Verschijnt driemaandelijks Afgiftekantoor: Gent X V.U.: Paul De Corte Beervelde-Dorp Lochristi 2/06

Transcriptie

1 Jaargang 24 juni - juli - augustus 2006 Verschijnt driemaandelijks Afgiftekantoor: Gent X V.U.: Paul De Corte Beervelde-Dorp Lochristi 2/06

2 advertentie dermolin milde reiniging en verzorging, ook voor de probleemhuid Voor België: uitsluitend verkrijgbaar bij uw apotheker NV TRAMEDICO, Pb 50, 9100 St.-Niklaas Telefoon: (03)

3 COVER Vele jaren heeft de wetenschappelijke wereld getwijfeld waar die psoriasis nu precies ontstaat. In de huid zelf of daaronder? We hebben nu de zekerheid dat alle miserie van daarónder komt. De hoofdschuldige van onze psoriasis moeten we dus gaan zoeken ónder de huid nl. in ons immuunsysteem. Laat dit duidelijk zijn: we hébben gelukkig een immuunsysteem! Dat beschermt ons tegen vreemde indringers zoals bacteriën, virussen of andere ongenode gasten. Uit onderzoek is gebleken dat er bij psoriasispatiënten iets mis is met het immuunsysteem. Om onbekende redenen veroorzaken witte bloedcellen een ontstekingsreactie met alle gevolgen van dien. De wetenschappers weten nu wat er scheelt, alleen weten ze nog niet waarom het immuunsysteem dergelijke ongewenste reactie bij psoriasispatiënten veroorzaakt. Zover staan we, vrienden, anno Naast het gegeven van het afweersysteem kunnen uitlokkende factoren psoriasis doen ontstaan of verergeren. Welke factoren bedoelen we? Gekend zijn: huidbeschadigingen (krabben, verwondingen, ), infectieziekten (keelontsteking, HIV, ), bepaalde geneesmiddelen (bètablokkers, anti-malaria medicijnen, ), roken, drinken, stress en hormonen (puberteit, zwangerschap, menopauze, penopauze ), klimaat... Daarenboven gaan mensen heel verschillend om met hun psoriasis. Sommige patiënten kijken erg triest uit naar de zomer. Hoe moeten zij hun gehavende huid verbergen voor de buitenwereld? Het kan een zomer merrie worden. Andere psoriasismensen trekken toch hun frivole, weinig bedekkende zomerkledij aan. Zij bekijken het leven mét psoriasis zo zonnig mogelijk. Om iedereen een hart onder de riem te steken, raden we je aan bijgevoegde mooie zomerbrochure te lezen. We zijn WYETH dankbaar voor hun forse steun bij de realisatie van deze zomerbrochure. Geniet van de zomer, het komt u en uw psoriasis alleszins ten goede! INHOUD VAN DEZE PSORIANT : Paul De Corte, hoofdredacteur blz. 3...De kwestie blz. 5...Blue Lagoon blz. 8...Psoriasisfilm: My skin s on fire blz Nieuwe medicatie voor psoriasis blz Hoe goed luisteren wij naar onze arts? Middenkatern: SYSTEMISCHE BEHANDELINGEN Orale therapieën: Prof. dr. J. LAMBERT Studie levenskwaliteit Psoriant 2/06 1

4 Advertentie In vorige PSORIANT 1/06 werden deze 3 voorstellen voor klimaattherapie in Israël en de recreatiereis naar Djerba uitvoerig voorgesteld. Israël: 14 nachten in oktober 2006 In Hotel Sheraton Moriah Dead Sea Dit arrangement voor 14 dagen op een 2 persoonskamer in half pension komt neer op 1502 pp, niet-leden betalen 1522 BTW inclusief. (Meer details 1/06-p. 5) Israël: 7 nachten of meer in oktober 2006 In Meridien Dead Sea Dit arrangement voor 7 dagen op een 2 persoonskamer in half pension komt neer op 1002 pp, niet-leden 1022, voor 14 nachten wordt het 1570 pp, niet-leden 1590 BTW inclusief. (Meer details 1/06-p.6) Recreatiereis naar Djerba van 18 tot 25 september 2006 In Hotel Djerba Castille. Prijs voor 7 nachten of 8 dagen: 582 pp op basis van een dubbele kamer en all-inclusive service. Toeslagen: Single supplement 50 Euro en kamer met zeezicht 26 Euro (Meer details 1/06-p.10-11) LID= ALLE PERSONEN VAN HET ZELFDE GEZIN! Israël: 21 nachten van 11 tot 31 oktober 2006 In Hotel Lot Dit arrangement voor 21 dagen op een 2 persoonskamer in half pension komt neer op 1930 pp, niet-leden 1950 BTW inclusief. Het goedkoopst per nacht! (Meer details 1/06-p.7) 2 Psoriant 2/06

5 DE KWESTIE Kan het zijn dat de stem van de patiënt meer en meer doorweegt bij vernieuwing en verbetering van medicaties tegen psoriasis? We stellen vast dat we 20 jaar lang nauwelijks vernieuwing zagen in de psoriasismedicatie. Sedert vijf à zes jaar is daar flink verandering in gekomen. Zowel de lokale als de systemische behandeling worden sterk verbeterd. Dan spreken wij nog niet over de biologicals waar zoveel over te doen is de laatste twee jaar. In de USA en Zweden o.a. hebben de psoriasisverenigingen het laatste decennium sterk aan invloed gewonnen. Wellicht hebben wetenschappers en farmacie daarop gereageerd met het zoeken naar efficiëntere medicatie (zie ook p.10). Europa én België willen niet achterblijven! Vanuit België kijken we wel eens vreemd op naar Zweden als zij een langlopend onderzoek naar de erfelijkheid van psoriasis door de overheid en de wetenschappers gedaan krijgen. En in de USA dan! Op 27 februari 2006 was het Capitol Hill Day Die dag gingen niet minder dan 60 wetenschappers en psoriasispatiënten van de NPF lobbyen bij de Amerikaanse congresleden om nog meer psoriasisonderzoek te verkrijgen maar ook om de psoriasisproblematiek onder de aandacht van de beleidsmakers en de publieke opinie te brengen. En in Vlaanderen, gebeurt daar iets? Een intensere werking valt niet steeds op, maar ook wij werken dapper voort. Misschien is het u toch niet ontgaan dat de laatste tijd verschillende (nog anonieme) leden actief voor de dag komen. De jongerenwerking groeit gestaag en veelbelovend verder. Een tiental jonge gasten (M/V) blijven zich inspannen om ondanks tijdgebrek, school- en werkbesognes een groep te vormen waarop jonge lotgenoten zich kunnen beroepen. Ook andere leden zetten zich actief in. En zo zien we het graag! Simonne De Graeve heeft al twee keer voor een geslaagde en druk bezette infoavond gezorgd. In Aalst en Dendermonde weet men voortaan (ook dankzij persartikelen) dat er een vereniging voor psoriasispatiënten bestaat. In Antwerpen zorgde dan weer het echtpaar Jan en Marcella Blockmans voor een geslaagd interview in de Gazet van Antwerpen en voor een infoavond. Kris en Lieve Oosterlinck uit West-Vlaanderen deden niet onder met hun babbelavond in Kachtem: de zaal was te klein! Een paar voorbeelden van daadkracht! Niet altijd wachten tot anderen de handen uit de mouwen steken, maar zelf initiatieven voorstellen. Met dit soort activiteiten halen we media-aandacht en kunnen we onze belangrijkste doelstelling realiseren: correcte informatie rond psoriasis verspreiden. De media-aandacht beïnvloedt daarenboven de overheid, de professionelen en de publieke opinie. Het is een taak voor ieder van ons! We zullen met dit soort activiteiten niet Capitol Hill veroveren, maar wel onze lotgenoten steunen en een krachtig signaal geven aan de overheid. Psoriasis heeft vaak vele nare gevolgen: frustratie, pijn, machteloosheid, isolatie, verdriet De stem van de patiënten klinkt steeds luider! Jullie voorzitter Psoriant 2/06 3

