Te ntoon stê i n g s n ieuws. tlandse hollenteêit ) potrd(en-epidemie in's-grave nzande 1894: Stukie Honselersdiikse geschiedenis hewaa rd

Transcriptie

1 -& tr 1894: potrd(en-epidemie in's-grave nzande tlandse hollenteêit ) Stukie Honselersdiikse geschiedenis hewaa rd t Te ntoon stê i n g s n ieuws jaargang 3 nummer 6 novemher/december 1994

2 ;jn DIT NUMMER NOG EVEN DIT... *w Y ffirr,.'roo.n EXbositie over Westlandse bloembollenteelt 3 "'Ë'.t is at weer enige tud geteden dat werd aangebo- Historisch Jaarboek den om bewaarmappen voor uw StreekHistories te 's-cravenzandse pokken-epidemie vanl1g4 5 laten produceren Het aantal bestellingen was echter weer stukje geschiedenis zo raag (20, dat het voorarsnog niet rendabel is om van dergelijke mappen aan te laten maken. Honselersduk bewaard 6 Wellicht dat het over enige tud weer wel haalbaar is. Het genealogie-virus 7 Z Artikelen / kopii Donateurs-avond:'14 december Naar aanleiding van de enquete die deze zomer werd \/orstinnenn,v, I vv hezoek in De Lier B gehouden willen we wat anderssoortige artikelen Cu rsusaanbod Cesch iedbeoefeni n g ó gaan publiceren. Denk aan korte, concrete, eenvoudige verhalen over kastelen en buitenplaatsen, over s-cravenzande hetjaar van de Tulp 9 de Westlandse dorpen en hun ontstaan, over de WrsseltJes 10 oude zee-kreken en hun bed king Overzicht Werk- en Studiegroepen 11 De redactie is iedere maandruk bezig om dit blad te t Land 12 vullen met aantrekkeluke artikelen en heeft dáár de rentoo nstel I i n gsn ieuws 13 handen vol aan. L Daarom een verzoek aan vooral de leden van werken studiegroepen om eens te kuken of er niet al ver- fa november/december ïi1 t halen liggen (er is al zoveel geschrevenl) Denk nret dat uw artikel afgezaagd is of "gesneden COLOFON koek : voor vele Westlanders kan het nieuw zun, of Westlands StreekHistorie verschijnt 6x per jaar een welkome aanvulling op aanwezige kennisl en wofdt in opdracht van de Stichting Streek- en Tuinbouwhistorje We zljn ervan overtuigd dat door dergeltjke artikelen Westland de waarde van dit blad verder toeneemt uitgegeven door PU BLlsYs Stuur uw inzending naar een van de redactieleden of Postbus 325,267AJ Naaldwilk kantoor: Hagemanstraat 76,'s-Cravenzande naar PUBLISYS. (en als u het artikel in de computer tel , faxa174g heeft zitten, dan gráág op diskette,...dat scheelt veeltvoewerk) Voor advertenties in StreekHistorie kunt u zich wenden tot PUBLISYS; voor alle overige zaken: Redactie WestlandstreekHistorie St Streek- en Tuinbouwhistorie Westland N/iddel Broekweg KL Honselersduk Mevr lv lv Dahmeijer-Fousert 's-cravenzande Heliotroop il L,J,M van den Ende N/aris MP Monster J A de Brabander Witte v d Laan7l 2291 KA Wateringen DistributÍe Westlands Streeklistorie wordt gratis toegezonden aan de donateurs van de St Streek- en Tuinbouwhistorie Westland, Losse abonnernenten f 12,50 In het Streek- en Tuinbouwmuseum en bij een aantal Wesrlar'dse boekhandels ziin beperkt losse nummers te koop (f 5.50) Vormgeving en zetwerk/dtp N/aarten PrInS PUBLISYS Druk en afwerkíng DrukkerU Pranger van der Craaf, Monster tssn O St Streek- en Tuinbouwhistorie Westland, Overnemen van arlikelen uit dit blad is toegestaan, mits de bron duideluk wordt vermeld De redactie ontvangt graag een bewus-exemplaar november/decem ber'1 994 ïiuestlands MU$EUM VOOR STREEK. : tussen juni en september ook 's-zondags van u MUSEUM DE SCHILFEN te MAASTAI'ID ls-tteêierlstraat 24, têlefocin 04809, / Gëopend iedere zaterdag van { u MUSEUM ÏRAMSTATION te SCHIPIUIDEN Gtfc van Zevenderstraat 2, telefoon A:1.1]$8 824 I Bffia Ceopend elke woen$dag zaterdag van u foto voorpagina: De Choorstraat in Monster begin deze eeuw. De straat loopt in de richting van het koor van de grote kerk en heet dus eigenluk gewoon.,.. de Koorstraat

