Jaarverslag Annual Report

Transcriptie

1 Jaarverslag Annual Report 2010 transparant onafhankelijk governance patiëntgericht baten-risicobalans wetenschappelijk geneesmiddelenketen geneesmiddelenbewaking levenscyclus College ter Beoordeling van Geneesmiddelen Medicines Evaluation Board evidence-based

2 Jaarverslag College ter Beoordeling van Geneesmiddelen Annual Report Medicines Evaluation Board 2010

3 Inhoudsopgave Table of contents Inleiding 5 Over het CBG 6 1 Verslag van voorzitter en directie in vogelvlucht 12 2 Geneesmiddelenbeoordeling De aanvaardbare balans van klinische baten en risico s Farmacovigilantie Wetenschappelijke participatie en verankering 30 3 De beoordeling van botanicals en nieuwe 34 voedingsmiddelen 4 De beoordeling van diergeneesmiddelen 37 5 Geneesmiddelenbeoordeling vanuit diverse 40 perspectieven Status strategische doelstellingen 44 6 De organisatie 46 7 Financieel overzicht 48 Preface 75 About the MEB 76 1 Report by the Chairman and Executive Director at a glance 82 2 Medicine evaluation The acceptable balance of clinical benefits and risks Pharmacovigilance Scientific participation and grounding the evaluation of botanicals and novel foods Evaluation of veterinary medicines Medicines evaluation from various perspectives 110 Status of strategic objectives the organisation Financial report 118

4 Bijlagen A Ingeschreven geneesmiddelen met een nieuw werkzaam bestanddeel 57 voor menselijk gebruik B Ingeschreven geneesmiddelen met een nieuw werkzaam bestanddeel 58 voor dierlijk gebruik C Overzicht onderzoek door studenten in D Overzicht van DHCP s in E Leden van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen in F CBG deelname aan commissies en werkgroepen 63 G Overzicht van wetenschappelijke publicaties door medewerkers van het 68 CBG in 2010 H Verklarende woordenlijst 70 Highlights De registratie van rosiglitazone heeft van begin af aan onze zorg gehad 19 Interview met Pieter de Graeff Verbeteren medicatieveiligheid door stripverpakking 24 Interview met Chiel Hekster en Ardo Ebbinge Acceptatie van risico s door patiënten belangrijk bij de herbeoordeling 29 van natalizumab Interview met Barbara van Zwieten-Boot Risicominimalisatie door beperking verkoopkanaal 43 Interview met Petra Prent Appendices A Authorised Human Medicines with a new active substance 127 B Authorised veterinary medicines with a new active substance 128 C Summary of PhD Programs and Student Research in D Summary of DHCPs in E Medicines Evaluation Board Members in F MEB Participation in committees/working parties 133 G Overview of scientific publications by employees of the MEB in H Glossary 140 Highlights We were worried about the authorisation of rosiglitazone from day one 89 Interview with Pieter de Graeff Improved medication safety by strip packaging 94 Interview with Chiel Hekster and Ardo Ebbinge Acceptance of risks by patients is important during the review of natalizumab 99 Interview with Barbara van Zwieten-Boot Risk minimisation by limiting sales channels 113 Interview with Petra Prent 3

5 4

6 Inleiding Aan welke veiligheidseisen moet een geneesmiddel voldoen? Welke risico s zijn aanvaardbaar bij het gebruik van nieuwe geneesmiddelen? Hoe ver moeten maatregelen gaan om te voorkomen dat de werkzaamheid van een geneesmiddel niet meer opweegt tegen de risico s? Hoe spelen we in op de verschillen tussen het heel precieze, georganiseerde, onderzoek van een geneesmiddel voordat het op de markt kan komen en de dagelijkse praktijk van het voorschrijven en gebruiken? En hoe zorgen we ervoor dat transparant is dat dit op een integere, onafhankelijke manier gebeurt? Deze vragen liggen ten grondslag aan het werk van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). De centrale vraag bij het beoordelen en bewaken van de werkzaamheid, de risico s en de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier is: welke risico s zijn aanvaardbaar in relatie tot de klinische baten? Als het om een geneesmiddel tegen een ernstige ziekte als kanker gaat, is de baten-risicobalans een andere dan bij een aandoening als hoofdpijn. Ook speelt de ernst van de aandoening een rol. Als een geneesmiddel eenmaal een handelsvergunning heeft, blijven de beoordeling en bewaking doorgaan. In de loop der tijd kunnen nieuwe ontwikkelingen de baten en risico s van een geneesmiddel veranderen. Het CBG is betrokken bij de hele levenscyclus van een geneesmiddel. In dit jaarverslag gaan we in op de beoordelingscriteria en geven we achtergrondinformatie over de wijze waarop de baten-risicobalans gedurende de gehele levenscyclus van geneesmiddelen wordt beoordeeld en bewaakt. Aan de hand van voorbeelden uit de dagelijkse praktijk illustreren we de dynamiek en uitdagingen die het CBG in 2010 tegenkwam bij het uitvoeren van taak en missie. Het verslag is zodanig opgesteld dat de feiten en cijfers visueel zijn gescheiden van de overige tekst. Hierdoor kan de lezer afhankelijk van de voorkennis en interesse, het verslag uitgebreid of minder uitgebreid lezen. Met deze nieuwe opzet willen we invulling geven aan ons streven om op een toegankelijke, transparante en patiëntgerichte manier verslag te doen van onze activiteiten. 5

