ Integraal ha ha 8,6 PJ

15 Ambitie: hernieuwbaar energieneutraal in 2040!

16 Benut hernieuwbaar opwekkingspotentieel potentieel (wit) en in 2040 benut (groen) - Dankzij energiebesparing hoeft volledig potentieel niet ingezet te worden - Van potentieel aan elektriciteitsopwekking 83% nodig - Slechts 54% van potentieel aan warmtewinning (WKO / biomassa) nodig

17 Hernieuwbare bronnen: aan welke knoppen kunnen we draaien?

18 Energie Neutraal in 2030?

19 Dimensioneren van het probleem Statement: Om monumenten voor de toekomst te wapenen, bieden duurzame oplossingen nieuwe kansen. Tom Damman, exploitant van Kasteel Limbricht, tijdens het previewgesprek op Zuyd Hogeschool op 25 februari 2011: Vanaf het moment dat ik de energierekening kan halveren, ga ik winst draaien Jaarlijks gasverbruik gemiddeld m³ ,- Jaarlijks elektriciteitsverbruik gemiddeld kWh ,- Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

20 Gaan de olieprijzen stijgen of dalen? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

21 Gaat de energiebehoefte stijgen of dalen? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

22 Verificatie van het model Nieuwe Energie, een andere manier van denken

23 CoE NEBER

24 Gaan de olieprijzen stijgen of dalen?? Nieuwe energie, een andere manier van denken

25 Maatschappelijke transitie In harmonie met de natuur! Duurzame mobiliteit Andere manier van denken Gedragsverandering Nieuwe Energie, een andere manier van denken

26 Hoezo, een andere manier van denken? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

27 Wat vindt u mooier? Nieuwe Energie, een andere manier van denken

28 Duurzaamheid Energievoorziening De transitie naar Duurzame Energievoorziening (roadmap) Visie Maatschappelijke belangen Knelpunten, issues Kansen Commerciële belangen Samenwerking Innovaties Nu Tijd Toekomst Nieuwe Energie, een andere manier van denken

29 Collecting learning experiences frontrunners

30

31

32 Process is not consistent No problem owner process No integration within organization No continues process No common vocabulary No need to change process Unclear who are the decision makers Not clear who is responsib le for process There are many different decision makers No issue owner for realizing energy infrastruct ure on city scale Hard to transform organizati on Coordinat ion between different decision makers is hard Organizat ion and working method very segmente d per sector Hard to harmoniz e different departme nts No coordinati on between different projects within municipal ity To little connection between planning/ execution and control Too much transfer moments to different stakehold ers during the whole process People don t understand each other Different definitions for the same words Various possible definitions Different worlds: politicians and engineers No whole picture of process Lack of process knowledge To little attention for process

33 De praktijk - conclusies De innovators doen het volgende: Integrale aanpak Sterk persoonlijke betrokkenheid Zoeken naar nieuwe financieringsvormen Energie / duurzaamheid leidend laten zijn in het planproces Zoeken nieuwe partners en/of samenwerkingsvormen Ontwikkelen specifieke manieren om het proces te kunnen sturen Levenscyclus benadering

34 DISTRICT OF TOMORROW Our own sustainable urban development

35

36

37

38 DUURZAME RENOVATIE VAN 153 HUIZEN KAALHEIDE KERKRADE WEST

39

40

41 20% reduction in 2020, and 20% renewable energy in buildings in Limburg: towards 0-energie, that is : 100 Kerkrade West projects, every year

42 Peltosaari, Riihimäki Jyri Nieminen, VTT

43 Value increase by renewal Price recovery Value increase for the whole Peltosaari 77 M Building rights: direct income for the building / apartment owners 20 M Total, eco-efficient and high quality renewal including new services structure, work places, shops etc. Value increase ~100 M or even more The target has to be high! Reduction of energy costs: 1,5-2,0 M /year Costs of renewal M.

