Notulen Ondernemersplatform bio-energie voor de glastuinbouw. 1. Opening. 2. Vaststelling agenda. 3. Mededelingen. Datum 14 september 2011

Transcriptie

1 Notulen Ondernemersplatform bio-energie voor de glastuinbouw Datum 14 september 2011 Locatie 1 Locatie 2 Aanwezig Showkas Kwekerij Arendshoeve Aalsmeerderdijk BL, Aalsmeerderbrug Tel: De Meerlanden Bedrijfsafval Aarbergerweg CA Rijsenhout Tel: Dick van der Kooij, Geert Bouten, Sjraar Hoeijmakers, Floris van Tilburg, Barry Duijvesteijn, Ferdi van Elswijk, mark Jacobs, Cees Kerklaan, Frits Mostert, Nico Karsten, Jolanda Mourits (Min.EL&I), Jan Smits (PT), Stijn Schlatmann (voorzitter) en Sander Peeters (notulen/ Energy Matters) 1. Opening Na de uitgebreide lunch opent Stijn Schlatmann van Energy Matters de vergadering om 13:00u. Een aantal leden hebben laten weten niet aanwezig te kunnen zijn. 2. Vaststelling agenda De agenda wordt enigszins gewijzigd. Door afmelding van dhr. Hartman vervalt de presentatie leerervaringen vergisting en voorgenomen plannen, hiervoor in de plaatst komt de presentatie over Miscanthus door dhr. Van Tilburg van 12:30u 13:00u Opening vergadering + uitgebreide lunch 13:00u 13:30u Notulen vorige vergadering + mededelingen 13:30u 14:00u Stappenplan houtstook, door en voor tuinders, door Sander Peeters van Energy Matters 14:00u 14:30u Presentatie Miscanthus, mogelijk alternatief voor houtstook door dhr. Van Tilburg van Cradle Crops 14:30u 15:00u Evaluatie programma Kas als Energiebron 2011, door Jan Smits en Stijn Schlatmann 15:00u 16:00u Presentatie De Meerlanden levert restwarmte aan glastuinder de Arendshoeve door dhr. Elsinga, dhr. Hillenaar van De Meerlanden en dhr. Van Zijverden van Showkas De Arendshoeve. 16:00u 16:45u Excursie bij De Meerlanden Bedrijfsafval door dhr. Elsinga en dhr. Hillenaar. 16:45u Sluiting vergadering 3. Mededelingen SDE , verdeling middelen 2011 en consultatie SDE 2012 Strekking; SDE is bij de eerste aanvraagfase ruim overtekend door met name groen gas-projecten. SDE voorziet voor het eerst ook in duurzame warmte, ook wanneer je daarbij géén duurzame elektriciteit produceert. Daarnaast vervalt in de SDE het onderscheid tussen eigen gebruik en externe levering. Het drogen van hout of het verwarmen van de vergistingsinstallatie valt hier echter buiten. Emissie-normen leveranciers houtketels Strekking; Wij hebben afgelopen twee jaar geconstateerd dat de omschakeling van aardgas -tuinders naar houtstooktuinders moeizaam verloopt. Reden; omdat enerzijds de houtprijs flink gestegen is en anderzijds de emissie-normen extra grote investeringen vragen waardoor de rentabiliteit van houtstook onder druk staat. Productschap Tuinbouw, Min. EL&I, Energy Matters en het Bosschap hebben zich daarom het afgelopen jaar actief ingezet om de Nederlandse emissienormen te verruimen waardoor investeringen in emissiemaatregelen beperkt kunnen worden. Onze bezorgdheid is in een brief aan Staatssecretaris Atsma neergelegd. In het overleg met desbetreffende ambtenaren werd aangegeven dat vanuit de importeurs en producenten van biomassa-ketels de emissie-normen makkelijk gehaald zouden kunnen worden. Door Energy Matters, dat de glastuinbouw adviseert in het omschakelingsproces, is dat overigens bestreden. In opdracht van Productschap Tuinbouw is Energy Matters en het Bosschap met de importeurs/fabrikanten van biomassa-