3 .,.,1] ;ll Op vrijdag 30 september werd in het WestlandsHierdoor kwam de tulpenteelt in beeld, vooral de geest- rondom's-cravenzande waren hiervoor Ít/useum de nieuwe wisseltentoonstelling 'De Westland-grondese Bloembollenteelt' officieel geopend. Vanaf half acht geschikt, maar ook de opgevaren gronden met hun stroomde foyer vol met een groot aantal genodigden. Onder de genodigden bevonden zich vertegenbaar, oudere zaveltuinen waren voor deze teelt goed bruik- 's-cravenzande had in % van het woordigers van historische verenigingen, werkgroepen, Westlandse tuloenareaal. gemeentebesturen en sponsors van het museum. Ook de mensen die hun medewerking hadden verleend br1 hetot standkomen van de tentoonstelling, bruikleengevers en vrrlwilligers, waren ruim vertegenwoordigd. Evena acht uur heette de voorzitter van de Stichting Streek- en Tuinbouwhrstorie Westland, de heer Van Woerden, ongeveer 100 aanwezigen hartelijk wel- K0m. Daarna hu het woord gaf aan de heer W.H Kemmers die een historische inleiding gaf over de Westlandse bloembollenteelt. Hethema van Kemmers betoog was 'AIs het getlj verloopt verzet men de bakens'. Hij bedoelde hiermee dat het sinds de grootschalige invoering van de tuinbouw het Westland in de 19e eeuw een komen en gaan was van produkten. Het begon met fruittuinen met een onderteeltvan bessen, vroege aardappelen, muren metfruit, druiven, kasdruiven, enz. Zo is bijvoorbeeld ook de kasdruif die in de eerste helft van de 20e eeuw het Westland haaroem en bekendheid gegeven heeft in de tweede helft van dezeeuw geleideluk aan verdwenen. Het verdwunen van zo'n teelt werd veroorzaakt door economische veranderingen, kortom een teelt was op een gegeven De heer Kemmers tijdens zijn inleiding moment voor het Westland niet rendabel meer. 0ok het klimaat was erg gunstig, mede door de Hetzelfde dreigt nu misschien ook te gebeuren met de beschutting van muren en wallen had men de tulpen tomaat. In deze reeks past ook de tulpenteelt, het hier lets vroeger dan in de Bollenstreek. 0p dat motto wasteeds weer: aanpassen of opkrassen' moment had men in de Bollenstreek oroblemen met de ontwatering, waardoor de toeneming van de pro- afgeremd werd. Het Westland sprong hier als De veranderingen werden beinvloed en veroorzaaktduktie door o.a. veranderende smaak van de consument, veranderingen de handelsinfrastructuur. Door beter tulpenteelt is nationaal echter nooit van grote beteke- het ware handig in het gat in de markt. De Westlandse vervoer worden produkten van ver goedkoper en ontstaat er meer concurrentie In dit proces van voortdu- van het Nederlandse tulpenareaal uitgemaakt nis geworden. Maximaal heeft de teelt ongeveer 10% rende verandering past ook de opkomst omstreeks 1880, de bloei in dejaren tussen 1910 en 1930 en de De beste afzet werd via de veilingen bereikt In het ondergang omstreeks 1950 van de Westlandse tulpenteelt. van tulpebollen om veilingen te organiseren, dus werd Westland was er in eerste instantie te weinig aanbod Kemmers schetste de ontwikkelino van de Westlandsehet aan opkopers verkocht of de bollen gingen ' contulpenteelt aan de hand van de wisselwerking tussen signatie naar de Bollenstreek Later toen er meer aanbod kwam ontstonden eerste veilingen. De eerste in teelt en afzet. Tonder succesvolle teelt is afzet niet aan de orde en zonder succesvolle afzet is de teelt niet vol PoeldUk in 1886 was een 'groene' veiling, waarbij de tulpen op het veld verkocht werden. te houden. Omstreeks 1880 was de teelt van vroege aardappelen in het Westland op haaretour. De tuinders zochten dus naar alternatieve teelten, Vanaf 1899 ontstonden 'droge' veilingen, waarbu de bo enaangevoerdwerdenineenvei inggebou novem ber/december 1994

4 -: in Florence, ltalie Het boek is opgesteld door Stephanus Cousvns en hij schreef daarin over de 'Hortus Regis Honselaerdicensis'. Stadhouder/koning Willem lll had hiertoe opdracht gegeven met de bedoeling om de olanten uit de tuinen van het Huis Honselersdijk te De heer Kemmers is op het ogenblik bezig met onderzoek naar de Westlandse bloembollenteelt De resulta-in het boekomen meerdere aquarellen van bloemen beschrtjven en te tekenen. ten van dit onderzoek zullen t.z.t. in het Historischen planten voor, waaronder ook verschillende tulpen. Jaarboek Westland verschunen. Tot die tijd zal men het nc hrrroemeesfer snrak de wens uit dat het toch de Yvr I rvvjlv' vyr met de informatie moeten doen van de tentoonstelling, moeite waard zou zijn als we dat boek eens in het waarbu hu een ieder veel kijkplezier toewenst museum aan het Westlandse publiek konden tonen. Na deze woorden knipte de heer Elzenga een lint door, Na dit interessante betoogeeft de heer Van Woerdenwaarna Westlandvlag opzij viel en de tentoonstelling voor het publiek toegankeluk werd. Onder het genot van een hapjen een drankje wer de tentoonstelling door de genodigden bekeken. Ton lmmerzeel nboekwh$rhr'+u Dezer dagen is het Historisch Jaarboek Westland maatregelen niet altijd afdoende waren, bliikt in het 1994 verschenen. Deze zevende jaargang bevat verhaalduideluk weer artikelen over de historie van vele plaatsen o Mevrouw Prins uit Honselersdrlk heeft zich verdiept in in het Westland. het verband tussen de preekstoel uit de oude Naaldwijkse kerk en die van Voorburg Aan de hand van de. F Croot schrjft over pastoor Van LUnschoten, die rond de eeuwwisseling in de NaaldwUkse parochie veel goeds Naaldwukse archieven kon zu de vervaardiging van de tot stand bracht maar ook wat dtctatoriale netgingen kansel op de voet volgen. L.lanlz +a l-'nrilfnn UIUtrK LU UU4ILLtrI I.. Waardevol zijn weer de budragen van A.lmmerzeel,als. J P. Jansen schrijft over de eveneens Naaldwijksebeheerder verbonden aan het Westlands museum.hu Lambert van der Steen, op zun Westlands: Brecht Steen. verzorgt een archeologische en een bibliograf ische Hu maakte tussen 1867 en 1870 tweemaal deel uit van rubriek waarin respectievehjk alle vondsten alle publikaties uit het verslagjaar worden gemeld; een must het pauseluke Zouavenleget dat Rome moest verdedigen tegen het leger van Caribaldi. In 1870 viel Romen voor alle liefhebbers van de streekhistorie. Zoals gebruikelijk zun de artikelen verluchtigd met diverse illustra- Brecht keerde terug naar ztjn geboorteplaats. FC.Croen uit Wateringen verhaalt van de bouw en de ties, zodat het 120 blz tellende bock er ook aantrekkelrlk uitziet. Het is voor f 17,50 te koop in de Westlandse verdere geschiedenis van het oude Raadhuis in zijn woonplaats. Nu is het pand, dat aan het Plein is gelegen, gerestaureerd en in gebruik boekhandels en bij de musea in het Westland als notariskantoor,. Jezuiet A van den Akker heeftijdens f ietstochten Raadhuis - Herberg - ncl Wapen van Wateringen Notariskantoor door Delfland talruke "afweertekens' boven de melkkelders van boerderrjen bekeken.behalve voor de kruisen die als afweertekens moesten dienen, had hij vooral oog voor de IHS-tekens, symbolen van de Jezuieten HU concludeert verband tussen deze tekens en de aanwezigheid van de Jezuieten in deze streek in de 17 eeuw.. A,Pvan Vliet en W.DuuvestUn maakten een artikel over de verdediging van de kuststreek tussen Ter HeUde en 's-cravenzande tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Eerst moest men waken tegen mogelijke invallen van de, Watergeuzen, later tegen de Duinkerker kapers De bewaking van het kustgebied geschiedde door speciaal aangestelde wachtposten, onder andere vanaf de oude vuurboet te Ter HeUde, die later werd omgebouwd tot een heus wachthuts Dat de uitgevaardigde ordonnanties en de getroffen november/december'1 994

