Cursusdictaat y m Toegepaste Informatica

Transcriptie

1 pi : $ > o S & S Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Bouwdienst Rijkswaterstaat PMSE - Opieiding Betonconstructeur BV / Staalconstructeur SG Cursusdictaat y m Toegepaste Informatica \\\\w-\\\\\w&< ' ril 2000 Referentie: BV/SC-TI Versie: 1.0 (definitief) Datum: 28 aprii 2000 Aantal pagina's: 102 Auteur: ing. J.N. Kieft

2 BIBLIOTHEEK Bouwdienst Rijkswaterstaat Postbus LA Utrecht BIBLIOTHEEK BOUWDIENST RIJKSWATERSTAAT NR C.88<i8...&bL\ PMSE - Opieiding Betonconstructeur BV / Staaiconstructeur SG Cursusdictaat Toegepaste Informatica april 2000 Referentie: BV/SC-TI Versie: 1.0 (definitief) Datum: 28 april 2000 Aantal pagina's: 102 Auteur: ing. J.N. Kieft

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Informatie- en Communicatie Technologie Toepassen van Informatie- en communicatietechnologie Informatietechnologische ontwikkelingen Sociaal-economische ontwikkelingen en de informatie-economie Het vakgebied Bedrijfslnformatica (Bl) Organisatie en Informatie De processen van de ICT-organisatie Processen en gegevens Systeemontwikkeling Systeembeheer Kwaliteit Projectmanagement Informatiebeleid en planning Solid Modelling Inleiding Solid Modelling en de toekomst van Design Conclusies Evaluatie van solid modellers Een kort overzicht van Computer Based Design tools Overige zaken rond Solid Modelling Productmodelleren Definitie Systeemtheorie en procesmodelleren IDEF NIAM: Nijssens Information Analysis Method Numeriek vormbeschrijving Vormbeschrijving en de kern van het productmodel Modelleerconstructies Productmodelleren nader beschouwd Standaards en gegevensuitwisseling Samenvatting Product Data Management Inleiding De voordelen van PDM PDM Functies en Kenmerken PDM Omgevingen Samenvatting Verklarende Woordenlijst (PDM) 98 Dictaat Toegepaste Informatica 2

4 1. Inleiding Met het vak 'Toegepaste Informatica' en derhalve ook dit dictaat is het absoluut niet de bedoeling om van de cursisten volledige IT'ers te maken. Dit is onmogelijk in de tijd welke hiervoor gepland is. Wel is het de bedoeling de cursisten deelgenoot te maken van begrippen, technieken en trends waarmee zij bij het uitvoeren van hun dagelijkse werkzaamheden geconfronteerd (zullen en kunnen) worden. Er is niet alleen ingegaan worden op (het toepassen van) rekenprogrammatuur. Immers ook bij de constructeurs is de computer gemeengoed geworden, echter de ontwikkelingen staan niet stil. Aan de hand van praktijkvoorbeelden is getracht deze ontwikkelingen in kaart te brengen. Onderwerpen zijn behandeld waarbij, in tegenstelling tot voorgaande jaren, meer in de breedte dan in de diepte is gegaan. Zo zijn in de diverse lessen ondermeer de volgende onderwerpen de revue gepasseerd: De rol van IT binnen het vak (-gebied), stand van zaken, ontwikkelingen Rekenprogramma's (waarom, hoe zitten ze in elkaar, wat doe ik er mee, beperkingen) Informatie-uitwisseling (architecten, wapeningcentrales, bekistingen, etc) Het Internet (basistools, hoe gebruik ik het internet binnen de werkzaamheden) CAD-technieken en systemen Integratie CAD - Technisch Rekenen EDM/PDM (resp. Engineering en Product Data Management) Productmodelleren (kernzaken, dus niet zo diep als in het dictaat wat ik gezien heb) Tevens is geprobeerd enkele voorbeelden te geven van bijvoorbeeld Solid Modellers en de integratie van deze pakketten met een EEM pakket. Geen aandacht is besteed aan programmeertalen en het programmeren zelf. De ene cursist zal in zijn/haar werkkring weer meer dan een ander te maken krijgen met bepaalde zaken die in de lessen of dit dictaat zijn behandeld dan de ander. Het voorliggende dictaat is dan ook slechts bedoeld als theoretische (achtergrond-) informatie, welke gebruikt kan worden als basis voor verdere ontwikkeling van de cursisten. De inzet van IT-technologien en methodieken geschiedt tegenwoordig, ook in de bouwwereld, in een snel tempo. In het voorliggende dictaat is dan ook getracht de principes van diverse technologieen alsmede het waarom gebruiken van deze technologieen te verduidelijken. Er is in het dictaat weinig tot geen aandacht besteed aan werkelijke applicaties, leveranciers, en dergelijke. Een uiteindelijke keuze voor een leverancier of software-pakket is dermate afhankelijk van organisaties en processen binnen deze organisaties, dat de nadruk gelegd is op het feit waarom men technologieen kan toepassen, en op welke manier. De rest is aan de organisaties zelf, vaak met behulp van de op de diverse (IT-) vakgebieden gespecialiseerde adviseurs. Dictaat Toegepaste Informatica 3

5 2. Informatie- en Communicatie Technologie 2.1 TOEPASSEN VAN INFORMATIE- EN COMMUNICATIETECHNOLOGIE Automatisering is van een hoofdzakelijk ondersteunende functie van een administratie geworden tot een vaak strategische functie voor de gehele onderneming. Men spreekt daarom niet meer van automatiseren, maar van informatiseren of toepassen van ICT (Informatie- en Communicatie Technologie). ICT is de verzamelterm voor alle technische automatiserings- en communicatie-middelen alsmede de kennis en methoden om deze middelen toe te passen en te gebruiken voor de informatievoorziening. ICT kan worden toegepast in: 1. Primaire Bedrijfsprocessen Flexibele (productie-) automatisering (CAD-, CAE- en CAM-systemen) bij (productie-) bedrijven Procesautomatisering (meet- en regeltechniek) in de procesindustrie Administratieve informatiesystemen bij financiele instellingen en overheidsdiensten 2. Secundaire of ondersteunende processen Financiele en personele informatiesystemen Automatisering van het ontwikkelen en beheren van de informatiesystemen zelf 3. Managementprocessen Bestuurlijke informatiesystemen ten behoeve van de verschillende managementniveaus 4. Producten en diensten van een organisatie Toepassen van micro-elektronica in allerlei producten (horloges, camera's) Toepassen van ICT ten behoeve van nieuwe diensten (telebankieren) Toepassen van ICT in processen kan op twee manieren gebeuren: Reactief waarbij wordt uitgegaan van de bestaande organisatiekenmerken zoals bedrijfsstrategie, organisatiestructuur en bedrijfscultuur. Pro-actief waarbij de bedrijfsstrategie, organisatiestructuur en bedrijfscultuur zo nodig worden aangepast om de geboden mogelijkheden van ICT volledig te kunnen benutten. In een relatief stabiele omgeving kan ICT zowel reactief als pro-actief worden toegepast. In een snel veranderende omgeving is reactief toepassen van ICT niet zinvol, omdat de organisatiekenmerken al snel weer achterhaald worden. In een dynamische omgeving moet ICT dan ook pro-actief worden toegepast. Dictaat Toegepaste Informatica 4

