ABdK is voor ons een onmisbare partner

Transcriptie

1 4 Inhoudsopgave Nieuwsbrief Actief Bodembeheer de Kempen Nummer 4, Oktober Alterra en Oranjewoud onderzoeken moestuinen - Wachten op geld voor uitvoering - Fase 2 sanering Tungelroysebeek - ABdK in Europees onderzoeksprogramma - ABdK helpt gemeenten met bodembeheerplan Waterschap De Dommel: ABdK is voor ons een onmisbare partner Vanaf de start van het project Actief Bodembeheer de Kempen werkt het projectbureau samen met Waterschap De Dommel. Zeer naar tevredenheid van stroomgebiedmanager Hans Verdellen: ABdK is voor ons een onmisbare partner in de uitvoering van grote werkzaamheden aan de watersystemen in ons werkgebied. - Limburg heeft beste toezichthouder bodemsanering - Symposium over actief bodembeheer 7 8 Als waterschap zorgen wij niet alleen voor de juiste hoeveelheid oppervlaktewater, maar ook voor de kwaliteit ervan en voor de zuivering van het afvalwater. Dat betekent vooral onderhoud van beken en rivieren om het water voldoende ruimte te geven. We reguleren het waterpeil ten behoeve van natuur en landbouw en we zorgen dat het oppervlaktewater schoner wordt en schoon blijft. Jaarlijks komt er zo n 110 miljoen kuub afvalwater via de zuiveringen op onze beken en rivieren. We verwijderen regelmatig afval, want er wordt helaas circa 350 ton veelal huishoudelijk afval per jaar in het water gegooid. En we werken aan het bestrijden en opruimen van de historische verontreiniging van zware metalen in het slib. Kranen dicht Vooral bij de grote sanerings- en herinrichtingsprojecten heeft Waterschap De Dommel belangrijke steun aan ABdK. Hans Verdellen: Naast de financiële bijdrage hebben we veel profijt van de onderzoeksgegevens die via samenwerking met ABdK beschikbaar komen. En in bestuurlijke zin hebben we zinkassen moestuinen waterbodems grondwater landbouwgronden natuurgebieden grondstromen Zandzuiger in de Vleut naast het Historisch Openluchtmusem te Eindhoven. Foto: Checker Communication 1

2 waterbodems Stroomgebiedmanager Hans Verdellen Foto: Waterschap de Dommel afgelopen jaar bijvoorbeeld een mooi resultaat bereikt door gezamenlijk op te trekken richting België. Met als gevolg dat nu een eind komt aan de grensoverschrijdende verontreiniging in de Dommel. We zijn er als het ware in geslaagd de kranen vanuit België dicht te draaien. Dat garandeert een meer blijvend effect voor de saneringen die we nu aan Nederlandse zijde uitvoeren in het stroomgebied van de Dommel. Slim Op dit moment nadert de herinrichting van zandvang De Vleut in de Tongelreep naast het Historisch Openluchtmuseum in Eindhoven haar voltooiing. Na afzuiging van m 3 met zink, cadmium, lood en arseen verontreinigd slib is er een korte, verdiepte bak (200 m 3 ) in de beek aangebracht, waarin enkel zand bezinkt. Het slib bezinkt vervolgens in de huidige zandvang. Deze zogenaamd slimme zandvang is veel onderhoudsvriendelijker, waardoor we straks minder werk en minder kosten hebben. De oevers worden natuurvriendelijk ingericht en we leggen nog een aantal visstekken aan, zodat er ook een recreatief aspect bijkomt. Als we in november klaar zijn, kan de zandzuiger meteen door naar De Klotputten in de Dommel. Daar gaat hetzelfde team aan de slag tot Hier komt naar schatting m 3 verontreinigde specie uit. Na afronding zorgen we eveneens voor een natuurvriendelijke inrichting plus een aantal visstekken. Visvijvers Een ander project vindt plaats in het Tongelreepdal nabij Valkenswaard. Hier ligt een voormalig viskwekerijcomplex met 48 vijvers verspreid over 120 hectare. Deze worden gevoed met water uit de Tongelreep. Wij hebben als waterschap vijf vijvers aangekocht ten zuiden van de Leenderweg. Deze willen we gaan inzetten voor de hoofdtaak die