44 Duurzame monumenten: onderzoeksvragen

45 Duurzame monumenten: enquete 45% 40% 35% 30% 41% advies over onder houd tips voor ver duur zaming ti ps voor duur zaam wonen 25% een quickscan in huidige situatie 20% 15% 10% 9% 14% 8% 16% een par tner in monumentzor g meer inf or matie over voor tgang pr oject geen behoef te 5% 4% 3% 4% ander s 0%

46 Duurzame monumenten: tip 1 1.Neem veel aandacht voor een integrale intake op alle aspecten inclusief herbestemming van functies, vocht, comfort, exploitatiemodel (b.v. leisure) en gedrag.

47 Zuyd Hogeschool Duurzame Monumenten: Quick Scan Sustainable Monuments Samenvatting vooronderzoek Ken Kwantes Lectoraat nieuwe energie

48 Oorzaken van het hoge energieverbruik Gedrag van personeel Lage bezetting van de zalen Bouwtechnisch ontwerp van de voorhoeve Staat van onderhoud van de voorhoeve Verouderde ketel / installatie Gebruik van elektrische boilers Gebruik van gloeilampen Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

49 Gedrag van personeel Roken in de deurpost van de buitendeur/schuifpui Laten branden van verlichting Plaatsen van de buffettafel op de convectorput Open laten van tussendeuren Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

50 Staat van onderhoud Revisie Tochtkussen Flexibele tochtstrip kapotte sluitstrips Kier onder een niet gebruikte deur Kier Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

51 Probleem van open tussendeuren Oorzaak Één openstaande tussendeur van het trappenluik naar de zolder in gebouwdeel Huis Jansen. Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

52 Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

53 Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

54 Oplossing voor het trappenhuis Plaatsen van een gordijn Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

55 Personeel energiebewust maken Aanbevelingen Planning van een gelijk aantal activiteiten in een kleiner aantal zalen gedurende de winter Tocht preventie Tocht portaal Verlagen van plafond in de Ridderzaal d.m.v. te openen en te sluiten gordijnen/doeken Afdichten van het trappenhuis d.m.v. gordijnen Afdichten van het trappenhuis van de Kessenichzaal met een gordijn Plaatsen van een gordijn voor de brasserie Geysers plaatsen 2 nieuwe CV ketels plaatsen Gloeilampen vervangen door LED Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

56 Conclusie Vermindering gasverbruik 50% Vermindering elektriciteitsverbruik 23% Uitgedrukt in Euro s situatie ,- Uitgedrukt in Euro s situatie ,- Investering ,- Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

57 Duurzame monumenten: vochtproblematiek Kasteel Hoensbroek

58 Duurzame monumenten Dhr. Rob Luijten, BEDI Vochttechniek

59 Duurzame monumenten: tip 2 2. Meten is weten! Het niet functionele energiegebruik kan in de tonnen lopen.

60 Energiebesparing Nieuw Eyckholt 300 Oplossing voor Energieprobleem is oplossing voor Klimaatprobleem! Nieuwe energie opent de weg naar een compleet Duurzame Energievoorziening. Leven in harmonie met de natuur! Een maatschappelijk transitieproces is noodzakelijk! Productontwikkeling in het kader van Nieuwe Energie

61 Duurzame monumenten: meten is weten!

62 Duurzame Monumenten Vooronderzoek Kasteel Limbricht

63 IR-METINGEN

64 Results Energy saving in households year 2003 energy use in kwh/a energy use in % energy saving in % new energy use in kwh/a cleaning + washing , ,7 PC, TV, Audio , illumination , ,8 fridge , ,7 heating + warm water 0 0,0 0 0 cooking 178 6, ,2 cooling 0 0,0 0 0 kitchen 119 4, ,2 remaining 143 5, ,5 Total ,00 34,9 1813,1

65

66 SAMSUNG OLED-TV

67 First OLED products

68 OLED MIRROR

69

70 Transparent polymer solar cells New Energy, a different way of thinking

71 Peerplus: smart energy glass Nieuwe Producten

72 Daglichttoetreding: solar light tubes! Nieuwe energie, een andere manier van denken

73 Daglichttoetreding in een monument: Reichstag Berlijn Nieuwe energie, een andere manier van denken

74 Duurzame monumenten: tip 3 3. Ontwikkel een visie voor het monument: kijk daarbij niet wat het beleid voor het monument kan betekenen, maar wat het monument voor het beleid kan betekenen. Dr. Leon Frederix