6 NIEUW Advertentie ZEER DOELTREFFEND BIJ DROGE HUID Deze specifieke huidverzorging geeft een glad gevoel en verlicht jeuk. Met ureum, natuurlijke vochtinbrenger. Speciaal aanbevolen bij droge tot zeer droge huid en in geval van neurodermitis en diabetes. 5 % UREA GEZICHTSCRÈME 3 % UREA BODYLOTION 10% UREA BODYLOTION 10% UREA VOETCRÈME ZONDER PARFUM ZONDER LANOLINE ZONDER KLEURSTOFFEN DERMATOLOGISCHE HUIDVERZORGING 4 EXCLUSIEF IN DE APOTHEEK Psoriant 2/06

7 BLUE LAGOON Op uitnodiging van onze IJslandse collega Valgerdur, vergaderde het bestuur van EUROPSO in het Psoriasis Treatment Center van Blue Lagoon in IJsland. Dit was voor ons dé gelegenheid om van nabij kennis te maken met deze unieke vorm van psoriasisbehandeling. Een kort verslag! De behandeling in het ziekenhuis met 16 kamers (heel kleinschalig dus) bestaat hoofdzakelijk uit: Baden in een speciaal bad (enkel voor patiënten). Het lichtblauwe meer is van vulkanische oorsprong en oogt heel bijzonder! Het water bevat veel zout, silica, algen Patiënten baden tweemaal daags gedurende een uur. Onderzoek en supervisie door dermatologen. Gespecialiseerde verpleegkundigen begeleiden en volgen u. UVB belichting onder toezicht van een dermatoloog. Blue Lagoon vochtinbrengende crèmes (ook om mee te nemen). Alle faciliteiten van de kliniek (fitness, ) staan ter beschikking. IJsland is een duur maar fascinerend eiland. Avontuurlijke mensen kunnen in dit landje (driemaal zo groot als België) hun hart ophalen en tegelijk iets aan hun psoriasis doen. - health@bluelagoon.com Paul Psoriant 2/06 5

8 M E D I S C H E C Advertentie O S M E T O L O G I E NIEUWE COMFORTABELE TEXTUUR LABORATOIRES DROGE EN SCHILFERIGE HUID TE KOOP BIJ DE APOTHEKER Advertentie XERIAL 10 EMOLLIËRENDE MELK Lichaam UREUM + GEVECTORISEERD ureum 10 % Zachte keratoregulerende werking Intense hydratatie Hervettend DROGE EN SCHILFERIGE HUID: XERIAL 5 CREME XERIAL 10 MELK ZEER DROGE HUID MET ABNORMALE VERHOORNING: XERIAL 30 CREME XERIAL 50 CREME CHRONISCHE SCHILFERIGE PLEKKEN: XERIAL P SHAMPOO XERIAL P BALSEM DE STAPSGEWIJZE OPLOSSING VOOR DE DROGE HUID 6 Psoriant 2/06 Laboratoires SVR - La Tremblaie LE PLESSIS-PÂTÉ - FRANCE - Tél. : +33 (0)

9 DE DERMATOLOGISCHE WELDADEN VAN DE DODE ZEE Advertentie Ontstaan uit de dermatologie en het onderzoek in thalassotherapie, bieden de Laboratoires Seaderm een dermatologisch gamma op basis van actieve bestanddelen uit de Dode Zee. De concentraten uit de Dode Zee staan bekend om hun kalmerende, keratolytische, zuiverende en verzachtende werking. Ze worden vaak gebruikt bij dermatologische en reumabehandelingen. De dermatologische producten van Seaderm bevatten geen parfum en geen kleurstoffen. Ze zijn bijzonder doeltreffend voor de dagelijkse verzorging van huidtypes met aanleg voor psoriasis en eczeem. Het Seaderm concept is opgebouwd rond een verzorgingsprogramma in 3 fasen: reinigen, voorbereiden en behandelen, verzorgen en beschermen. 1. Zeepvrije wastablet uit de Dode Zee Schuimende klei uit de Dode Zee 2. Kristallen uit de Dode Zee 3. Restructurerende crème met Criste marine Restructurerende emulsie met Criste marine 1 REINIGEN 2 VOORBEREIDEN BEHANDELEN 3 VERZORGEN BESCHERMEN Verkrijgbaar in de apotheek Seaderm 10, Place Vendôme F Paris Laboratoires Seaderm 21, Koninginnegalerij B 1000 Brussel info@seaderm.com HET DERMATOLOGISCH GAMMA Psoriant 2/06 7 TRANSAD.BE