5 Het is 1894, de kalender wijst augustus aan: 's morgens om 10 uur is het al warm in het dorp en er door dokter ten Cate, die met dokter Douw in deze Dokter SnUders was net vertrokken en was opgevolgd heerst een serene stilte, die af en toe wordt verstoord door het gehamer van smid Simon van Dijk te verzachten. moeilijke tijd samenwerkte om het luden van de zieken op het aambeeld. Er staat een paard in de travailte De zieke die stienf, werd enkele uren later begraven. De langs de bomenru. Politieman ttaantjen gemeentewerkman Jan van der Meer lopen in de Langenen werden door gemeente-werklieden gekist en begrafenis vond meestal 's-avonds plaats. De overledestraatot aan een klein huisje met de ingang in begraven in een speciaal massagraf. Na de begrafenis of een poortj ernaast. Aan de gevelwordt, voor een de genezing werden de bedden en de onderkleding ieder zichtbaar, onder politie toezicht, een weggehaald en op een plaats ver buiten het dorp biljet geplak met daarop in vette letters gedrukt: verbrand. De verbrande goederen werden van gemeentewege vergoed in geld of in natura. BESMETTELIJKE ZIEKTE POKKEN. De gemeente-werklieden, die dit werk deden, bleven Als een lopend vuurtje gaat deze mare door het dorp, vru van pokken. De schrik slaat menigeen om het hart. In het huisje woont de weduwe Holthuis met haar twee zoons Pieter Precies 100 jaar terug werden in een tijdsduur van en Harmen; Pieter is schoenmaker Harmen, aanvankeluk tuinarbeider, matroos op de grote vaart omdat hu Fokken hesmet tien maanden ongeveer too mensen met het in de tuin niet kon uithouden. Enkele dagena zun Daaryan zlin er85 ovefleden. eerste thuiskomst van zee werd Harmen ziek en de te hulp geroepen dokter Douw stelde vast dat hu aan pokken leed. De dokter waarschuwde terstond burgemees-alle kinderen, vier zoons en twee dochters aan de In het gezin van timmerman Arend van der Boom leden ter Dingemans van de Kasteele, die aanplakbiljetten liet pokken. Ze herstelden gelukkig allen. drukken opdracht tot isolatie gaf. 0pdat Harmen niet De timmerman was de belangrukste leverancier van de in de bedstee behoefde te liggen werd een ijzeren ledikant geleend van de nabij wonende tuinder doodkisten werkte met zun knecht Cor Oversloot 'kleine buna dag en nacht met daarbu ook nog de zorgen over Oome' van Staalduinen. De pokziekte bij Harmen verliep zun gezin Daarnaast bezocht hij als ouderling van zun gunstig. TUdens ziekte bleef het gezin geisoleerd, De kerk vele zieken en getroffen gezinnen. burgers onderhielden het gezin en zetten de benodig-voorade levensmiddelen in het poortje bu de deur. Engeltje van der Sar en haar zes kinderen. Van haar zes, ging zijn zorg uit naar het gezin van de weduwe allen zieke, kinderen overleed de oudste zoon Janus, die Het leek bij dit ene geval te bluven, het ledikant werd haar steun en toeverlaat was in hetuindersbedruf. ontsmet en door Pieter naar kleine Oome teruggebracht waar het door diens jongste zoon wero aan- gemaakt om dit zo zwaar getroffen gezin te helpen. Met de burgemeester en de dominee werd een plan gepakt en opgeborgen Onder leiding van Sander van der Kaay gingen enkele Na een paar dagen plakte Jan van der Meet onder toezicht van de politie, op de deur bu kleine 0om een mannen de gemeente rond om te collecteren 's Avonds werd, onder toezicht van meester Heus, het biljet: BESMETTELIJ KE ZIEKTE P0KKEN. geld geteld in de ChristelUke school. Heus had daartoe Bij deze jongen verliep de ziekteveneens gunstig en hij een schoolbord op een paar boeken gelegd, Na telling werd korte tijd later genezen verklaard. bleek er 1300 gulden te zun! Het derde ziektegeval betrof Mientje Nieuwland, waarbu Bij de vergadering was ook de tuinder en koopman het ziekteverloop zo snel was dat zu stierf tudens het Maarten van RUn, die het woord vroeg aanplakken van het biljet. Dit gebeurde 's-middags voor men uiteen en ging; "Mannen, het is nu begin maart en de hoogste tud reeds de volgende morgen werd zr1 zonder ceremonieel I dat de tuin van deze vrouw in het zaad komt. Maandag begraven. zal ik vuf schuiten met mest op de tuin laten brengen Steeds meer mensen werden besmet, waaronder velen acht van mrln werklui sturen om de tuin om te spitten zonder aantoonbaar contact met aan pokken ludendeen wat verder gedaan moet worden'. mensen. De twee doktoren hadden het verschrikkeliik druk met inenten bezoeken van zieken. L.C. van Rijn, 's-0ravenzande. Naar gegevens van Arend van der Boom, november/december 1994