ons is opgelegd vanwege de provincie, namelijk waterberging oftewel retentie. Uit bemonstering is gebleken dat er zo n 5000 kuub verontreinigde baggerspecie verwijderd moet worden. Daarmee zijn we nu bezig en dat werk is naar verwachting in december klaar. Toekomst Ook in de toekomst zullen we structureel samenwerken met ABdK, aldus de stroomgebiedmanager van de Dommel. We zijn tot in lengte van jaren op elkaar aangewezen. Momenteel richten we ons echter op invulling van het meerjarenprogramma tot Daarin zal onder meer aan de orde komen een beekherstel in de Kleine Dommel tussen Heeze en Geldrop en werkzaamheden aan het afwateringskanaal bij Eindhoven. moestuinen Alterra en Oranjewoud onderzoeken samen volkstuinen Onderzoeksbureau Alterra van de landbouwuniversiteit in Wageningen en advies- en ingenieursbureau Oranjewoud zijn in opdracht van ABdK aan de slag met een gecombineerd onderzoek naar de bodem-gewasrelatie in diverse volkstuinen in het projectgebied. Alterra analyseert met name de kwaliteit van de gewassen en Oranjewoud onderzoekt de kwaliteit van de bodem in de moestuinen. De gecombineerde inspanning moet meer inzicht verschaffen in de opname van zware metalen door gewassen die op verontreinigde bodem worden geteeld. Overstromingsgebied Bij het onderzoek zijn twee volkstuincomplexen betrokken in het overstromingsgebied van de Dommel en één in het overstromingsgebied van de Keersop. De onderzoeken vinden plaats in respectievelijk de gemeenten Son en Breugel, Valkenswaard en Dommelen. Naast het onderzoek in de volkstuinen vinden gewasanalyses plaats in particuliere moestuinen in het overstromingsgebied van de Neerbeek. Dit gebeurt in de gemeente Roggel en Neer. Gezien de afzet van verontreinigd slib worden in de overstromingsgebieden 2

3 corporate Projectdirecteur Theo Edelman evalueert: De voorbereiding is klaar, nu nog het geld voor de uitvoering! Eind dit jaar vertrekt directeur Theo Edelman bij het projectbureau ABdK. Zijn driejarige verbintenis met ABdK zit er dan op. De 56-jarige ingenieur bodemverontreiniging gaat zich per 1 januari 2005 weer fulltime wijden aan de werkzaamheden van zijn adviesbureau in Wageningen. In aanloop naar het symposium van ABdK op 29 november kijken we even terug. Draagvlak Toen Theo Edelman begin 2002 aantrad voor Actief Bodembeheer de Kempen, waren er veel vragen over de aanpak van het project. Er was een aanzet tot een Raamplan maar daar bestond weinig draagvlak voor. Na een gesprek met Stuurgroepvoorzitter Lambert Verheijen mocht de kersverse projectdirecteur zelf een nieuw Raamplan schrijven. Het werd een kort en krachtig plan op hoofdlijnen. Ik ben uitgegaan van het plan dat de Technische Commissie Bodembescherming in 1997 had opgesteld, licht Theo Edelman toe. De bedoeling was draagvlak creëren en dat werkte. Er kwam hier in Eindhoven een projectorganisatie met 2,3 formatieplaatsen. En die is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig projectbureau met 12 mensen. Systeemgericht Volgens de directeur heeft ABdK het aardig gedaan in de eerste drie jaar: We hebben volgens het Raamplan gewerkt. Het eerste Meerjarenprogramma tot en met 2004 is met succes uitgevoerd. Er is overeenstemming met Vlaanderen over aanpak van de grensoverschrijdende verontreiniging. Voor de zinkassen zijn er afspraken met de gemeenten. Voor aanpak van de waterbodems hebben we goede partners gevonden in de waterschappen. Er liggen concrete aanbevelingen voor bekalking in tuinen en op landbouwpercelen. Er is een opzet voor monitoring van spontane schoonspoeling in natuurgebieden. Inzake grondwater hebben we de processen van opkwellen, infiltreren en vastleggen van verontreinigingen in kaart gebracht. De systeemgerichte benadering