2 installaties in overleg gegaan om de haalbaarheid van deze normen, en de gevolgen hiervan (ook financieel) voor bedrijven en organisaties die biomassa verstoken te achterhalen en te onderbouwen. Tevens zijn gewenste normen aangedragen die (financieel-economisch) haalbaar zijn en, i.r.t. level playing field, overeenstemmen met omringende landen. Nu wordt nogmaals een brief voorbereid voor het Min. I&M. Samenwerkingsverband tussen Productschap Tuinbouw, Min.EL&I en Bosschap/Staatsbosbeheer Strekking; Productschap Tuinbouw, Min. EL&I, Energy Matters en het Bosschap hebben zich daarom het afgelopen jaar actief ingezet om Staatsbosbeheer te bewegen meer hout te exploiteren tegen een kostprijsplus prijs. Dit moeizame traject heeft er uiteindelijk toe geleid dat Martijn Evers, Amaryllis kweker te Angeren, als pilot een houtcontract is aangegaan met Staatsbosbeheer. Daarnaast is Staatsbosbeheer met Gerberakwekerij Zwarts in gesprek over de mogelijke houtlevering voor het voorziene vergasser-wkk-project. 4. Ingekomen stukken Openstelling SDE+ (2011) Emissie-normen leveranciers houtketels Samenwerkingsverband tussen Productschap Tuinbouw, Min.EL&I en Bosschap en Staatsbosbeheer Artikel Vakblad voor de Bloemisterij, nr. 17, 29 april 2011 Artikel Vakblad voor de Bloemisterij, nr. 13, 1 april 2011 Stappenplan houtcontract en ketel Notulen Ondernemersplatform 18 januari Stappenplan houtcontract & ketel Sander Peeters van Energy Matters presenteert het stappenplan Houtstook, Door en voor tuinders. Een beknopt stappenplan dient een tuinder die geïnteresseerd is in houtstook te helpen om de juiste keuzes te maken. In het volgende Ondernemersplatform wordt het stappenplan opgeleverd, inclusief software-tool Rentabiliteit houtstook. 6. Presentatie Miscanthus door dhr. Van Tilburg van Cradle Crops De presentatie van Glastuinder Cok Hartman over zijn ervaringen met thermofiele vergister-wkk en voorgenomen plannen komt te vervallen. Hiervoor in de plaats komt een presentatie over Miscanthus, mogelijk alternatief voor houtstook, gegeven door dhr. Van Tilburg van Cradle Crops. Cradle Crops kan een faciliterende rol spelen in de opstart van verbouwing van Miscanthus voor de houtstokende glastuinder. Teelt Miscanthus biedt als energiegewas mogelijkheden aan tuinders vanwege de grote hoeveelheid droge ton stof per hectare, de geringe input en de geringe afhankelijkheid van weersomstandigheden. Miscanthus is een meerjarige teelt die wel jaar kan blijven staan zonder verlies aan droge stof per hectare. In dit proces is het planten van de wortelstokjes (Rhizomen) het meest delicate punt van de operatie, dit vindt plaats tussen half april en half mei. De wordtelstokjes kunnen maximaal -3,5 o C hebben. In november sterft een deel van het Miscanthus af wat voor organische bemesting zorgt. Succes is onder andere afhankelijk van de juiste bewerking van de grond, in combinatie met goed aangeleverde Rhizomen en het juiste vochtpercentage. De oogst van Miscanthus zal plaatsvinden wanneer het gewas is ingedroogd in het voorjaar (april) en het gewas het juiste vochtpercentage heeft voor toepassing als energiemateriaal. Interessant van Miscanthus als gewas is dat er relatief weinig kunstmest of herbiciden hoeven te worden toegepast bij dit gewas. Dit komt enerzijds voort uit de nutriënten die bij verhouting terugzakken naar de Rhizomen en het blad dat als voedingsbodem op de grond valt, anderzijds vormt onkruid alleen een risico in de eerste 2 jaren vervolgens wordt dit onderdrukt. Kosten en opbrengst Wanneer we praten over hoeveelheden in tonnen droge stof varieert dit, onder invloed van vele factoren, tussen de 8 tot 32 ton droge massa per jaar vanaf het derde jaar (AEBIOM, 2007). Wat als kengetal kan worden aangehouden in de Nederlandse situatie is 20 ton/ds per hectare vanaf het derde jaar. De oogst van Miscanthus is in het eerste jaar niet de moeite waard en in het tweede jaar bedraagt de oogst ongeveer 10 ton per hectare. De energiedichtheid van het gewas ligt op 17,5 GJ/ton dm, waardoor de jaarlijkse energiehoeveelheid vanaf jaar drie ca. 350 GJ/hectare bedraagt. Anderzijds zijn door de kenmerken van het gewas de opstartkosten relatief hoog. Allereerst moeten er wortelstokjes (Rhizomen) worden ingekocht a 0,15/wortelstokje waar er wortelstokjes op een hectare gaan ( 1.950).

