KING thema 1: Veiligheid. Methodologische verantwoording

Transcriptie

1 KING thema 1: Veiligheid Methodologische verantwoording

2 Atlas voor gemeenten Postbus GP UTRECHT T F E info@atlasvoorgemeenten.nl I Atlas voor gemeenten, Utrecht, 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 KING thema 1: Veiligheid Methodologische verantwoording

4

5 Inhoud Inleiding 6 1 Overlast en onveiligheid 7 2 Verklaringsmodel 11 3 Verklarende variabelen 14

6 Inleiding KING werkt samen met Atlas voor gemeenten aan verklaringsmodellen die de relatieve score van een gemeente op een bepaald thema zo goed mogelijk verklaren uit kenmerken van die gemeente. Voor het thema Veiligheid is een verklaringsmodel gebruikt waarbij de mate van overlast, verloedering en onveiligheid in een gemeente zo goed mogelijk wordt verklaard uit indicatoren die hier statistisch significant mee samenhangen. Deze indicatoren zijn vervolgens gegroepeerd naar categorieën verklarende kenmerken (bijvoorbeeld: bevolkingssamenstelling). Deze categorieën vormen de verklarende staven in de grafieken op waarstaatjegemeente.nl. In deze achtergrondrapportage wordt kort ingegaan op de centrale indicator voor overlast en onveiligheid in een gemeente, het achterliggende verklaringsmodel, de gebruikte indicatoren, de bijbehorende bronnen, en de bewerkingen die daarop zijn uitgevoerd.

7 1 Overlast en onveiligheid De mate van overlast, verloedering en onveiligheid in een gemeente is gemeten aan de hand van een indexscore die bestaat uit een gewogen combinatie van tien verschillende indicatoren op het gebied van overlast, vernielingen, diefstal en geweld in de wijk. Hiervoor zijn twee bronnen gebruikt: de Veiligheidsmonitor (CBS) en de registraties van de (bij de politie gemelde) misdrijven (KLPD). De gegevens hebben betrekking op het jaar Hierbij is gebruikgemaakt van de databestanden (microbestanden) van de Veiligheidsmonitor Rijk, en niet van de bestanden t.b.v. de lokale uitvoering van de integrale Veiligheidsmonitor. In deze paragraaf worden de selectie en weging van deze tien indicatoren nader toegelicht. Daarna wordt verder ingegaan op de bewerkingsslag die door Atlas voor gemeenten is uitgevoerd. De selectie en weging van de indicatoren is gebaseerd op twee regressiemodellen waarin de mate waarin mensen weg willen uit een wijk (geïndiceerd met migratiecijfers en huizenprijzen) verklaard is uit een groot aantal kenmerken van die wijk (variërend van woningkenmerken tot geografische ligging). In die verklaringsmodellen zijn ook diverse indicatoren voor de mate van overlast, verloedering en onveiligheid getest. Een uitgebreide toelichting en resultaatbeschrijving van die modelschattingen is opgenomen in twee publicaties die via internet vrij beschikbaar zijn. 1 Tabel 1.1 geeft een overzicht van de tien indicatoren die een significante verklaring vormen voor het wegtrekken van mensen uit een wijk (of er niet willen wonen). Dat zijn de indicatoren die zijn opgenomen in de index voor de mate van overlast, verloedering en onveiligheid in de gemeente. Deze indicatoren tellen niet allemaal even zwaar mee, maar worden gewogen. De weging van de verschillende indicatoren is gebaseerd op de gemiddelde gestandaardiseerde correlatiecoëfficiënten (de relatieve verklaringskracht) van elke indicator in bovengenoemde modellen. Hiermee sluit de weging van elke indicator zo goed mogelijk aan bij wat mensen 1 G.A. Marlet, C.M.C.M. van Woerkens, Weg uit de wijk, in Economisch statistische berichten, 4502, en G.A. Marlet, C.M.C.M. van Woerkens, 2007: Op weg naar Early Warning. Omvang, oorzaak en ontwikkeling van problemen in de wijk (Atlas voor gemeenten, Utrecht). 7