heeft in elk geval gewerkt. En er staat een organisatie. Het Meerjarenprogramma moet deze organisatie nu van voorbereiding tot verdere uitvoering brengen. Geld De maatregelenpakketten liggen klaar. Het enige waar ABdK nu op wacht, is het geld voor de uitvoering. Dat is een van de weinige zaken die mij onrustig maken. Theo Edelman had liever nu al duidelijkheid gehad. We moeten nog tot november wachten of we een status aparte krijgen van de staatssecretaris of dat we mee moeten delen uit een knelpuntenpot. Daar hangt veel van af. Zelfs wie mijn opvolger wordt en wat deze te doen krijgt. Gaan we nu echt aan de slag en direct milieuprofijt halen uit de met veel moeite gecreëerde, positieve grondhouding? Of moeten we de aanpak door geldgebrek uitsmeren, waardoor het momentum verwatert? Ik wens mijn opvolger zeker het eerste toe. hogere opnameconcentraties van zware metalen in de gewassen verwacht. Depositiegebied In het depositiegebied Weert en Cranendonck, waar verontreiniging (dus) via de lucht in de bodem is gekomen, vindt eveneens onderzoek plaats naar de relatie tussen verontreinigde bodem en aanwezige zware metalen in gewassen die erop groeien. Hiervoor zijn 20 moestuinen geselecteerd na een telefonische enquête in samenwerking met telemarketingbureau Sellform. De resultaten van de bodem-gewasanalyses, zowel in de overstromingsgebieden als in het depositiegebied, worden eind oktober verwacht. 3

4 waterbodems Fase 2 waterbodemsanering Tungelroysebeek van start Voorjaar 2005 start fase 2 van de sanering en herinrichting van de Tungelroysebeek. De initiatiefnemer, Waterschap Peel en Maasvallei, heeft dit deel van het plan voor goedkeuring aangemeld bij de Provincie Limburg. De afgelopen periode van inzage bij vier betrokken gemeenten heeft twee zienswijzen opgeleverd. Projectingenieur Tjeerd Okkes van de Provincie Limburg geeft een toelichting. waarbij de nieuwe beek bestaat uit een relatief smal deel (het zomerbed) gelegen in een relatief breed ondiep beekdal (het winterbed). Het ondiepe deel is het overstromingsdeel van de beek waar natuur zich ontwikkelt, zoals moeras, nat grasland en berkenbos. Naast herinrichting wordt de waterbodem gesaneerd om alle milieurisico s weg te nemen. En we treffen maatregelen zodat de interventiewaarde in ieder geval niet meer overschreden wordt. Meander Eigenlijk zijn we bezig om van het Tungelroykanaal weer een Tungelroyse beek te maken. De kanalisering van de beek tussen de Zuid-Willemsvaart in Weert en de Maas bij Neer heeft in de crisisjaren 30 van de vorige eeuw in het kader van werkverschaffing veel rechte lijn in het 35 kilometer lange traject gebracht. Het is de bedoeling er weer een meanderende stroom van de maken en de situatie te bereiken die voor de normalisatie van de beek bestond. Dit wordt onder meer gedaan door een zogenaamd tweefasenprofiel aan te leggen, Duiker In 2000 en 2001 vond de eerste fase plaats in totaal 7 kilometer van de beekloop, bij de Kruispeel en de Krang in Weert en in het Leudal. In 2003 zijn de werkzaamheden aan een zandvang in Neer afgerond. In totaal is m 3 met cadmium en zink verontreinigde grond op locatie behandeld met een mobiele reiniger en vervolgens afgevoerd. De meeste grond is hergebruikt, met name onder nieuwe wegen, vertelt Tjeerd Okkes. Wat hem in die eerste fase heeft verbaasd, is de vaststelling dat al deze verontreiniging ooit via die kleine duiker onder de Zuid- Willemsvaart door is gespoeld. Hij doelt daarmee op de voormalige afvalwaterlozingen van de oude zinkfabriek in Budel-Dorplein. Kosten De tweede fase van de herinrichting betreft vier trajecten in de Kruispeel, Raam- Wisbroek, ten westen van kanaal Wessem- Nederweert en ten westen van de Napoleonsbaan (N273). Over een totale lengte van 7,5 kilometer. In deze fase van de sanering komt naar verwachting 600 kilogram cadmium en 13 ton zink uit de Tungelroysebeek. De kosten van deze operatie bedragen 2,5 miljoen euro. Daarvan komt 75% voor rekening van ABdK. Foto: Frits Nies 4