6 op zaterdag 10 september 1994 ontving de van 1977 door Prinses Margriet bu de officiéle opening Werkgroep "oud-honselersdijk" in de "Nederhof" van het gebouwerd onthuld. een aantal gasten in verband met de definitieve De hechting van het paneel in de muur was origineel, plaatsing van het hedstede'paneel uit één van de zodat we kunnen vaststellen dat het dateert van de huizen aan de Prinsengracht te Honselersdijk. bouw van de huizen aan de Prinsengracht Deze huizen werden daar neergezet op verzoek van Prins Frederik De gasten waren de heer T.Elzenga, burgemeester van Hendrik, die voor de bouw van de "Nederhof genoodzaakt was een aantal huizen van het oude dorpsplein Naaldwrjk, en de heer A J Peekstok, gemeentesecretaris van NaaldwtJk, in verband met de financile budrage van van Honselersdijk af te breken en voor vervangende de gemeente bu de restauratie van het paneel. woningen moest zorgen Zodoende weten we exact dat Ook aanweztg waren de heren A.lmmerzeel en de neer de 'Nederhof ' en de huizen aan de Prinsengracht zijn C.L van Woerden namens het Westlands Museum, opgeleverd 1 november mevrouw Torenstra-Valstar haar dochter als bewoners van het betreffende pand, de heer en mevrouw kunt u vinden het Historisch Jaarboek Westland 1993, Het complete verhaal over de bouw van de Nederhof Van Cranenburgh als vertegenwoordigers van het deel 6, uitgegeven door het Oenootschap 'Oud-Westland". te koop in het Westlands Museum en in de boek- Bestuur van De Vereniging van VrUzinnig Hervormden, die het pand in bezit hebben en de heer Van Rest uit handel Het artikel heet "Het verdwenen dorpspletn van Monster, die het paneel verstevigde en als restauratieschilder in de oorspronkelijke kleur terugbracht Honselersdiik' Na een kop koffien een rondgang door het gebouw De leden van de werkgroep 'Oud-HonselersdUk danken onder leiding van de leden van de Werkgroep, werd tenslotte het paneel bewonderd Een tekstpaneel met uit- geboden en voor de oprechte belangstelling bij hun hun gasten alsnog voor de hulp en de steun dte werden leg over de geschiedenis en een staaltje van de vier bezoek. Een klein stukje geschiedenis van Honselersdijk lagen verf die werden aangetroffen, hangen ernaast. is vastgelegd en bluft bewaard! Het stuk is te vinden de zuidelijke vleugel van de Nederhof, svmmetrisch ten opzichte van het oor- Namens de Werkgroep Oud-Honselersduk" spronkellke geschilderde paneel dat in het voc M.Prrns-Hoogendam --'f1^ t, ":-ï, -l--:,- '.l'llt'rrllrllrrf r t =---,',-,'- [ =],r.,1,', rrr\ ll\r il:' r^'ftat {ill {r llt fll_i Í.F- --N Op de tekening ziet U hoe de huizen er waarschunluk hebben uitgezien De restanten van de bogen en het metselwerk boven de ramen zunog steeds onderscheiden in huidige gevels november/december'1 994

7 HET GENEALOGIE.VIRU Genea logie of fa milieonderzoek. Wat zo besmettelijk is aan deze hobby? Ten eerste natuurluk het terugvinden via een stamreeks van de Het gebruik van de term genealogie kan wel eens oudst bekende voorvader/moeder, vaak toch al tot het verwarrend werken. Een van de vrijwilligers van midden of begin van de 17e eeuw, met de daarbij het museum noemt de studiegroep Genealogie, behorende data van geboorte, huweluk en overlijden zuiver om te plagen, hardnekkig Kynologenctub. Je dan realiseren wat die mensen, jouw familie, hebben Bij mij leidt dit onherroepetijk tot een gezeltige meegemaakt: de industriëie revolutie, de Franse overheersing, de Couden Eeuw, de tachtigjarige oorlog. vriendschappelijke woordenstrijd. Je realiseren wat er aan ellende en verdriet, bij voorbeelde grote kindersterfte, maar ook tevredenheid Enige tud geleden informeerde een mevrouw naar een familienaam waat ze iets meer over wilde weten De en geluk in de familie is geweest. man aan wie ze dit vroeg was getuige geweest van zo'n ledere familie heeft zun 'Coede tuden, slechte tuden. quasi verhitte woordenstrud. HU zou iemand roepen en vroeg haar even te wachten, Deze achtergronden maken genealogie, familiegeschiedenis, zo besmetteluk Terwijl hij naar mu toe liep bedacht hu dat wanneer er J Olystagers. bezoekers in de buurt waren ik mr.1n mond moest hou-*"* ; ^l^ - ^ ^ - t' L, den en niet verontwaardigd kon reageren. Er waren alleen twee problemen: hu kon nret zo gauw op het woord kynologie komen en hu had er geen erg in dat de dame achter hem aan was gelopen EU Mij gevonden hebbende zei hij: 'Jan, daar is een mevrouw met een eh, met een eh.. gynaecologisch probleem, rll Ll. Waarop de dame die vlak achter hem stond meteen gedecideerd reageerde met Nee, ik wil genealogische ill t' t informatie over mr.1n familie'. En belerend: 'CVnaecologie is wat anders, dat heeft te maken met?j zwanqerschap en zo Weleens een man van 65+ zien blozen.,..? De dame kon geholpen donateil worden: er was iets over naar familie bekend, zelfs zoveel dat ik me er over verbaasde, want in een ruk zat zrl met haar familje in de 1Be eeuw. Een haar onbekende neef had als basis gediend en via een broer van haar grootvader vond ziihaar familie terug, zoals ik al vertelde tot in de achttiende eeuw Niet de complete familiegeschiedenis, maar een heleboel globale gegevens met behulp waarvan in bij voorbeeld notariële archieven leuke achtergronden gevonden kunnen worden. Hoewel haar mans familie ook al minstens twe eeuwen rn het Westland woont was over deze familie niets te vinden. De dame was zo enthousiast dat we haar nog wet eens terug zullen zien. Wanneer een beginneling een leuke start kan maken is hij/ziivaak verloren, Niets is zo besmetteluk als het genealogrevirus, echt waar een aspirientje helpt niet. rof ïn KWint$haui ng 20,00 *Ur. november/december 1 994