8 feitelijk (door middel van hun woongedrag) belangrijk vinden in hun woonomgeving. Tabel 1.1 Indicatoren in de Index Overlast & Onveiligheid Indicator Definitie Originele Bron Vernieling van openbare werken Bekladding Rommel op straat Overlast van dronken mensen Overlast van drugsgebruik Overlast van jongeren Overlast van omwonenden Inbraak in woningen Fietsendiefstal Auto-inbraak Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat verloedering ervaart als gevolg van vernieling van openbare werken Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat verloedering ervaart als gevolg van bekladding Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat verloedering ervaart als gevolg van rommel op straat Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat overlast ervaart van dronken mensen Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat overlast ervaart van drugsgebruikers Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat overlast ervaart van jongeren Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor dat overlast ervaart van omwonenden Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor en dat slachtoffer geworden is registraties door KLPD van woninginbraak (HKS/BPS) Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor en dat slachtoffer geworden is registraties door KLPD van fietsendiefstal (HKS/BPS) Het aandeel van de bevolking Veiligheidsmonitor en dat slachtoffer is geworden registraties door KLPD van diefstal uit de auto (HKS/BPS)) Bron: Atlas voor gemeenten 8

9 Bij het selecteren en wegen van indicatoren voor overlast, verloedering en onveiligheid zijn verschillende andere hypotheses getoetst. In tabel 1.2 staat een overzicht van de overige onderwerpen waarvoor indicatoren zijn gezocht en getest, maar die geen significant effect bleken te hebben. Tabel 1.2 Indicatoren die niet in de uiteindelijke index zijn opgenomen Onderwerpen Indicator Significante indicatie voor overlast, verloedering en onveiligheid Fysieke verloedering (onderhoudsniveau woningen) Verkeersoverlast Parkeeroverlast Geluidshinder Luchtvervuiling Veiligheidsbeleving Overlast van wietplantages Overlast van prostitutie Brandstichting Overlast van agressief rijgedrag (Bron: Politiemonitor) Geluidsoverlast door verkeer (Bron: Politiemonitor) Modelschatting o.b.v. doorgaande wegennet (Bron: Atlas voor gemeenten) Onveiligheidsgevoel (Bron: Politiemonitor) Aantal seksclubs (Bron: KPN/Gouden Gids) Die indicatoren vielen dus af, waardoor uiteindelijk tien indicatoren in de index voor overlast, verloedering en onveiligheid zijn opgenomen. De data uit de genoemde bronbestanden (Veiligheidsmonitor en KLPD) zijn echter niet zonder meer geschikt voor analyses op lage ruimtelijke schaalniveaus, zoals kleinere gemeenten. Met name het aantal respondenten 9

10 in de Veiligheidsmonitor is vaak te laag om betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Bovendien varieert het aantal waarnemingen sterk per jaar en per gemeente. Om deze data toch te kunnen gebruiken zijn ze zodanig bewerkt dat een statistisch betrouwbare uitspraak over de veiligheidssituatie in kleinere gemeenten, en zelfs in wijken, mogelijk is. In gevallen waar waarnemingen niet betrouwbaar worden geacht is niet met de waarnemingen van het laatste jaar gewerkt maar met het laatste punt op de trendlijn van alle waarnemingen uit de Veiligheidsmonitor (voorheen Politiemonitor) vanaf Met een Monte-Carlo-simulatie is de variantie per indicator in de totale index bepaald. Op die manier is, rekening houdend met co-varianties, de variantie van de totale index bepaald. Hiermee is vervolgens bepaald wat de kans is dat de op ruwe waarnemingen uit de Veiligheidsmonitor gebaseerde index een waarde heeft die 5% hoger of lager ligt dan de waarde die uit de bovenstaande analyse volgt. Als die kans (op een afwijking van 5%) groter is dan 10% wordt die uitkomst als statistisch onbetrouwbaar verondersteld. De postcodegebieden waarvoor geen betrouwbare uitspraak kon worden gedaan zijn samengevoegd met aangrenzende gebieden totdat een samengesteld gebied is ontstaan waarvoor wel een betrouwbare uitspraak kon worden gedaan. De uitkomst van het geaggregeerde gebied is vervolgens weer gedeaggregeerd naar de originele postcodegebieden, op basis van de kenmerken die de score op de Index Overlast & Onveiligheid zo goed mogelijk kunnen verklaren (zie tabel 1.1). Als extra plausibiliteits-check zijn de uitkomsten uit de Veiligheidsmonitor waar mogelijk vergeleken met de processen-verbaal van aangifte bij de politie (KLPD), en met gedetailleerde enquêtes van verschillende afzonderlijk gemeenten. Ondanks onvermijdelijke verschillen tussen de bronnen, bleken de indicatoren uit die verschillende bronnen op geaggregeerd niveau vrijwel dezelfde uitkomsten op te leveren. 10