5 Stroomgebied Dommel onder Europese loep ABdK in Europees onderzoeksprogramma Aqua Terra Op 1 juni 2004 is in opdracht van de Europese Commissie een onderzoeksprogramma gestart ter verbetering van inzicht in de invloed van klimaatveranderingen op de kwaliteit van wateren bodemsystemen. Aan dit Europese project onder de naam Aqua Terra nemen 45 instanties deel uit 15 Europese landen. In Nederland zijn naast ABdK ook TNO, RIZA en de universiteiten van Wageningen, Utrecht en Amsterdam (VU) bij het onderzoek betrokken. De resultaten van project Aqua Terra moeten bijdragen aan verbetering van de integratie van bodem- en watermanagement in stroomgebieden. Kringloop Aqua Terra richt zich allereerst op de werking van water- en bodemsystemen. Daarna op de invloed van mondiale (klimaat)veranderingen op de kwaliteit van de waterkringloop en op de beschikbaarheid en functies van de bodem. Zware metalen Een van de vijf Europese stroomgebieden die in dit onderzoek aan bod komen, is dat van de Maas. Onderdeel hiervan is weer het stroomgebied van de Dommel. De hier actuele problematiek rond verontreiniging met zware metalen heeft ABdK ingebracht als onderdeel van het project. De inbreng van het projectbureau bestaat uit het uitdragen van de systeemaanpak voor de Kempen en het uitwisselen van ervaringen met andere Europese instanties. De hierdoor te vergaren extra kennis kan weer van nut zijn voor te nemen maatregelen ten aanzien van bodem- en watersystemen in de Kempen. Subsidie Het project Aqua Terra heeft een looptijd van vier jaar en kost in totaal 13 miljoen euro. Een groot deel hiervan wordt gedragen door subsidies van de Europese Commissie. Zo financiert de EU de helft van de deelnamekosten van ABdK, die in totaal euro zullen bedragen. corporate Scheidend Stuurgroeplid Henk Evers: Geloofwaardigheid, draagvlak en financiële middelen gaan hand in hand Per 1 oktober hebben twee leden van de Stuurgroep ABdK afscheid genomen. Het gaat om de Weerter PvdA-burgemeester Karel Majoor die per 1 oktober met vervroegd pensioen is gegaan en die tijdelijk wordt opgevolgd door oud-burgemeester van Breda VVD-er Chris Rutten. Vanaf dezelfde datum is Limburgs PvdA-gedeputeerde Henk Evers benoemd tot waarnemend burgemeester van de Limburgse gemeente Amt Montfort. Hij wordt opgevolgd door PvdA-er Bert Kersten. Bij zijn vertrek uit de Stuurgroep hecht oudgedeputeerde Evers eraan de volgende bood- van hun tuin of erf. De eigenaren zijn schreven in verband met mogelijke vervuiling schap mee te geven: In het afgelopen jaar geprikkeld om mee te werken aan de sanering door hen vanwege de overheid een zijn in het kader van het project Actief Bodembeheer de Kempen zo'n tegemoetkoming van maximaal 80% van burgers (eigenaren van percelen) aange- de kosten in het vooruitzicht te stellen. Het aandeel daarin van het rijk bedraagt 60%. Het zou de geloofwaardigheid van de overheid aantasten wanneer op die afspraak wordt teruggekomen. Bovendien zou het draagvlak voor het project danig afnemen. Staatssecretaris Van Geel kent vanuit zijn Brabantse periode de problematiek en de gemaakte afspraken. Mede daarom wil ik erop vertrouwen dat het project voortvarend wordt doorgezet met voldoende financiële steun van het rijk en met een status aparte bij de verdeling van de landelijke budgetten voor bodemsanering. 5