75 Denken vanuit monument naar beleid! M

76 Denken vanuit monument naar beleid! -regionale economische ontwikkeling,idem lokale bedrijvigheid -werk en inkomen -leefbaarheid in kleine kernen -bereikbaarheid -veiligheid en beheersbaarheid -opwaardering van de kwaliteit van het buitengebied -gezonde en aantrekkelijke leefomgevingen -toeristische aspecten -verkeersmodaliteiten en oplossingen

77 Duurzame monumenten: procesanalyse A. Gebruikelijke volgorde B. Ideale volgorde

78 Denken vanuit monument naar beleid! Kloosterdorp Steyl: Winfried Timmers Kleine biovergister voor tuinafvalverwerking van de kloosters en de lokale gemeenschap. Renovatie warenhuiskas/druivenkas Niek Hoogland (Parkstraat) tot atelier en werkruimte van pottenbakker en tot energieleverancier.

79 Duurzame monumenten: tip 4 4. Wet- en regelgeving: niet vragen naar wat niet mag, maar naar wat wel mag en betrek zoveel mogelijk wetgevers in het proces. Expertgesprek: V.l.n.r. Jack Forschelen (gemeente Maasgouw), Rob Brouwers (Architectenbureau Satijn. Born), Kees van Aken (voorzitter Welstandscommissie Maasgouw), Iwan Povse (Architectenbureau Povse en Timmermans, Sittard) en Leon Frederix

80 Duurzame monumenten: wat mag wel?

81 Baco gebouw Roermond: near zero energy! New Energy

82 Energieneutraal monument Driebergen Liesbeth Wassenberg Paul Bloemen Stichting Duurzaam renoveren van historische gebouwen

83

84

85 Integraal concept september 2008

86

87 Eerste nul-energie monument (Driebergen) Nieuwe energie, een andere manier van denken

88 Duurzame monumenten: tip 5 5. Financiering is een samenwerkingsmodel! Voor de samenhang en de samenwerking in alle fasen van het proces is het essentieel dat alle betrokken partijen bereid zijn daar in te investeren. De Gestalt van het gebouw, de omgeving en de functies Plannen & faseren Traditionele vormen financiering Regelgeving en financiering van herstel en exploitatie Nieuwe vormen van financiering b.v. crowd funding Trust, coöperatie, stichting Restauratie en exploitatie

89 Begijnhof Hasselt

90 Duurzame monumenten: tip 6 6. Duurzaamheidsmaatregelen zoveel mogelijk laten meeliften op restauratie of renovatiemaatregelen. Zo worden terugverdientijden zeer beperkte keuzecriteria.

91 Duurzame monumenten

92 Duurzame monumenten: tip 7 7. Vraag aan bedrijven om met een gezamenlijke aanbieding voor het gehele (energie)concept te komen, i.p.v. individuele offertes voor individuele producten. Systeemoptimalisatie ipv installeren losse producten! Vertegenwoordiger MKB-bedrijven: Peter Debije

93 Duurzame monumenten: tip 8 8. Verwarmingssystemen aanpassen aan het gebruik van de ruimtes. Infraroodverwarming bijvoorbeeld is een goede optie voor ruimtes met hoge plafonds en laagfrequent gebruik. Bovendien kan de ruimtetemperatuur laag blijven terwijl de gevoelstemperatuur comfortabel is.

94 IR-verwarming in duurzame monumenten? Nieuwe energie, een andere manier van denken

95 Warmte Wat is warmte? Een gevoel van behaaglijkheid Hoe ontstaat warmte? Warmte-energie tot 19 e eeuw Warmtestof vanaf 19 e eeuw Warmte-energie Bewegingsenergie Infrarood stralen transporteren de warmte-energie Dhr. Sjir Louppen Ecodynamisch Bouwen