3 Daaroverheen komen dan nog andere kosten zoals poten ( 400/ hectare), herbiciden ( 150 jaar 1, 100 jaar 2). Naast deze opstartkosten bedragen de jaarlijkse kosten voor bemesting 75 en de oogstkosten vanaf jaar 3 ca. 200/hectare. Miscanthus-ketel De mogelijkheden van 100% Miscanthus-stook in combinatie met conventionele ketels en meer progressieve ketels worden onderzocht, maar bevindingen van ketelleveranciers met betrekking tot bepaalde typen nieuwe ketels op 100% Miscanthus zijn toereikend. Als voorbewerking dient het Miscanthus wel gehakselt te worden. Agglomeratie, sinteren, slakvorming of versmelten van de assen waardoor het rooster verstopt kan raken kan voor problemen zorgen. Het hoge kaliumgehalte in Miscanthus zorgt voor een lage smettemperatuur van 600oC. Bijmengen tot 15% gaat in de praktijk goed. Testrapporten zijn hiervoor aangevraagd. Gedeeltelijke bijstook is reeds mogelijk met mate en verschilt per ketel. In de Eifel in Duitsland draaien inmiddels verschillende Miscanthus gestookte ketels. Geveke levert op dit moment Miscanthus ketels. In Zeeland is in 2009 gestart met een proef van 20 ha Miscanthus. De kostprijs van Miscanthus is ca. 5,6 /GJ, exclusief transport. Hierbij is uitgegaan van: De grootte van het perceel: 10 ha. (groter perceel betekent grotere consolidatie en lagere operationele kosten) Pacht: 1.100/ha. Looptijd: levensduur plant, ca. 20 jaar (wanneer dit korter is verminderd het relatieve voordeel). Meer informatie: Floris van Tilburg, Florisvantilburg@cradlecrops.com, tel: Mogelijke kanttekeningen en kansen Als je de energieprijs van Miscanthus (5,6 /GJ) vergelijkt met aardgas (7,1 /GJ), houtsnippers (5-6 /GJ) en houtpellets (6-7 /GJ) is Miscanthus goedkoper dan aardgas en houtpellets maar ongeveer even duur als houtsnippers (referentie: houtsnipperprijs van /ton exclusief transport en een energie-inhoud van 8-12 MJ/kg afhankelijk van het vochtgehalte van 55% - 35%). Daarnaast dient rekening te worden gehouden met de meerprijs en/of kosten van brandstofvoorbewerking en handeling. Een installatie die geschikt is voor houtsnippers is 10-15% duurder dan een installatie voor houtpellets. Dit komt door de benodigde walking floor en een uitgebreid transportsysteem. Ook de onderhoudskosten zullen toenemen. Een installatie voor Miscanthus zal naar verwachting ~20% duurder zijn en hetzelfde geldt voor het onderhoud. Verder, gezien de grondprijzen lijkt de teelt van Miscanthus voor energietoepassingen in Nederland economisch niet rendabel. In relatie tot de cascade food, feed, fiber, fuel is het de vraag of Miscanthus niet geschikter is voor hoogwaardigere toepassingen waarbij een hogere prijs c.q. winstmarge gerealiseerd kan worden. De vezelplaatindustrie zal waarschijnlijk meer geld voorover hebben dan de tuinder waarbij de (relatief lage) aardgasprijs als referentie geldt. Anderzijds zou middels een braaklig-subsidie Miscanthus op arme grond zoals in de veenkoloniën mogelijk rendabel geteeld kunnen worden voor de spaanplaatindustrie en mogelijk voor energietoepassingen. Sjraar Hoeijmakers en Geert Bouten nemen contact op met Floris van Tilburg om de mogelijke inzet van Miscanthus in de voorziene houtketel te bespreken. 7. Evaluatie programma Kas als Energiebron 2011 door Jan Smits en Stijn Schlatmann Jan Smit en Stijn Schlatmann geven een terugblik, een stand van zaken en een vooruitblik op het programma Kas als Energiebron Hierbij worden volgende punten aangehaald: 1. Belemmeringen Wat is in 2011 opgepakt en 3. Wat verdient nog aandacht 4. Hoe willen jullie verder 5. Ontwikkelingen & kansen 6. Programma KaE na Belangrijkste belemmeringen waren: Belemmerende wet- en regelgeving (vergunningen) SDE ontoereikend voor bio-energie-installaties Stijging biomassaprijzen CO 2 -winning uit bio-energie-installaties wel/niet haalbaar