6 zinkassen Gebiedsgericht verbijzonderen ABdK helpt gemeenten met opstellen bodembeheerplan Gedeputeerde Staten van Brabant en Limburg hebben het voorstel van ABdK overgenomen om de terugsaneerwaarden bij het verwijderen van zinkassen gebiedsspecifiek te verbijzonderen. In lijn met het landelijk beleid is als uitgangspunt genomen Loek Smeets (35) Projectmedewerker Zinkassen Na een HTS-opleiding Constructies heeft Loek aan de Southbank University in Londen een masterdegree behaald in Civil Engineering Management & Geotechnology. Met deze bagage startte hij vervolgens een eigen ingenieursbureau in het Brabantse Oeffelt. Sinds 21 juni is Loek 28 uur per week in dienst van het projectbureau voor toezicht op de uitvoering van zinkasverwijdering. Tot het takenpakket behoren o.a. bestekken, aanbestedingen, milieukundig toezicht en directie van saneringen. dat er geen onaanvaardbare blootstellings- en verspreidingsrisico s plaatsvinden. Daarvoor geldt een terugsaneerwaarde die overeenkomt met het kwaliteitsniveau dat geldt voor siertuinen. Door functiegericht te saneren kan de verspreiding van cadmium en zink en de bloot- In de aangeleverde voorstellen Bodemgebruikswaarde voor stelling van mensen daaraan afdoende worden voorkómen. De colleges van GS hebben ook ingestemd met het voorstel van ABdK om maximaal 60% bij te dragen in de kosten van burgers voor saneringen. Gemeenten in Brabant en Limburg moeten, voor zover van toepassing, de provinciale beleidsvoornemens integreren in hun bodembeheerplan. ABdK heeft hiervoor de benodigde tekstmodules aangeleverd. gemeentelijke beleidsteksten schetst ABdK de invloed van historische verontreiniging met zware metalen. Er wordt een relatie gelegd met wet- en regelgeving op provinciaal en rijksniveau. En ze bevatten een toelichting op de beleidsmatige keuze voor functiegerichte en kosteneffectieve sanering. Deze houdt de gebiedsspecifieke verbijzondering in voor terugsanering bij verwijdering van zinkassen tot Bodemgebruikswaarde-II (wonen met siertuin) volgens onderstaande tabel. Functie / gebruik Gebruikswaarde (in mg/kg ds) voor standaardbodem Zink Cadmium Lood Koper Arseen Wonen met siertuin Wonen met moestuin

7 Bodeminformatie De tekstvoorstellen van ABdK voor gemeentelijk beleid gaan ook in op de nodige nazorg voor de restverontreiniging na sanering. Zo is er aandacht voor aanwezige zinkassen in wegen en waterbodems. Tevens helpen de tekstvoorstellen de gemeenten bij het vastleggen van de randvoorwaarden en mogelijkheden voor hergebruik van lichtverontreinigde grond als bodem. ABdK heeft in dit kader de gemeentebesturen ook toegezegd hen alle bodeminformatie te verschaffen die is verkregen uit de onderzoeken rondom het inventariseren van zinkassen (Zivest). Daarmee kunnen de bestaande gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten worden aangevuld. Satish Kalloe (27) Projectmedewerker Zinkassen Satish heeft na een mbo-studie Weg- en Waterbouw en afronding van de hborichting Civiele Techniek achtereenvolgens gewerkt bij ingenieursbureau Ouderland Advies in Venray en bij Arcadis in s Hertogenbosch. Sinds 1 juni is Satish fulltime verbonden aan het projectbureau voor toezicht op de uitvoering van zinkasverwijdering. Tot het takenpakket behoren o.a. bestekken, aanbestedingen, milieukundig toezicht en directie van saneringen. Henk Arends beste toezichthouder bodemsanering Nederland Ambtenaar Henk Arends van de Provincie Limburg is door de Stichting Infrastructuur Kennis & Innovatie Bodem (SIKB) uitgeroepen tot de beste toezichthouder bodemsanering van Nederland. In de vier jaar dat Arends nu werkzaam is als toezichthouder heeft hij volgens de jury aantoonbaar bijgedragen aan een betere saneringsprestatie van de Provincie Limburg. De jury bestond uit vertegenwoordigers van de ministeries van VROM en Verkeer en Waterstaat, aannemers, adviseurs en projectbureau