6 FASEMODELLEN De invoering van elke nieuwe technologie in een organisatie voltrekt zich volgens een S-vormige leercurve, zo ook voor het toepassen van ICT (fasemodel Nolan, figuur 2-1) initiatie diffusie consolidatie integratie Figuur 2-1 Invoering van een nieuwe technologie Vier fasen of stadia kunnen worden onderscheiden. De invoering van een nieuwe informatietechnologie begint veelal op een of enkele plaatsen in een organisatie als experiment, de initiatiefase. Als de toepassing van die nieuwe technologie succes heeft, ontstaat een snelle verspreiding ervan in de organisatie, de diffusiefase. Om tot een betere beheersing en economische benutting te komen wordt de toepassing vervolgens meer plan matig aangepakt, de consolidatiefase. Daarna vindt er integratie plaats met voorgaande technologieen, de integratiefase. In de eerste twee fasen is de rol van het management stimulerend en faciliterend; in de laatste twee fasen dirigerend en standaardiserend. In de integratiefase krijgen infrastructuren de aandacht. De fase van toepassing van ICT geeft aan hoe ver het ICT-leerproces binnen een organisatie is gevorderd. Nu staat de ontwikkeling van ICT niet stil; er komen steeds weer nieuwe informatietechnologieen en organisaties zijn voor het behoud van hun continutteit genoodzaakt om uit deze nieuwe informatietechnologieen de voor hen gegigende technologieen te selecteren. De invoering van opeenvolgende nieuwe informatietechnologieen in een organisatie leidt dan ook tot een opeenstapeling van S-krommen (spiraalmodel van Bemelmans, figuur 2-2) technologie B A technologie A integrate Figuur 2-2 Spiraal van Bemelmans De eerder genoemde vier fasen werden bijvoorbeeld doorlopen bij de batch toepassingen op het mainframe in de jaren zestig, de toepassing van databanken in de jaren zeventig en de toepassing van personal computers in de jaren tachtig. De afgelopen jaren hebben we dezelfde fasen gezien bij de toepassing van bijvoorbeeld objectgedrienteerde systemen en multimediasystemen. Sommige leercurven (bijv. PC gebruik) worden sneller doorlopen dan die van complexe technologieen (bijvoorbeeld telematica). Op elk tijdstip heeft men dus te maken met verschillende informatietechnologieen die zich in verschillende stadia van toepassing bevinden. Dictaat Toegepaste Informatica 5

7 De toepassingen van de oudste technologieen, die nog niet zijn vervangen, bevinden zich allemaal in de vierde fase. De genoemde modellen zijn ontwikkelingsmodellen of (groei)fasemodellen. Fasemodellen gaan uit van de veronderstelling dat een organisatie zich ontwikkelt via een aantal fasen. Dit in analogie met de ontwikkeling van een mens van baby via kind en puber tot volwassene. Elke fase is noodzakelijk voor de verdere ontwikkeling; in principe kan geen enkele fase worden overgeslagen. Wel kunnen fasen sneller worden doorlopen. De S-kromme van figuur 2.1 stelt niet alleen een organisatorische leercurve voor, maar geeft ook de groei van de automatiseringskosten weer. Hierbij is uitgegaan van de hypothese dat de kosten van de automatisering gebruikt konden worden als een indicatie voor de ontwikkeling van de automatisering in een organisatie. De aan elke technologie verbonden kosten volgen een product-life-cycle-kromme: de uitgaven lopen naar een maximum en nemen vervolgens af, omdat enerzijds de kosten van de technologie dalen en anderzijds investeringen worden gedaan in nieuwe, vervangende technologieen. Wanneer de kosten van opeenvolgende technologieen bij elkaar worden opgeteld, ontstaat er een S-kromme. Het gehanteerde fasemodel heeft zijn sterkten en zwakten. De kracht van het model is, dat een organisatie wordt beschouwd als een lerende organisatie op het gebied van de informatievoorziening en dat organisaties kunnen leren van de ervaringen van anderen. De betrekkelijke eenvoud van het model maakt het model ook uitermate geschikt als communicatiemiddel tussen enerzijds de lijnmanagers en gebruikers (niet-informatici) en anderzijds de informatiemanagers en informatiseerders (informatici). Bedenkingen van anderen tegen de fasemodellen zijn: Er is sprake van slechts een mogelijk groeitraject; de ontwikkeling van de toepassing van ICT zou dan op zichzelf staan en onafhankelijk zijn van strategie en organisatiestructuur. De wijze van toepassing van ICT moet in evenwicht zijn met onder meer de strategie en structuur van een organisatie. Als fasen niet kunnen worden overgeslagen zou het betekenen dat nieuw opgerichte organisaties altijd met de eerste fase moeten beginnen. Wel kunnen dan de eerste fasen versneld worden doorlopen (analoog aan het versneld doorlopen van de hele evolutie door een ongeboren kind) Diverse aannames van het model konden door anderen niet in de praktijk worden geverifieerd. Onder meer werd in de meeste van de door hen onderzochte organisaties de groeikromme niet teruggevonden. Het belangrijkste bezwaar op dit ogenblik is evenwel dat het model uitgaat van het reactief toepassen van ICT en niet voorziet in de pro-actieve toepassing van ICT. Het belang van ICT ICT is voor ieder bedrijf of instelling niet even belangrijk. Dit is afhankelijk van het huidige en het toekomstige belang van informatiesystemen. laag operationeel hoog strategisch ondersteunend laag transformerend hoog Toekomstig belang van IT Figuur -3 Het ICT-strategisch raster Dictaat Toegepaste Informatica 6