7 Over het CBG Lang niet alle besluiten van de overheid worden centraal vanuit Den Haag door een ministerie uitgevoerd. Soms wil men bepaalde uitvoeringstaken juist op enige afstand plaatsen van de politieke verantwoordelijkheid van de minister. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de inbreng gewenst is van onafhankelijke deskundigen. De uitoefening van de taak wordt dan meestal bij wet of algemene maatregel van bestuur opgedragen aan een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen is zo n zelfstandig bestuursorgaan dat bestaat uit onafhankelijke deskundigen: artsen, apothekers en (klinisch) onderzoekers. Een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) is een bestuursorgaan dat onder de rijksoverheid valt. In ons geval is de minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) niet verantwoordelijk voor beslissingen van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Het CBG kan onafhankelijk beslissen over geneesmiddelen en hoeft daarbij niet zoals de minister van VWS rekening te houden met vragen omtrent toezicht, kosten of politieke wenselijkheid. De organisatie CBG bestaat uit: Het College dat bij wet bevoegd is handelsvergunningen af te geven, in te trekken of te schorsen en continu de werkzaamheid en risico s van geneesmiddelen monitort. Een secretariaat ter ondersteuning van het College, dat de besluitvorming voorbereidt en uitvoert. Deze werkzaamheden worden verricht door het agentschap van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Alle relevante besluitvorming over de toelating van geneesmiddelen wordt inzichtelijk gemaakt in verslagen van Collegevergaderingen en openbare beoordelingsrapporten die op grond van Europese en Nederlandse regelgeving worden gepubliceerd op de website. 6

8 CBG Geneesmiddelen voor mensen College ter Beoordeling van Geneesmiddelen Agentschap College ter Beoordeling van Geneesmiddelen Ondersteuning aan Commissie Veiligheidsbeoordeling Nieuwe Voedingsmiddelen bij de beoordeling van nieuwe voedingsmiddelen Opdrachtgever: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ondersteuning aan Commissie Registratie Diergeneesmiddelen bij de beoordeling van diergeneesmiddelen Opdrachtgever: Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Voordat een geneesmiddel in Nederland in de handel mag worden gebracht, moet het een registratie (ook wel handelsvergunning genoemd) krijgen via het CBG of de Europese Commissie. Dit laatste gebeurt na een advies aan de Europese Commissie door de CHMP (humaan) en de CVMP (veterinair), de wetenschappelijke comités van de European Medicines Agency (EMA) waarin het CBG is vertegenwoordigd. Dit geldt zowel voor reguliere geneesmiddelen als voor homeopathica en kruidengeneesmiddelen. Diergeneesmiddelen krijgen een vergunning van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Centraal hierbij staat de beoordeling van de baten-risicobalans: wegen de voordelen (werkzaamheid) van het gebruik van een geneesmiddel aantoonbaar op tegen de nadelen (risico s)? Voor nieuwe voedingsmiddelen wordt een aanvraag ingediend bij de bevoegde autoriteiten van één van de Europese lidstaten (in Nederland het ministerie van VWS). Die aanvraag moet tegelijkertijd worden aangemeld bij de Europese Commissie. Het CBG adviseert de minister over de veiligheid van het voedingsmiddel. Daarbij maakt het CBG gebruik van de expertise van een onafhankelijke commissie van deskundigen: de Commissie Veiligheidsbeoordeling Nieuwe Voedingsmiddelen. De Europese Commissie verleent de autorisatie van het voedingsmiddel. 7

9 Missie Bij het uitvoeren van zijn wettelijke taken hanteert het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) de volgende missie. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen beoordeelt en bewaakt de werkzaamheid, de risico s en de kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier. Ook beoordeelt het CBG de veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen voor de mens. Visie Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen beschikt over unieke kennis op het gebied van de ontwikkeling, de werkzaamheid, de risico s, de kwaliteit en de postmarketing surveillance van geneesmiddelen. Omdat deze kennis ook op andere terreinen binnen de Nederlandse gezondheidszorg benut kan worden, wil het CBG zijn kennis breder inzetten, verder ontsluiten en blijven ontwikkelen. Transparantie en het geven van informatie aan beroepsgroepen en patiëntenorganisaties zijn belangrijke aandachtspunten. Ambitie Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen investeert in onafhankelijkheid, wetenschappelijke verankering en patiëntgerichtheid. Hiermee willen we onze rol als poortwachter versterken. Hoewel het verlenen van handelsvergunningen de kernactiviteit van het CBG is en blijft, ambieert het CBG ook een duidelijke bijdrage te leveren aan innovatie en aan het bevorderen van de volksgezondheid. 8