8 zoals velen onder u zullen weten, stond in de Lierse kerk tot aan de Hervorming een beeld van Sint Joris. Er ging zelfs een roep van uit dat het genezingen zou hewerkstelligen, waardoor zieken bedevaarten ondernamen naar De Lier om gene' zing voor hun kwalen te vinden.\n1492 werd zelfs een speciale brug, de kaaibrug, gebouwd t.b.v. pelgrims uit het Westland. Wel weten we dat onze voormalige vorstin, koningin Juliana op 27 ianuari 1961 een bezoek bracht aan dezelfde kerk als gravin Margaretha van Kleef in En van dat laatste bezoek is bugaande foto als herinnering bewaard gebleven Herkent u de omstanders nog? KrUn van DUk Enkele jaren geleden kwamen we twee heel vroege ve6'.1..'i meldingen van het Sint Jorisbeeld op het sooor 0O 2 [, november 1392, dus ruim 600 jaar geleden, betaalde '/' Hollandse gravin aan meester Jan de Beeldemaker twee nobeten (souden munten)om het beeld op te schilde- ZUID_HgLLAND Basiscursus "Bronnen Ín het RíiÍ<sarchÍef" Het beeld had blijkbaar haar aandacht, want op 4 mei 1400 werd door de schatbewaarder van de graaf Deze cursus geeft een overzicht van de archieven en 2 nobelen en 3 gulden terugbetaald aan de burchtgraaf kaarten betreffende Zuid-Holland, aanwezig in het van Leiden, die deze had voorgeschoten tijdens een RUksarchief. De cursus is op dinsdagavond te beginnen bezoek van gravin Margaretha van Kleef, de gemalin van de Hollandse graaf 'sinte Aalbrecht aan Joris in die ' op 15 november. In het Algemeen RUksarchief. Liere". Cursus "schriiven van een historisch artikel" Eveneens op dinsdagavond, 5 lessen, te beginnen 0p Zouden er in de loop van de daarop volgende 550 jaar 17 ianuari 1995, Locatie: Federatie van Musea in Zuidnog meer vorsten of vorstinnen de Lier een bezoek Holland, Den Haag. Opgaven inlichtingen bij waard hebben gevonden? We weten het niet. J.A.Brugman, tel november/december'1 994

9 'S,-GRAVENZANDE EN HET IAARVAN DE TULP Dit jaar staat de tulp in het centrum van de len te poten of te koppen dan werd iedereen ingeschakeld, 0m daar losse krachten, als die er al waren, voor in belangstelling, 400iaar geleden werd de tulp in Nederland geïntroduceerd.overal in het land wor' te huren werd toch een prijzige kwestie en iullie kunnen het net zo goed' lag mun vader voor op de tong. den of werden tentoonstellingen gehouden met als onderwerp : de tulp. Deze komt voor o.a. als decoratie op meuhels, op wandtapijten, op schil' ln oktober/november moesten de bollen erin staan, derijen. Deze bloem heeft wat op zijn geweten, de voor de vorst. Prachtig in lange rijen werden ze gepoot beruchte tulpenwindhandel de 17d eeuw. In en daarna de aarderover 'geschoven". Zo ontstonden het Openluchtmuseum in Arnhem was in het voor' de zogenaamde bedden. Mijn vader pachtte van de jaar een tulpenroute uitgezet. ln de tuinen van Dijkgraaf en Hoogheemraden van Delfland een stuk paleis het Loo kon men een uitgestippelde route land bu Arendsduin daar heeft hu vele jaren tulpen volgen langs de tulpen, ook soorten die al lang geteeld. niet meer geteeld worden. In het paleis zelf ziin ln april/mei stonden tulpen in volle bloei en menig altijd prachtige boeketten te bewonderen, maar inwoner van Den Haag kwam in die tud langs fietsen om dit jaar staat ook hier de tulp centraal. die bloeiende pracht te bekijken ;"keukenhof in het Als slotmanifestatie van het iaar van de tulp werd klein. Zu waren meestal op weg naar Hoek van Holland, op vrijdag 7 oktober in de Nieuwe Kerk in Amster' een dagje uit op 50 april of een andere feestdag. dam de tentoonstelling "de tulp en de kunst " geopend, In die tud wenste ik mu regelmatig een vader met een baan van achtot vuf. Wij waren dan bezig de tulpen te Na deze inleiding en een beetje reclame voor mijn koppen, dus vlak onder de bloem afsnuden, zodat de woonplaats Apeldoorn, duik ik in het verleden, zo'n bol verder kon groeien en later geveild worden bij veertig jaar geleden. De jaren vuftig, het begrip 'kinderarbeid' bestond in tuinderskringen eigenluk niet zo, Het koppen van die tulpenvelden was een gigantisch bloembollenveiling'floralia'. tenminste niet in mun direkte omgeving. De tuin was karwei. Je kopte links en rechts van het pad waarin ie "ffin kwestie van het hele gezin, als het tud was om bol stondmetjekinnetje,dehe ftvanhetbed:datwa I november/december 1994