8 Als het huidig en toekomstig belang van informatiesystemen laag is, zijn de informatieactiviteiten slechts ondersteunende activiteiten die weinig aandacht vergen van het hoger management en goed gedelegeerd kunnen worden aan het operationeel management (bijvoorbeeld bij een ziekenhuis). ICT is van operationeel belang als het huidig functioneren van het bedrijf afhankelijk is van informatiesystemen, maar ICT niet de kern vormt van de strategische ontwikkeling van het bedrijf (bijvoorbeeld in de procesindustrie). Als de huidige informatiesystemen een ondersteunend karakter hebben, maar verwacht wordt dat ICT van cruciaal belang zal zijn voor het voortbestaan van de organisatie, dan dient ICT een transformerende werking te hebben (bijvoorbeeld voor een supermarkt). ICT is van strategisch belang als de huidige en toekomstige informatiesystemen van essentieel belang zijn voor de organisatie (bijvoorbeeld voor een bank). In de eerste twee gevallen kan volstaan worden met het reactief toepassen van ICT; in de laatste twee gevallen dient ICT pro-actief te worden toegepast. Het belang van ICT komt ook tot uitdrukking in de doelstelling van het toepassen van ICT. Deze kan zijn: Verhogen van de doelmatigheid van de efficiency Verhogen van de doeltreffendheid of de effectiviteit Betreden van nieuwe markten (vergroten van het afzetgebied) Voortbrengen van nieuwe producten en diensten (innovatie) In de beginjaren van de automatisering was de doelstelling vooral het verhogen van de efficiency van bepaalde werkprocessen. Men begon met het automatiseren van de massale, routinematige handelingen. Later werd de automatisering meer gericht op het verhogen van de effectiviteit. De automatisering werd gebruikt als hulpmiddel om bepaalde doelstellingen te bereiken, zoals een snellere levering of een betere kwaliteit van producten. In beide gevallen gaat hetom positieverbetering in bestaande product/marktcombinaties en is ICT van ondersteunend of operationeel belang. De planning gebeurt dan respectievelijk ad-hoc of in het kader van de middelenplanning. De toepassing van ICT is reactief en is hoofdzakelijk een zaak van het operationele management. Tegenwoordig is de doelstelling van het toepassen van ICT vaak het penetreren in nieuwe markten en/of het voortbrengen van nieuwe producten en diensten. Een voorbeeld is een luchtvaartmaatschappij die haar reserveringssysteem ook gaat gebruiken voor hotel- en autoreserveringen. Dergelijke systemen worden strategische informatiesystemen genoemd, omdat zij een organisatie in staat stellen om zich te onderscheiden van haar concurrenten. Het belang van ICT is in deze gevallen transformerend of strategisch. De toepassing van ICT is pro-actief en krijgt de aandacht van het topmanagement. Dankzij ICT is informatie van een belangrijke productiefactor (naast kapitaal, arbeid en grondstoffen) een belangrijke succesfactor geworden; een geducht wapen in de concurrentiestrijd. In de afgelopen jaren zijn er ook nieuwe doelstellingen van ICT bijgekomen, zoals: innovatief herontwerpen van bedrijfsprocessen versterken van de kerncompetenties van een onderneming Onderstaande tabel geeft een (enigszins gechargeerd) overzicht van de kenmerken van beide tijdperken (automatiserings- of DP tijdperk en information driven ICT-tijdperk) Kenmerken DP-tijdperk ICT-tijdperk Financiele houding ten opzichte van ICT Een uitgave (overhead) Een investering Zakelijke rol van ICT Vooral ondersteunend Vaak doorslaggevend Betekenis van de toepassing van ICT Operationeel Strategisch Wijze van toepassing van ICT Reactief Pro-actief Sociale gevolgen van ICT Beperkt Aanzienlijk Het denken over ICT Traditioneel Innovatief Betrokken bij de toepassing van ICT Weinig Veel Technologieen betrokken bij ICT Computertechnologie Veelzijdig Houding van het lijnmanagement t.o.v. ICT Delegatie Sturing Dictaat Toegepaste Informatica 7

9 2.2 INFORMATIETECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN Sinds de opkomst van de micro-elektronica in de jaren zestig, gaat de snelle ontwikkeling van deze technologie nog steeds door. De prijs/prestatieverhouding van de belangrijkste hardwarecomponenten verbeteren met ca. 30 tot 40% per jaar; dit is meer dan een factor 10 per decennium. Bij een factor 10 verbetering ontstaan vaak nieuwe categorieen toepassingen. Verwacht wordt dat deze trend zich nog tenminste 20 tot 30 jaar zal voortzetten. Deze drastische afname van de prijs/prestatieverhouding is niet alleen het gevolg van technologische ontwikkelingen, maar ook van een nog steeds toenemende vraag, die weer een gevolg is van de betere prijs/prestatieverhouding. Overigens wordt de ontwikkeling van de toepassing van ICT totnogtoe steeds getemperd door de achterlopende ontwikkeling op het gebied van de programmatuur, die direct gerelateerd is aan de stijging van de kosten van ICT-personeel. De kosten van computerapparatuur voor het ondersteunen van een medewerker zullen de komende jaren slechts een Tractie uitmaken van de kosten van die medewerker. Hierbij dienen nog wel de kosten voor programmatuur, opieiding, beheer en technische ondersteuning te worden opgeteld. Voor een PC bijvoorbeeld bedragen de kosten voor apparatuur en programmatuur gemiddeld slechts 17% van de totale kosten (bron: Gartner Group). Verder zal de kenniswerker steeds meer computercapaciteit nodig hebben om goed zijn of haar werk te kunnen uitvoeren. Hoewel in sommige bedrijfstakken de ICT-kosten per medewerker zullen afnemen, zullen bij vooral kennisintensieve bedrijven de ICT-kosten per medewerker juist verder toenemen om de concurrentie de baas te blijven. In het volgende wordt een overzicht gegeven van de stormachtige ontwikkelingen op het gebied van de informatietechnologie aan de hand van de ontwikkelingen van de volgende vier basisonderdelen van een informatiesysteem (bron: Gartner Group) werkstations communicatienetwerken databanken en kennisbanken gespecialiseerde computers Werkstations De vroegere 'domme' terminals zijn nu vrijwel overal vervangen door PC's als 'intelligente' werkstations. Thans zijn multimedia PC's met microprocessoren (bijvoorbeeld de Pentium van Intel) met kloksnelheden van 600 MHz (Megahertz) en een harde schijf van Gb (Gigabyte) heel gewoon. In de komende jaren zullen deze capaciteiten aanzienlijk toenemen. De toenemende 'intelligentie' van de werkstations maakt het mogelijk om enerzijds complexere bewerkingen (voor bijv. numerieke modellen en kennissystemen) uit te voeren en anderzijds de mens-machine interface te verbeteren (zoals bijvoorbeeld spraak in- en uitvoer). De elektronische werkplek zal worden gecompleteerd met faciliteiten voor beeldverwerking (document imaging) en werkstroom (workflow) management. De groeiende computercapaciteit op de werkplek bevordert ook de overgang naar client/server-architectuur, omdat de mogelijkheden van verdeling van taken over werkstations (clients) en servers worden vergroot. In de komende jaren zal ook de functionaliteit van draagbare equivalenten, zoals notebook en vestzakcomputers, snel toenemen tegen sterk gereduceerde kosten. De Personal Digital Assistant (PDA) kan ook handschrift omzetten in tekst en elektronische post of fax verzorgen. Dit leidt ertoe dat de mobiele werker op elke plek zijn of haar informatiewerk kan uitvoeren. Dictaat Toegepaste Informatica 8