4 2. Wat is in 2011 opgepakt a. Vereenvoudigen vergunningenprocedures; crisis- en herstelwet, stappenplan vergunningtraject: I.s.m. Min. EL&I is onderzocht of crisis- en herstelwet gebruikt kan worden om bio-energieprojecten makkelijker te realiseren Uitkomst; alleen voor nieuwe nog niet eerder gerealiseerd bio-energieproject. Verder elk jaar opnieuw vrijstelling/ gedoog aanvragen is niet wenselijk Via LTO Groeiservice/ Guus Meijs is getracht bio-energie (vergisting en houtstook) in het activiteitenbesluit te krijgen zodat AMvB/ melding volstaat AgentschapNL/ Bert van Asselt heeft een revisie uitgezet van het bestaand stappenplan vergunningverlening bio-energieprojecten (wordt WABO-proof gemaakt) I.s.m. tuinders, houtketel- en houtleveranciers is een Stappenplan houtstook, Door en voor tuinders opgesteld b. Ondersteunen initiatieven bio-energie door verankering in RO-beleid: Via LTO Groeiservice is getracht bio-energie (vergisting en houtstook) in het activiteitenbesluit te krijgen zodat AMvB/ melding volstaat AgentschapNL/ Helpdesk vergunningverlening bio-energie, voor collega s (Steeds meer gemeenten en provinciën hebben inmiddels in hun bestemmingsplan ruimte gecreëerd voor bio-energie-projecten) c. Verruimen beschikbaar SDE+ budget Er is gelobbyd om naast de stimulering van houtwkk, lees; duurzame elektriciteitsproductie, ook houtketels, lees warmtebenutting te stimuleren in het SDE d. Levering betaalbaar hout door meerjarige afspraken met bosbouwsector I.s.m. PT, Min. EL&I, Bosschap, Staatsbosbeheer is getracht meerjarige houtcontracten met kostprijs+ voor houtstook-tuinders te realiseren Martijn Evers, Amarylliskweker te Angeren is de eerste pilot en Sjraar Hoeijmakers & Geert Bouten te Horst mogelijk 2de pilot T.b.v. meer inkomsten gaat Staatsbosbeheer meer hout exploiteren I.s.m. PT, Min. EL&I, Min. M&I, Bosschap en in overleg met houtketel-en houtleveranciers (waaronder de houtverwerkende industrie) wordt gelobbyd om de emissie-normen voor houtstookinstallaties gelijk te trekken met de in Duitsland geldende normen (level playing field/ gelijke concurrentie) Er is gelobbyd om ook houtketels, lees warmtebenutting te stimuleren in het SDE I.s.m. PT en Bosschap; Matchmaking Events in Venlo, Meppel en Pijnacker Voorgaande moet leiden tot level playing field/ gelijke concurrentie met o.a. Duitsland; a. Minder of gelijke investeringen benodigd voor rookgasreiniging b. Door gelijk subsidieklimaat zal de houtprijs minder snel stijgen e. Opstellen visie toepassing mest veehouderij t.b.v. biogaslevering Er is voor LTO Nederland een visie duurzame drijfmestverwaarding opgesteld waarin 100% mest-vergisting en biogaslevering als kansrijke optie naar voren is gekomen Er is in Werkgroep Groen Gas/ Mathieu Dumont (van Nieuw Gas) gelobbyd om naast groen gas productie CO 2 en biogas te leveren Pilot gestart in Well bij Laarakker (Noord-Limburg) CO 2 winning uit groen gas productie voor CO 2 bemesting (projectleider is Toine Toten van Haffmans) Consultatie SDE+ 2012; commentaar geleverd op concept basisbedragen van KEMA en ECN. Naast advisering stimulering warmtebenutting geadviseerd om ook biogaslevering te stimuleren