10 De tulpen zijn uit het Westland verdwenen. De tuin van mun vader werd 1 november 1965 eigendom van de gemeente 's-cravenzande en is toen volgebouwd met nurzen. ge tulpen en dat verzoende mij direct weer met mijn leefomgeving. Lange tud pootte mtln vader nog tulpen naast zun huis: ze stonden in beddenet als toen hu ze teelde voor zun Het buitenleven, de geuren en kleuren om je heen. In inkomen. De suggestie om ze wat speelser te poten, juni/juli werden bollen eruit gehaald en naar de bollenschuur gebracht Het was zaakdat het in de schuur regels, of dat nou was om je gezinsinkomen te verwer- sloeg niet aan; het poten van tulpen was gebonden aan droog was en dat er goed geventileerd werd, zodat de ven of om de omgevtng van het huis op te f leuren, bolleniet konden rotten. Dan begon de tijd van het tuloen hoorden in bedden. bollenoellen. Nog altud heb ik zelf ook veel tulpen in de tuin, nostalgie zal het wel zrjn, maar het bluft een prachtige bloem. Toen ik nog klein was, kwamen er diverse mensen C.J. Bonzet-de Ruiter, wekenlang pellen. Dit gebeurde bu buurman van Vliet op de zolder van zun schuur of op de zolder van het huis, maar dat werd mun moeder toch te gortig al dat stof en het werk om het huis weer stofvrij te maken. Er wer dan ook een nieuwe schuur gebouwd halverwege de tuin, zodat huis en tuin gescheiden waren. De *^,, dames van Oosten pelden * zolang de bollenpeltud duur***"''**- de en ik vond daar altijd een opgewekte sfeer heersen, Of ze het nou leuk of minder leuk werk vonden, dit was niete merken en een kind voelt sfeer en stemmingen naarscner0 aan. De herinnering is nog zo levendig omdat mun verjaardag in die tud viel: de drukke tud van het bollenpellen. 's Morgens voor schooltud klom ik snel de losse ladder op, die naar de zolder van de schuur voerde, en ze hadden altud repen chocola bu zich: in die tiid een ongehoorde lekkernu. Toen wij groot genoeg waren zaten we wekenlang te pellen, samen met scholieren uit Den Haag, Daarna werden de bollen gezeefd, op grootte; dit werd lange tud met een 'hobbel' gedaan, totdat de sorteermachine zun intrede deed, en alleen de slechte, de aangetaste bollen er nog met de hand uitgehaald moesten worden Het werken in de tuin werd weer iets minder bewerkelijk, bu de komst van zo n machine. De bollen werden in platte kisten op elkaar gestapeld, zo kon de luchtcirculatie tussen de kisten en de bollen plaatsvinden. Het mocht niete vochtig of te koud in de schuur zijn. De klimaatbeheersing was erg belangruk 'Doe de schuurdeur achterje dicht, anders tocht het, dat is niet goed voor de bollen" hoorden we vaak achter ons aan roepen. Dan werd hetud voor de veiling. In mrln boek over mun vader heb ik een hoofdstuk over 'Floralia' geschreven. Mtjn vader zat in het bestuur van 'Floralia. Een gedeelte van de bollen werd geveild en een ander gedeelte werd het volgend jaar weer gepoot. Wisseltjes zijn gratis advertenties waarin u een vraag kunt stellen, iets te koop kunt aanbieden of vragen, Het gaat natuurlijk om (streeohistorische zaken Wisseltjes zun niet bestemd voor commercièle doeleinden Uw inzending stuurt u op een briefkaart aan de u itgever: PU BLlsYS, Postbu s 325, 2670 AJ Naaldw J k gezocht: filmmateriaal over het westland of de tuinbouw. Heeft u vroeger op dorpsfeesten filmpjes volgeschoten of zomaar opnamen op het gebied van de tuinbouw een doos op zolder staan... Een tuinder / filmverzamelaar haaltze graag bij u opl P Jansen, NaaldwUk wie hleft er missiebeeldies of missiebusies voor mun verzameling. Eventueel ruilen of tegen vergoeding. P Jansen Wateringseweg 56,2685 SV PoeldUk november/december 1994

11 ERK; HN IEGROTPTN ;i *,Iistorische werkg roepen Voor de data en tijden waarop de Historische werkgroepen bueen komen kunt u de Agenda achterin uw StreekHistorie raadplegen 0ud -'s Gravenzande J,Dahmeuer, Heliotroop 11,2691 H J s-cravenzande Oud - Honselersdijk J.C van Dtjk, Nachtegaa lstraat 7, 2675 XV Honselersd ij k Oud- De Lier E B. van RUn, Populierenhof 22,2678 SJ De Liet , 0ud-Loosduinen B C.M. Wessels, D. Buserf 90,2552 XH Den Haag, Oud - Maasland K.Boschma, Kon Julianaweg12,3155 XC Maasland s9 0ud-Monster J.M. Neervoort, Molenweg 44, 2681 CT N/onster, Oud-Naaldwijk 0.BeUer, Perenstraat 24,267I KX Naaldwrlk, ud-Schipluiden J Moerman, Westlander 5,2636 CW Schipluiden, oud-wateringen & Kwintsheul J.W.H Olyslagers, Oostblok 26, 2291 XK Wateringen, uffidiegroepen Spreekuren van de Studiegroepen dinsdag tm vrr.tdag van tot uur. in het Westlands Museum Archeologie T, lmmerzeel, p.a. Westlands, Museum Middelbroekweg 154, 2675 Kt HonselersdUk Genealogie J W.H Olyslagers. Oostblok 26, 2291 XK Wateringen Kastelen H.Croenewegen, Bereklauw 3, WZ NaaldwUk Kerkarchieven J.J. Holierhoek, Caelstraat 38, 2291 XN Wateringen, Algemeen Historisch Spreekuur iedere zaterdag : tot uur in het Westlands Streek- en Tuinbouwmuseum -ffi voor I tussen Honselersdiik en Kwintsheul I Streek- en Tuinbouwhistorie novem ber/decem ber'1 994