11 2 Verklaringsmodel Het verklaringsmodel voor de verschillen in de mate van overlast, verloedering en onveiligheid tussen gemeenten is weergegeven in tabel 2.1. Met een regressieanalyse is onderzocht welke kenmerken van een gemeente significant samenhangen met de Index Overlast & Onveiligheid. Een positieve coëfficiënt betekent dat een hogere waarde voor deze indicator samenhangt met een hogere mate van overlast, verloedering en onveiligheid. Voor een negatieve coëfficiënt geldt het omgekeerde. Uit de tabel blijkt dat de samenstelling en sociaal-economische positie van de bevolking van een gemeente een belangrijke verklaring biedt voor overlast en onveiligheid. Zo hebben gemeenten met veel langdurige werklozen en een hoge jeugdwerkloosheid in een economische kansrijke omgeving te maken met een hogere mate van overlast en onveiligheid. De theorie daarachter is dat werklozen in een kansrijke omgeving gefrustreerder zijn over hun achterstandspositie dan werklozen in een kansarme omgeving 2. Ook gemeenten waar veel jongeren tussen 10 en 19 jaar wonen, kennen over het algemeen meer problemen op het gebied van overlast en onveiligheid. Veel Antillianen of Marokkanen in een gemeente hangen over het algemeen ook samen met meer overlast en onveiligheid. Veel hogere inkomensgroepen, zelfstandigen, (gezinnen met) kinderen en ouderen zijn juist goed voor de veiligheid in een gemeente, waarschijnlijk door de samenbindende werking en de sociale controle die van die bevolkingsgroepen uitgaat. Van alle directe indicatoren voor de mate van sociale samenhang, verenigingsgraad en participatiegraad in een gemeente bleek alleen de indicator saamhorigheid samen te hangen met de veiligheidssituatie in een gemeente 3. De indicator saamhorigheid geeft aan of mensen vinden dat ze in een buurt wonen met veel saamhorigheid. 2 R.G. Wilkinson, I. Kawachi and B.P. Kennedy, Mortality, the social environment, crime and violence, in: Sociology of Health and Illness, 20, 1998, pp R.C. Kramer, Poverty, Inequality and Youth Violence, in: Annals AAPSS, 567, January 2000, p Vgl. G. Bolt, M.I. Torrance, 2005: Stedelijke herstructurering en sociale cohesie (DGW/NETHUR, Utrecht) 11

12 Tabel 2.1 Wat zijn de achtergronden van overlast en onveiligheid? Effect op overlast en onveiligheid Coëfficiënt Standaardfout 4 BEVOLKINGSSAMENSTELLING Aandeel jongeren 0-9 jaar -0,74 0,04 Aandeel jongeren jaar 0,33 0,05 Aandeel ouderen ,45 0,03 Ruimtelijk gemiddelde van het aandeel Marokkanen 0,31 0,05 Ruimtelijk gemiddelde van het aandeel Antillianen 1,10 0,13 Gevoel van saamhorigheid 0,004 0,00 Aandeel hogere inkomensgroepen 0,0005 0,00 Mate van segregatie (ruimtelijke ongelijkheid) 0,84 0,28 WERKLOOSHEID IN KANSRIJKE OMGEVING Kruitvatindicator (aandeel langdurig werklozen in een kansrijke omgeving) 0,0002 0,00 Kruitvatindicator jongeren (aandeel werkloze jongeren in een kansrijke omgeving) 0,0002 0,00 ECONOMIE Aandeel zelfstandigen 0,19 0,03 WOONOMGEVING Percentage gestapeld 0,0005 0,00 Percentage sociale huurwoningen 0,056 0,01 Tevredenheid met de bebouwde omgeving -0,015 0,00 Gemiddelde bouwperiode (woonerfjes) 0,019 0,00 Aantal winkels met veel jongeren van jaar in de buurt 0,0006 0,00 Aantal scholen voor basisonderwijs 0,0021 0,00 Aantal cafés in de wijk 0,0005 0,00 AGGLOMERATIE EN STEDELIJKHEID Omvang van de stad 0,0252 0,01 4 White Heteroskedasticity-Consistent standard errors 12