5 f. Ondersteuning proefprojecten rookgasreiniging t.b.v. CO 2 -winning en verlaging emissies: Er zijn verschillende tuinders benaderd voor een pilot waaronder; a. Sjraar Hoeijmakers & Co.; CO 2 winning uit rookgas houtstook b. Cok Hartman; CO 2 winning uit rookgas biogaswkk Er zijn verschillende rookgasreinigings-leveranciers benaderd voor een pilot; a. Steuler, Hanwel, Procédé, Knook, Cirmac, Norit/ Haffmans en GtS Proces Procédé; CO 2 winning uit rookgas houtstook lijkt kansrijk; technisch mogelijk (referentieproject in Canada) echter gelimiteerd door extra warmtebehoefte en hoge investering (zie VinkSion) Proces Hanwel/ Hans Breukers; CO 2 winning uit rookgas biowkk lijkt kansrijk; technisch mogelijk (sinds 2005 referentieproject in Noord-Duitsland) echter extra investering Nog niet gerealiseerd; a. Sjraar Hoeijmakers; nog geen houtketel gerealiseerd b. Cok Hartman; thermofiele vergister wordt omgebouwd naar mesofiele Voorstel studie inventarisatie CO 2 winning uit rookgas houtstook en biowkk (H2-bijmenging in biogaswkk, mogelijk hoger rendement en lagere uitstoot) g. Opstellen en starten actieplan behalen BEMS-normen 2013 Naast het feit dat er slechts enkele denox-leveranciers zijn (SNCR en SCR) vragen deze systemen om hogere investeringen en exploitatiekosten I.s.m. PT, Min. EL&I, Min. M&I en het Bosschap en in overleg met houtketel-en houtleveranciers (waaronder de houtverwerkende industrie) is gelobbyd om de emissie-normen voor houtstookinstallaties gelijk te trekken met de in Duitsland geldende (ruimere maar reële) normen Traject loopt nog maar moet leiden tot een meer level playing field/ gelijke concurrentie met omringende landen h. Verkenning zuiverheid en toepasbaarheid CO2 uit groen gas In gesprek met Cirmac, Norit/ Haffmans en GtS blijkt dat Norit/ Haffmans voor de CO 2 winning voor de glastuinbouw de beste papieren/ervaring heeft (referenties; CO 2 t.b.v. VGI en Pilot gestart in Well bij Laarakker (Noord-Limburg) CO 2 winning uit groen gas productie voor CO 2 bemesting (projectleider is Toine Toten) i. Verkenning, ondersteuning en analyse biomassavergassing Haalbaarheidsstudie verricht naar technische inpassing en economische haalbaarheid van een vergasser-wkk bij Gerberakwekerij Zwarts te Mijdrecht Min. EL&I en PT zijn, samen met Bosschap, InnovatieNetwerk en provincie Utrecht projectpartner in het voortraject Op dit moment; gesprekken met gemeenten t.b.v. vergunningen en leveranciers van vergasser-wkk s j. Monitoren en energetische en economische prestaties (onrendabele top) nieuwe bio-energieprojecten I.s.m. WUR/LEI, tuinders en houtketel- en houtleveranciers inventarisatie (nieuwe) projecten houtstook(- WKK), biogaswkk en restwarmtelevering o.b.v. biogaswkk en houtstook T.b.v. meerjarige houtcontracten met kostprijs+ voor houtstook-tuinders is voor Martijn Evers en Sjraar Hoeijmakers onderzocht wat de maximale houtprijs mag zijn voor een 2,4 MWth houtketel en 4,8 MWth/ 0,8 MWe HoutWKK Consultatie SDE+ 2012; KEMA, ECN geadviseerd om de exploitatie/houtkosten te verhogen k. Organiseren Ondernemersplatform t.b.v. kennisuitwisseling en programmaondersteuning