10 DOCUMENTAIRE MY SKIN S ON FIRE: LIVING WITH PSORIASIS OF MIJN HUID IN VUUR EN VLAM Deze psoriasis documentaire brengt een sterke boodschap vanuit persoonlijke ervaringen. Fred Finkelstein uit Oakland, Californië kreeg in 1974 de diagnose psoriasis te horen en in 1976 ook nog eens Psoriasis Artritis. Hij wilde sinds 1978 zijn persoonlijk psoriasisverhaal vastleggen op video maar erge gezondheidsproblemen deden hem uiteindelijk met zijn project stoppen. Pas 24 jaar later bleek hij in staat die film toch te maken. De film combineert Finkelsteins persoonlijke ervaringen met interviews en fragmenten die de fysieke, emotionele en sociale impact van de ziekte in beeld brengen. Voor mij een sterke getuigenis van de verwoestende kracht waarmee psoriasis (artritis) kan uitpakken. Maar misschien moeten we banger zijn van wat we niet weten We re all fearful of what we don t know! In een volgende PSORIANT komen we zeker op de film en de filmmaker terug. De film duurt één uur en is enkel in het Engels te bekomen. Je kan de film op DVD bestellen: myskin@skinfire.org en hij kost verzending inclusief $ 18 US. Paul Advertentie CNK In kuur 2 x/week gedurende 3 weken met inwerktijd (2 min.) KERIUM INTENSIF Met thermaal water van La Roche-Posay Micro-exfoliërende shampoo tegen schilfers. UITSTEKENDE RESULTATEN : Vergelijking met een referentieshampoo in geval van Psoriasis. > Een superieure doeltreffendheid op alle symptomen. > Een superieure tolerantie : 92% versus 77%. BESTANDDELEN OM IN TE WERKEN OP ELKE STAP VAN DE VORMING VAN SCHILFERS. > Vitamine B3 : neutraliseert jeuk. > Piroctone Olamine en Glycacil : antischimmel, zuiveren de hoofdhuid door de productie van P. Ovale te reguleren. > Capryloyl Glycine : ontstekingswerend, verzacht de hoofdhuid. > LHA en Salicylzuur : maken een fijne en doelgerichte exfoliatie mogelijk. FORMULE MET FYSIOLOGISCHE PH (PH 5.5). GLANZEND, ZACHT EN GEMAKKELIJK TE KAMMEN HAAR. La Roche-Posay. Dermatologische efficiëntie. 1. Maakt schilfers los. 2. Zuivert de hoofdhuid diepgaand. WERKING Technologie Ciblage Racine + LHA

11 Advertentie DERMATOLOGISCHE HUIDVERZORGING Gedaan met een droge huid en jeukerig gevoel! Om de huid voldoende te hydrateren en huidschilfertjes te verwijderen, bieden de Eucerin Laboratoria een volledig gamma van reinigings-en verzorgingsproducten aan op basis van Urea als perfect aanvullende verzorging van de droge tot zeer droge huid. Deze producten op basis van Urea bevatten noch parfum, noch kleurstoffen. Uitstekende huidtolerantie, ook bij een pathologische huid. Aanbevolen als aanvullende verzorging bij psoriasis. Om de huid te reinigen en tegen uitdroging te beschermen. Om de huid intensief te Om de huid te versoepelen. Psoriant 2/06 hydrateren. 9 Verkrijgbaar in de apotheek.

12 NIEUWE MEDICATIE EXPLOSIE VAN NIEUWE MEDICATIE VOOR PSORIASIS Zoals in De kwestie gesteld kennen we momenteel een piek in de ontwikkeling van nieuwe medicaties bij de behandeling van psoriasis. Als ik onze Amerikaanse collega s mag geloven (en dat doe ik) zitten zo n 29 nieuwe producten in de pijplijn. Eén product kan soms tweemaal vermeld zijn: eens voor psoriasis en één keer voor Psoriasis Artritis. Niettemin, een indrukwekkende lijst, als je t mij vraagt. Ook het mysterieuze BG00012 zit ertussen. Dat nummer staat voor fumaraten, toch een bekende voor velen onder ons! Ruw geschat kan men stellen dat het zo n 10 tot 12 jaar duurt eer een nieuw medicijn in de apotheek belandt. Wat gaat daar allemaal aan vooraf? Na de ontdekking van een nieuwe molecule heeft er eerst een preklinisch onderzoek plaats. Na de in vitro testen wordt het product getest op dieren. Daarna doorloopt het hele klinisch onderzoek 4 fasen: FASE I: vooral onderzoek naar de veiligheid (20 à 100 gezonde vrijwilligers) FASE II: onderzoek veiligheid & doeltreffendheid (tot 500 patiënten) FASE III: onderzoek veiligheid, effectiviteit & nevenwerkingen (tot 5000 patiënten) FASE IV: na de registratie 29 nieuwe medicaties voor psoriasis en PA, dat wil wat zeggen. Momenteel wordt nogal wat gedaan voor ons.. Alleszins een hoopvol vooruitzicht! Paul Advertentie 10 Psoriant 2/06

13 de kracht uit de dode zee Luxsel-Delaerestraat 37 - B-8800 Roeselare - tel.: (+32) Advertentie ZOUT > Psotramil Dode zee zout 10 kg : 39,9 > Psotramil Dode zee zout 25 kg : 82,9 WATER > Psotramil Dode zee water 1 liter : 14,9 > Psotramil Dode zee water 5 liter : 44,6 MODDER > Psotramil Dode zee modder 1 kg : 17,9 > Psotramil Dode zee modder 5 kg : 56,6 > Psotramil Dode zee modder 20 kg : 93,95 DOUCHE-CREME > Psotramil Dode zee douche (met dode zee zout) 250 ml : 9,9 > Psotramil Dode zee douche (met dode zee zout) 5 l : 64,5 SHAMPOO > Psotramil Dode zee shampoo (met dode zee zout) 0,5 l : 11,9 > Psotramil Dode zee shampoo (met dode zee zout) 5 l : 64,5 ZEEP > Psotramil Dode zee zeep (met dode zee zout) 0,5 l : 11,9 > Psotramil Dode zee zeep (met dode zee zout) 5 l : 64,5 OLIE > Psotramil neutrale olie (amandel en jobaba) 0,5 l : 19,9 > Psotramil neutrale olie (amandel en jobaba) 5 l : 64,5 Gratis levering vanaf 30 Stort het bedrag op FORTIS t.n.v. Lux-sel, Delaerestraat 37 - B-8800 Roeselare Psoriant 2/06 11

