DNB. Occasional Studies

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DNB. Occasional Studies"

Transcriptie

1 Occasional Studies Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken DNB Occasional Studies Vol.7/No.3 (2009) Jan Willem van den End Silvie Verkaart Arjen van Dijkhuizen

2 Centrale bank en prudentieel toezichthouder financiële instellingen 2009 De Nederlandsche Bank NV Auteurs: Jan Willem van den End, Silvie Verkaart en Arjen van Dijkhuizen Met de serie Occasional Studies beoogt de Bank inzicht te verschaffen in beleidsmatige en analytische vraagstukken op voor de Bank relevante gebieden. De tot uitdrukking gebrachte zienswijzen zijn voor rekening van de auteurs en komen niet noodzakelijkerwijs overeen met de officiële standpunten van de Nederlandsche Bank. Redactiecommissie Jakob de Haan (voorzitter), Eelco van den Berg (secretaris), Hans Brits, Pim Claassen, Maria Demertzis, Peter van Els, Jan Willem van den End, Maarten Gelderman en Bram Scholten. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system opgeslagen worden, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Bank. Verzoeken voor een abonnement en voor toezending van een exemplaar kunt u richten aan: De Nederlandsche Bank NV Afdeling Communicatie Postubus AB Amsterdam Internet:

3 Occasional St udie s Vol.7/No.3 (2009) W.A van den End S.A.M. Verkaart K.A. van Dijkhuizen Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken

4 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken Samenvatting Tijdens de kredietcrisis hebben centrale banken en overheden buitengewone maatregelen genomen om de financiële stabiliteit te beschermen en sterke kredietrantsoenering van de particuliere sector te voorkomen. Centrale banken hebben de rente verlaagd, liquiditeitssteun aan het bankwezen gegeven en met opkoopprogramma s specifieke financiële markten gesteund, terwijl overheden onder meer garantieregelingen hebben ingesteld en kapitaalinjecties uitgevoerd. De ingrepen hebben een ineenstorting van het financiële systeem kunnen voorkomen en zijn in dat opzicht effectief geweest. Tegelijkertijd zijn de autoriteiten zich ervan bewust dat hun maatregelen verstorende invloeden op markten kunnen hebben. Zo kan het gelijke speelveld tussen wel en niet-gesteunde financiële instellingen worden verstoord, wat bijvoorbeeld merkbaar kan zijn in verschillen in fundingkosten. Verder kan steun die is gericht op specifieke marktsegmenten leiden tot verschuivingen in kapitaalstromen, waarbij ook grensoverschrijdende verschuivingen kunnen optreden door landspecifieke verschillen in steunvoorwaarden. Verstorende effecten die op langere termijn kunnen optreden, hangen vooral samen met ongewenst risicovol gedrag, bijvoorbeeld van bestuurders, aandeel-, obligatie- en depositohouders van financiële instellingen. Ook de extreem lage beleidsrente en de maatregelen in IMF-verband gaan gepaard met morele risico s. In de vormgeving van de steunmaatregelen hebben autoriteiten ernaar gestreefd de mogelijke verstorende invloeden zoveel mogelijk te beperken. Daartoe is overheidssteun zoveel mogelijk tegen marktconforme en internationaal geharmoniseerde voorwaarden verleend. De onzekerheid bij marktpartijen kan worden beperkt door duidelijkheid over de inhoud van de steunmaatregelen, afstand van de overheid tot de bedrijfsvoering van gesteunde instellingen en blijvende verantwoordelijkheid van private stakeholders. Ten slotte is een soepele uitstapmogelijkheid (exit) van belang zodra het herstel van de markten dit toelaat. 5

5 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken Inhoud 1 Inleiding 9 2 Crisismaatregelen om marktfalen te corrigeren 11 3 Juiste vormgeving steun essentieel, maar gecompliceerd 17 4 Marktverhoudingen Invloed op positie en gedrag van financiële instellingen Verstorende invloeden op financiële markten Grensoverschrijdende effecten 23 5 Externe effecten, negatieve invloed op vertrouwen Vertrouwen van beleggers in gesteunde instellingen Vertrouwen in de kredietwaardigheid van overheden Vertrouwen in de onafhankelijkheid van centrale banken 27 6 Verstoringen op langere termijn Morele risico s bij bestuurders Morele risico s bij aandeel- en obligatiehouders Morele risico s door de depositogarantie Morele risico s door de extreem lage rente Morele risico s door de maatregelen in IMF-verband 31 7 Beleidsinstrumenten om korte- en lange termijn verstoringen te beperken Bewaren gelijke speelveld: marktconforme voorwaarden en internationale harmonisatie Vertrouwen behouden door het scheppen van duidelijkheid en door afstand overheid tot de bedrijfsvoering Moreel risico beperken door betrokkenheid private sector tijdelijkheid steun met soepele exit en prudentieel toezicht 36 8 Conclusie 37 7

6 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken 1 Inleiding De kredietcrisis, die in 2007 begon als een probleem op de Amerikaanse hypotheekmarkt en vervolgens wereldwijd uitwaaierde, heeft vele financiële markten en instellingen hard geraakt. Negatieve krachten van opdrogende liquiditeit, dalende vermogensprijzen, overmatige schuldposities en alsmaar oplopende verliezen bij financiële instellingen versterkten elkaar. Deze factoren ondermijnden het vertrouwen binnen de financiële sector en verstoorden het functioneren van verschillende markten tegelijk, tot in de kern van het systeem: de interbancaire markt. Najaar 2008 kwamen zelfs solide financiële instellingen in een kwetsbare positie door het op drift geraakte marktsentiment. Ook de kredietwaardigheid van sommige landen met een grote primaire financieringsbehoefte kwam onder druk te staan. Om het vertrouwen te herstellen en de stabiliteit van het stelsel te waarborgen hebben overheden en centrale banken vergaand ingegrepen (tabel 1). De crisis toont aan dat financiële stabiliteit geen vanzelfsprekendheid is. Informatieproblemen en verkeerde prikkelwerking leidden tot onevenwichtigheden die in de crisis tot ontlading kwamen. Er was sprake van marktfalen, waardoor centrale banken en overheden actief moesten ingrijpen om de financiële stabiliteit te Tabel 1 Overheidssteun aan banken en balansverlenging centrale banken juni 2007 t/m oktober 2009 VS Eurogebied VK Overheidssteun aan banken 1 in USD / EUR / GBP mrd in % bbp 1,9 1,3 2,6 Balansverlenging centrale bank 3 in USD / EUR / GBP mrd in % bbp 8,9 6,5 10,7 1 Alleen solvabiliteitssteun, verstrekte bedragen. 2 Gezamelijke solvabiliteitssteun van Dld, Fr, It, Sp, Nl, Be en Ie. 3 Weerspiegelt met name liquiditeitsinjecties en opkoopprogramma s van schuldpapier. Bronnen: Bloomberg, ECB, BoE, Fed en DNB-berekeningen. 9