12 'T LAND ' :,1,:i,fi[,1f,fr1, ;,W Als het met Allerheiligen sneeuwt, leg dan alvast Uw jas gereed, zo luidt een oud gezegde. Dit hetekent koud weer. Allerheiligen is vanouds een dag dat er veel gedacht wordt aan diegenen wier aanwezigheid niet meer is. Er worden dan veel bloemen gekocht, waar hegraafplaatsen mee worden je dit boven het geprik van de brandnetels aan je nog zo Al was het oan uok nog zo warm in de kas, toch verkoos opgesierd. jonge zachte handen. We hadden een oude knecht die dat wroetwerk deed. lk begreep die man nooit. H1 zei 0ok hier pikten de tuinders een graantje van mee. Ze altudat ze die maand niet staken, maar wat was dat teelden onder andere grootbloemige chrysanten. Deze geprik aanje handen dan toch? werden al in de zomer buiten aangeplant en als er dan Als het dan eenmaal tud van oogsten was waren de bla- die eens buiten aan de chrysanten waren bloemknoooen te zien waren werd er één hoofdbloemderen aangehouden. De andere knoppen ploos'men weg en gegroeid en die bij het binnen brengen slap waren zo kreeg de hoofdknop alle voeding, zodat hu veel groter werd als wanneer men alle knoppen door liet groei- Dus kale onder-enden aan de chrvsanten was toen heel geworden, bruin en verdord. en. Pullinge werden ze genoemd, dezeénpitters Als gewoon het weer dan slechter werd kwam er een houten geraamte over de bedden chrysanten, waarop men 0p de tuin is het nu de tijd van chrvsanten in allerlei nnnr' 'ifnra lnnàa UCI IIUILUI J ICVUC, kleuren. Verschillende koolsoorten ook in allerlei kleu- zoals rode kool, boerenkool en spruitkool. Ook snu- Een knip *uid d.r. kas genoemd, die enige bescher-renming aan deze makkeluk smetlende bloem bood. den we nog prachtige anduvie en sla. De aardappels zijn ook uit de grond. Nou, die vielen Een aantal nummers terug vroeg ik of er bu u nog oude goed tegen. Het kwaad was vooral op en in de eigenheimers goed te zien. De helft is dus naar de varkens rassen waren, waar we stek van konden krugen. Hierop werd positief gereageerd, zodat we nu een vak met gebracht Ook de maat viel tegen van deze, met recht, grootbloemige chrysanten hebben staan Joekels van eigenheimers: klein bloemen zun het geworden en omdat we ze niet snuden is het een prachtig gezlcht op de historische tuin. biologische aardappels van Albert Hein als pootaardap- We hadden ook nog een proef genomen met een zak In de kassen staan ook verschillende soorten van deze pel. Voor het poten sneden we die in partjes Nou, aardappels van een kilo waren geen uitzoondering, en zon- r.hrvcenfon l-tazo hlnoian or^htar nnn niaf Fr ^+^^+ ^^^ -,--ttrt I ult tltrt iluv ilttr1. trt SLddL ctrl I soort bu, Louise Oerm genaamd, waarvan het de vraag is der 't kwaad. Er is natuurlrlk wel een middel waarmee je of die het gaat redden voordat het gaat vriezen Een de aardappels kunt spuiten, maar we dachten zo zonder paar graden vorst kunnen we wel hebben, want er staan spuiten zal het wel gaan. Volgend jaar toch maar spuiten zo'n 15 à 20 peteroliestellen klaar om ze hier tegen te met een koperhoudend preparaat beschermen. Ons ketelhuis nog niet klaar, anders zouden we ze met de grote ketel kunnen bijstoken Een Nu het weer weer slechter wordt, met veel regen, zun schenker gaf ons nog zo'n 20 mud wales tweetjes we begonnen om de historische tuin van een goede ontwatering te voorzien Best wel een zwaar werk, dat Nog even terug naar de teelt van grootbloemige chrysanten (tegenwoordig heten ze dendronium) in de kas- groots. Waar vorig jaar nog plassen op het land bleven geploeter in de natte grond De werking is echter sen en warenhuizen. Vroeger plantte men deze dus al staan, daar is het nu droog vroeg buiten, in juli of soms nog eerder, lk weet nog dat Zo leest u dat we voloo en met veel olezier aan uw en ze soms alde knop in de kop hadden als men zevanaf onze historische tuin bezig ziln. eind augustus opwroette. O ja, familie Weverling, nog bedankt voor het bezorgen Dan werd hun qroeiverstoord. van het schermmateriaal, waar we vorige keer om vroegen. Ze komen goed van pas op de primula s De planten gingen dan in kisten werden zo de kas in gebracht, waar het natuurlijk bloedheet was. Het gevolg was dan ook dat ze na het planten al gauw slap hingen. Nou, de ruimte om over de tuin te schruven is vol, blijf Als jongen van veertien jaar mocht ik ofwel planten oude materialen aanvoeren en wij houden u op de opwroeten o0 een stuk land buiten waar meer brandnetels stonden dan chrysanten, ofwelje mocht gieten hoogte van het reilen en zeilen van de historische tuin met de slang in de kas ljsbrand van Eendenburg november/december 1994

13 Enkele tientallen van zun beste luchtfoto s van Maasland en omgeving zun in de komende maanden te bezichtigen [/useum De Schilpen is iedere zaterdag geopend van 1000 tot í7 00 uur en tevens op tweede kerstdag van tot uur. Croepen kunnen na afspraak ook op andere tijden ontvangen worden,tel, of 'Van lï het loosduins Museum De Korenschuur wordt 5 november 1994 tot en met 8 april 1995 een tentoonstelling gehouden onder de titel Loosduinen oud - jonge geschiedenis van de drukkerijen en uitgeveruenloosduinen nieuw' Het is een historische wandeling in Maassluis en Maasland. Namen als drukkerrt Van der door oud Loosduinen naar het Loosduinen van nu. ln Endt, Maassluise Boekhandel en Drukkerij (N/.8 D.) en het verlengde hiervan is op de zolderverdieping van het Drukkerij Bergema en Waltman zt.;n bu velen nog goed museum een tentoonstelling zien over de bekend. Voorbeelden van hun produkten zijn op de Loosduinse middenstand in vroeger dagen tentoonstelling vinden. ln het museum wordt verder permanent aandacht besteed aan het land- en tuinbouwverleden van het F\IT _TENTOONSTELLINGovER voormalige dorp Loosduinen, onder andere door middel van dia- en videopresentaties. Het museum is gele- I II DRUKKERSENDRUKWERK a-ta - I ri U I MAASLftï?5ÈHtrBit'Ji gen naast de oude korenmolen aan de Margaretha van Hennebergweg 2a is elke zaterdag van geopend STOND GEDRUKT " íqhet Mauritshuis in Den Haag is van 8 november tm 5 februari 1995 voor het eerst een overzichts-tentoonstelling zien van het werk van Paulus Potter ( ). Hoewel het dier al in het werk van enkele schilders voor hem een belangrijke plaats innam, was Potter de eerste die het dierstuk tot zun specialisme maakte. Dertig schilderijen en ruim 20 tekeningen, waaronder bruiklenen uit musea en particuliere collecties uit de hele wereld, tonen de veelzudigheid en de vindingrukheid waarmee Potter het Hollandse platteland vastlegde. Potler dankt zr.tn faam vooral aan het monumentale Portret van een jonge stier (1647) in de collectie van het Mauritshuis OpeningstUden zun di tm za van 10,00 tot 1700 uur, zo van tot 1700 uur. ln het Centraal Museum te Utrecht (Agnietenstraat rléí 'l\íaasland oe Maaslandkamer van Museum De schitpen in í), is tot 20 november de overzichtstentoonstellinq is tm 17 april 1995 een fototentoonstelling 'Craven in een grensgebied' te zien. die is samengesteld door de heer A.J. Quist, een succesvol amateurfotograaf, woonachtig in Maasland. Met zun archeologen van de RUksdienst voor Oudheidkundig AI ruim 27 iaar wordt er onderzoek gedaan door de fraaie luchtfoto s van gebouwen, boerderuen, landschappen gebeurtenissen 'expositie Bodemonderzoek in het Kromme Rjjngebied. 0p de heeft hu reeds de nodige zun de tastbare overblijfselen te zien van voorouders die tussen het jaar na Chr. dit gebied bekendheid gekregen. HU ontwikkelde een techniek om met behulp van twee vliegers een fotocamera op een tussen Utrecht, Wijk bu Duurstede (Dorestad) en de instelbare hoogte, tot wel 90 meter boven het obiect te Utrechtse Heuvelrug bewoonden. Openingstijden; di brengen op afstand te bedienen. tmzavan uur, Zouan ,00 uur. november/december 1994