6 Organisatie vierjaarlijks Ondernemersplatform i.c.m. excursie, kennisoverdracht en ondersteuning tuinders bij vragen 3. Wat verdient nog aandacht Voortzetting; via LTO Groeiservice wordt nogmaals getracht bio-energieprojecten in het Activiteitenbesluit te krijgen Tuinders worden geïnformeerd zodra AgentschapNL de het bestaand stappenplan vergunningverlening bioenergieprojecten WABO-proof heeft gemaakt Het stappenplan Houtstook, Door en voor tuinders, wordt dit jaar nog gecompleteerd. Het stappenplan wordt aangevuld met een voorbeeld houtcontract en een software-tool; berekenen rentabiliteit houtstook Voortzetting; lobby emissienormen verruimen Matchmaking events; hout zoekt tuinder worden gehouden op donderdagavond 17, 24 november en 1 december 2011 Middels een inventariserende studie wordt achterhaald welke CO 2 win-installatie zowel voor de tuinbouw geschikte CO 2 kan leveren alswel technisch als economisch interessant is. A.d.h.v. de uitkomsten wordt een vervolgtraject uitgestippeld. Bij positief resultaat wordt een pilot op lokatie voorbereid H2-bijmenging in biogaswkk t.b.v. een hoger elektrisch rendement als lagere uitstoot van emissies Voortzetting; ondersteuning vergasser-wkk project bij Gerberakwekerij Zwarts. De uit dit project voortkomende kennis- en ervaring wordt gedeeld met tuinders Monitoren en energetische en economische prestaties nieuwe bio-energieprojecten Organiseren 4 Ondernemersplatforms bio-energie voor de glastuinbouw 4. Hoe willen jullie verder Afgesproken is dat de ondernemers een enquête ontvangen waarin zij aangeven welke richting zij willen geven aan het programma Kas als Energiebron 5. Ontwikkelingen & kansen Ontwikkelingen Grondstofschaarste; prijzen van o.a. hout- en coproducten stijgen sneller t.o.v. aardgas en andere fossiele brandstoffen Laagwaardige, lees goedkope biomassa is te torrifiëren (bedreiging of kans?!) CO 2 winning uit houtstook is technisch haalbaar maar kostbaar Elektriciteits-overschot dreigt = stabiele of lage elektriciteit- en gasprijs/ slechte spark-spread Groen gas productie (2/3 van SDE 2011 budget) geeft ook CO 2 Kansen/ vooruitblik Groene condensatie-restwarmte uitkoppelen middels (kunststof) warmtewisselaar Groene restwarmte en CO 2 van buurman = symbiose geeft efficiency CO 2 uit groen gas-productie en biogaswkk Mogelijke inzet getorrifiërde laagwaardige biomassa in minder complexe ketel(-wkk) of vergasserwkk 6. Programma KaE na 2012 Het programma Kas als Energiebron wordt voortgezet in 2012

7 7. Presentatie/excursie Showkas de Arendshoeve en De Meerlanden door dhr. Elsinga en dhr. Van Zijverden De Meerlanden haalt vijf nuttige producten uit groente-, fruit- en tuinafval (gft-afval): groengas, warmte, compost, CO 2 en water. Alle stromen vinden hun weg in de maatschappij en in de glastuinbouw. Zo komt groenafval tot aan het laatste beetje terug in de kringloop. Gesloten kringloop De Meerlanden zamelt afval in bij bedrijven en huishoudens in 9 gemeenten in de regio Haarlemmermeer-Bollenstreek-Aalsmeer. De inzamelploeg leegt elke werkdag rolemmers met gft- of restafval. Per jaar haalt het bedrijf ongeveer ton gft-afval op. Tot nu toe werd dat traditioneel verwerkt tot compost. Sinds 2010 levert het proces ook warmte. En vanaf najaar 2011 wordt daar ook biogas en CO 2 uit gehaald. Vergisten en composteren Vergisten is niet nieuw, de combinatie van technieken zoals De Meerlanden ze toepast wel. Gft-afval wordt eerst vergist in een gesloten silo. De natte fractie uit de vergister, digestaat, wordt vermengd met vers gft-afval om substantie te krijgen, en gaat naar de composteringstunnels waarin het wordt gecomposteerd. De ton gft-afval levert ton compost op.