10 1 Verslag van voorzitter en directie Een terugblik op 2010 Een terugblik is altijd ook een bron voor inspiratie. Het verslagjaar 2010 markeerde voor het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen wederom dat het beoordelen, registreren en bewaken van geneesmiddelen niet los gezien kan worden van maatschappelijke ontwikkelingen, zowel nationaal als binnen Europa. De ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen lijkt in de verdrukking te komen, zie ook de discussies rondom de voorgenomen sluiting van Organon in Oss, terwijl in het aanpassen van bestaande middelen op de klinische praktijk (nieuwe indicaties, biosimilars) een belangrijke vlucht is waar te nemen. De grens tussen een positieve of negatieve klinische baten-risico balans van een geneesmiddel is in de praktijk niet altijd even scherp en wordt ook sterk bepaald door hoe een middel in de praktijk wordt gebruikt. Het CBG blijft echter te allen tijde verantwoordelijk voor een afgewogen besluit inzake de registratie, afleverstatus en productinformatie van een geneesmiddel op basis van deze balans. De samenleving vraagt terecht verantwoording over hoe deze besluiten van het CBG tot stand komen en wat de wetenschappelijke en wettelijke beweegredenen zijn. Terwijl de primaire rol van het CBG ligt bij het afgeven van handelsvergunningen van geneesmiddelen die voldoen aan de eisen wat betreft werkzaamheid en acceptabele risico s, is dit maar één van de instrumenten die een bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren van de gezondheidswinst, bij zowel mens als dier. Er zijn naast het CBG ook vele andere (overheids)partijen actief rondom geneesmiddelen. Dit moet voor de burger of de patiënt echter geen verschil maken. Deze moet er op kunnen vertrouwen dat het geneesmiddel dat hij of zij gebruikt voldoet aan alle eisen. Er is in het verslagjaar wederom veel geïnvesteerd in het efficiënt en betrouwbaar inrichten van de interne organisatie, vooral op het terugdringen van de achterstanden op het gebied van het uitvoeren en voltooien van registratieprocedures. Samenstelling van het College In 2010 traden twee nieuwe leden toe tot het College. Dit waren mevrouw dr. Barbara van Zwieten-Boot, die overkwam van het agentschap CBG en mevrouw prof. dr. Mieke Hazes van het Erasmus MC. Met deze benoemingen wordt de brug met de klinische en (Europese) regulatoire praktijk verder versterkt. Het nemen van besluiten over klinische baten-risico balans van geneesmiddelen dient goed te worden ingebed in wat belangrijk is voor arts en patiënt. Het College streeft ernaar topexperts in zijn gelederen op te nemen die tegelijkertijd grensoverstijgend kunnen denken en besluiten wanneer een dossier een ander inhoudelijk wetenschappelijk of therapeutisch gebied betreft. Het College dient op die manier er voor te zorgen dat er een sterke verankering blijft tussen registratie van geneesmiddelen en de kliniek. Sterk in Europa In het Strategisch Business Plan van het CBG zijn de ambities verwoord over de rol die het CBG beoogt te spelen in Europa. Deze ambities zijn geen doel op zich. Uiteindelijk moet datgene wat het CBG in veel verschillende rollen bijdraagt aan het functioneren van de Europese geneesmiddelenautoriteit (EMA) en aan de vele comités en werkgroepen van de EMA waar registratiebeleid wordt ontwikkeld, de Nederlandse patiënt ten goede komen. Tijdens de Collegedag op 2 juni 2010 in Den Haag roemde de toenmalige algemeen directeur van de EMA, Thomas Lönngren, de Nederlandse inbreng op alle niveaus, zowel bestuurlijk als inhoudelijk, in het Europese netwerk van geneesmiddelenautoriteiten. Het CBG heeft op een heel actieve manier bijgedragen aan zowel de nieuwe versie van de EMA Roadmap 2015 als de toekomststrategie van de Europese Heads of Medicines Agencies (HMA). 9

11 Blijvend werken aan vertrouwen Het publieke debat over bijvoorbeeld de effecten van griepvaccins of het gebruik van hoestmiddelen door kinderen laat nadrukkelijk zien dat er maatschappelijke zorgen zijn rondom geneesmiddelen. In dat debat klinkt ook door dat het vertrouwen in hoe autoriteiten besluiten nemen betreffende geneesmiddelen niet altijd vanzelfsprekend is. Het gezag van organisaties als het CBG heeft sterk te maken met maatschappelijk vertrouwen. Het beoordelen van registratiedossiers voor geneesmiddelen vraagt kennis, zorgvuldigheid en onafhankelijkheid. Het CBG heeft in het verslagjaar sterk geïnvesteerd in het verbeteren van processen om zowel naar de burger als naar de industrie en andere marktpartijen verantwoording af te leggen ten aanzien van de aard en de grondslag van genomen besluiten. Dit is des te belangrijker aangezien het CBG een groot aantal taken deelt met vele andere partijen in de geneesmiddelenketen, zowel nationaal als in Europa. Een aspect dat voortdurend in de discussie over de vertrouwensbasis en onafhankelijkheid van het CBG parten speelt is de financiering via het betalen voor vergunningen of procedures door de industrie. Het CBG is er terdege van bewust dat de uitspraak van sommigen Het CBG wordt betaald door de industrie vragen oproept over onafhankelijkheid of mogelijk ongewenste banden met de industrie. Zoals met vele oneliners, de werkelijkheid ligt ook hier genuanceerder. De besluiten die het College als zelfstandig bestuursorgaan neemt staan zowel bestuurlijk als operationeel volledig los van de wijze waarop het agentschap CBG, gefinancierd wordt om deze besluiten voor te bereiden en uit te voeren. Deze financiering is vraaggestuurd en volgens tarieven die worden vastgesteld door de minister van VWS en het parlement. Van enige bemoeienis van de industrie met de daadwerkelijke besluitvorming van het College is dan ook geen sprake. Van de andere kant neemt het CBG signalen uit de samenleving over vermeende relaties serieus en zal het CBG mede om die reden het beleid van governance, bewaking van integriteit en verantwoording verder versterken. In 2010 heeft het CBG ook haar beleid inzake het verminderen van dierproeven versterkt. Daarbij wordt in acht genomen dat de wens om alleen dierproeven in te zetten als het echt niet anders kan, nog altijd niet overeenkomt met de wetenschappelijke en regelgevende werkelijkheid. Het onderzoek in 2010 in Frankrijk naar de verwikkelingen rondom de bijwerkingen van het geneesmiddel Mediator middel tegen suikerziekte; het Nederlandse College heeft dit product altijd geweigerd en de rol van de Franse gezondheidsautoriteiten, benadrukken hoe belangrijk het is om op tijd en met de juiste maatregelen actie te ondernemen wanneer een mogelijk gezondheidsrisico zich aandient. Het jaar 2010 liet wederom zien hoe tijdens de levenscyclus van een geneesmiddel de klinische baten-risico balans in negatieve richting kan veranderen, zoals dat het geval was bij rosiglitazone (Avandia). Tegelijkertijd is het van belang te onderkennen dat geneesmiddelen nooit zonder risico s zijn. Dat het CBG soms tot zelfs voor de rechtbank moet bepleiten waarom bepaalde maatregelen noodzakelijk zijn om een positieve klinische baten-risico balans te bereiken laat de casus van dextromethorfan goed zien. Elders in dit verslag komen we hier uitgebreider op terug. Nieuwe Europese wetgeving op het gebied van de farmacovigilantie 10 In 2010 is een belangrijke stap gezet in het verder vormgeven van farmacovigilantie met nieuwe Europese wetgeving. Het CBG onderschrijft de uitgangspunten van deze nieuwe wetgeving die de patiënt primair stelt in het hele systeem van het identificeren en managen van signalen van een mogelijk geneesmiddelgerelateerde gezondheidsrisico en tevens een verbetering beoogt van de implementatie van Europese maatregelen op het gebied van geneesmiddelenveiligheid in nationale zorgsystemen. De ontwikkeling, beoordeling en bewaking van geneesmiddelen is een cyclisch proces. Het CBG volgt en bewaakt die levenscyclus actief en komt elke keer weer terug bij de vraag: met wat we nu weten, wat betekent dat voor de klinische baten-risico balans van het geneesmiddel? Is er aanleiding om in te grijpen? De constructieve samenwerking met Lareb, IGZ, universiteiten en de klinische praktijk is van belang om farmacovigilantie daadkrachtig en met gezag uit te voeren. Het CBG benadrukt dat risico s niet los kunnen worden gezien van de werkzaamheid van geneesmiddelen en blijft mede om die reden voorstander van het in één hand houden van de verantwoordelijkheid voor de beoordeling en bewaking van de klinische batenrisico balans van een geneesmiddel.