14 DERMATOLOGEN HOE GOED LUISTEREN WIJ NAAR ONZE DERMATOLOGEN (EN WAAROM DOEN WE DAT SOMS NIET?) Hoe is het gesteld met de therapietrouw van psoriasispatiënten? Niet echt schitterend, toont een studie nog maar eens aan. Benny Geys keek voor ons de studie in en houdt ons een spiegel voor. Op het eerste gezicht: een raar volkje, die psoriasispatiënten! Iedereen wil zijn psoriasis liefst zo snel mogelijk zien verdwijnen. Dat is een heel normale reactie. En toch blijkt uit onderzoek in toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften dat een groot deel van de psoriasispatiënten de adviezen van hun dermatoloog niet of slechts gedeeltelijk opvolgen. Vroegere studies geven bijvoorbeeld aan dat tot 40% van de patiënten de voorschriften van hun arts niet opvolgt. Dit lijkt op het eerste zicht zeer bizar. Je wil zo goed mogelijk voor de dag komen en toch volg je het advies van je arts niet. Deze tegenstrijdigheid zette onlangs InterPSO ertoe aan een studie uit te voeren op Europese schaal naar de mate waarin psoriasispatiënten de adviezen van hun arts omtrent het gebruik van topische of lokale middelen (zalven, sprays,...) opvolgen en, vooral, waarom ze dat in vele gevallen niet doen. De resultaten van dit onderzoek bevatten niet alleen interessante informatie over ons gedrag. Ze geven ook aan waar psoriasispatiënten over vallen bij hun zalven en sprays, en wat hen er precies toe aanzet het advies van hun arts niet te volgen. Dat is cruciale informatie voor producenten van dergelijke middelen. De ontwikkeling van een product dat werkt én dat patiënten graag gebruiken vertaalt zich immers in betere verkoopscijfers. En dan is iedereen gelukkiger, toch? Wie werd er onderzocht? InterPSO ondervroeg 1281 patiënten in 5 landen (België, Frankrijk, Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) omtrent de mate waarin zij de voorschriften van hun arts met betrekking tot topische psoriasis-behandelingen volgden. De gemiddelde leeftijd van de ondervraagden lag rond de 50 jaar. Aangezien de gemiddelde leeftijd bij de eerste confrontatie met psoriasis tussen de 20 en 25 jaar ligt, betekent dit dat de ondervraagden gemiddeld reeds hun halve leven psoriasis hadden. Er werden ongeveer evenveel mannen als vrouwen in de studie opgenomen. Spijtig genoeg werd er in de resultaten geen opdeling naar geslacht of leeftijd gemaakt. Daardoor kunnen we niet nagaan of jongeren beter dan wel slechter de adviezen van hun arts opvolgen dan ouderen (die reeds jaren ervaring hebben), of dat mannen/ vrouwen zich anders gedragen. Van de ondervraagden schatte gemiddeld 75 procent zijn psoriasis in als ernstig, zowel op uiterlijk als op psychologisch vlak. Een interessante bemerking hieromtrent is trouwens dat mensen in het Verenigd Koninkrijk hun psoriasis gemiddeld veel 12 Psoriant 2/06

15 minder ernstig inschatten dan in de andere landen. België zit net iets boven het gemiddelde van de vijf landen (en een stuk lager dan Frankrijk en Duitsland). Aangezien er geen objectieve gegevens omtrent de ernst van de aandoening bij de ondervraagden werden gegeven, kan niet nagegaan worden of dit enkel een verschil in subjectieve beleving is. Ook opmerkelijk is dat enkel Nederlanders een verschil aangeven tussen de uiterlijke en de psychologische ernst van hun psoriasis. Het aantal ondervraagden dat zijn psoriasis als ernstig inschat op psychologisch gebied ligt er 8 procent lager dan het aantal ondervraagden dat de uiterlijke vorm van zijn/haar psoriasis als ernstig beschrijft. Dit verschil is in de andere landen gemiddeld slechts 2 procent. Of dat een aanduiding is voor de optimistischere levenshouding van Nederlanders laten we hier in het midden. Wat zijn de resultaten? Ongeveer 70% van de ondervraagden (895 personen) gebruikte op het ogenblik van de enquête topologische middelen voor hun psoriasis (vooral corticosteroïden en vitamine D preparaten). De resultaten die hieronder besproken worden hebben dus enkel betrekking op deze groep (en niet op alle 1281 ondervraagden). In tegenstelling tot vroegere studies werd vastgesteld dat slechts 27 procent van de ondervraagden de voorgeschreven zalven gebruikte in de frequentie voorgeschreven door hun arts. Dat houdt dus in dat maar liefst 73 procent de voorgeschreven producten minder frequent gebruikte (niet volgen van doktersadvies werd in de studie immers gedefinieerd als het vergeten te gebruiken van de zalf tijdens een periode van 2-3 dagen). De belangrijkste redenen die werden aangegeven voor het niet volgen van het advies van de arts waren: huid voelt té plakkerig na gebruik product (29 %), het product werkt niet (27%), het duurt te lang om de zalf in te wrijven (26 %). Minder frequent werd melding gemaakt van irritatie (15%) en neveneffect (15%). Opmerkelijk tenslotte is dat 75% van de ondervraagden hulp nodig had van een derde persoon bij het aanbrengen van deze middelen, maar dat dit geen reden is die aangehaald wordt voor het niet volgen van de adviezen van de dermatoloog. Welke lessen kunnen we trekken? Ten eerste blijkt uit de studie dat patiënten veel vaker de adviezen van hun arts niet opvolgen dan tot nog toe werd aangenomen. Het merendeel van de ondervraagden gebruikt de voorgeschreven zalven liever op een eigen ritme dan op dat wat de arts voorschrijft. De redenen daarvoor zijn diffuus, maar lijken toch vooral te maken te hebben met de karakteristieken van de beschikbare zalven. Een zalf moet in de eerste plaats werken (wat redelijk evident is). Maar daarnaast moet de zalf vooral eenvoudig te gebruiken zijn en weinig irritatie, plakkerigheid en nevenwerkingen teweegbrengen. Ongetwijfeld is dit voor velen een klassieke wish-list, maar blijkbaar wringt daar nog steeds het schoentje. Ik ruik een gat in de markt?! Benny Psoriant 2/06 13

16 Advertentie DERMA PSOR HUIDVERZORGENDE PRODUCTEN Bevat natuurlijke werkstoffen voor de verzorging van een extreem droge en schilferige huid. Deze serie bestaat uit Huidbalsem, Shampoo en Badgel. Advertentie Voor gratis monsters van de DERMA PSOR huidverzorgende producten kunt u mailen naar: info@naturalsales.nl of bezoek onze site: Of stuur een kaartje naar: Natural Sales, Postbus ZG Oostvoorne / Holland onder vermelding van: Monsters Derma Psor 14 Psoriant 2/06 DERMA PSOR LAAT DE NATUUR HAAR WERK DOEN