8 Groen gas opwerkinstallatie met fakkel en gebouw met restwarmte-wisselaar Biogas en groen gas Een tweede product is biogas. In een gasopwerkingsinstallatie wordt van het biogas, dat bij het vergisten vrijkomt, groengas gemaakt. Dat wordt aan het net geleverd, en aan het eigen aardgasvulstation. Vele voertuigen van De Meerlanden rijden nu al op aardgas, en straks dus op groengas. Doel is om in 2016 alle diensten klimaatneutraal uit te voeren met voertuigen die rijden op het eigen gft-afval. De productie wordt geschat op 3 miljoen m 3 gas. Dat is veel meer dan het eigen gebruik, dus ook andere geïnteresseerden kunnen klimaatneutraal rijden op groengas. Restwarmte Het derde product is de restwarmte uit de composteringstunnels. Broeiwarmte verwamt water, dat gaat via een 1 km lange leiding naar dhr. Zijverden, eigenaar van Showkas en kwekerij de Arendshoeve. De duurzame warmte wordt door lage temperatuur-afgiftesystemen afgegeven aan de 1,8 ha kas met kamerplanten. Op termijn zal dankzij warmteopslag in de bodem (40 60oC) het areaal uitgebreid worden naar 6 ha. Door hoge temperatuuropslag zal een elektriciteitsslurpende warmtepomp overbodig zijn. Ongeveer eenderde van de beschikbare warmte wordt nu benut door Showkas en kwekerij De Arendshoeve. Dhr. Zijverden vervangt op deze manier ongeveer m 3 aardgas per jaar. Meerdere aansluitingen met tuinders zijn in onderzoek. Een kanttekening die dhr. Zijverden aanreikt zijn de hoge kosten van leidingen en het aanhouden van een hoge capaciteit gasaansluiting en inkoop van gas bij calamiteiten of in geval dat Meerlanden niet goed kan leveren. CO 2 en water Bij de productie van het groengas wordt de CO 2 gewonnen t.b.v. de glastuinbouw. Geschatte opbrengst: 2 miljoen kg CO 2 /jaar. Tevens wordt voorzien in CO 2 winning uit het composteerproces. Het vijfde product is water; veegwagens sproeien met condenswater de straten schoon. Houtstook Tenslotte nog een laatste punt waarmee de kringloop optimaal wordt gesloten: een op eigen hout gestookte CV-ketel (ongeveer ton per jaar) zorgt ervoor dat de gasopwerkings- en vergistingsinstallatie van energie worden voorzien. Het duurzame bedrijf in de Haarlemmermeerpolder compenseert haar eigen CO 2 -uitstoot ruimschoots: de CO 2 besparing is ongeveer 16 miljoen kilo, de eigen uitstoot 3,5. Kan je één van de producten gebruiken? Dan deel je mee in de CO 2 -besparing! (meer informatie: Andrea van de Graaf, avdgraaf@meerlanden, tel: ).

9 8. Rondvraag - 9. Afsluiting Rond 18:00u wordt de dag afgesloten Acties: Nummer Datum Wie Wat Wanneer sept 2011 Opleveren stappenplan houtstook Sander Peeters Volgende + software tool rentabiliteit Energy Matters ondernemersplatform houtstook sept 2011 Sander Peeters Energy Matters Enquête evaluatie programma KaE Volgende ondernemersplatform