96 Verwarming historie Hypocaustum Ecodynamisch Bouwen

97 Verwarming Bouwfysisch verschil Convectieverwarming Verwarmt lucht Vraagt veel energie Slecht opslag medium Ventilatie - energieverlies Condensatie Schimmelvorming Verwarmt lucht Stralingsverwarming Verwarmt materie Energie efficiënt Goed opslag medium Ventilatie opslag energie Geen condensatie Geen schimmelvorming Verwarmt materie Ecodynamisch Bouwen

98 Verwarming Gezondheid Convectieverwarming Stralingsverwarming Verwarmt lucht Warme lucht 22 0 C Condensatie Schimmelvorming Infectieziekten Verwarmt materie Koude lucht C Geen condensatie Geen schimmelvorming Minder allergieën Menselijk lichaam: Relatief koude lucht: natuurlijke situatie Relatief warme lucht: onnatuurlijke situatie Baby (zomer - winter) Statistisch 1 ste 2 jaar minder infectieziekten Bruine vetcellen Koele lucht stimuleert aanmaak bruine vetcellen Ecodynamisch Bouwen

99 Nieuw systeem Techniek Kim-verwarming Ecodynamisch Bouwen

100 Nieuw systeem Praktijk Leipzig Architect: Christoph Schwan Regensburger Altstadt ( ) 2006 Wereld cultuurerfgoed Ecodynamisch Bouwen

101 Verwarming Kim-verwarming? Achter het stucwerk! Pilot: De Wijk van Morgen Gebouw 4 Ecodynamisch Bouwen

102 Verwarming E-Glass Ecodynamisch Bouwen

103 Duurzame monumenten: tip 9 9.Organiseer een actief samenspel en een hecht netwerk van bestuurders ambtenaren initiators en vaktechnische mensen voor bouw en exploitatie.

104 Proces Doel en belangen in kaart Personen in positie Experts Multidisciplinair Tegenmacht Macht PR vanaf dag 1 Kennis delen Workshops Conferenties Vieren successen Draagvlak Initiatiefnemer Kracht Ambitieus Integraal Innovatief Potentie Haalbaarheid Subsidie Experts Flexibel, lerend Vergunningen Projectmanagement Bron: Management van processen. Succesvol realiseren van complexe initiatieven

105 Visie & ambitie Wat Hoe: techniek Hoe: proces Energieneutraal Omkeerbaar Respect Isolatie: low tech Installatie: high tech Ventilatie Bijeenkomsten en conferenties Integraal werken Kennis delen

106 DuMo-strategieën

107 Duurzame monumenten: tip Ieder probleem is zeer waarschijnlijk elders al een keer opgelost. Organiseer de kennisuitwisseling van leerervaringen van monumenteneigenaren, eventueel ondersteund door de Monumentenwacht en beschikbare toolkits. Dhr. Geert van der Varst

108 Duurzame monumenten: toolkits

109 Zuyd Hogeschool Duurzame Monumenten: literatuuronderzoek Sustainable Monuments Korte samenvatting van case-studie Energy Heritage Project (2008) Lectoraat nieuwe energie

110 Zuyd Hogeschool Duurzame Monumenten Sustainable Monuments Korte samenvatting van Energy Heritage Project (2008) Lectoraat nieuwe energie Energie efficiëntie maatregelen: Secundaire beglazing Tochtmaatregelen Herintroductie luiken Vloerisolatie HR boilers Isoleren van de zolderruimtes Energiezuing licht Slimme monitoring Energie advies

111 Zuyd Hogeschool Duurzame Monumenten Sustainable Monuments Korte samenvatting van Energy Heritage Project (2008) Lectoraat nieuwe energie Slimme monitoring en weergave van energieverbruik draagt bij aan de mindset van bewoners.

112 Duurzame monumenten

113 IEA, Annex 51, Sustainable city Existing efforts: LaR-EP, Solar Cities, G40, PolyCities, Concerto, etc. Energy efficient buildings WP EU Solar energy WP- RE Fuel cells WP- EU Wind WP-RE High efficient central plants WP-FF Geothermal heat pumps WP-EU Hydropower WP-RE Combined heat and power WP EU Biomass WP-RE el. transp. grid improvement Energy storage -.WP EU optimised transportation Economic efficiency by integrated system optimization Source: EnBW, Karlsruhe