17 Advertentie Net over de Nederlandse grens in Bad Bentheim. De weldadige en rustgevende werking van drie natuureigen kuurmiddelen! Warme zoutwaterbronnen (27 %) Natuurlijke modderbaden - Zwavelbaden In Europa absoluut unieke methode van kuren: specialistische en vooruitstrevende medische behandeling één van de meest verzadigde zoutwaterbronnen in Europa landelijke rust en bijzonder comfortabele accommodatie Fachklinik Bad Bentheim ontwikkelde een eigen zoutbronlichttherapie voor de behandeling van psoriasis (psoriasis vulgaris en psoriasis pustulosa) met natuurlijk verzadigde warme zoutwaterbaden en aansluitend UV-lichtbestraling. Uitstekende vooruitzichten in geval van psoriasis artritis (psoriasis gewrichtsontstekingen) Optimale mogelijkheden door ruim veertig verschillende bestralingsapparaten voor zowel specifieke delen als voor het gehele lichaam. Klinische en ambulante behandeling. Gelegen temidden van 1000 ha. bosgebied voor rust en ontspanning. PSORIASISKLINIEK BAD BENTHEIM De warme zoutwater- en zwavelbron in de natuur! Am Bade Bad Bentheim Tel Fax Internet: Psoriant 2/06 15

18 PSORIASISSTICHTING vzw PSORIASISSTICHTING VZW (januari 2003) Opgericht in oktober 1982 onder de naam VVPP Maatschappelijke zetel: Hoogvennestraat 59 te Hasselt SITE: Lid van EUROPSO (Europese Psoriasis verenigingen) Lid van IFPA (International Federation of Psoriasis Associations) Lid van ReumaNet vzw Voorzitter: Ledenadministratie en secretariaat: Paul De Corte Eddy Swolfs Beervelde-Dorp 39 Hoogvennestraat Lochristi 3500 Hasselt Tel & fax: 09/ Tel. 011/ Bankrelatie: LIDMAATSCHAP: 15 - lid tot 1 april voor het buitenland De vereniging is gemachtigd een Fiscaal Attest af te leveren aan schenkers van minimum 30 (lidgeld niet inbegrepen) op rekening FRANSTALIGE VERENIGING GIPSO: Jules Leroux Tél. & Fax : 04/ PARTNERSCHAP: Bevoorrechte partners: Geëngageerd partner: Eucerin - Galderma - Laboratorium SVR Betrokken partner: Bad Bentheim (Psoriasiskliniek in Duitsland) Derma Psor Dermolin - Tramedico Luxsel- Psotramil Seaderm Weinberg Travel

19 SYSTEMISCHE BEHANDELINGEN ORALE THERAPIEËN Prof. Dr. Julien LAMBERT U.Z. Antwerpen Klassiek stelt men dat 30% van de psoriasispatiënten onvoldoende geholpen zijn met lokale behandeling. Sterkere behandelingen dringen zich dan op : foto(chemo)therapie : dit is UVB-therapie of PUVA-therapie en systemische behandelingen. STUDIE LEVENSKWALITEIT - blz.10 Bewaar deze katern in een apart mapje. Na een paar jaar heb je een kanjer van een naslagwerk over psoriasis. Belangrijk vooral is dat je documentatie actueel blijft. En gratis bovendien! Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 1

20 2 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

21 INLEIDING Met systemische behandelingen bedoelt men medicaties die oraal of via inspuitingen worden toegediend. Tot deze groep behandelingen behoren de retinoïden, met name Neotigason, methotrexaat, dit is ledertrexate en cyclosporine, dit is Sandimmun Neoral. Tot de groep van systemische behandelingen behoort ook fumaarzuur; spijtig genoeg is dit niet op de Belgische markt verkrijgbaar. Zeer recent is er een nieuwe categorie systemische behandelingen bijgekomen, met name de biologische agentia. Voor deze nieuwe behandelingen die onderhuids of intraveneus worden toegediend komen alleen patiënten in aanmerking die geen resultaat hebben met de klassieke systemische behandelingen die in dit hoofdstuk worden behandeld of wanneer er contraindicaties zijn om deze klassieke therapieën nog te gebruiken. Om de werking van deze medicaties goed te begrijpen moeten adhesiemolecules wij verwijzen naar de belangrijkste elementen van het pso- T T riasisprobleem : men gaat er TNF-produktie TNF-signaal momenteel van uit dat een ontstekingsproces in de lederhuid (de middenste laag van de huid) aan de basis ligt en dat deze ontsteking er voor zorgt dat er een verandering van de stofwisseling van de cellen in de opperhuid optreedt. Zo ontstaat dan de verdikking van de huid en de versnelde afschilfering (zie Psoriant 4/05). Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 3

22 Retinoïden De retinoïden zijn producten die afgeleid zijn van het vitamine A. Voor psoriasis gebruikt men vooral Neotigason, dit is de merknaam van acetretine. Dit product werkt enerzijds op de cellen van de epidermis of opperhuid (bovenste laag van de huid) en anderzijds heeft het ook een anti-ontstekingseffect. Het heeft een bijkomend voordeel namelijk dat het ook preventief werkt tegen het ontstaan van kankercellen in de opperhuid, wat belangrijk kan zijn voor psoriasispatiënten gezien een deel van hen zich regelmatig aan de zon blootstellen of behandelingen volgen gebaseerd op UV-stralen (PUVA of UVB). Voor de beoordeling van het effect van Neotigason moet men 6 à 8 weken wachten. Neotigason wordt best bij de vetrijkste maaltijd ingenomen. Neotigason wordt dikwijls in combinatie 4 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

23 gegeven met UVB-TL01 of PUVA. Lokale producten kunnen ook gecombineerd worden met deze behandeling. Belangrijk bij de behandeling met Neotigason is een aantal aanbevelingen strikt te volgen. De belangrijkste is de strikte anticonceptie bij de dames en dit gedurende de behandeling en tot 2 jaar nà het stoppen van de behandeling. Bovendien is het best dat dames van vruchtbare leeftijd geen alcohol gebruiken tijdens en tot 2 maanden na het stoppen van de behandeling: alcohol zet immers Neotigason om tot een afgeleid product dat zich in de vetcellen opstapelt. Voor mannelijke patiënten zijn er geen restricties. Gezien de invloed die de retinoïden kunnen hebben op de levertesten en de cholesteroltesten, dient steeds een bloedonderzoek verricht te worden voor de start van de behandeling om recente referentiewaarden te hebben en deze bloedonderzoeken dienen herhaald te worden na 1 maand behandeling en vervolgens om de 3 maand. Dit efficiënte product heeft spijtig genoeg ook meerdere nevenwerkingen waarmee rekening moet gehouden worden. Het droogt de huid en de slijmvliezen uit, zodat sterk uitgedroogde lippen, neusbloedingen (door een droog neusslijmvlies), droge ogen en droge huid regelmatig voorkomen. In zeldzame gevallen kan er een heel hevige hoofdpijn optreden en dan moet onmiddellijk met het product gestopt worden. Er kunnen stijgingen zijn van de levertesten en de cholesteroltesten. Verdere nevenwerkingen zijn : haarverlies, afwijkingen van de nagels en nagelwalontsteking, stoornissen van de wondheling, verhoogde zongevoeligheid en bij lang gebruik kunnen botafwijkingen en verkalkingen van de gewrichtsbanden voorkomen. Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 5