10 Communicatienetwerken Met de opkomst van glasvezelverbindingen kan in de komende jaren een snelle toename van de transmissiesnelheid worden verwacht. Overigens hebben datacompressietechnieken inmiddels ook hoge transmissiecapaciteieten mogelijk gemaakt over bestaande koperdraadverbindingen. Met SONET (Synchronous Optical NETwork) standaarden voor ATM (Asynchronous Transfer Mode) zullen snelheden tot 10Gb/sec. mogelijk zijn. In de jaren 2000 wordt een nieuw soort glasvezel (de halidevezel) verwacht die afstanden boven de 3000 km kan overbruggen zonder repeaters (tussenversterkers). Men verwacht ook dat in de komende jaren de capaciteit en betrouwbaarheid van draadloze communicatie via straalverbindingen die van glasvezel zullen evenaren. Er kunnen de volgende drie typen datacommunicatienetwerken worden onderscheiden, die over het algemeen in combinatie met elkaar worden toegepast. Local Area netwerken (LAN) en digitale bedrijfstelefooncentrales voor communicatie binnen een beperkt gebied, vaak binnen een gebouw. Interne Wide Area Netwerken (WAN), bedrijfseigen communicatienetwerken voor het onderling verbinden van de verschillende bedrijfsvestigingen, vaak voor zowel spraak als data. Externe wide area netwerken of openbare netwerken, waarop verschillende telecommunicatiediensten worden aangeboden. Functionaliteit en transparantie van bovengenoemde netwerken worden steeds groter en de kosten ervan lager. Met het oog op de deregulering van de telecommunicatie in de landen van de Europese Unie in 1998, zijn de nationale PTT's strategische samenwerkingsverbanden aangegaan en worden er grote investeringen gedaan voor nieuwe producten en diensten. De Europese Unie gaat in de komende jaren in totaal $ 76 miljard investeren in geavanceerde netwerken. In een aantal Europese landen, waaronder Nederland, is ISDN (Integrated Services Digital Networks) beschikbaar gekomen voor het transport van spraak-, data- en videosignalen. In de Verenigde Staten wordt hoge prioriteit gegeven aan de ontwikkeling van de Nil (National Information Infrastructure) waarop in principe alle bedrijven en woningen kunnen worden aangesloten. Ook andere landen zijn bezig een dergelijke digitale snelweg of informatiesnelweg op te zetten. Begin 1995 hebben de zeven belangrijkste industrielanden (G-7) besloten om de leiding te nemen bij het realiseren van een wereldwijde digitale snelweg. Van groot belang is het van de grond komen van internationale standaarden, zoals OSI (Open Systems Interconnection). De behoefte aan internationale datacommunicatienetwerken blijkt onder meer uit de explosieve groei van het aantal aansluitingen op Internet, het wereldwijd netwerk van netwerken, oorspronkelijk ontstaan uit het Arpanet, een Amerikaans universitair netwerk. Het aantal aansluitingen verdubbelt elk jaar. Begin 1996 zijn ca. 10 miljoen computers aangesloten op Internet en het aantal gebruikers wordt geschat op 50 tot 100 miljoen (bron: vanheste). Vooral de gebruikersvriendelijke zoekfaciliteit World Wide Web (WWW) heeft bijgedragen aan deze enorme groei. Thans vindt een shake-out plaats onder de vele Internet providers die toegang tot Internet verschaffen. Ook het bedrijfsleven begint het belang van Internet en op Internet technologie gebaseerde bedrijfsnetwerken (intranetten) te onderkennen. Voordelen van een intranet ten opzichte van een interne WAN zijn de systeemonafhankelijkheid, de gebruikersvriendelijkheid en de lage kosten. De programmatuur is veelal gratis (freeware) of tegen beperkte kosten (shareware) beschikbaar. Ongeveer een derde van de grote internationale bedrijven heeft thans een 'website' op Internet. Tussen de verschillende bedrijven neemt het gebruik van EDI (Electronic Data Interchange), het langs elektronische weg uitwisselen van gestructureerde en genormeerde gegevens tussen computers, snel toe. In sommige bedrijfstakken vindt thans reeds 70% van alle bestelopdrachten via EDI-transacties tussen kopers en verkopers plaats. Verwacht wordt dat over enkele jaren 80% van alle grote bedrijven elektronische handel (e-commerce) zullen toepassen. Behalve EDI omvat dit elektronisch betalen, elektronische formulieren, elektronische post en bulletin boards. Dictaat Toegepaste Informatica 9

11 De acceptatie van de digitale GSM (Global System for Mobile communication)- standaard door de meeste Europese landen, zal een grote vlucht van de draadloze communicatie tot gevolg hebben. Aangezien het veel gemakkelijker is om radiozenders te installeren dan om kabels te leggen, biedt draadloze communicatie aan ontwikkelingslanden in Oost-Europa, Azie en Latijns- Amerika de mogelijkheid om hun achterstand op telecommunicatiegebied snel in te lopen. In de komende jaren zal men dan ook in principe even gemakkelijk met die landen kunnen communiceren als met de meer ontwikkelde landen. Een nog weer nieuwe technologie voor draadloze communicatie is CDMA (Code Division Multiple Access) waarmee snelheden tot enkele miljoenen bits per seconde kunnen worden gerealiseerd. Databanken en kennisbanken In het begin van de jaren tachtig werd verondersteld dat de magnetische schijf haar grens heeft bereikt met een dichtheid van 30 Mb per inch 2 en dat de optische schijf zou zorgen voor een doorbraak. De ontwikkeling van de optische schijf ging echter langzamer en nu wordt verwacht dat met de magneetschijf dezelfde dichtheid kan worden bereikt van ca. 1Gb per inch 2 in 2000 voor een prijs van $ 0,50 per Mb. Dit betekent dat dan goedkope magneetschijfeenheden (harddisks) en CD-ROM's (Compact Disk Read-Only-Memory) en DVD (Digital Video Disk) van 10Gb beschikbaar zullen zijn. Van doorslaggevend belang is ook de eind 1994 bereikte overeenstemming tussen toonaangevende elektronicaconcerns in de VS, Europa en Japan over een gemeenschappelijke standaard voor MO (Magneto-Optical)- schijven. Ook massa-opslag op magneetband blijkt een langer leven te zijn beschoren. Met helical-scan-technieken verwacht men in 2000 op een Vbinch cassettebandje 35 Gb te kunnen opslaan voor slechts een dollarcent per Mb. De kosten van data-opslag op zowel magnetische als optische media nemen onverminderd af, terwijl de capaciteiten en de gebruikersvriendelijkheid van database en knowledge-base managementsystemen snel toenemen. Dit maakt het verzamelen, opslaan en snel opvragen van grote hoeveelheden informatie en kennis mogelijk tegen steeds lagere kosten. De in een organisatie vastgelegde gegevens zullen, waar ze zich ook bevinden, optimaal toegankelijk zijn voor iedere medewerker door middel van het opkomende concept van 'data warehouses', geintegreerde gegevensverzamelingen waarvan de inhoud is ontleend aan andere informatiesystemen Gespecialiseerde computers Parallelle verwerking (parallel processing) wordt de belangrijkste techniek van grote computers. In 1999 zullen alle grote computers hierop zijn gebaseerd. De traditionele mainframes zullen zich meer specialiseren tot database servers of transactiemachines. Daarnaast zullen speciale computers nodig zijn voor bijvoorbeeld ultrahoge verwerkingssnelheid (supercomputers) en ultrahoge betrouwbaarheid (fault tolerance computers). Te verwachten zijn supercomputers met parallel processoren met een capaciteit van een Teraflop (10 12 floating point operaties per seconde). Deze verwerkingskracht is nodig voor het digital iseren en comprimeren van geluidsen videosignalen en dat is weer een voorwaarde voor het van de grond komen van murtimediasystemen en elektronische snelwegen. Als de tien belangrijkste geavanceerde informatietechnologieen worden onderscheiden: 1. Micro-elektronica 6. Multimedia systemen 2. Magnetische gegevensopslag 7. Document imaging 3. Optische gegevensopslag 8. Objectgeorienteerde ontwikkelhulpmiddelen 4. Parallelle verwerking 9. Neurale netwerken 5. Datacommunicatie 10. Virtuele werkelijkheid (VR virtual reality) In figuur 2.4 is een overzicht gegeven van de ontwikkelingssnelheid en de diffusiesnelheid (snelheid van verspreiding) van de tien belangrijkste informatietechnologieen (bron: Gartner Group) Dictaat Toegepaste Informatica 10