ABdK. Foto: Provincie Limburg Door rood In de praktijk, met name rond bodemsaneringen in de regio Weert en Nederweert, heeft Henk Arends (44) regelmatig te maken met ABdK. Zo was hij onlangs nog betrokken bij een saneringsonderzoek in Nederweert, waar zinkconcentraties werden aangetroffen boven de terugsaneerwaarden. Bij controle op een herbemonstering bleek een deel van het terrein toch onder de waarden te blijven, zodat de sanering slechts voor een deel uitgevoerd hoefde te worden. Een voorbeeld van de andere aanpak van deze toezichthouder. Landelijk gaat men ervan uit dat het preventief werkt wanneer je maar voldoende locaties bekijkt. Ik vind dat je door overal verkeerslichten te plaatsen niet voorkómt dat mensen door rood rijden. Daarvoor moet je het hele traject volgen. Het vergt meer investering, maar je levert daardoor wel meer kwaliteit af, aldus de beste toezichthouder van Nederland. 7

8 corporate Symposium Actief Bodembeheer de Kempen Wie A zegt, moet ook B zeggen Dit jaar is het Project Actief Bodembeheer de Kempen vijf jaar actief. Een goede aanleiding om eens terug te kijken op de behaalde resultaten sinds 1999 en vooruit te kijken op de plannen tot Dit doen we met het symposium Wie A zegt, moet ook B zeggen op maandag 29 november a.s. van uur in Dorint Hotel Cocagne, aan de Vestdijk te Eindhoven. Onder leiding van dagvoorzitter Rob van Gijzel (oud-tweede Kamerlid PvdA, directeur eigen bedrijf Politea) wil ABdK als projectorganisatie met alle betrokkenen van rijk, provincies, gemeenten, waterschappen, bedrijven, kennisinstellingen, landbouw- en natuurorganisaties, zowel van Nederlandse als Vlaamse zijde, op interactieve wijze van gedachten wisselen over de aanpak van duurzaam bodembeheer in de Kempen. Colofon AchterGrond is een periodieke uitgave van Projectbureau Actief Bodembeheer de Kempen. Deze nieuwsbrief verschijnt 4 keer per jaar en is door belangstellenden gratis aan te vragen. Website vernieuwd! De website van projectbureau ABdK heeft een facelift ondergaan. De site heeft een aangenaam groene lay-out en een overzichtelijke indeling gekregen. Uitnodiging ABdK heeft in september vooraankondigingen over het symposium verstuurd. In de tweede helft van oktober volgen de officiële uitnodigingen. Mocht u geen aankondiging en/of uitnodiging voor dit kosteloos bij te wonen symposium hebben ontvangen en toch willen deelnemen, geef dit dan in de laatste week van oktober door aan het Projectbureau ABdK ( of info@abdk.nl). Onder voorbehoud van het aantal inschrijvingen ontvangt dan alsnog een uitnodiging. Voor het programma kunt u ook kijken op: Foutje drukwerk Oplettende ontvangers van onze nieuwsbrief AchterGrond was het al opgevallen. Door een foutje bij de productie was de vorige uitgave, AchterGrond 3, vervaardigd van een andere papiersoort. Bovendien bevatte deze oplage niet de oognietjes in de rug, waardoor de nieuwsbrief makkelijk is op te bergen in een ringmap. Wilt u alsnog toezending van een regulier exemplaar, dus met oognietjes, laat ons dit dan even telefonisch weten op: Eindredactie: Ria Otten, communicatieadviseur ABdK Redactie: Frits Nies Copy & Communicatie, Weert Vormgeving & opmaak: Checker Communication, Eindhoven Fotografie: ABdK, Jaap Bouwens Fotografie en Adri Kauwenberg tenzij anders vermeld Drukwerk: Combinatie Biblo drukkerij van Gerwen, s-hertogenbosch Actief Bodembeheer de Kempen Redactieadres: AchterGrond Projectbureau ABdK Postbus 2213, 5600 CE Eindhoven tel: info@abdk.nl Actief Bodembeheer de Kempen is een gezamenlijk initiatief van: de Nederlandse provincies Noord-Brabant en Limburg, de ministeries van VROM en LNV, 45 gemeenten in Noord-Brabant en Limburg, het Waterschap de Dommel en het Waterschap Peel en Maasvallei. 8