24 Methotrexaat Methotrexaat (merknaam Ledertrexate ), een product dat ook veel gebruikt wordt om gewrichtsproblemen te behandelen remt zowel de celvermenigvuldiging van T-lymfocyten, dit zijn de witte bloedcellen die een rol spelen in de ontsteking van psoriasis, als de keratinocyten (de belangrijkste groep cellen in de epidermis of opperhuid). Methotrexaat kan oraal of via intramusculaire inspuitingen worden toegediend. Het wordt maar 1 keer per week toegediend. De dag nadien wordt vaak foliumzuur toegediend om de mogelijke toxische invloed op de bloedcellen van methotrexaat te verminderen. Men start met een bepaalde dosis die dan de volgende weken progressief kan verhoogd worden. Ook bij methotrexaat moeten regelmatige bloedonderzoeken worden uitgevoerd. Dit om mogelijke ongewenste effecten op bloedcellen en levertesten te controleren. In het begin van de behandeling zullen deze bloedonderzoeken regelmatiger worden uitgevoerd. 6 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

25 Bij methotrexaat moet ook strikte anticonceptie tijdens en een periode nà de behandeling gevolgd worden. Voor mannelijke patiënten is dit tijdens en tot 3 maanden nà de stopzetting van de behandeling; bij de vrouwelijke patiënten tijdens en minstens 3 maanden nà het stoppen van de behandeling. Sommige artsen verkiezen tot 1 jaar na de stopzetting van de behandeling. Naast de reeds vernoemde nevenwerkingen op de levercellen en de bloedcellen kunnen nog andere bijwerkingen voorkomen, zoals vermoeidheid, misselijkheid, diarree, haarverlies, jeuk, ontsteking van de slijmvliezen, gemakkelijker infecties, en een zeldzame vorm van longontsteking. Wat betreft deze laatste nevenwerking dient steeds advies ingewonnen wanneer de patiënt een droge hoest heeft. Eveneens belangrijk te vermelden is dat een aantal medicaties niet mogen samengenomen worden met methotrexaat. De meeste ontstekingsremmers, andere medicaties die schadelijk zijn voor de lever, een aantal antibiotica en medicaties die toxisch zijn voor de nieren. Vraag voor alle veiligheid steeds aan uw arts als hij methotrexaat voorschrijft, dat wanneer er een andere medicatie wordt voorgeschreven, of deze combinatie wel mag. Gezien methotrexaat leverbelastend is, wordt de totale dosis aan methotrexaat die werd toegediend opgeteld. Tot voor kort was de algemene regel dat boven een totale dosis van anderhalve gram, een leverbiopsie aangewezen was. Gezien het belastend karakter van dit onderzoek, dat niet zonder risico is, is er momenteel tendens om deze grens te verleggen naar een hogere dosis. Dit op voorwaarde dat het gaat om een patiënt die geen risico s heeft wat betreft leverbeschadiging. Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 7

26 Cyclosporine (merknaam Sandimmun-Neoral ) Cyclosporine wordt reeds jaren gebruikt bij transplantpatiënten om het afstoten van ontvangen donororganen te vermijden. Het onderdrukt de invloed van de T-lymfocyten, dit zijn de witte bloedcellen die een belangrijke rol spelen in het ontstekingsmechanisme van psoriasis. Cyclosporine wordt oraal toegediend en de dosis hangt af van het lichaamsgewicht. Alvorens de behandeling te starten moet de bloeddruk en nierfunctie nagekeken worden. Deze twee parameters zullen ook tijdens de behandeling regelmatig worden gecontroleerd. Naast de kans op hoge bloeddruk en verslechtering van de nierfunctie, zijn er nog een aantal bijwerkingen waarmee rekening moet worden gehouden bij de behandeling van Sandimmun Neoral. Spierklachten zijn mogelijk, hoofdpijn, 8 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

27 misselijkheid, toename van tandvlees en beharing, stijging van de cholesterolwaarden. Heel belangrijk is ook dat steeds bij het nemen van verschillende medicaties én cyclosporine dient nagekeken worden of deze samen mogen worden toegediend. Wanneer de patiënt in zijn voorgeschiedenis zich reeds heel veel aan de zon heeft blootgesteld of multipele UV-therapieën, UVB of PUVA heeft gevolgd, dan is cyclosporine geen echt aangewezen behandeling. Ook wanneer er in de voorgeschiedenis van de patiënt een kwaadaardig proces is terug te vinden, is cyclosporine tegenaangewezen. Best wordt cyclosporine niet te lang gegeven. In de meeste gevallen stelt men als maximumbehandeling 1 jaar voor. Hoe langer cyclosporine wordt gegeven, hoe groter de kans is op nierproblemen en andere bijwerkingen. De keuze die de dermatoloog zal maken tussen deze drie efficiënte producten zal afhangen van een groot aantal factoren zoals ondermeer de leeftijd van de patiënt, de vorige behandelingen van de patiënt, eventuele andere gezondheidsproblemen van de patiënt, de eventuele andere medicaties die moeten ingenomen worden, zijn ervaring met deze producten en natuurlijk ook de mening van de patiënt betreffende de belangrijkste nevenwerkingen van deze behandelingen. Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 9