12 Figuur 2-4 Ontwikkelings- en diffusiesnelheid van geavanceerde informatietechnologieen laag ontwikkelingssnelheid hoog Uit de figuur blijkt dat, met uitzondering van neurale netwerken en virtuele werkelijkheid, alle informatietechnologieen in de komende jaren een grote vlucht zullen nemen. Van neurale netwerken en virtuele werkelijkheid verwacht men wel een behoorlijke vooruitgang in de ontwikkeling, maar pas vanaf 2000 een grote verspreiding. De revolutionaire veranderingen zijn te verwachten uit de combinatie van deze basisonderdelen tot informatiesystemen en de integratie van gegevens, tekst, beeld en geluid. Deze integratie is mogelijk gemaakt door de digitalisering van beeld- en geluidssignalen, waardoor beeld en geluid door computers verwerkt kunnen worden zoals gegevens en tekst.. Een voorwaarde voor een snelle ontwikkeling van dergelijke combinaties echter is een internationale standaardisatie die de technologische ontwikkelingen kan bijhouden. De belangrijkste trends met betrekking tot informatiesystemen zijn: Open systemen Client/server architectuur Objectorientatie Open systemen zijn volgens de International Standards Organization (ISO) systemen die voldoen aan de OSI (Open Systems Interconnection) standaarden. Aangezien de internationale standaardisatie slechts moeizaam vordert, wordt in de praktijk onder open systemen verstaan die producten en standaarden, die het mogelijk maken om applicaties te draaien op platformen (apparatuur en systeemprogrammatuur) van verschillende leveranciers (portabiliteit) en om computers van verschillende leveranciers met elkaar te laten samenwerken (interoperabiliteit). Dit is dus meer dan alleen het toepassen van een UNIX-besturingssysteem. Open systemen scheppen de mogelijkheid om informatiesystemen op te bouwen uit onderling uitwisselbare componenten van verschillende leveranciers. Dit vereenvoudigt ook de communicatie tussen verschillende organisaties. Bij een client/server architectuur worden informatiesystemen onderverdeeld in onafhankelijke processen die door clients (werkstations) worden gei'nitieerd en door servers worden uitgevoerd. Hierbij worden drie lagen onderkend: een presentatielaag voor de gebruikersinterface een verwerkingslaag waarin de functionaliteit van een applicatie is ondergebracht een gegevenslaag die de gegevens bevat die bewerkt worden door de verwerkingslaag. Dictaat Toegepaste Informatica 11

13 Bij een tweelaags client/server architectuur bevindt de presentatielaag zich in de client en de gegevenslaag in de server. De verwerkingslaag kan in de client of in de server zitten. De communicatie tussen client en server wordt verzorgd door de middleware. Bij een tweelaags architectuur is de middleware sterk gerelateerd aan het toegepaste ontwikkelhulpmiddel en database management systeem. Bij de drielaags client/server architectuur bevindt de presentatielaag zich in de client en de verwerkingslaag en gegevenslaag in twee afzonderiijke servers. De middleware kan hierdoor beter worden gestandaardiseerd. De drielaags architectuur is dan ook veel flexibeler dan de twee-laags-architectuur, die thans nog de meest toegepaste client/server architectuur is. Een client/server architectuur maakt een flexibele verdeling van applicaties en gegevensverzamelingen over verschillende platformen mogelijk, zodat een integratie van mainframes, midrange computers en PC-netwerken kan worden bewerkstelligd. Verder kunnen met deze architectuur nieuwe mogelijkheden, zoals workflow systemen en groupware, snel worden ingevoerd. De overgang naar deze architectuur leidt nu vaak nog tot hogere kosten en risico's. Het beheren van een client/server omgeving is uitermate complex, omdat in de praktijk netwerk - systeem- en applicatiebeheer niet los van elkaar kunnen worden bezien en er nog weinig geautomatiseerde hulpmiddelen voorhanden zijn. De huidige problemen met de client/ server architectuur zijn feitelijk slechts overgangsproblemen en doen niets af aan het feit dat deze architectuur de architectuur van de toekomst is, aangezien zij in hoge mate beantwoordt aan nieuwe organisatievormen. Objectorientatie brengt, door een hoger abstractieniveau van de gegevens, de interne structuur van een programma meer in overeenstemming met de natuurlijke structuur van de applicatie. Een objectgeorienteerd programma bestaat uit objecten die zijn opgebouwd uit gegevens en alle methoden of procedures die op die gegevens kunnen worden uitgevoerd. De gegevens zijn als het ware door hun methoden 'ingekapseld' en het geheel is ingepakt in een gestandaardiseerde interface, die de communicatie tussen de objecten verzorgt. Veranderingen binnen een object hebben hierdoor geen invloed op de andere objecten. Voor een luchtvaartmaatschappij zijn de objecten bijvoorbeeld vliegtuigen, vluchten, passagiers, zitplaatsen, koffers, etc. Behalve dat objecten de gebruikers en lijnmanagers veel meer aanspreken, kunnen objecten steeds opnieuw worden gebruikt bij het bouwen van nieuwe applicaties. Als eenmaal een bibliotheek van objecten of softwarebouwstenen is opgebouwd, kunnen complexe (multimedia) systemen zeer snel worden gerealiseerd en aangepast. Objectorientatie sluit van nature aan op de drielaags client/server architectuur. Alleen met een drielaags architectuur zijn de voordelen van client/ server architectuur pas werkelijk te verenigen met die van objectorientatie. De drie genoemde ontwikkelingen zijn geen drie afzonderiijke trends, maar zijn drie aspecten van dezelfde trend naar flexibele en gedistribueerde informatiesystemen. Dit zijn informatiesystemen die snel kunnen worden gerealiseerd en aangepast in een veranderende organisatie en omgeving en waarvan de applicatieprogramma's en gegevensverzamelingen zich op verschillende platformen op diverse locaties kunnen bevinden. Dictaat Toegepaste Informatica 12

14 2.3 SOCIAAL-ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN EN DE INFORMATIE-ECONOMIE In het begin van de jaren tachtig verwachtte men dat de micro-elektronica revolutionaire maatschappelijke veranderingen zou veroorzaken. De 'Third Wave' rjoffler, 1980] en de 'Megatrends' [Naisbitt, 1982] zouden leiden tot een informatiemaatschappij met papierloze kantoren en mensen met een overvloed aan vrije tijd, die vanuit het huis werken (telewerken), winkelen (teleshopping) en bankieren (telebankieren). De hooggespannen verwachtingen zijn slechts voor een deel realiteit geworden. Het papierloze kantoor is er niet gekomen. Integendeel, het papierverbruik neemt nog steeds toe tengevolge van het aantal kopieer- en telefaxapparaten. Ook is er niet de overvloed aan vrije tijd voor iedereen. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau hebben mensen met een hogere opieiding tussen hun dertigste en vijftigste het nu zelfs veel drukker dan tien jaar geleden. Telewerken, telewinkelen en telebankieren komen slechts op beperkte schaal voor. Volgens de OECD is de productiviteitsgroei in de Europese Gemeenschap gedaald van gemiddeld 4,5% per jaar in de jaren zestig tot 1,7% in de jaren tachtig. De productiviteit van kantoorwerk is, ondanks het toepassen van ICT, zelfs helemaal niet toegenomen. De groeiende werkloosheid in West-Europa, was tot voor kort meer een gevolg van de economische recessie in het begin van de jaren negentig en een gebrek aan concurrentiekracht dan van de toepassing van ICT. Ook in de Verenigde Staten is de productiviteit van kantoormedewerkers niet hoger geworden ondanks dat de ICT-investeringen per medewerker met een factor 6 zijn toegenomen in de periode van 1962 tot 1990 [bron: Roach]. Dit verschijnsel staat bekend als de productiviteitsparadox. Het is dan ook geen wonder dat managers zich begonnen af te vragen of verder investeren in ICT nog wel zin had. Dit kan echter in de komende jaren drastisch veranderen. Informatiesystemen werden tot voor kort ontwikkeld op basis van historisch gegroeide organisatiestructuren, waardoor vaak de bestaande bureaucratie werd vastgelegd in geautomatiseerde systemen. Er ontstond een geautomatiseerde bureaucratie. De logistieke aanpak van kantoorwerkzaamheden, het herontwerpen van bedrijfsprocessen en het pro-actief toepassen van ICT brengen hierin verandering en hebben bij diverse ondernemingen al geleid totforse inkrimpingen van het personeelsbestand. Verwacht wordt dat in de komende jaren de meeste Europese bedrijven hun personeelsomvang nog met 25 a 30% zullen verminderen. De huidige economische groei zal dan ook gepaard gaan met een daling van de werkgelegenheid. Uit een recent onderzoek van het MIT bij 380 grote Amerikaanse ondernemingen blijkt dat het rendement van ICT investeringen tussen 25 en 70% bedraagt, met een gemiddelde van meer dan 50%. Terwijl vroeger de automatisering de inhoud van het werk vaak vereenvoudigde (de-skilling) vereist de informatisering nu in vele gevallen juist meer kennis en vaardigheden van het personeel om met de toegenomen hoeveelheid informatie te kunnen omgaan. In de komende jaren wordt een beperking van de jaarlijkse groei van het papierverbruik tot 2% mogelijk geacht door o.a. elektronische handel, het bekijken van documenten op het scherm en beeldverwerkingstechnieken (document imaging), zoals scanners en computer-uitvoer op laser disk. Op het ogenblik zijn de huiscomputers of consumenten-pc's het snelst groeiende segment van de PC-markt. De doorbraak werd vooral veroorzaakt door betaalbare multimedia PC's met aantrekkelijke CD-ROM's. De verkoop van een PC werd vaak gecombineerd met een CD-ROM gezinsencyclopedie. In de komende jaren zullen de ICT-producenten zich meer richten op de consumentenmarkt dan op de professionele markt. In de jaren 2000 zullen de huiscomputers worden geintegreerd met telefoon en televisie. Wanneer een groot deel van de woningen hiermee is uitgerust en de digitale snelweg een feit is, zal wellicht de kritische massa bereikt worden voor de langverwachte informatiemaatschappij in de jaren Dictaat Toegepaste Informatica 13

15 Door het overbrengen van arbeidsintensieve werkzaamheden naar lagelonenlanden treedt een steeds verdergaande verschuiving op van arbeidsintensieve naar kennisintensieve bedrijven, die toegevoegde waarde realiseren uit kennis en creativiteit. De industriele economie, gebaseerd op grondstoffen en fysieke arbeid, gaat over in de zogenaamde informatie-economie, gebaseerd op kennis en communicatie. In 1991 werd mondiaal reeds in totaal $122 miljard gei'nvesteerd in computer- en telecommunicatieapparatuur en werd daarmee voor het eerst de kapitaalsuitgaven aan industriele apparatuur en machines overschreden [bron: steward, 1993]. De informatieeconomie wordt gekenmerkt door: versnelling van de technologische ontwikkelingen vergroting van de informatie- en kennisintensiteit van de activiteiten verkorting van de time-to-market en de levenscycli van producten en diensten globalisering van de markt branchevervaging De stormachtige (informatie)technologische ontwikkelingen maken een steeds verdere vergroting van de informatie- en kennisintensiteit van de activiteiten en verkorting van de timeto-market en de levenscycli van producten en diensten mogelijk. Dit wordt door de bedrijven aangegrepen om zich te onderscheiden van hun concurrenten. In de industriele economie richtte men zich op het zo goedkoop mogelijk produceren van standaard producten en diensten (massaproductie). In de informatie-economie richt men zich op het zo snel en goedkoop mogelijk produceren van klantspecifieke producten en diensten. Dit noemt men massamaatwerk [bron: Pine, 1993] (mass customazation). Bij massaproductie probeert men de producten zo goedkoop te maken dat vrijwel iedereen het product kan aanschaffen; bij massamaatwerk probeert men zo goedkoop mogelijk producten te maken met genoeg varieteit, zodat vrijwel iedereen datgene kan krijgen wat hij of zij precies nodig heeft. De groeiende kennisintensiteit van de activiteiten zal de behoefte aan hoger opgeleide arbeidskrachten (met een hogere beroeps- of universitaire opieiding) en de noodzaak van bijscholing doen toenemen. Als gevolg van vergrijzing (toenemend percentage ouderen) en ontgroening (afnemend percentage jongeren) van de bevolking, zal in de landen van de Europese Unie een tekort ontstaan aan deze hoger opgeleide arbeidskrachten. Dit brengt het gevaar van een tweedeling van de maatschappij met zich mee van enerzijds een leger van werklozen en anderzijds een elite van hoogbetaalde specialisten. Door de eenwording van Europa in 1992, kregen Europese bedrijven te maken met enerzijds een groter afzetmarkt en anderzijds meer concurrentie. Dit beperkt zich niet tot Europa. De compressie in ruimte en tijd als gevolg van de toenemende wereldwijde communicatie, veroorzaakt een globalisering van de markt en hierdoor een toenemende wereldwijde concurrentie. De door ICT mogelijk gemaakte innovatie van producten en diensten leidt tot branchevervaging, die door bedrijven binnen een bepaalde bedrijfstak vaak moeilijk is te voorzien. Uit de meest onverwachte hoek kan op onvoorziene ogenblikken plotseling een groot aantal concurrenten opduiken. Energiebedrijven en spoorwegmaatschappijen storten zich nu bijvoorbeeld op de telecommunicatiemarkt. De eerdergenoemde ontwikkelingen veroorzaken, samen met de toenemende welvaart, een sterke groei van de dienstensector ten koste van de productiesector in de industrielanden. Volgens de OECD maakt in de Verenigde Staten de werkgelegenheid in de dienstensector nu al maar liefst ca. 80% uit van de totale werkgelegenheid. Dictaat Toegepaste Informatica 14

16 2.4 HET VAKGEBIED BEDRUFSINFORMATICA (Bl) De bedrijfskunde heeft tot doel om de effectiviteit (doeltreffendheid - wordt het doel bereikt?) en efficientie (doelmatigheid - wordt het doel op een wijze bereikt die zo min mogelijk kosten en inspanningen met zich meebrengt?) van het functioneren van organisaties te verbeteren. Het is daarmee te kenschetsen als een toegepaste wetenschap: de resultaten van de beoefening van deze wetenschap moeten toepasbaar zijn en leiden tot een verbetering van het functioneren van organisaties. Bij het ontstaan van de bedrijfskunde, eind vorige/begin deze eeuw (in Amerika onder de naam Industrial Engineering), lag de nadruk sterk op het verbeteren van de uitvoerende activiteiten: studie van werkmethoden, studie van de arbeidsmethoden. De hedendaagse arbeidskunde en ergonomie zijn hieruit voortgekomen. Later, in de jaren dertig en veertig is binnen de bedrijfskunde aandacht ontstaan voor de effecten van motivatie en sfeer op de werkprestatie: de human-relations benadering. Belangstelling ontstond voor de wijze van besluitvorming binnen organisaties en voor de invloed daarvan op de effectiviteit en efficientie van de organisatie. Tegenwoordig krijgt de tak binnen de bedrijfskunde die zich richt op de besluitvorming binnen organisaties veel aandacht. Dikwijls wordt daarbij gebruikgemaakt van ideeen afkomstig uit de systeemkunde (het beschrijven van organisaties als doelgericht en bestuurbaar systeem) en van ideeen uit de contingentietheorie: het zoeken naar samenhang tussen de omstandigheden van de organisatie (levensfase, markt, technologie) en de wijze van besturen ervan. Deze tak van de bedrijfskunde is van groot belang voor de bestuurlijke informatiekunde. Zij concentreert zich op de wijze van het nemen van besluiten binnen organisaties. Dit is een eigen vakgebied waartoe problemen behoren zoals de opdeling van de bestuurlijke problematiek, de structurering van de besluitvorming, de na te streven kwaliteit van de besluitvorming, de volgorde van aanpakken van bestuurlijke vraagstukken, de wijze van beinvloeding van de besluitvorming (de taakverdeling, de informatie voorziening, de procedures, de mensen, de organisatorische regelingen, de hulpmiddelen). Er kan met recht gesproken worden over een eigen soort van vakgebied, omdat binnen de bedrijfskunde Een eigen aanpak hiervoor ontwikkeld is. Hierdoor doet zich het verschijnsel voor dat een groot aantal verschillende aanpakken naast elkaar bestaat. Voor het nemen van beslissingen is informatie noodzakelijk. Informatie over de probleemstelling, informatie over mogelijke oplossingen, informatie over voor- en nadelen van bepaalde oplossingen. Kortom, zonder informatie kan een vraagstuk niet ter hand worden genomen. Sterker nog: zonder informatie zal het bestaan van een probleem nauwelijks duidelijk worden. De tak van de bedrijfskunde die zich richt op de problematiek van de afstemming van de informatievoorziening en de besturing op elkaar is te zien als een verdere toespitsing binnen de bedrijfskunde. Men kan besturen opvatten als 'het proces dat besluitvorming betreft' en als 'het vakgebied dat het nemen van beslissingen als aandachtsgebied heeft'. Bedrijfsinformatica: vakgebied op het grensvlak. Ten aanzien van de informatievoorziening concentreert de bedrijfskunde zich op de vraag: "Wat is er vanuit besturingsstandpunt nodig aan informatie om de besluitvorming goed te laten verlopen?" De bedrijfsinformatica concentreert zich op het ontwikkelen van nieuwe, andere, betere hulpmiddelen om de informatie beter (sneller, tijdiger, vollediger) beschikbaar te doen zijn. 'De theoretische en praktische studie van de afstemming van vraag naar en aanbod van informatie in organisaties" [bron: Simons, 1989] De relatie met beide 'moeder'-disciplines kan weergegeven worden zoals in figuur 2.5: drie cirkels die elkaar gedeeltelijk overlappen. Toepassing van de inzichten van het vak moet leiden tot de ontwikkeling van betere informatiesystemen en tot het scheppen van betere voorwaarden waaronder dat succesvol kan plaatsvinden. Dictaat Toegepaste Informatica 15

17 Figuur 2-5 De relatie tussen de bestuurlijke informatiekunde en de vakgebieden bedrijfskunde en informatica. Het vakgebied van de bedrijfsinformatica is sterk in opkomst en in ontwikkeling. Dat betekent dat er nog niet zoveel empirisch gegrondveste theorie is. Er is wel al heel wat praktijkkennis en praktijkervaring. De consequentie hiervan voor de overdracht van kennis, vaardigheden en inzicht is dat deze sterk praktijkgericht is. Het onderwijs in dit vak wordt dan ook in sterke mate aan de hand van cases en praktijkonderzoek verzorgd. Reikwijdte van het vakgebied Bedrijfsinformatica Bij het inmiddels reeds vaak gebruikte begrip 'informatiesysteem' worden vijf elementen onderscheiden: Apparatuur Programmatuur Mensen Procedures Gegevensverzamelingen De samenhang tussen deze componenten ligt besloten in de stelling dat apparatuur werkt volgens programmatuur en dat mensen werken volgens procedures. Hierbij kan semipermanente opslag van gegevens in gegevens- of informatieverzamelingen optreden. In het algemeen wordt ongestructureerde informatie (gegevens) door het systeem veredeld tot gestructureerde informatie. Men treft in de literatuur dan ook wel de bewering aan, dat gegevens worden verwerkt tot informatie. Aan de hand van deze definitie kunnen de moederdisciplines nog wat scherper afgebakend worden. Vanuit de bedrijfskunde bezien vallen ook handmatige systemen onder deze definitie: een handmatig systeem zal alien bestaan uit de laatste drie systemen (de informatieverzamelingen zullen dan bestaan uit lijsten, kaartenbakken, planborden en dergelijke). Het maakt immers, zo wordt vanuit de bedrijfskunde geredeneerd, geen verschil of de voor de besluitvorming benodigde informatie uit een handmatig of uit een geautomatiseerd informatiesysteem afkomstig is (zij het dat een geautomatiseerd informatiesysteem de informatie in een grotere hoeveelheid, sneller, betrouwbaarder en nauwkeuriger zal kunnen leveren). Vanuit het oogpunt van de bedrijfsinformatica bezien dient het, volgens de definitie van het vakgebied, altijd te gaan om geautomatiseerde informatiesystemen. Immers juist de (her-) bewerkbaarheid van geautomatiseerde gegevens maakt die gegevens waardevol. Omdat de gegeven definitie van een (geautomatiseerd) informatiesysteem ook geldig is voor de technischwetenschappelijke tak van de informatica kan nu ingegaan worden op het onderscheid tussen beide takken van de informatica. Bedrijfsinformatica is gericht op het gebruik van de computer Dictaat Toegepaste Informatica 16

18 ten behoeve van het geautomatiseerd verwerken van gegevens voor bestuurlijk administratieve processen. Bestuurlijke Technisch-wetensch. Informatica Informatica Apparatuur Standaard Geavanceerd Programmatuur Eenvoudig Complex Mensen Veel Weinig Procedures Complex Eenvoudig Informatieverzamelingen Massaal Beperkt Figuur 2-6 Het onderscheid tussen Bedrijfs- en Technisch-wetenschappelijke informatica De technisch-wetenschappelijke informatica bestudeert algoritmen ten behoeve van bijvoorbeeld stromingsvergelijkingen rond vliegtuigprofielen, real-time besturingen van machines, signaalanalyse van meetopstellingen, en meer algemeen stelsels lineaire en niet-lineaire vergelijkingen afkomstig van de toegepaste technische en economische wetenschappen. De verschillen tussen bedrijfsinformatica en technisch-wetenschappelijke informatica zijn accentverschillen. Uitgaande van de gehanteerde definitie worden de verschillen opgesomd in figuur 2.6. Natuurlijk zijn er informatiesystemen denkbaar waar deze accentverschuivingen minder duidelijk zijn. In het algemeen kan echter met de gegeven tabel eenvoudig worden bepaald of er van een bestuurlijk of technisch-wetenschappelijk informatiesysteem sprake is. Dictaat Toegepaste Informatica 17

19 2.5 ORGANISATIE EN INFORMATIE Voor het effectief en efficient uitvoeren van de bedrijfsprocessen en managementprocessen in een organisatie is een adequate informatievoorziening noodzakelijk. Informatievoorziening bevat ook kennisvoorziening. De organisatie van de informatievoorziening bestaat uit een organisatie- structuur, processtructuur en een informatie-infrastructuur (II). De II (zie figuur 2-7) omvat: een applicatie-infrastructuur (bestaande uit applicaties) een gegevensinfrastructuur (bestaande uit gegevens- en kennisbestanden) een technische infrastructuur (bestaande uit apparatuur en systeemprogrammatuur van computers en communicatienetwerken). Bedrijfs - en informatiefuncties Bedrijfs- en informateprocessen applicatie infrastructuur gegevens infrastructuur Technische infrastructuur Figuur 2-7 De Informatie - Infrastructuur (II) Elke structuur heeft een architectuur, een conceptueel model van de structuur. Architectuur wordt gedefinieerd als het totale raamwerk van bedrijfs- en informatiefuncties, bedrijfs- en informatieprocessen en informatie-infrastructuur van (een deel van) de organisatie. Er worden dan ook vijf (deel-) architecturen onderkend, te weten de functionele architectuur, de procesarchitectuur, de applicatie-architectuur, de gegevensarchitectuur en de architectuur van de technische architectuur (bestaande uit een werkplekarchitectuur, een serverarchitectuur en een communicatie-architectuur). Door de II 'onder architectuur' op te bouwen, blijft de samenhang tussen de infrastructuur-componenten en de afstemming op de bedrijfsfuncties en -processen gewaarborgd. Het managen van de informatievoorziening vindt plaats door het informatiemanagement. De primaire functies van het informatiemanagement zijn plannen, organiseren en beheersen van de informatievoorziening. Organisatie en management van de informatievoorziening zijn afhankelijk van situationele factoren of contingentiefactoren. De belangrijkste hiervan zijn de algemene organisatiestructuur, de heersende bedrijfscultuur, het belang van ICT voor de organisatie, de fase van toepassing van ICT en de automatiseringserfenis. Hierbij wordt er wel van uitgegaan dat strategie, primair proces en omgevingsfactoren voldoende zijn verdisconteerd in de algemene organisatiestructuur en de bedrijfscultuur. Er moet dus sprake zijn van een relatief stabiele omgeving. In een dynamische omgeving zijn de stabiele momenten korter dan de tijd die de afhankelijke variabelen nodig hebben om zich aan de onafhankelijke variabelen aan te passen. De situationele factoren zijn dan niet meer relevant. De overheersende contingentiefactor in een snel veranderende omgeving is de dynamiek; deze factor vereist flexibele, snel aanpasbare structuren. Dictaat Toegepaste Informatica 18

20 2.6 DE PROCESSEN VAN DE ICT-ORCANISATIE Deze worden onderverdeeld in Managementprocessen Deze zijn: onderzoeken omgeving, onderzoeken technologie, beoordelen, managen en administreren. Ieder proces begint met het plannen van werkzaamheden en eindigt met het administreren en managen van het betreffende proces. Ontwikkeli ngs proces sen Deze zijn: bepalen producten en diensten, bepalen eisen, bepalen architectuur, verkrijgen diensten en middelen, ontwikkelen van processen, ontwikkelen van infrastructuren. Onderhouds (beheer-) processen Deze zijn: behandelen wijzigingsaanvragen, onderhouden processen, onderhouden infrastructuren, en installeren en invoeren. Vaak worden deze processen gerekend tot het beheer. Vaak ook worden ondersteuning en probleembehandelprocessen tot het beheer gerekend. Cebruiksprocessen Het gebruik houdt het toepassen van ontwikkelde infrastructuur in voor het uitvoeren van activiteiten. Hieronder is het overzicht gegeven van de (sub-)processen. 1 onderzoeken omgeving onderzoeken technologie beoordelen managen administreren B o bepalen prod./diensten bepalen eisen bepalen architectuur verkrijgen diensten & middelen ontwikkelen processen ontwikkelen infrastructuur o 1 behandelen wijzigingsaanvraag onderhouden processen onderhouden infrastructuur installeren en invoeren 1 S f verkrijgen opdrachten ontvangen produceren/exploiteren/gebruiken leveren behandelen problemen ondersteunen opslaan middelen Dictaat Toegepaste Informatica 19