13 Naast de verschillende bevolkingskenmerken biedt ook een aantal fysieke aspecten van de woonomgeving een verklaring voor overlast en onveiligheid. Zo doen zich in gemeenten met veel flats en veel sociale woningbouw meer veiligheidsproblemen voor, maar ook in de zogenoemde bloemkoolwijken - wijken met woonerfjes die eind jaren zeventig, begin jaren tachtig gebouwd zijn - is de onoverzichtelijkheid en anonimiteit een reden voor overlast en onveiligheid 5. Ook zijn er rond cafés, scholen en winkels meetbaar meer problemen. De omvang van de gemeente is tot slot op zich al reden voor meer overlast en onveiligheid. Dat laatste heeft waarschijnlijk te maken met de grotere anonimiteit en lagere pakkans in steden, en vanwege het feit dat er in steden over het algemeen meer te halen valt dan in dorpen 6 Op waarstaatjegemeente.nl wordt op basis van actuele waarden voor elk van de genoemde (categorieën van) verklarende variabelen de relatieve score ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde getoond. De scores van de gemeente worden bepaald door de coëfficiënten van de indicatoren in het model te vermenigvuldigen met de waarde van de desbetreffende gemeente op deze indicatoren en vervolgens gestandaardiseerd door middel van Z- scores. 5 Zie bijvoorbeeld: O. Newman, 1996: Creating defensible space (US department of housing and urban development. 6 Glaeser, E., Sacerdore, B., 1999: Why is there more crime in cities?, in: Journal of Political Economy, 107, 6, pp

14 3 Verklarende variabelen Voor de verklarende variabelen uit het verklaringsmodel zijn verschillende bronbestanden gebruikt. In tabel 3.1 wordt voor elke indicator aangegeven wat de bron is, en welke definitie is gehanteerd. Sommige variabelen zijn (na eventuele grenscorrecties) rechtstreeks opgenomen in het model, zoals de bevolkingsstatistieken van het CBS. Op andere variabelen zijn een of meerdere bewerkingen uitgevoerd. Deze staan onder de tabel per indicator beschreven. Alle gegevens hebben betrekking op het jaar Tabel 3.1 Indicatoren, definities en bronnen deel 1 Indicator Definitie Bron Aandeel jongeren Aantal jongeren tussen 0 en 9 jaar, CBS 0-9 jaar als percentage van de totale Aandeel jongeren jaar Aandeel ouderen 65+ Aandeel Marokkanen Aandeel Antillianen Gevoel van saamhorigheid Aandeel hogere inkomensgroepen Segregatie langdurige werklozen Kruitvatindicator Kruitvatindicator jongeren Aandeel zelfstandigen Percentage hoogbouw Percentage sociale huurwoningen bevolking Aantal jongeren tussen 10 en 19 jaar, als percentage van de totale bevolking Aantal 65-plussers als percentage van de totale bevolking Aantal Marokkanen als percentage van de bevolking Aantal Antillianen als percentage van de bevolking Mate waarin mensen aangeven dat ze in een buurt wonen met veel saamhorigheid Aantal midden- en hoge inkomens als percentage van het aantal inkomensontvangers Percentage van de bevolking dat moet verhuizen om gelijke verdeling te krijgen Aandeel langdurig werklozen in een kansrijke omgeving Aandeel langdurig jeugdwerklozen in een kansrijke omgeving Aantal zelfstandigen als percentage van het aantal inwoners jaar Aandeel woningen met meer dan 3 etages Aandeel sociale huurwoningen in woningvoorraad CBS CBS CBS CBS Veiligheidsmonitor CBS UWV Werkbedrijf en CBS UWV Werkbedrijf en CBS UWV Werkbedrijf en CBS KvK VGM VGM 14

15 Tabel 3.1 Indicatoren, definities en bronnen deel 2 Indicator Definitie Bron Tevredenheid met de bebouwde omgeving Percentage van de bevolking dat aangeeft tevreden te zijn met zijn Veiligheidsmonitor Gemiddelde bouwperiode Aantal winkels met veel jongeren van jaar in de buurt woonomgeving Aandeel woningen gebouwd tussen in woningvoorraad Interactie variabele tussen winkels voor dagelijkse benodigheden en aandeel jongeren VGM VGM en CBS Aantal scholen voor Aantal vestigingen OCW basisonderwijs basisonderwijs Aantal cafés in de wijk - Atlas voor gemeenten Omvang van de stad Aantal inwoners > CBS Segregatie langdurige werkloosheid De mate van segregatie van langdurig werklozen geeft aan in welke mate langdurig werklozen zich in een bepaalde gemeente in enkele buurten concentreren. Die segregatie is berekend als het percentage van de bevolking dat zou moeten verhuizen om een gelijke verdeling van het aandeel langdurig werklozen over alle buurten in de gemeente te krijgen. Het aantal langdurig werklozen in de gemeente is het aantal zogenoemde niet-werkende werkzoekenden dat meer dan drie jaar werkloos is (bron: UWV Werkbedrijf). Het aantal langdurig werklozen is genomen als percentage van de beroepsbevolking. De omvang van de totale beroepsbevolking in de gemeente is gebaseerd op de EBB van het CBS. Om te corrigeren voor schommelingen die het gevolg zijn van afrondingen in verband met de geringe steekproefgrootte van de EBB is hiervan het vijfjaargemiddelde genomen. Kruitvatindicator (jeugdwerkloosheid & langdurige werkloosheid) De kruitvatindicator biedt een belangrijke verklaring voor overlast en onveiligheid in de wijk. Leefbaarheidsproblemen in de steden lijken vooral voort te komen uit de sociaal-economische (achterstands)positie van bepaalde inwoners van de stad, die de stad om zich heen zien floreren en 15

16 hun buren daarvan zien profiteren. De kruitvatindicator is een maat voor die economische achterstanden in een kansrijke omgeving. De kruitvatindicator is ontwikkeld volgens het principe van buskruit. De stoffen die in buskruit zitten zijn elk afzonderlijk niet explosief, maar in combinatie des te meer. De sociaal-economische kruitvatindicator is ontwikkeld vanuit het idee dat als ondanks de vele kansen in een economisch succesvolle regio veel mensen werkloos blijven, er een explosieve situatie ontstaat. De kruitvatindicator meet allereerst op elk punt in Nederland de kansen op een baan (algemeen, voor laagopgeleiden, voor jongeren, etc.). Die kansen zijn gebaseerd op het aantal banen dat binnen acceptabele reistijd te bereiken is en het aantal mensen dat om die baan concurreert. De kruitvatindicator is de interactie tussen kansen en werkloosheid. Als zowel de werkloosheid als de kansen op de arbeidsmarkt in een stad hoog zijn, heeft de kruitvatindicator een hoge waarde. Als de werkloosheid hoog is, maar de kansen zijn gering, dan heeft de indicator een lage waarde. Als zowel de werkloosheid laag is als de kansen gering (wat niet vaak voorkomt), dan heeft de kruitvatindicator een waarde dicht bij nul. Op die manier meet de kruitvatindicator dus eigenlijk de gegeven het aantal beschikbare banen onnodige werkloosheid, ofwel: de werkloosheid die niet verklaard wordt uit het gebrek aan banen, maar juist samengaat met veel (onvervulde?) beschikbare banen op dezelfde plek. Er zijn twee varianten van de kruitvatindicator: één met jeugdwerkloosheid en één met langdurige werkloosheid. Bij de kruitvatindicator jeugdwerkloosheid gaat het om het aandeel werkloze jongeren in een kansrijke omgeving. Bij de kruitvatindicator langdurige werkloosheid om het aandeel langdurig werklozen in een kansrijke omgeving. Jeugdwerkloosheid is het aantal jongeren tussen 15 en 24 jaar dat werk zoekt (bron: UWV Werkbedrijf) als percentage van de beroepsbevolking tussen 15 en 24 jaar (bron: EBB/CBS). Het aantal werkloze jongeren tussen 15 en 24 jaar is het aantal zogenoemde niet-werkende werkzoekende jongeren dat is ingeschreven bij het UWV Werkbedrijf. Daarmee is waarschijnlijk slechts een deel van de jeugdwerkloosheid in kaart gebracht. Voor werkzoekende jongeren is inschrijving bij het UWV Werkbedrijf immers geen verplichting of noodzaak omdat werkzoekende jongeren vaak toch geen recht hebben op 16

17 een uitkering. Het totaal aantal werkloze jongeren uit de EBB blijkt dan ook af te wijken van de cijfers van het UWV Werkbedrijf, maar die bron is ongeschikt voor een vergelijking op gemeenteniveau omdat daarvoor de steekproef te klein is. De omvang van de totale beroepsbevolking tussen 15 en 24 jaar is wel gebaseerd op de EBB van het CBS. Er is een model gebruikt om te corrigeren voor de systematische afwijkingen die in de EBB zitten en schommelingen die niet het gevolg zijn van feitelijke ontwikkelingen. Die correctiemethodiek levert een betrouwbare beroepsbevolking op en dus een betrouwbare vergelijking tussen gemeenten. 17