7 beschermen. Hiermee is tevens de economie ondersteund, die immers afhankelijk is van een goed functionerend financieel stelsel. Vanzelfsprekend bestaat het gevaar dat ingrijpen in de marktwerking ook in tijden van crisis gepaard gaat met verstorende effecten, die aanleiding kunnen geven tot inefficiënties en mogelijke onevenwichtigheden op lange termijn. Deze studie analyseert de verschillende mogelijke verstoringen voortkomend uit de ingrepen in de financiële sector en gaat na of ze in de recente situatie zijn opgetreden. Deze beoordeling wordt waar mogelijk gebaseerd op empirisch bewijs. Centrale banken en overheden waren zich terdege bewust van eventueel verstorende invloeden toen ze de buitengewone maatregelen in de crisis namen. In de vormgeving van de steunmaatregelen is er dan ook naar gestreefd deze zoveel mogelijk te beperken. De voorwaarden hiervoor worden in deze studie behandeld. In dat kader komen de verschillende beleidsmogelijkheden aan de orde die centrale banken en overheden hebben om verstorende effecten te beperken. Onderdeel daarvan is een soepele uitstapmogelijkheid (exit) zodra het herstel van de markten dit toelaat. In hoofdstuk 2 wordt het marktfalen en het antwoord hierop van autoriteiten kort beschreven. hoofdstuk 3 benadrukt dat de juiste vormgeving van steun essentieel is, maar tevens gecompliceerd. Vervolgens worden de mogelijke verstorende effecten van ingrepen door autoriteiten in de financiële sector geanalyseerd, met name op marktverhoudingen (in hoofdstuk 4) en op het vertrouwen van beleggers in financiële instellingen en steunverlenende autoriteiten (in hoofdstuk 5). Op langere termijn kan ingrijpen van overheden en centrale banken ongewenst gedrag in de hand werken bij marktpartijen en andere stakeholders. Dit morele risico wordt uiteengezet in hoofdstuk 6. Ten slotte worden in hoofdstuk 7 de beleidsinstrumenten besproken die eventueel optredende verstorende effecten kunnen beperken. 10

8 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken 2 Crisismaatregelen om marktfalen te corrigeren De steunmaatregelen die tijdens de crisis zijn ingezet, hebben het falen van de markt in verschillende opzichten ondervangen (tabel 2). Door beperkt zicht op de risico s en verhoogde onzekerheid waren banken terughoudend om elkaar geld te lenen. Hierdoor functioneerde de interbancaire markt sinds medio 2007 niet goed meer. Om dit marktfalen te ondervangen, hebben centrale banken wereldwijd krachtig ingegrepen om de liquiditeit van banken zeker te stellen. Hiertoe hebben centrale banken het bestaande geldmarktbeleid uitgebreid door meer kortlopende leningen te verstrekken aan het bankwezen, door de onderpandsvoorwaarden bij deze leningen te versoepelen en waar nodig nieuwe liquiditeitsfaciliteiten in het leven te roepen. Het Eurosysteem en de Bank of Japan zijn in de liquiditeitsoperaties bijvoorbeeld overgegaan op een beleid van volledige toewijzing van de door banken gevraagde bedragen tegen een vaste rente. Ook heeft het Eurosysteem een nieuwe langer lopende liquiditeitsfaciliteit geïntroduceerd, waarmee banken voor een periode van één jaar geld kunnen lenen. Daarnaast hebben centrale banken in reactie op de crisis de beleidsrente fors verlaagd en schuldpapier opgekocht, om de kredietverlening aan gezinnen en bedrijven te ondersteunen. Door de vertrouwenscrisis nam het risico toe dat klanten hun tegoeden bij financiële instellingen zouden wegtrekken. Met name banken zijn gevoelig voor een run, aangezien zij langlopende uitzettingen overwegend financieren door middel van kortlopende funding (looptijdmismatch). In reactie op het toegenomen risico van bankruns hebben overheden vanaf oktober 2008 de depositogarantieregelingen verruimd. Het gegarandeerde depositobedrag werd verhoogd, het eigen risico afgeschaft en soms zijn alle deposito s (Duitsland) of alle bancaire verplichtingen (Ierland) volledig gegarandeerd. Tevens konden banken door het opdrogen van de liquiditeit op financiële markten nauwelijks meer termijnfinanciering aantrekken. Hierdoor dreigde de van nature bestaande looptijdmismatch op de balansen onhoudbaar groot te worden. Banken werden hierdoor erg kwetsbaar voor schokken op de financiële markten. Om deze kwetsbaarheid te verminderen hebben overheden in het laatste kwartaal van 2008 garantieregelingen in het leven geroepen, waarmee de banken weer middellang schuldpapier konden uitgeven. Het sterk verslechterende marktsentiment leidde er in de loop van vorig jaar ook toe dat de soliditeit van gezonde financiële instellingen in twijfel werd getrokken. 11

9 Tabel 2 Overzicht beleidsreacties van autoriteiten ter beheersing van de kredietcrisis VS Eurogebied VK Japan Centrale banken Aanpassing liquiditeitsoperaties/instrumenten Exceptional fine-tuning Uitbreiding lange-termijnoperaties Verruiming van traditionele faciliteit Verbreding van onderpandslijst Uitbreiding van tegenpartijen 1 Valutaswapfaciliteit Onderpandswap met centrale bank Volledige toewijzing tegen vast tarief Ondersteuning CP-markt/geldmarktfondsen (De facto) Vernauwing rentecorridor 2 2 Uitgifte CB-papier Verandering monetair beleid Renteverlagingen Opkoopprogramma schuldpapier centrale bank Overheden Garanties op schulden van banken Herkapitalisaties financiële instellingen Regelingen voor besmette activa Nationalisatie financiële instellingen Aanpassing depositogarantiessysteem Restricties short-selling Flexibiliteit accountingregels Financiële steun aan huishoudens Financiële steun aan bedrijven (bv. leengaranties) Algemene stimuleringspakketen Ondersteuning huizenmarkt Maatregelen in IMF-verband Versoepeling leenraamwerk Afschaffen structurele performance criteria Introductie Flexible Credit Line (FCL) Verhogen Standby Arrangements Verhogen non-concessionele toegangslimieten Ophogen leencapaciteit IMF Verhoging en verbreding NAB Bilaterale leningen aan IMF Extra SDR allocatie van USD 250 mrd Legenda is een gezamenlijke actie van autoriteiten in desbetreffende landen is een zelfstandige actie van autoriteit in desbetreffende land 1 Eurosysteem: FTO s. 2 In VS en Japan alleen vergoeding op reserves. Bronnen: diverse publicaties van publieke autoriteiten. 12

10 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken De onzekerheid over de solvabiliteitspositie van financiële instellingen werd gevoed door de neerwaartse spiraal van marktwaardeverliezen van activa en dalende beurskoersen. Hierdoor hadden de meeste financiële instellingen geen toegang meer tot de aandelenmarkt, terwijl de behoefte aan nieuw kapitaal groot was door omvangrijke afschrijvingen op kredietportefeuilles en om onzekerheid weg te nemen over de toereikendheid van toekomstige buffers. In deze omgeving moesten overheden vanaf najaar 2008 bijspringen met kapitaalsteun, zoals in Nederland bij ING, Aegon en SNSReaal. In het VK is bijvoorbeeld kapitaalsteun gegeven door het garanderen van aandelenemissies van banken (waarbij de overheid de aandelen van RBS en Lloyds kocht omdat de markt het liet afweten). Daarbij heeft de Britse toezichthouder stresstesten gebruikt om de kapitaalbehoefte van de banken in te schatten bij aanhoudend slechte economische omstandigheden. In het voorjaar van 2009 heeft ook de Federal Reserve de grootste Amerikaanse banken ongunstige scenario s opgelegd om de additionele kapitaalbehoefte vast te stellen. De uitkomsten hiervan hebben het marktsentiment ondersteund en sommige Amerikaanse banken wisten daarop nieuw aandelenkapitaal aan te trekken. Cruciaal voor het slagen van deze strategie was dat de Amerikaanse overheid van te voren de toezegging deed om een eventueel kapitaaltekort aan te vullen voor het geval het de banken niet zou lukken om het benodigde bedrag zelf op de kapitaalmarkt aan te trekken. Door de aanwezigheid van dit vangnet werd de realisatie van het stressscenario tegelijk minder waarschijnlijk. In Europees verband zijn medio 2009 door het Committee of European Banking Supervisors (CEBS) een aantal grote en internationaal opererende banken onderworpen aan een stresstest om inzicht te krijgen in de stabiliteit van de financiële sector op regionaal niveau. De uitkomsten hiervan zijn niet per instelling gepubliceerd omdat het niet is bedoeld om de kapitaalbehoefte van individuele instellingen vast te stellen. Dit blijft immers de verantwoordelijkheid van de nationale autoriteiten. DNB gebruikt stresstesten al sinds 2004 als regulier instrument voor het beoordelen van financiële stabiliteit én het toezicht op individuele instellingen (DNB, 2009). Informatieproblemen en verhoogde onzekerheid deden zich nog het sterkst voelen bij gesecuritiseerde activa. Het opdrogen van de liquiditeit op de markten voor deze producten heeft de prijsvorming ernstig verstoord. Hierdoor werden de activa onverkoopbaar of konden ze niet realistisch worden gewaardeerd. Dit leidde tot grote onzekerheid over de soliditeit van financiële instellingen die dergelijke activa op hun balans hebben. Om deze onzekerheid weg te nemen hebben sommige overheden vanaf begin 2009 de risico s van besmette activa overgenomen, door middel van garantieregelingen, asset swaps (zoals van ING s Amerikaanse Alt-A hypotheekportefeuille) of bad bank constructies (Duitsland). Een bad bank heeft als voordeel dat een bank is verlost van de besmette activa, waarna deze zich weer op het eigenlijke bankbedrijf kan richten. Dit kan het marktherstel bevorderen. 13

11 Mede op initiatief van de G20 zijn ook in IMF-verband bijzondere maatregelen genomen, gericht op het beperken van de gevolgen van de mondiale financiële crisis. Deze hebben betrekking op een versoepeling van het leenraamwerk, op vergroting van de leencapaciteit van het IMF en op een nieuwe allocatie van special drawing rights (SDR s), zie tabel 3. De maatregelen van het IMF zijn vormgegeven via verschillende veelal bestaande loketten die zijn toegesneden op de situatie en financieringsbehoefte van de lidstaten. In april 2009 is besloten de New Arrangements to Borrow (NAB), een aanvullend vangnet van het IMF, te verhogen met maximaal USD 500 miljard. Voorts heeft een groep van landen (waaronder de EU-lidstaten) zich bereid getoond om in de aanloop naar deze ophoging de leencapaciteit van het Fonds te versterken, via bilaterale overbruggingsleningen of het opkopen van door het IMF uit te geven schuldpapier. Verder is de Flexible Credit Line (FCL) geïntroduceerd. Hiervoor komen landen met sterke economische fundamentals en instituties en een adequaat economisch beleid in aanmerking. De FCL verschaft deze landen de mogelijkheid tot het verkrijgen van hoge (in praktijk tot 1000% quotum) en directe toegang, zonder voorwaarden vooraf. De FCL kan zowel preventief worden ingezet (als een soort verzekeringsinstrument) maar er kan ook daadwerkelijk op worden getrokken in geval van betalingsbalansproblemen. Tot dusverre hebben Mexico, Polen en Colombia preventief een FCL afgesloten. Ten slotte is besloten tot een Tabel 3 Financiële injecties in IMF-verband In USD miljard Jaarultimo 2007 Jaarultimo Versterking leencapaciteit IMF One year forward commitment capacity NAB/GAB Totale leencapaciteit Additionele commitments in de pijplijn Uitstaand IMF-krediet Verhoging SDR-allocatie 5 Cumulatief Algehele allocaties / Speciale allocatie 1997 (in werking 2009) Algehele allocatie Stand medio november, tenzij anders aangegeven. 2 Inclusief inmiddels afgesloten en nog beschikbare bilaterale leningen en notes. 3 Rest EU, Canada, Rusland, Brazilië, Korea, Australië, India. Het is niet zeker dat deze commitments uiteindelijk door zullen rollen in de NAB. 4 Stand ultimo september. 5 Op basis van SDR/USD koers medio september

12 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken in historisch perspectief buitengewoon forse allocatie van Special Drawing Rights (SDR s) ad USD 250 mrd, gericht op ondersteuning van de meest kwetsbare opkomende economieën en ontwikkelingslanden. De gedachte hierbij is dat juist deze kwetsbare groep van landen in de crisis gebaat is bij additionele SDR s ter ondersteuning van hun reservepositie. Bovendien gaat een SDR-allocatie niet gepaard met aanvullende voorwaarden, in tegenstelling tot reguliere IMF-programma s. Hierdoor kunnen de bijeffecten van drastische ombuigingen in het economische beleid van een land achterwege blijven. De rekening van de IMF-faciliteiten komt uiteindelijk terecht bij de crediteurenlanden en centrale banken en onder andere hierdoor worden zij geconfronteerd met een verlenging van hun balansen. 15

13 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken 3 Juiste vormgeving steun essentieel, maar gecompliceerd Bij crisisbeheersing is de praktische vormgeving van overheidssteun essentieel om het risico van nieuwe verstoringen te beperken. Hiervan waren de autoriteiten zich bewust toen ze de buitengewone maatregelen vorm gaven. Het bepalen van de juiste Tabel 4 Instrumenten ter beperking van verstorende effecten Verstorende effecten Mitigerende instrumenten Korte termijn Langere termijn Marktverhoudingen Steunvoorwaarden marktconform en geharmoniseerd - ongelijk speelveld - adequate steunvoorwaarden (prijs, instrument, governance) - verstoring internationale - harmonisatie nationale kapitaalstromen programma s - geen territoriale discriminatie - financieel protectionisme - gelijke behandeling buitenlandse { dochters/branches - crowding out niet-gesteunde - opkopen schuldpapier tegen markten marktprijzen Externe effecten / vertrouwen Autoriteiten handelen marktaanvullend en duidelijk - onzekerheid uitwerking steun - duidelijkheid inhoud steunmaatregelen - beperkte markttoegang instellingen - duidelijkheid over positie private financiers - overheid op afstand van bedrijfsvoering - onzekerheid overheidsinvloed op bedrijf - kredietwaardigheid overheden - budgettaire consolidatie, multilaterale initiatieven - onafhankelijkheid centrale banken - financiële risico s beperken of ex-ante overheidsgarantie Moreel risico - stakeholders (management, aandeel-, obligatie- en depositohouders) Disciplineringsmechanismen { - betrokkenheid private sector - tijdelijkheid steun, prikkels voor tijdige en soepele exit - prudentieel toezicht - search for yield - beleidsrente tijdig weer verhogen 17

14 vormgeving wordt echter bemoeilijkt doordat overheden en centrale banken middenin een crisis met onzekerheden worden geconfronteerd. Ten eerste zijn centrale banken met hun onconventionele maatregelen buiten hun traditionele comfort zone getreden. Onder invloed van de crisis verandert namelijk de doorwerking van de rente op de economie en door de liquiditeitsinjecties is de facto een overschot op de geldmarkt ontstaan, waardoor de manier waarop centrale banken de korte rente sturen is veranderd. Verder zijn, met name door de Federal Reserve, nieuwe instrumenten toegepast waarvan de effectiviteit niet op voorhand duidelijk is. In de tweede plaats is het onderscheid tussen wel en niet functionerende marktsegmenten niet evident, hetgeen gericht ingrijpen bemoeilijkt. Het systeem is door fasen gegaan van verhoogde stress en herstel met zeer volatiele marktprijzen. Dit was voor centrale banken een reden om de liquiditeit op de geldmarkt als geheel te verruimen en voor overheden om de steun in eerste instantie te richten op directe kapitaalversterking in plaats van meer gerichte oplossingen voor besmette activa. Wat hierbij meespeelde was dat in een crisis het onderscheid tussen solvabele en insolvabele instellingen niet altijd duidelijk is. De grote onzekerheid over balansposities compliceert een beoordeling daarvan, met als risico dat steun wordt gegeven aan instellingen die uiteindelijk niet solvabel blijken. Deze aspecten spelen ook bij landen met een onhoudbare schuld, waaraan het IMF niet mag lenen voordat schuldherstructurering en beleidsaanpassing zijn doorgevoerd. In de derde plaats is het in een crisis lastig om de juiste voorwaarden voor steun vast te stellen. De volatiele marktprijzen vormen hiervoor geen goede referentie. Bovendien zijn blauwdrukken voor specifieke oplossingen veelal niet voorhanden, terwijl in een crisis snel moet worden gehandeld. Om die redenen is het voorstelbaar dat interventies gepaard zijn gegaan met verstorende effecten. In de volgende paragrafen zullen de verschillende mogelijke verstorende effecten nader worden beschouwd. 18

15 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken 4 Marktverhoudingen 4.1 Invloed op positie en gedrag van financiële instellingen Hoewel de overheidssteun zoveel mogelijk tegen marktconforme voorwaarden is verleend om het gelijke speelveld te beschermen (zie ook hoofdstuk 7), kan steun de concurrentiehoudingen tussen financiële instellingen verstoren. Marktpartijen en depositohouders kunnen instellingen waarin de overheid participeert veiliger achten dan niet-gesteunde instellingen. De laatste kunnen zich hierdoor minder makkelijk of tegen (relatief) hogere risicopremies financieren. Het bleek dat sommige financiële semi-overheidsinstellingen, die voorheen tegen relatief gunstige renteopslagen konden lenen, voor beleggers minder aantrekkelijk waren geworden ten opzichte van banken met een fundinggarantie. Op bepaalde momenten in de crisis moesten sommige niet-gesteunde banken met een AAA-rating zich funden tegen een renteopslag boven de swaprente, terwijl ze voorheen onder deze rente kon funden. Vanwege dergelijke voordelen is het denkbaar dat niet-gesteunde instellingen ook steun aanvragen. Dit zou de marktwerking onbedoeld frustreren. De concurrentieverhoudingen kunnen verder worden verstoord bij een ongelijke steunverlening ten aanzien van buitenlandse dochters of bijkantoren. Zo komen buitenlandse financiële instellingen die actief zijn in de VS niet voor alle Amerikaanse steunprogramma s in aanmerking. Hierdoor kunnen zij een concurrentienadeel hebben op de Amerikaanse markt. Ook op de spaarmarkt kan het gelijke speelveld verstoord raken door overheidsgesteunde instellingen, wanneer die relatief hoge depositorentes bieden en profiteren van een stabieler imago. Daarnaast kan de verruimde depositogarantie de concurrentieverhoudingen in de bankensector beïnvloeden. Het lijkt er overigens op dat de recente overheidsmaatregelen in Nederland niet hebben geleid tot sterk verstoorde marktverhoudingen tussen banken onderling. De ontwikkelingen in de marktaandelen van banken op de depositomarkt laten per saldo beperkte verschuivingen zien, waarbij de overheidsingrepen blijkbaar hebben bijgedragen aan het stabiliseren van het teruglopen van deposito s bij bepaalde instellingen in het stressvolle najaar van 2008 (figuur 1). DNB is momenteel bezig met een gedetailleerde analyse van de concurrentieverhoudingen op de depositomarkt, maar op basis van de huidige inzichten lijkt de toegenomen concurrentie om deposito s dan ook niet 19

16 Figuur 1 Marktaandeel Nederlandse depositomarkt 1 Procenten van totaal uitstaande bedragen 58,0 56,0 54,0 52,0 50,0 48,0 46,0 44,0 42,0 jan. 08 apr. 08 jul. 08 okt. 08 jan. 09 apr. 09 jul. 09 Gesteunde banken Niet gesteunde banken 1 Rentedragende deposito s van gezinnen en bedrijven. zozeer het gevolg van ondersteunende overheidsmaatregelen, maar veeleer van substitutie-effecten. De vraag naar retailfunding nam toe omdat kapitaalmarktfinanciering voor de banken schaarser is geworden. De verruimde depositogarantie maakt het makkelijker om de beperkingen op wholesalefunding te compenseren met spaartegoeden. Hierop is door sommige banken agressief geboden met hoge rentes. Dit heeft eraan bijgedragen dat banken met een relatief hoog risicoprofiel deposito s tegen een hoge rente hebben kunnen aantrekken. In sommige gevallen sluit het toenemende beroep op retail funding echter niet aan bij het bedrijfsmodel van banken. Daarmee kan de verruimde depositogarantie leiden tot inefficiënties in de financiële sector. Ook het verruimde geldmarktbeleid van centrale banken brengt dit risico met zich mee, doordat banken profiteren van veel en relatief goedkope funding en daardoor minder geprikkeld worden om hun bedrijfsmodel aan te passen. 4.2 Verstorende invloeden op financiële markten Het ingrijpen van overheden en centrale banken kan ook de prestaties van markten ten opzichte van elkaar beïnvloeden. Op marktsegmenten die door de autoriteiten worden ondersteund zal de financiële intermediatie zich waarschijnlijk sneller herstellen omdat het de bereidheid bij financiers om in te stappen doet toenemen. Steun zorgt immers voor een bepaalde mate van liquiditeit en/of garandeert een bepaald niveau van marktprijzen. Dit kan negatief uitwerken op niet-gesteunde marktsegmenten als beleggers zich hieruit terugtrekken. Dit mechanisme was recent op verschillende marktsegmenten zichtbaar. De toegang tot termijnfinanciering voor banken is verbeterd, blijkend uit een toenemend 20

17 Verstorende effecten van de crisismaatregelen en hoe deze te beperken aantal van overheidswege gegarandeerde leningen begin 2009, gevolgd door toenemende emissies van niet-gegarandeerd schuldpapier sinds het tweede kwartaal. Er zijn indicaties dat vooral in het VK de fundinggaranties tot een crowding-out van niet-gegarandeerd papier hebben geleid; in het eurogebied gingen emissies van beide activaklassen meer gelijk op (Panetta et al, 2009). In de VS zijn de markten voor commercial paper en mortgage-backed securities ook opgekrabbeld, dankzij opkoopprogramma s van de Federal Reserve. Negatieve effecten waren zichtbaar op de Amerikaanse markten voor auto- en credit cardleningen en voor commercieel onroerend goed, welke in eerste instantie niet werden gesteund en waar kapitaal werd onttrokken (IMF, 2009). Sinds maart 2009 komen auto- en credit cardleningen ook in aanmerking voor overheidsfinanciering, via de Term Asset-Backed Securities Lending Facility (TALF). Ook het covered bond opkoopprogramma van het Eurosysteem, dat door het IMF als effectief wordt beoordeeld (IMF, 2009b), heeft potentiële bijwerkingen. De aankopen vinden plaats op een specifiek marktsegment, waarmee de relatieve prijzen tussen marktsegmenten kunnen worden beïnvloed. Daarnaast blijkt het in de praktijk uiterst lastig te zijn om de aankopen neutraal te verdelen over instellingen en landen. In sommige eurogebiedlanden is de covered bond markt nu eenmaal meer ontwikkeld dan in andere en sommige instellingen geven meer covered bonds uit dan andere. Tevens kunnen het gedrag en de financieringstructuur van banken ongewild worden beïnvloed, doordat de aankopen één specifiek onderdeel van de fundingmogelijkheden voor banken aantrekkelijker maken. Al met al is volledige neutraliteit met opkoopprogramma s niet altijd haalbaar, hetgeen verstoringen op micro-niveau kan veroorzaken. Het mechanisme waarbij het herstel van gesteunde markten ten koste kan gaan van niet-gesteunde markten werkt ook bij de versoepeling van onderpandsvoorwaarden voor liquiditeitsoperaties van centrale banken, ook wel endogenous credit easing genoemd. Papier dat toegevoegd wordt aan de onderpandslijst kan een hogere liquiditeit en daarmee een eligibility premium krijgen ten opzichte van papier dat niet als onderpand kan dienen. Deze premie zal vooral hoog zijn voor illiquide activa zoals bancair krediet, al is dit moeilijk meetbaar vanwege het ontbreken van een marktprijs (ECB, 2007). Deze verstoring van marktprijzen kan leiden tot een crowding-out van ander (niet-onderpand) papier. Het feit dat banken in het eurogebied slechts beperkt gebruik hebben gemaakt van de versoepeling van de onderpandsvoorwaarden suggereert dat deze verstoring in het eurogebied geen grote vormen heeft aangenomen. Mede als gevolg van de volledige of zeer ruime toewijzing in de liquiditeitsoperaties sinds oktober 2008 hebben meerdere centrale banken de interbancaire geldmarkt geheel of gedeeltelijk overgenomen. Daarbij maakt de lage geldmarktrente banken ook minder bereid elkaar geld te lenen. De volumes op de interbancaire daggeldmarkt (eonia) zijn in het eurogebied momenteel dan ook nog steeds laag (figuur 2). Wanneer de interbancaire geldmarkt langere tijd niet goed functioneert, kunnen banken 21

Beantwoording Kamervragen 2009Z07254 1

Beantwoording Kamervragen 2009Z07254 1 Beantwoording Kamervragen 9Z7 Vragen van het lid Tang (PvdA) aan de minister van Financiën over de hoge fundingkosten van banken als gevolg van de hoge spaarrentes die banken in Nederland bieden. Vraag

Nadere informatie

De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus EE Den Haag. DNB-analyse effecten langdurig lage rente