12 Zorgen over de productkwaliteit In het jaarverslag van 2009 heeft het CBG al gewezen op de zorgen over de toename in het aantal gevallen waarbij de kwaliteit van de productie van geneesmiddelen in het geding was. In 2010 is die situatie helaas niet verbeterd, zo niet verslechterd. Er is sprake van een verontrustende trend, waarvan de precieze toedracht nog niet duidelijk is. De toegenomen globalisering van productie van grondstoffen en eindproducten, samen met de scherpe internationale concurrentie tussen aanbieders van farmaceutische producten en de lengte van de keten tussen grondstof en eindgebruiker zijn aspecten die het CBG, samen met IGZ en collega-autoriteiten, blijvend aandacht geeft. Tevens zijn ook in dit verslagjaar gevallen van leveringstekorten ontstaan door productie- en kwaliteitsproblemen vanuit een monopoliesituatie waarbij slechts een of twee producenten verantwoordelijk zijn voor het merendeel van de productie. Tot slot Terugkijkend op 2010 kan geconcludeerd worden dat er door de CBG organisatie veel en met succes werk verzet is om het primaire proces van registratie en bewaking van geneesmiddelen tot in de puntjes verder te stroomlijnen. De achterstanden in het uitvoeren van procedures zijn tot een minimum teruggebracht. Elders in dit jaarverslag zijn daar de concrete feiten van terug te vinden. Voor 2011 staan belangrijke veranderingen op stapel waaronder het integreren van beoordelaars afkomstig van het RIVM en de op handen zijnde verhuizing van het CBG naar Utrecht. Deze ontwikkelingen zullen veel vragen van de medewerkers. Echter, het publieke belang waaraan gewerkt wordt binnen het CBG netwerk, zowel nationaal als in EU verband, maakt dit alleszins de moeite waard. Bert Leufkens Voorzitter CBG Aginus Kalis Secretaris/directeur CBG 11

13 2010 in vogelvlucht JANUARI FEBRUARI MAART APRIL MEI JUNI Benoemingen en afscheid 1 JANUARI Ton Kamphuis (coördinator veterinaire zaken en bijwerkingen) met prepensioen. 26 FEBRUARI Jan van Ree (collegelid) neemt afscheid vanwegen pensionering. 10 MAART Piet-Hein Overhaus herkozen als vicevoorzitter Joint Quality Working Party van EMA. 1 APRIL Sandra Kruger-Peters is benoemd tot Secretaris College. Haar benoeming betekent een grote impuls voor de kwaliteit van de besluit- en positievorming van het College. Waldo Weijers is benoemd tot Secretaris Bezwaar & Beroep. Als coördinator van de WOB-, bezwaar- en beroepsprocedures zorgt hij voor een stevige verankering van de juridische procedures. Kora Doorduyn-van der Stoep is benoemd tot het nieuwe CMDh-lid. In deze positie kan zij haar veelzijdige kennis en ervaring in ruime mate gebruiken. 10 MEI Truus Janse-de Hoog benoemd als Europees vertegenwoordiger bij DIA (Drug Information Association). 15 MEI Aimad Torqui benoemd tot alternate van de Co-ordination Group for Mutual Recognition and Decentralised Procedures for human medicines van de EMA. Kennisuitwisseling, beleid en communicatie 23 MAART Bijeenkomst Transparant CBG 25 MAART Workshop voor artsen en apothekers over additionele risk minimisation maatregelen Tysabri. 7 APRIL CBG goed vertegenwoordigd op DIA EuroMeeting Een groot aantal CBG ers, Bert Leufkens, Aginus Kalis, Chiel Hekster, Truus Janse, Emiel van Galen, Waldo Weijers en Stan van Belkum en Jan Willem van der Laan heeft gesproken op het DIA congres (DIA = Drug Information Association) in Monaco. De DIA is een wereldwijde organisatie op het gebied van ontdekking, ontwikkeling, regulering, bewaking en marketing van biofarmaceutische geneesmiddelen. 21 MEI Workshop Risk Minimisation activiteiten in Nederland Het CBG heeft samen met de NVFG een praktische workshop voor professionals georganiseerd. De plannen voor Risk Minimisation activiteiten worden vaak in EU verband vastgesteld, en moeten vervolgens nationaal worden ingevuld. Men stuit dan vaak op vragen of praktische problemen. Tijdens deze bijeenkomst zijn praktijkervaringen uitgewisseld, is gebrainstormd over oplossingen en was er gelegenheid tot het stellen van vragen aan CBG. 2 JUNI Collegedag CBG over verantwoordelijkheden gedurende de levenscyclus van geneesmiddelen Meer dan 300 bezoekers waren aanwezig op de jaarlijkse Collegedag van het CBG. Tijdens de plenaire- en parallelsessies werden de aanwezigen bijgepraat over de manier waarop CBG invulling geeft aan de verantwoordelijkheden die zij heeft gedurende de levenscyclus van geneesmiddelen. Ontwikkelingen binnen de registratie van geneesmiddelen 28 JANUARI Schorsing handelsvergunning voor sibutramine bevattende geneesmiddelen vanwege een verhoogd cardiovasculair risico. 25 FEBRUARI Schorsing generiek escitalopram opgeheven. 9 MAART Rapport Berenschot over antibiotica gebruik in de veehouderij. 27 APRIL Schorsing handelsvergunning Allergopharma. 28 APRIL Raad van State stelt CBG in gelijk in toekenning dextromethorfan als UA (Uitsluitend Apotheek). 21 JANUARI Aanvullende maatregelen voor gebruik Tysabri. JANUARI FEBRUARI MAART APRIL MEI JUNI

14 JULI AUGUSTUS SEPTEMBER OKTOBER NOVEMBER DECEMBER 1 JULI Twee nieuwe Collegeleden benoemd: Mieke Hazes en Barbara van Zwieten-Boot zijn benoemd als nieuwe leden. Met hun komst worden expertises toegevoegd aan het spectrum van kennisgebieden het College. 5 OKTOBER Chiel Hekster ontvangt zilveren erepenning van de KNMP. Barbara van Zwieten-Boot is tevens benoemd tot tweede plaatsvervangend voorzitter. Raymond Meijer verlaat CBG vanwege pensionering. Baukje Schat benoemd tot lid Veterinaire Farmacovigilantie Working Party EMA. Johan Schefferlie gekozen tot vice-voorzitter CVMP (Committee for Veterinary Medicinal Products). 19 JULI Lancering online planning tool voor aanvragen van DCP time slots (NL=RMS) Deze planning tool is ontwikkeld op basis van zowel uitgangspunten van de HMA (Heads of Medicines Agencies) als voorstellen van de vertegenwoordigers van de industrie. Deze tool maakt het mogelijk voor het CBG om verwachte indieningen van aanvragen in de toekomst te plannen. Hierdoor wordt onze inzet van capaciteit bij het toewijzen van time slots voor decentrale procedures geoptimaliseerd. 1 SEPTEMBER Kwartaaloverleg patiënten- en consumentenorganisaties en CBG. 6 OKTOBER Bert Leufkens over de grens tussen informatie en reclame Tijdens een internationale meeting (VWS en WHO) over de grens tusseninformatie en reclame en hoe deze grens de rol van de overheid heeft Collegevoorzitter Bert Leufkens gewezen op het belang van door het CBG en/of EMA goedgekeurde productinformatie (SPC). Hierbij werd met name ingegaan op de indicatie, als basis om verantwoord geneesmiddelengebruik te bevorderen. 9 NOVEMBER Presentatie over combinatieproducten op de Conference on Drug & Device Combination Products. 7 DECEMBER CBG in overleg met consumenten- en patiëntenorganisaties. 11 NOVEMBER Presentatie tijdens Registratiemanagersmiddag van Nefarma met het thema: SPC: verplichting of kans. 15 JULI Handelsvergunning voor Depronal doorgehaald. 10 AUGUSTUS Geneesmiddel DAF blijft beschikbaar voor de patiënt. 16 AUGUSTUS Digitaal beschikbaar: lijst homeopathische farmaceutische producten. 30 AUGUSTUS Schorsing ciclosporine-bevattende geneesmiddelen. 15 SEPTEMBER College maakt beleid kenbaar waarmee het streeft naar beperking gebruik dierproeven bij geneesmiddelenontwikkeling. 22 OKTOBER Nieuwe klinische baten-risico analyse van fibraten bij de behandeling van stoornissen in de vetstofwisseling. 2 DECEMBER Uitspraak Rechtbank: handelsvergunning Rinileen terecht door CBG ingetrokken. JULI AUGUSTUS SEPTEMBER OKTOBER NOVEMBER DECEMBER

15 2 Geneesmiddelenbeoordeling Het CBG maakt in opdracht van en in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) deel uit van de Nederlandse en Europese geneesmiddelenketen. In Nederland zorgt regelgeving ervoor dat er controle is op de hele keten van de fabrikant tot aan de patiënt: beoordeling van het geneesmiddelendossier, de fabriek, de eventuele importeur, de groothandel en de verkoopkanalen. Het CBG vervult hier samen met andere ketenpartners (IGZ, Lareb) verschillende taken. Die controle begint al vroeg. Als fabrikanten een geneesmiddel op de markt willen brengen, leveren ze bij het CBG een registratiedossier aan met klinische en niet-klinische data. Het CBG beoordeelt onder andere in samenwerking met experts uit diverse Universiteitsklinieken en het RIVM dit dossier en stelt op basis van de bevindingen vast of de baten-risicobalans van het geneesmiddel positief is. Met andere woorden: is het geneesmiddel van goede kwaliteit, is het werkzaam en zijn de risico s aanvaardbaar. Als dat het geval is, wordt de handelsvergunning verleend. Tegelijkertijd bepaalt het College bij welke indicaties, aandoeningen, het middel mag worden voorgeschreven. Ook worden de samenvatting van de (wetenschappelijke) productkenmerken (SPC) en de patiëntenbijsluiter vastgesteld. De patiënt moet erop kunnen vertrouwen dat het geneesmiddel dat hij gebruikt, werkt en dat de voordelen en nadelen van een geneesmiddel zorgvuldig tegen elkaar zijn afgewogen. Bert Leufkens, voorzitter van het CBG De basis van het beoordelen en bewaken van geneesmiddelen is niet alleen de kennis over de vele eigenschappen van een geneesmiddel; een farmacologisch werkzame stof verwerkt tot een product. Ook andere factoren wegen mee. Zo wordt in kaart gebracht wat het ziektebeeld is en welke behandelingen en geneesmiddelen er voor dezelfde aandoening al op de markt zijn. Deze kennis wordt ingebracht door de industrie, academische instituten en de medische praktijk. Het CBG verzamelt al deze kennis en informatie om een uiteindelijke afweging te kunnen maken voor de toelating van het geneesmiddel en de voorwaarden waaronder. Vervolgens wordt die samengebrachte kennis in de keten doorgegeven aan voorschrijvers, apothekers en gebruikers. Register van geneesmiddelen Om een geneesmiddel in de handel te brengen, is een handelsvergunning (registratie) verplicht. Voordat deze wordt verstrekt, wordt een aanvraagprocedure doorlopen. Geneesmiddelen waarvoor een handelsvergunning is verleend, worden ingeschreven in het register van geneesmiddelen. Het CBG houdt dit register bij. Het register bevat het unieke nummer waaronder het geneesmiddel is geregistreerd (het RVG-nummer) de naam van het geneesmiddel, de naam van de vergunninghouder, de productinformatie en de publieke beoordelingsrapporten. Het CBG vermeldt ook welke geneesmiddelen gewijzigd en geschorst zijn. Geneesmiddelen waarvan de handelsvergunning is doorgehaald, worden uitgeschreven. Het register is openbaar en te raadplegen via Nationale en Europese route 14 Voor fabrikanten zijn er verschillende routes die kunnen leiden tot het verkrijgen van een handelsvergunning. Er is een Europese route waarbij een handelsvergunning wordt verstrekt die in één keer geldig is voor de gehele Europese Unie. Dit wordt de centrale procedure genoemd. Deze geldt voor biotechnologisch bereide geneesmiddelen en voor nieuwe geneesmiddelen die bedoeld zijn voor de behandeling van kanker, AIDS, neurodegeneratieve ziekten, diabetes en voor vaccins. De Europese Commissie en het Europese geneesmiddelen agentschap, European Medicines Agency (EMA), zijn verantwoordelijk voor de procedures en het verlenen van deze vergunning. Ook kan een fabrikant kiezen voor de decentrale procedure (DCP). Dit is een Europese registratie-

16 procedure die kan worden gebruikt om een handelsvergunning in meerderde lidstaten te krijgen. Een geneesmiddel kan daarnaast via een wederzijdse erkenningprocedure (MRP) aan het register worden toegevoegd. In dit geval is het geneesmiddel al eerder geregistreerd in een Europese lidstaat. De MRP wordt opgestart als de fabrikant dit middel ook in andere landen op de markt wil brengen. Op basis van het beoordelingsrapport van het referentieland wordt aan andere lidstaten, waaronder Nederland, gevraagd de handelsvergunning, inclusief de samenvatting van de producteigenschappen (SPC), de patiëntenbijsluiter en de verpakkingstekst, nationaal te erkennen. Fabrikanten kunnen er ook voor kiezen hun producten alleen in Nederland te laten registreren. In dat geval geldt de nationale procedure die leidt tot een nationale handelsvergunning of meerdere nationale handelsvergunningen. Parallelimport en duplexregistratie Er zijn registratieprocedures die verkort kunnen worden doorlopen. Bijvoorbeeld omdat het geneesmiddel qua kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling gelijk is aan een geneesmiddel dat al geregistreerd is in een ander land. Er wordt dan gesproken van een parallelaanvraag. Het gaat om hetzelfde geneesmiddel in een ander jasje. Het CBG let bij de beoordeling vooral op de informatie die in de bijsluiter staat. Deze moet gelijk zijn aan die van het oorspronkelijke product. Wel kunnen de naam van de vergunninghouder en van het geneesmiddel verschillen. Bij duplex registratie kan ook een verkorte route worden doorlopen. In dit geval wordt een aanvraag ingediend voor een nieuw RVG-nummer voor een geneesmiddel dat al geregistreerd is. Het betreft hier dus een verzoek om een exacte kopie van de handelsvergunning. In principe is hier de normale registratieprocedure van toepassing, waarbij het dossier aan de vigerende wettelijke eisen dient te voldoen. Maar omdat hetzelfde dossier al is goedgekeurd, kan het CBG afzien van een volledige beoordeling. Hierdoor kan de handelsvergunning versneld worden afgegeven. Weigering, schorsing, doorhaling Niet alle geneesmiddelen doorstaan de test. Het komt ook voor dat op basis van het ingediende dossier een geneesmiddel wordt geweigerd omdat het CBG er niet van overtuigd is dat de werkzaamheid opweegt tegen de risico s die het gebruik met zich meebrengt. Daarnaast komt het voor dat een handelsvergunning van een geneesmiddel (tijdelijk) wordt geschorst. Het CBG gaat vervolgens onderzoeken of er nog aan de eisen wordt voldaan, waarna wordt besloten dat de handelsvergunning of opnieuw van kracht wordt of definitief wordt doorgehaald. Als een handelsvergunning van een geneesmiddel wordt doorgehaald dan is de handelsvergunning niet meer in het register opgenomen. Niet alleen het CBG kan hiertoe overgaan, het komt ook veel voor dat de registratiehouder hiertoe het initiatief neemt. In dit geval gaat het CBG altijd na of doorhaling geen belemmering voor de volksgezondheid oplevert. Bijvoorbeeld omdat het gevolg is dat er weinig of geen alternatief geneesmiddel voor die indicatie op de markt is. Het beoordelingsproces in 2010 Het afgelopen jaar heeft het CBG gewerkt aan het optimaliseren van het beoordelingsproces met de ontwikkeling van risicogestuurde beoordeling van registratiedossiers. Het uitgangspunt hierbij is dat de beschikbare middelen en capaciteit vooral worden besteed aan dossiers die bij voorbaat als riskant worden beschouwd. En om binnen de dossiers vooral de riskante aspecten te beoordelen. Het belang van de patiënt en de volksgezondheid staan hierbij voorop. Deze werkwijze wordt in 2011 verder ontwikkeld met een nieuwe actualisatieaanpak voor riskante geneesmiddelen op de Nederlandse markt. Ook is geïnvesteerd in het stroomlijnen van het registratieproces. Aan de hand van een methodiek die bekend staat als LeanSixSigma, is het registratieproces onder de loep genomen en zijn de werkprocessen efficiënter ingericht. Hierdoor zijn de doorlooptijden van onderdelen van het administratieve proces met ongeveer 60% teruggebracht. Dit zorgt voor een betere voortgang van 15

17 de afhandeling van registratiezaken. Dezelfde methodiek wordt nu toegepast om ook de andere processtappen in de registratie te optimaliseren. Met deze procesverbetering wil het CBG ervoor zorgen dat procedures op tijd en met goede kwaliteit worden afgehandeld. Achterstanden openbare beoordelingsrapporten De achterstand in publicatie van openbare beoordelingsrapporten (PARs) is in 2010 weggewerkt. Deze PARs zijn, evenals de bijsluiters en uitgebreide productinformatie voor arts en apotheker (SPC), te vinden op Achterstanden primaire beoordelingsproces Op 31 december 2010 waren er 308 zaken niet op tijd afgehandeld. Hiermee zijn de achterstanden in ons primaire beoordelingsproces gehalveerd ten opzichte van In 209 van de gevallen was de firma aan zet. Dit houdt in dat het CBG in die gevallen wacht op (re)actie van de betrokken firma en dus de achterstandsprocedure niet kan afsluiten. De informatievoorziening richting aanvragers en registratiehouders is verbeterd in 2010 dankzij de introductie van een webportal. Hiermee krijgen firma s voor hun eigen geneesmiddelen toegang tot de volgende informatie: Openstaande en/of recent gesloten ingediende aanvragen en variaties. Een detailoverzicht per indiening met o.a. de gegevens over de fase waarin de afhandeling zich bevindt, de CBG casemanager die de indiening actief onderhanden heeft en gegevens over de geneesmiddelen die aan de indiening gekoppeld zijn. Een digitaal formulier voor het direct stellen van vragen aan de betrokken casemanager(s). Een visuele time table waarmee de casemanager inzicht geeft in de status van de procedure. Verder is in 2010 de planning van de werkzaamheden rondom decentrale procedures (DCPs) verbeterd. Tot voor kort was het voor fabrikanten slechts twee keer per jaar, gedurende één maand, mogelijk een reservering ( time slot ) in te dienen voor een DCP met Nederland als referentieland (RMS). De praktijk was dat er gedurende het jaar DCPs werden geannuleerd waardoor er gaten in de planning vielen. Om het werk beter te stroomlijnen, heeft het CBG de reservering van time slots geautomatiseerd. De online planning tool toont het aantal time slots dat er per maand bij de verschillende farmacotherapeutische groepen wordt ingediend. De laatste maanden van 2010 heeft deze tool al geleid tot een betere dosering van de werkzaamheden. Het valt te verwachten dat de effecten nog duidelijker zichtbaar worden. In 2009 werden we voor het eerst geconfronteerd met annuleringen van time slots door de industrie. Zo n time slot is een afgesproken moment voor het starten van een decentrale procedure. Die annuleringen veroorzaakten gaten in de planning. Daarom hebben we in 2010 een digitale planning tool ontwikkeld waarin per maand en per FT-groep inzichtelijk wordt gemaakt hoeveel time slots beschikbaar zijn. Firma s klikken op een time slot naar keuze en dienen hun aanvraagformulieren direct in. Hiermee kunnen we snel en flexibel inspelen op dit soort ontwikkelingen. Ronald Jansen, Hoofd van Farmaco Therapeutische groep 1 16

18 Feiten en cijfers 2010 In 2010 werden ruim zaken behandeld en afgesloten. Overzicht van soorten aanvragen en ingeschreven producten Aanvragen tot inschrijving van een product in het register van geneesmiddelen ( ) Farmaceutische producten Parallelimportproducten Duplex registraties Totaal Het aantal werkelijk ingeschreven producten in het register van geneesmiddelen ( ) Farmaceutische producten Parallelimportproducten Duplex registraties Totaal Aantal geneesmiddelen (producten) dat in de handel mag zijn op 1 januari Farmaceutische producten Parallelimportproducten Duplex registraties Totaal

19 Feiten en cijfers 2010 Innoverende geneesmiddelen In 2010 zijn 14 geneesmiddelen gebaseerd op nieuwe werkzame bestanddelen ingeschreven in het Europese register; het gaat hier om nieuwe innoverende geneesmiddelen (zie bijlage A). In 2009 werden er nog 26 nieuwe geneesmiddelen (gebaseerd op nieuwe werkzame bestanddelen) ingeschreven in het Europese register. Het CBG beschouwt het als een verontrustend gegeven dat het aantal innoverende geneesmiddelen zo fors is gedaald. Variaties Aan 28 geregistreerde geneesmiddelen zijn nieuwe indicaties toegevoegd. Er zijn met name nieuwe indicaties geregistreerd op het gebied van oncologie. Bij ongeveer geregistreerde geneesmiddelen is de uitgebreide informatie voor arts en apotheker (SPC) gewijzigd. Dit betreft zowel wijzigingen als totale revisies. Bij ongeveer geregistreerde geneesmiddelen zijn de bijsluiters gewijzigd. Dit betreft zowel wijzigingen als totale revisies. Bij ongeveer geregistreerde geneesmiddelen zijn zowel de SPC als de bijsluiter gewijzigd. Hierbij ging het zowel om wijzigingen als totale revisies. Er zijn aanvragen voor variaties op Nationale Procedures binnen gekomen bij het CBG. Schorsingen, weigeringen en doorhaling Het totaal aantal geschorste geneesmiddelen was 64. Het aantal geweigerde handelsvergunningen voor geneesmiddelen was 9. Het aantal doorgehaalde handelsvergunningen was

20 De registratie van rosiglitazone heeft van begin af aan onze zorg gehad Op 11 juli 2000 kreeg rosiglitazone (Avandia) een handelsvergunning. Dit middel werd voorgeschreven aan patiënten die leden aan diabetes mellitus type 2. Het maakte deel uit van een nieuwe klasse van geneesmiddelen en werd gezien als een welkome aanvulling op de bestaande behandeling wanneer daarmee onvoldoende effect werd bereikt. Tien jaar later, op 22 september 2010, is na een opeenstapeling van aanwijzingen voor een relatie tussen hartaandoeningen en het gebruik van rosiglitazone, besloten de handelsvergunning te schorsen. Pieter de Graeff was als co-rapporteur en lid van het comité van geneesmiddelen voor mensen (CHMP) betrokken bij de beslissing om de handelsvergunning te schorsen. Toen het dossier werd ingediend, is de toenmalige Nederlandse afgevaardigde door de EMA als co-rapporteur benoemd. Samen met de rapporteur uit Zweden is een afweging gemaakt of de werkzaamheid van het middel opwoog tegen de mogelijke risico s. Uit klinisch onderzoek bleek dat rosiglitazone een sterk bloedsuikerverlagend effect had waardoor complicaties op lange termijn af zouden kunnen nemen. Deze nieuwe klasse van bloedsuikerverlagende geneesmiddelen leek een belangrijke aanvulling te zijn op het bestaande therapeutische arsenaal. Het belang was dus groot. Wel waren er vanaf het begin zorgen over neveneffecten op hart-en bloedvaten die mogelijk samenhingen met het gebruik van rosiglitazone. De registratie liet dus vragen open. Mede hierdoor werd het gebruik ingeperkt tot patiënten die niet goed reageerden op andere geneesmiddelen en patiënten die een verhoogd risico op hartfalen hadden, mochten het geneesmiddel echter niet voorgeschreven krijgen. Daarnaast werden andere waarschuwingen in de productinformatie opgenomen. Ook werd geconcludeerd dat er meer onderzoek nodig was naar de mogelijke samenhang met hartfalen. Dit is meteen opgestart. In de CHMP werden nieuwe onderzoeksresultaten en de gegevens uit de praktijk nauwlettend gevolgd. De eerste jaren na registratie zijn op basis van nieuwe informatie meerdere keren wijzigingen aangebracht in de productinformatie en in de indicaties voor het gebruik. De balans tussen klinische vooren nadelen stond hierbij aanvankelijk niet ter discussie. Dit veranderde toen er in 2006 en 2007 nieuwe verontrustende signalen kwamen waarbij een verband gesuggereerd werd tussen het gebruik van rosiglitazone en het optreden van ischaemische hartziekte. In de CHMP werd toen opnieuw afgewogen of de werkzaamheid nog wel opwoog tegen de risico s. Harde bewijzen dat dit het geval was ontbraken echter waardoor de conclusie bleef dat de balans positief was. Wel werden op basis van deze bevindingen aanvullende veiligheidsmaatregelen genomen. Zo is de gebruikersgroep verder ingeperkt en de productinformatie opnieuw aangepast. Toen er ondanks al deze maatregelen opnieuw meldingen binnenkwamen na gebruik van rosiglitazone, heeft de CHMP in 2010 besloten het middel te schorsen. De schorsing van rosiglitazone heeft binnen de CHMP geleid tot een discussie over de eisen die gesteld moeten worden aan nieuwe geneesmiddelen voor diabetes patiënten. Om te voorkomen dat zich een dergelijke situatie nog een keer voordoet, is in de CHMP besloten de richtlijnen voor dit soort geneesmiddelen aan te scherpen. We hebben vastgesteld dat het belangrijk is voorafgaand aan registratie over meer en betere gegevens te beschikken die aantonen wat de effecten van het geneesmiddel zijn op risicogroepen. Dit houdt in dat er meer onderzoek moet komen. Ook moet de onderzoekspopulatie beter worden geselecteerd met aanvullende analyse van de gegevens die hieruit verkregen worden. Bij negatieve signalen zal dan eerst verder onderzoek moeten plaatsvinden alvorens een beslissing over registratie genomen kan worden. Het gevolg is wel dat het langer kan duren voordat een nieuw geneesmiddel op de markt komt, maar als we hiermee de risico s op het krijgen van nadelige effecten op lange termijn kunnen beperken, is dat het meer dan waard.