14 ENDA TE WEKELIJKSE AGENDA CEMBER Werkgroep Oud-Wateringen & Kwintsheul, Historisch Spreekuur, HofboerderU, Het Westlands Museum voor Streek en Tuinbouwhistorie het gehele jaar geopend van dinsdag t/m Westlands Museum, Studiegroep 0udheidkundig Bodemonderzoek, zaterdag van uur 10 AWN, afdeling Den Haag & Omstreken, Archeologische ledere maandag: uur Dag, Schevenings Museum, Werkgroep Oud-Loosduinen, werkavond in het Redactiecommissie Westlands StreekHistorie, Westlands N/useum, Loosduins Museum 10 Uiterste datum voor het iníeveren van kopy voor ledere woensdag : uur het ianuari/ februari nummer. Werkgroep 0ud-Wateringen & Kwintsheul, werkavond in de Hofboerderij. archief, 1900 ledere donderdag: uur Werkgroep 0ud-Wateringen & Kwintsheul, '12 Werkgroep Oud-NaaldwLjk, werkavond, gemeente- HofboerderU, Werkgroep Oud-Maasland, werkavond in Museum De Werkgroep 0ud-'s-Cravenzande t. h.v, DahmeLJer. Schiloen ledere vrudag : uur di 13 Cursus Streekgeschiedenis, les 4, Monster, door dhr. Werkgroep Oud-Schipluiden, werkavond in M useu m A P van Vliet, Westlands N/useum, 2000 Het Tramstation. 14 Cenootschap Oud-Westland in samenwerking met het Westlands lvuseum, dialezing door mw, N/. Prinsledere zaterdag :14-00 tot uur Hoogendam over Willem van der Pot, een 18e eeuwse Historisch Spreekuur in het Westlands Streek- en promotor van de tuinbouw Honselersdijk, gebouw Tuinbouwmuseum. Kastanjehof in Kwintsheul, Studiegroep Cenealogie, Westlands l\/useum, 2000 Studiegroep 0udheidkundig Bodemonderzoek, Westlands Museum, di 20 Werkgroep Oud Monstet werkavond, gemeentearchief, 2000 do DVEMBER Cursus Streekgeschiedenis, les 1, Inleiding,door 22 tezing over heraldiek door de heer E.B. van Rrjn, dhr, J. Dahmeuet Westlands Museum, onderwerp Monster Loosduinen, Westland Museum, Werkgroep Oud-Wateringen & Kwintsheul, Historisch Spreekuur, Hofboerderrt, ma 7 Studiegroep Cenealogie, Westlands Museum, 2000 Studiegroep Oudheidku ndig Bodemonderzoek, Westlands Museum , UARI 1995 ma 14 Werkgroep Oud-Naaldwijk, werkavond, gemeentearchief, 1900 Noorlopige agenda: definitieve agenda in het januari/ Werkgroep 0ud-Wateringen & Kwintsheul, Hofboerderr.t, 20 februari-nummer) 00. Werkgroep 0ud-'s-Cravenzande t h v DahmeUel ma 2 Studiegroep0udheidkundigBodemonderzoek, 15 Cursus Streekgeschiedenis, Ies Westlands Museum,'1 2, 's-cravenzande, door dhr. za 7 Werkgroep J Dahmeuer, Westlands Museum, Oud-Wateringen & Kwintsheul, Historisch Spreekuul Hofboerderu, ma 21 StudÍegroep 0udheidkundíg Bodemonderzoek, ma 9 Werkgroep 0ud-NaaldwUk, werkavond, gemeentearchief, Westlands Museum, l 22 Werkgroep Oud-N/onstet werkavond, gemeentearchief, Hofboerderrj, 20 Werkgroep 0ud-Wateringen & Kwintsheul, Bestuur Cenootschap 00. 0ud-Westla nd, Westlands Museum, 20 di 10 Cursus Streekgeschiedenis, les 5, Midden Delfland, 00. door dhr. J. Moerman, Westlands do 24 Historische Vereniging Maassluis, Museum dialezing over het verleden van Maassluis ma'16 Studiegroep 0udheidkundig Bodemonderzoek, door de heer D, Pons, gebouw De Ark, Rembrandtlaan 2, Westlands Museum, Maassluis, di 24 Werkgroep Oud-Monstet werkavond, gemeentearchief, Historische Vereniging Maasland, dialezing door mw. lvar1an Croen over kunstenaars kunstwerken van en over Maassluis Cursus Streekgeschiedenis, les 6, De Lier, door dhr en Maasland, gebouw De Magneet, A PM. vd. Sande, Westlands Huis te Veldelaan, N/aasland, N/useum, 'do Lezing 26 Lezing over heraldiiek over heraldiek door de heer E.B van RUn, door de heer E.B. van Rijn, onderwerp Maasland, onderwerp NaaldwUk, Westlands Westlands Museum, Museum,15 00 di 29 Cursus vr 27 Historische Vereniging Maasland, Streekgeschiedenis, les feestelukejubileum 3, Westlandse Archeologie bueenkomst in door dhr A. lmmerzeel, Westlands verband met het 2j-iarig bestaan van lvuseum de Historische Vereniging, Dienstencentrum Hammerdreeef, november/december 1994