28 LEVENSKWALITEIT EN PSORIASIS Ondanks de beschikbaarheid van een uitgebreid aantal behandelingswijzen, blijft psoriasis een chronische ziekte en één van de meest voorkomende motieven om de dermatoloog te raadplegen. De ontwikkeling van meetinstrumenten wat betreft de levenskwaliteit maakt mogelijk om het effect van psoriasis in de belangrijkste levensdomeinen te meten. De fysische en psychologische weerklank van psoriasis is vergelijkbaar met deze die voorkomt bij kanker, suikerziekte, depressies en hartziekten. Een bijzonder uitgesproken negatieve beleving komt vaak voor bij de ernstige gevallen van psoriasis. In dat geval ontstaan soms alcohol- en tabaksmisbruik, oorzaak van een hoger sterftecijfer. De stress die waargenomen wordt door de patiënt staat centraal in zijn levenskwaliteit, in het bijzonder bij "hardnekkige" psoriatiekers. De levenswijze van heel wat psoriasispatiënten is doordrongen van irrationaliteit en subjectiviteit. Hoewel het geslacht geen duidelijke rol speelt in de levenskwaliteit, is gebleken dat vrouwen beter in staat zijn hun levenskwaliteit onder woorden te brengen dan mannen. Uit de studie van wetenschappelijke literatuur kan men afleiden dat men de behandelingen met medicijnen beter zou vermijden en dat de patiënt aangemoedigd moet worden om zijn stress te beheersen en om het lot van zijn ziekte in eigen handen te nemen. De vroegtijdige vormen van psoriasis kennen een onregelmatige evolutie en hebben de neiging om zich over het gehele lichaam te verspreiden. De laattijdige vormen evolueren op een meer gematigde manier. Het is een algemeen gegeven dat 10 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

29 psoriasis in de meerderheid van de gevallen een chronische ziekte is, die de levensverwachting niet op het spel zet. Vandaar dat de psychologische druk bijna constant is en in uiterste gevallen kan leiden tot zelfmoordneigingen. De laatste tien jaar hebben nieuwe informatiekanalen voor patiënten en de opwaardering van het lichaamsbeeld in de media gezorgd voor een drastische verandering in de geneeskunde. De ondervraging door dermatologen moet een licht werpen op de ervaringen van psoriasispatiënten, hun medische zwerftochten, het onderbreken van bepaalde therapieën, het belang van zelfmedicatie en de psychologische effecten. De beoordeling van de ernst van psoriasis vergt onderzoek naar de uitwerking hiervan op de levenskwaliteit, de weerstand tegen vroegere behandelingen en de grootte van de psoriasisvlekken. Het aspect van de levenskwaliteit moet zonder twijfel geïntegreerd worden in de behandeling van de patiënt, hoewel het hier grotendeels gaat om een uiterst persoonlijk en subjectief begrip. Hoe kan de levenskwaliteit bepaald worden? Het belang van de ontwikkeling van instrumenten die de levenskwaliteit meten is groter geworden door een stijging van het aantal chronisch zieken en door de langere gemiddelde levensduur. De verschillende schalen van levenskwaliteit evalueren de impact van de ziekte op de psychologische toestand van de patiënt, en op zijn dagelijks leven en zijn sociale relaties in het bijzonder. Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 11

30 De belangrijkste specifieke schalen voor psoriasis zijn : De Psoriasis Disability Index (PDI). De index bestudeert de (fysische) ongemakken veroorzaakt door psoriasis. Deze PDI-schaal evalueert de levenskwaliteit op 2 domeinen nl. de dagelijkse activiteiten en de sociale activiteiten (persoonlijke relaties en vrije tijd). De index wordt gebruikt als toezicht op de patiënten en om de behandeling op te volgen. Op die manier krijgt men een zicht op de activiteitendomeinen die aan de oorzaak liggen van een handicap. De PDI-index kan aangevuld worden met vragen over de kostprijs van de behandeling en de tijd die de patiënt wil investeren om psoriasis-vrij te worden. Psoriasis kan eveneens vergeleken worden met andere chronische en invaliderende ziekten zoals suikerziekte, astma en chronische bronchitis. De Psoriasis Life Stress Inventory (PLSI). Deze inventaris beoordeelt het stresspercentage in het dagelijks leven dat veroorzaakt wordt door psoriasis en kan onderverdeeld worden in twee hoofddomeinen : het ontwijken van sociaal contact om ongemakkelijke confrontaties te vermijden en de overtuiging dat anderen een negatief beeld hebben over psoriasis. De PLS-inventaris splitst de patiënten op in twee categorieën : zij die hun leven als "stresserend" beschouwen en zij die "niet-gestresseerd" zijn. De Total Quality Of Life Severity Index. Geeft een totaalbeeld van de fysische, psychologische en sociale dimensies. 12 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

31 De belangrijkste recente studies Verschillende studies bevestigen de constante vermindering van de levenskwaliteit enerzijds en een diepe psycho-sociale weerslag anderzijds. De psoriasispatiënten kunnen in die optiek vergeleken worden met patiënten die lijden aan kanker, suikerziekte, chronische hoge bloeddruk, depressies of hartziekten. Uit deze studies komen volgende elementen naar voren: Het geslacht en de leeftijd van psoriasispatiënten hebben geen directe invloed op hun gewaarwording van de ziekte, maar de vrouwen blijken beter in staat om te praten over een eventuele vermindering van de levenskwaliteit. De ernst van de aangetaste huid wordt duidelijk geassocieerd met de levenskwaliteit, maar is niet het enige geldige element dat hierbij een rol speelt. 69 % van de patiënten denkt dat hun psoriasis een grote rol speelt in hun leven, 28 % denkt dat hun psoriasis de mening van anderen over henzelf beïnvloedt en 26 % is van mening dat psoriasis belangrijke financiële gevolgen heeft gehad. Slechts 20 % van de psoriatiekers denkt dat hun psoriasis geen belangrijke rol speelt in hun leven. 32 % van de patiënten meent dat de psoriasisbehandelingen efficiënt zullen werken en 21 % denkt dat er weinig kan gedaan worden om hun ziekte te verbeteren. Eén van de meest omvangrijke studies is deze van Finlay. De onderzoeker heeft de levenskwaliteit bestudeerd van 369 patiënten die leden aan een zware vorm van psoriasis en die gehospitaliseerd waren of systemische (orale medi- Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 13