De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus EE Den Haag. DNB-analyse effecten langdurig lage rente De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus 20201 2500 EE Den Haag Onderwerp DNB-analyse effecten langdurig lage rente De Nederlandsche Bank N.V. Prof. dr. K.H.W. Knot President Postbus

Nadere informatie

Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012

Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012 Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012 De obligatiemarkten werden in het derde kwartaal vooral beïnvloed door de ingrepen van de Europese Centrale Bank (ECB). Aan het begin van het kwartaal bleven aanvankelijk

Nadere informatie

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug Het Nederlandse bedrijfsleven is in sterke mate afhankelijk van bancaire kredietverlening. De groei van de zakelijke kredietverlening is in de tweede helft van 28 vertraagd. Dit hangt grotendeels samen

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009 9 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin maart 29 Financiering via kapitaalmarkt moeilijker en duurder geworden Nederlandse ingezetenen hadden eind 28 voor het eerst meer dan eur 1. miljard aan schuldpapier

Nadere informatie

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese

Nadere informatie

Bankfaillissementen in historisch en internationaal perspectief

Bankfaillissementen in historisch en internationaal perspectief Bankfaillissementen in historisch en internationaal perspectief Sinds het begin van de kredietcrisis zijn in Nederland drie bancaire instellingen omgevallen. Faillissementen in het bankwezen komen echter

Nadere informatie

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken

Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken Een van de informatiebronnen voor de ecb bij het voeren van het monetaire beleid is de Bank Lending Survey, een kwalitatieve kwartaalenquête naar

Nadere informatie

Nederlandse banken doorstaan Europese stresstest goed

Nederlandse banken doorstaan Europese stresstest goed Nederlandse banken doorstaan Europese stresstest goed 23 juli 2010 De vier Nederlandse banken die in samenwerking met De Nederlandsche Bank (DNB) hebben deelgenomen aan de stresstest van het Europese Comité

Nadere informatie

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012.

Dekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Kwartaalbericht 2012 Samenvatting 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website. Beleggingsrendement 4,2%

Nadere informatie

Financiële instellingen en bedrijven geven minder schuldpapier uit in 2010

Financiële instellingen en bedrijven geven minder schuldpapier uit in 2010 Financiële instellingen en bedrijven geven minder schuldpapier uit in 2010 Nederlandse financiële instellingen, bedrijven en de overheid gaven het afgelopen jaar voor EUR 66 miljard aan schuldpapier uit.

Nadere informatie

Uitkomsten DNB macro-stresstest zomer 2009

Uitkomsten DNB macro-stresstest zomer 2009 Uitkomsten DNB macro-stresstest zomer 2009 Stresstesting wordt door DNB al een aantal jaren gebruikt als instrument voor het financiële stabiliteitsbeleid en het prudentiële toezicht. Deze zomer is opnieuw

Nadere informatie

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013 Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2013 Gedurende het slotkwartaal van 2013 heeft de ECB ervoor gekozen om het monetaire beleid verder te verruimen. De reden hiervoor was onder meer een verrassend lage

Nadere informatie

Beleggen in het Werknemers Pensioen

Beleggen in het Werknemers Pensioen Kwartaalbericht Beleggen in het Werknemers Pensioen Het Werknemers Pensioen van a.s.r. is een moderne DC-regeling. Het kent drie lifecycles: defensief, neutraal en offensief. Alle lifecycles van het Werknemers

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2016-1 januari 2016 t/m 31 maart 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gedaald van 106,3% naar 98,1%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Economic Developments

Economic Developments Economic Developments 11 juni 29 Han de Jong Economisch Bureau 1 Hoe is de kredietcrisis ontstaan? Forse deregulering financiële markten vanaf 198 Rentetarieven te lang te laag na IT-zeepbel Opwaartse

Nadere informatie

Internationale vorderingen Nederlandse banken onder druk

Internationale vorderingen Nederlandse banken onder druk Internationale vorderingen Nederlandse banken onder druk De vorderingen van Nederlandse banken op het buitenland zijn onder invloed van de financiële crisis en de splitsing van ABN AMRO in 2007 en 2008

Nadere informatie

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur : Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht mei 2018

Terugblik. Maandbericht mei 2018 Maandbericht mei 2018 Terugblik Crisis Italië had weinig vat op aandelen in mei, veilige havens floreren Ondanks de politieke onrust in Italië zijn alle modelportefeuilles met een positief rendement geëindigd

Nadere informatie

Herstel emissies op financiële markten in 2009

Herstel emissies op financiële markten in 2009 De financiële markten hebben drie turbulente jaren achter de rug, waarin stagnatie en opleving elkaar afwisselden. Gedurende de crisis varieerde de rol van kortlopend geldmarktpapier, obligaties en aandelen

Nadere informatie

Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015

Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015 Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015 Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Marktontwikkelingen derde kwartaal 2015 Geen renteverhoging

Nadere informatie

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's IP/11/565 Brussel, 13 mei 2011 Voorjaarsprognoses 2011-2012: Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's Het geleidelijke herstel van de EU-economie zet door, zo blijkt uit de vooruitzichten voor

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Arthur van der Wal Nieuwegein, 28 september 2006 Agenda < Huidig Mandaat bij ING IM < Performance, Beleid en Vooruitzichten < Financieel Toetsingskader

Nadere informatie

2.4 Paragraaf 4 Financiering en beleggingen

2.4 Paragraaf 4 Financiering en beleggingen 2.4 Paragraaf 4 Financiering en beleggingen Deze paragraaf gaat over het beheer van de financiële middelen (treasury). De kaders voor het op een verantwoorde manier beheren van de financiële middelen worden

Nadere informatie

Datum 26 april 2017 Betreft Vragen van het lid Leijten (SP) over het bericht dat spaarders geen rente meer krijgen op hun spaargeld

Datum 26 april 2017 Betreft Vragen van het lid Leijten (SP) over het bericht dat spaarders geen rente meer krijgen op hun spaargeld > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Zet herstel bankensector door?

Zet herstel bankensector door? ING Investment Office Publicatiedatum: 29 mei 2015 Sectorcommentaar financiële waarden Zet herstel bankensector door? Door Jan Kleipool, analist van het ING Investment Office De vooruitzichten voor de

Nadere informatie

De Knab Participatie in het kort

De Knab Participatie in het kort De Knab Participatie in het kort De Knab Participatie in het kort Let op! De Knab Participatie in het kort geeft antwoord op vragen die je mogelijk hebt over de participatie. Als je overweegt om de Knab

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het derde kwartaal gestegen van 16.893 miljoen naar 17.810 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het derde kwartaal gestegen van 16.893 miljoen naar 17.810 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013). Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2014 130,4%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 30 juni 2014. Over de eerste negen maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal 2015-1 juli 2015 t/m 30 september 2015. Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal 2015-1 juli 2015 t/m 30 september 2015. Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2015-1 juli 2015 t/m 30 september 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is fors gedaald van 115,4% naar 103,7%. Dit

Nadere informatie

BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014

BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014 BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD Suriname Debt Management Office Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014 Sarajane Marilfa Omouth Paramaribo, juni 2015 1. Inleiding De totale

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2016 t/m 31 december Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2016 t/m 31 december Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2016-1 oktober 2016 t/m 31 december 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 98,8% naar 105,7%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Datum 6 juni 2017 Betreft Vragen van het lid Leijten (SP) over het Telegraaf artikel "ING-topman sluit spaarrente van nul niet uit"

Datum 6 juni 2017 Betreft Vragen van het lid Leijten (SP) over het Telegraaf artikel ING-topman sluit spaarrente van nul niet uit > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500EA 's-gravenhage Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl Uw

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Vierde kwartaal 2017-1 oktober 2017 t/m 31 december 2017 Samenvatting: De (12 maands)beleidsdekkingsgraad is gestegen van 112,7% eind september 2017 naar 115,3%

Nadere informatie

Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen

Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen De mondiale markt voor onderhandse derivaten - niet gestandaardiseerd verhandeld op de beurs maar in maatwerk tussen grote partijen - is sinds

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Tweede kwartaal april 2012 t/m 30 juni Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Tweede kwartaal april 2012 t/m 30 juni Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal 2012-1 april 2012 t/m 30 juni 2012 Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad is gedaald van 110,0% naar 105,1% Beleggingsrendement

Nadere informatie

Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016

Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016 Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016 Bas Endlich Jacob Vijverberg Lex Solleveld 1 Marktontwikkelingen eerste kwartaal 2016

Nadere informatie

Rabobank (leden)certificaten

Rabobank (leden)certificaten Rabobank (leden)certificaten Investment case Jaap Koelewijn De Rabobank verhoogt haar kapitaalbuffers door voor nominaal 1,5 miljard nieuwe certificaten Rabobank uit te geven. Niet geheel toevallig valt

Nadere informatie

Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr.

Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr. Lijst van vragen en antwoorden bij Kamerstukken II 2008/09, 31 965 IXA, Nr. Eerst suppletoire begroting Ministerie van Financiën IXA Vraag 1 Hoe hebben de spreads van de G20-landen en EU-lidstaten zich

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Obligaties 4-4-2014. Algemeen economisch:

Obligaties 4-4-2014. Algemeen economisch: Obligaties 4-4-2014 Algemeen economisch: Over de afgelopen maanden zet de bestaande trend zich door. De rente blijft per saldo onder druk, ondanks een tijdelijke hobbel na de start van het afbouwen van

Nadere informatie

Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af

Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Inleiding Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologieën is het voor huishoudens eenvoudiger en goedkoper geworden om de vrije besparingen,

Nadere informatie

1 Financiële stabiliteit

1 Financiële stabiliteit 1 Financiële stabiliteit 1.1 Inleiding Ernstige crisis noopt tot krachtig ingrijpen Het afgelopen jaar werd het financiële stelsel geconfronteerd met de ernstigste vertrouwenscrisis sinds de jaren dertig.

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Agenda Financiële markten Resultaten Vooruitzichten Bron: Bloomberg,

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%

Nadere informatie

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Agenda Financiële markten Resultaten Vooruitzichten Bron: Bloomberg,

Nadere informatie

Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad

Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2012-1 juli 2012 t/m 30 september 2012 Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad

Nadere informatie

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2012

Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2012 Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2012 Op de financiële markten keerde de rust enigszins terug in het vierde kwartaal. In de VS hield de zogenoemde fiscal cliff de beleggers nog wel geruime tijd in haar

Nadere informatie

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2012 t/m ultimo juni Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2012 t/m ultimo juni Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2012-1 april 2012 t/m ultimo juni 2012 Samenvatting: Nominale dekkingsgraad gedaald van 107,6% naar 101,9% Beleggingsrendement is 1,6%

Nadere informatie

Michiel Verbeek, januari 2013

Michiel Verbeek, januari 2013 Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor

Nadere informatie

Als de Centrale Banken het podium verlaten

Als de Centrale Banken het podium verlaten Als de Centrale Banken het podium verlaten Als de centrale banken het toneel verlaten 1. Zichtbaar economisch herstel 2. Het restprobleem 3. Onbekend terrein 4. Wat betekent dit voor asset allocatie? Zichtbaar

Nadere informatie

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011 Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 3 oktober Grote Recessie was geen Grote Depressie Wereldhandel Aandelenmarkt 9 8 7 8 VS - S&P-5 vergelijking met crash 99 Wereld industriële

Nadere informatie

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Persconferentie CEP CEP Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Coen Teulings Opzet Persconferentie CEP I II III Oorzaken en gevolgen kredietcrisis Gevolgen voor NL Wat betekent dit voor beleid? Persconferentie

Nadere informatie

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DECEMBER 2014 1. Economie VS blijg anker Het IMF verwacht een wereldwijde economische groei van 3,8% in 2015 Met een verwachte economische

Nadere informatie

Kwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014

Kwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Kwartaalbericht 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015 Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Dekkingsgraad: 111,5% Beleidsdekkingsgraad: 112,6% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2014: 27,6%

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009 09 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin maart 2009 Het afgelopen decennium zijn de activiteiten van het mondiale bankwezen sterk toegenomen. De lage rente in voornamelijk de geïndustrialiseerde landen,

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

Toenemende concurrentie op de Nederlandse hypotheekmarkt

Toenemende concurrentie op de Nederlandse hypotheekmarkt Toenemende concurrentie op de Nederlandse hypotheekmarkt FEBRUARI 2016 www.dmfco.nl Met de toenemende beleggingen van Nederlandse pensioenfondsen in Nederlandse hypotheken kent de hypotheekmarkt nu drie

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 105,7% naar 110,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

BNG Bank draagt bij aan oplossing maatschappelijke uitdagingen

BNG Bank draagt bij aan oplossing maatschappelijke uitdagingen P ERSBERICHT H ALFJAARCIJFERS 2016 BNG Bank draagt bij aan oplossing maatschappelijke uitdagingen Koninginnegracht 2 2514 AA Den Haag T 070 3750 750 www.bngbank.nl Duurzaamheid belangrijk deel van de strategie

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2017 2018 33 548 Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IX) voor het jaar 2013 (Incidentele suppletoire begroting DNB winstafdracht)

Nadere informatie

Beleggingen institutionele beleggers in 2004 met 8,1 procent omhoog

Beleggingen institutionele beleggers in 2004 met 8,1 procent omhoog Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 9 december 25 Beleggingen institutionele beleggers in 24 met 8,1 procent omhoog drs. J.L. Gebraad Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,

Nadere informatie

Alternatieve financieringen voor middelgrote bedrijven. 24 september 2013 1 1

Alternatieve financieringen voor middelgrote bedrijven. 24 september 2013 1 1 Alternatieve financieringen voor middelgrote bedrijven 24 september 2013 1 1 1 Inhoud Alternatieve vormen van financiering Een Europese Private Placement? Financiering van NPEX Contact: Victor Meijer (victor.meijer@nibc.com)

Nadere informatie

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.

Nadere informatie

Bericht 3 e kwartaal September 2014

Bericht 3 e kwartaal September 2014 Bericht 3 e kwartaal September 2014 Providence Capital NV is geregistreerd als beleggingsonderneming bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en legt zich onder meer toe op het verrichten van vermogensbeheer

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Derde kwartaal juli 2013 t/m 30 september 2013

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Derde kwartaal juli 2013 t/m 30 september 2013 Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2013-1 juli 2013 t/m 30 september 2013 Nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,3% naar 120,3% Beleggingsrendement is 1,8% Het belegd vermogen

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 DE Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 DE Den Haag > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 DE Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

De implicaties van de financiële crisis voor monetair beleid

De implicaties van de financiële crisis voor monetair beleid De implicaties van de financiële crisis voor monetair beleid De afgelopen vijftien jaar zijn ruime monetaire verhoudingen gepaard gegaan met de opbouw van financiële onevenwichtigheden, terwijl de inflatie

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Marjon Brandenbarg 27 september 2012 www.ingim.com Agenda Mandaat ING Markt en Performance Vooruitzichten 2 2011: Mandaat ING Door het Bestuur

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2016 t/m 30 juni Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal april 2016 t/m 30 juni Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2016-1 april 2016 t/m 30 juni 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gedaald van 98,1% naar 97,9%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is fors gestegen van 105,7% naar 115,4%. Dit komt

Nadere informatie

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU?

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Als gevolg van de wereldwijde economische en financiële crisis heeft de EU met een laag investeringsniveau te kampen. Alleen met gezamenlijke gecoördineerde

Nadere informatie

Europa in crisis. George Gelauff. Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering

Europa in crisis. George Gelauff. Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering Europa in crisis George Gelauff Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering Opzet Baten en kosten van Europa Banken en overheden Muntunie en schulden Conclusie 2 Europa in crisis Europa veruit

Nadere informatie

Persbijeenkomst jaarverslag ABP 2008. Amsterdam, 11 mei 2009

Persbijeenkomst jaarverslag ABP 2008. Amsterdam, 11 mei 2009 Persbijeenkomst jaarverslag ABP 20 Amsterdam, 11 mei 2009 20: een bijzonder jaar Sterke positie begin 20 met dgr van 140% Volledige indexatie en volledige na-indexatie Halfjaarcijfers al minder rooskleurig

Nadere informatie

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum West-Vlaanderen Kortrijk - 24 februari 2015 Jan Smets A. De stand van

Nadere informatie

Persbericht ABP, vierde kwartaal 2008

Persbericht ABP, vierde kwartaal 2008 Persbericht ABP, vierde kwartaal 2008 Hoofdpunten Dekkingsgraad ultimo 2008 90% Dalende rente belangrijkste oorzaak gedaalde dekkingsgraad ABP werkt aan herstelplan Heerlen, 29 januari 2009 Sinds het einde

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2013-1 oktober 2013 t/m 31 december 2013 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 120,6% naar 123,0% Reële

Nadere informatie

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum Gent - 26 februari 2015 Jan Smets A. De stand van zaken 1. De (lange)

Nadere informatie

Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen

Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand

Nadere informatie

Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben?

Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben? Economisch Bureau Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben? Han de Jong, Chief Economist 25 september 2018 De rente is uitzonderlijk laag Rente 10-jaars staatsleningen, % 16 12 8 4 0 1540 1590 1640 1690

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016 Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk april 2016 Welkom! Wij heten u van harte welkom 2 Programma 19.00 uur - Ontvangst 19.30 uur - Opening 19.40 uur - Impact lage olieprijs 20.00 uur - Pauze 20.10

Nadere informatie

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015.

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. Kwartaalbericht 2015 Samenvatting De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. De reële dekkingsgraad ultimo tweede kwartaal was

Nadere informatie

Solvency II: Impact op Financiële instellingen

Solvency II: Impact op Financiële instellingen Solvency II: Impact op Financiële instellingen Op weg naar een risico georiënteerde financiële branche Eye on Insurance 9 December 2009 Niek Hoek Agenda Belang risico management voor financiële instellingen

Nadere informatie

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013.

Marktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Kwartaalbericht 2013 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2013 122,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Eerste kwartaal januari 2013 t/m 31 maart 2013

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Eerste kwartaal januari 2013 t/m 31 maart 2013 Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2013-1 januari 2013 t/m 31 maart 2013 Nominale dekkingsgraad is gestegen van 116,5% naar 119,9% Beleggingsrendement is 2,2% Het belegd vermogen

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015 Samenvatting: dalende euro en dalende rente door monetair beleid De beleidsdekkingsgraad is gedaald

Nadere informatie

Waar liggen de kansen?

Waar liggen de kansen? Grip op je vermogen Waar liggen de kansen? Bob Homan ING Investment Office 20 april 2012 Welke economie is het snelst gegroeid na invoering van de euro?* a) Zwitserland b) Duitsland c) VS d) Griekenland

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2015 t/m 31 december Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2015 t/m 31 december Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2015-1 oktober 2015 t/m 31 december 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 103,7% naar 106,3%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014 Samenvatting: dalende rente Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,6% naar 123,7% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 31 371 Kredietcrisis Nr. 286 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 27 november

Nadere informatie

Grafiek 1: Evolutie van de voornaamste aandelenindices in de VS, Eurozone, China en de groeilanden in vergelijking met de evolutie van de goudprijs.

Grafiek 1: Evolutie van de voornaamste aandelenindices in de VS, Eurozone, China en de groeilanden in vergelijking met de evolutie van de goudprijs. BEHEERSVERSLAG 31/3/2015 Macro & Markten, strategie Na de forse klim van de aandelenmarkten in 2014 zetten vooral de Zuidoost Aziatische en Europese aandelenmarkten deze trend in 2015 verder. Meer en meer

Nadere informatie

Economie en financiële markten

Economie en financiële markten Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese

Nadere informatie