32 catie) behandelingen ondergingen. Van de 150 patiënten die op regelmatige wijze professioneel actief waren, had 59 % door hun psoriasis gemiddeld 26 werkdagen minder gewerkt. Onder de 180 patiënten die niet professioneel actief waren, schreef 34 % het feit dat ze niet werkten toe aan hun psoriasis. Onder de totale bevolking denkt 46 % dat het "beter" of "identiek" is om aan suikerziekte te lijden, 80 % aan astma en 77 % om aan een chronische bronchitis te lijden. 99 % van de psoriatiekers zouden liever genezen zijn dan 1500 te krijgen. 71 % van de patiënten verklaarden zich bereid om 1500 of meer te betalen om te genezen van hun psoriasis en 38 % wilde hiervoor zelfs neertellen. Enkele studies hebben onderzoek gedaan naar het psychologische leed en naar de ononderbroken stress die te wijten zijn aan psoriasis. De stress die veroorzaakt wordt door psoriasis is een dagelijks terugkerende stress die ondergeschikt is aan de veranderingen van het uiterlijk. De vermindering van de levenskwaliteit wordt in verband gebracht met zichtbaarheid van de aangetaste huid. De patiënten zijn van mening dat de anderen (en eveneens de geneesheren) de sociale impact van psoriasis onderschatten. 70 % van de psoriatiekers denkt dat hun psoriasis een negatieve psycho-sociale impact heeft die bovendien een hinderpaal kan betekenen voor hun dagdagelijkse activiteiten. Patiënten die erg aangetast zijn (over een groot lichaamsoppervlak) kunnen makkelijk aan depressie lijden: ze hebben een minder hoge levenskwaliteit en zijn het meest gehandicapt in alle domeinen van het dagelijks leven. De patiënten die geloof hechten aan de rol van stress in hun ziekte zijn over het algemeen meer gestresseerd dan diegenen die de evolutie van hun ziekte toekennen aan de natuurlijke gang van zaken. 14 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

33 Een patiënt die bijvoorbeeld aangetast is op meer zichtbare plaatsen van het lichaam, zal verkiezen om het openbaar vervoer te vermijden. Indien nu het openbaar vervoer de enige manier is om zijn werk te bereiken, dan zal hij zijn ziekte als meer stresserend ervaren dan een zieke die geen gebruik moet maken van het openbaar vervoer. Praktische toepassingen van de studies naar levenskwaliteit De studies naar levenskwaliteit zijn in het bijzonder ontwikkeld om de medicijntherapieën te evalueren. Hoewel we beschikken over een groot aantal medicijnbehandelingen, is gebleken dat de inspanningen van de dermatologen zich niet mogen beperken tot het voorschrijven van geneesmiddelen alleen. De mogelijke andere doelstellingen zijn onder andere pijnverzorging, de behandeling van jeuk en de opvang van sociale ongemakken. Ze zetten aan tot de activering van nietmedicamenteuze behandelingen van het leed (psychologische ondersteuning?). De stress moet het voorwerp worden van een specifieke behandeling. De rol van stress in het dagelijks leven, die al duidelijk aangetoond is, is voor een groot deel te wijten aan ontwijkend gedrag van anderen. Dit gegeven zou een drijfveer moeten zijn om de therapieën op goed zichtbare psoriasis op te drijven, zelfs al lijkt het oppervlak eerder beperkt voor de dermatologen. Het is aangetoond dat patiënten die sinds het begin actief betrokken waren bij de behandeling van hun ziekte (door een grotere uitdrukking van de gevoelens, door zelf sociale opvang Psoriant 2/06 Systemische behandelingen 15

34 en verschillende bezigheden te zoeken) minder angstig en depressief zijn en zich fysiek beter voelen. Het is daarom van belang om relationele systemen te creëren die de zelfcontrole, de actieve betrokkenheid bij de ziekte en de herstructurering van negatieve gevoelens moeten stimuleren. Ook de uitdrukking van gevoelens en de zoektocht naar sociale en ontspannende ondersteuning moet op die manier vergemakkelijkt worden. Desondanks zijn de samenhang en stabiliteit van het zelfbeeld, dat bepaald werd vóór de ziekte, eveneens heel belangrijke factoren. Het belang van een stabiel zelfbeeld kan vergeleken worden met de behendigheid relaties aan te knopen tijdens de eerste levensjaren. Indien blijkt dat een groot aantal patiënten beroep doen op psychotherapeutische steun, dan zal een opbouwende discussie tussen patiënt en geneesheer een belangrijke plaats moeten krijgen. (E. Esteve, V. Georgescu - Vertaald uit «Pso» nr. 71) 16 Systemische behandelingen Psoriant 2/06

35 CETAPHIL advertentie Cetaphil is speciaal ontwikkeld voor de reiniging en hydratatie van de gevoelige, kwetsbare en geïrriteerde droge huid, zoals bij psoriasis. Het Cetaphil-gamma bestaat uit: 2 reinigende producten: Cetaphil reinigende lotion en Cetaphil zeepblokje 2 hydraterende producten: Cetaphil hydraterende crème en Cetaphil hydraterende lotion Welk voordeel hebben deze producten voor u? Cetaphil zorgt ervoor dat uw huid soepel, zacht en aangenaam aanvoelt. Al deze producten zijn hypo-allergeen en worden uitstekend getolereerd, waardoor ze zeer aangenaam en comfortabel zijn in gebruik. Hoe moet u deze producten gebruiken? Cetaphil reinigende lotion Op de huid aanbrengen en lichtjes masseren. Verwijderen met een zachte doek, tissue of vochtig washandje. Cetaphil mag ook met water afgespoeld worden. Cetaphil blokje Te gebruiken als een klassiek zeepblokje, maar met als voordeel dat de natuurlijke beschermende laag van de huid (hydrolipidenfilm) gerespecteerd wordt. Cetaphil hydraterende crème De crème wordt aanbevolen voor de droge huid met een kleiner oppervlak zoals ellebogen, knieën en gelaat. 1 à 2 maal daags aanbrengen. De huid vooraf reinigen met een milde reiniger. Cetaphil hydraterende lotion Geschikt voor het ganse lichaam. Cetaphil hydraterende lotion mag zoveel gebruikt worden als gewenst. De huid vooraf reinigen met een milde reiniger. In een onderhoudstherapie bij psoriasis kan u Cetaphil als hydratatie 1x per dag aanbrengen en dit eventueel in combinatie met een lokale psoriasisbehandeling. Het Cetaphil-gamma is verkrijgbaar bij uw apotheker. Galderma N.V. Fountain Business Center Gebouw 5 Bus 205 Van Kerckhovenstraat Bornem

36 MAATSCHAPPELIJKE ZETEL: Hoogvennestraat 59, 3500 Hasselt REGIONALE VOORZITTERS ANTWERPEN Roger Geys Veldstraat Rijkevorsel Tel OOST-VLAANDEREN Paul De Corte Beervelde Dorp Lochristi Tel LIMBURG Agnes Hoeven Kosterstraat Kermt Tel VLAAMS BRABANT Geert Laenens Laukensstraat Lubbeek Tel BEVOORRECHTE PARTNERS: WEST-VLAANDEREN Véronique Sijs Brieversweg Moerkerke Tel GSM Lid van: IFPA druk: