Lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender-ouderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender-ouderen"

Transcriptie

1 Handreiking LHBT-emancipatie Lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender-ouderen Tijdens de Roze Belweek 2011 vertelden lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (LHBT) ouderen over hun leven in Nederland. Meer zichtbaarheid, acceptatie, bespreekbaarheid, tolerante zorg en ontmoetingsmogelijkheden blijven nodig. Wat kunnen gemeenten en andere organisaties betekenen voor deze groepen ouderen?

2 In Nederland wonen ongeveer lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders (LHBT), grofweg vijf procent van de bevolking. In theorie zou dit betekenen dat ook vijf procent van de ouderen in Nederland LHBT is. De ouderen van nu zijn echter opgegroeid in een tijd waarin seksuele diversiteit geen onderwerp van gesprek was, of waarin homomannen gevolgd werden door de politie. Deze ouderen hebben dus niet altijd een (zichtbaar) LHBT-leven kunnen leiden. Daarom is niet bekend hoe groot de groep LHBTouderen precies is. Hebben zij specifieke aandacht nodig, en zo ja, wat zijn dan aandachtspunten? Deze handreiking geeft antwoord op die vragen. Daarnaast vindt u tips voor LHBT-vriendelijk ouderenbeleid. Specifieke aandacht nodig? LHBT-ouderen hebben met vergelijkbare uitdagingen te maken als alle andere ouderen: een verslechterende gezondheid, afhankelijkheid van zorg. Daarnaast blijken, bijvoorbeeld uit de resultaten van de Roze Belweek 2011 (zie kader), er aandachtspunten te zijn die vragen om specifiek beleid voor deze groep. (On)zichtbaarheid en (on)bespreekbaarheid LHBT-ers in Nederland ervaren dat het met de acceptatie over het algemeen goed gesteld is. En 91 procent van de Nederlanders is het eens met de stelling dat homoseksuele mannen en vrouwen vrij moeten zijn om het leven te leiden dat zij willen (Keuzenkamp, Kooiman & Van Lisdonk, 2012; Ministerie van OCW, 2012). Tijdens de Roze Belweek 2011 gaf het grootste deel van de LHBT-ouderen aan open te zijn over hun seksuele voorkeur, vooral tegenover vrienden en familie. Zij waren over het geheel genomen tevreden over zorg, inkomen, woonsituatie en sociale contacten. LHBT-ouderen kunnen echter nog steeds te maken krijgen met discriminatie of uitsluiting. Tien procent van de Nederlanders staat namelijk negatief tegenover acceptatie van homoseksualiteit. Anti Discriminatie Bureaus krijgen nog steeds regelmatig meldingen van discriminatie op grond van homoseksuele voorkeur (Keuzenkamp e.a., 2012; Ministerie van OCW, 2012). En een vijfde van de Nederlanders geeft aan liever niet om te gaan met mensen van wie niet duidelijk is tot welk geslacht zij zichzelf rekenen (Kuyper, 2012). Verborgen gevoelens Uit angst voor afwijzing door familie, vrienden of hun werkgever, houden sommige LHB-ouderen hun gevoelens lang verborgen. Dat geldt vooral voor ouderen die geboren zijn vóór de Tweede Wereldoorlog. Zij zijn opgegroeid in een tijd dat er niet over homoseksualiteit gesproken kon worden. Ze konden zich niet openlijk uiten en kozen vaak voor een heteroseksueel huwelijk en een gezin, omdat dat sociaal wenselijk was. Sommige ouderen konden daarom hun homoseksuele gevoelens pas uiten na het overlijden van hun heteroseksuele partner. Tijdens de Roze Belweek 2011 gaf een aantal ouderen aan dat zij nog steeds een dubbelleven leiden en telkens opletten tegen wie zij wat zeggen. LHB-ouderen die na de Tweede Wereldoorlog zijn geboren, hebben de homoemancipatiebeweging meegemaakt. Zij zijn over het algemeen opener over hun homo- of biseksualiteit. De vraag is wel in hoeverre hun omgeving oog heeft voor hun vragen en behoeften. Transgender-ouderen hebben mogelijk nóg meer met discriminatie en onbegrip Roze Belweek 2011 Op initiatief van het Consortium Roze 50+ Nederland is in 2011 voor de tweede keer de Roze Belweek georganiseerd. Roze ouderen en mensen uit hun omgeving konden bellen en hun ervaringen over het leven als roze oudere doorgeven. Hun signalen: Er zijn positieve ervaringen: over jezelf kunnen zijn, acceptatie; Maar ook negatieve: over discriminatie, uitsluiting of zelfs geweld in de woonomgeving; Er is, meer dan in 2006, gebeld over ouderen die pas op latere leeftijd hun LHB-gevoelens uiten, bijvoorbeeld na overlijden van hun heteroseksuele partner. En hun tips: Vergroot de zichtbaarheid en bespreekbaarheid van roze ouderen; Bevorder LHBT-vriendelijke zorg, besteed er aandacht aan in relevante opleidingen; Besteed aandacht aan zorg voor mensen met hiv en de mogelijke bijbehorende complicaties; Creëer (meer) ontmoetingsmogelijkheden. Bron: Schuyf, 2011 te maken. De cijfers daarvoor ontbreken: naar transgender- en biseksuele ouderen is nog maar weinig (Nederlands) onderzoek gedaan. Het Consortium Roze 50+ Nederland is een samenwerkingsverband tussen ANBO, COC Nederland, MOVISIE en Vilans. Het heeft als doel de leefsituatie,

3 Kijktip Filmmaker Michiel van Erp praat in zijn documentaire I Am a Woman Now (2011) met vrouwen die in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw een geslacht veranderende operatie hebben ondergaan. Eenzaamheid Van de bellers gaf 22 procent aan zich vaak eenzaam te voelen, 37 procent voelt zich af en toe eenzaam. Het kan zijn dat LHBT-ouderen een kleiner sociaal netwerk en minder mantelzorgers hebben dan heteroseksuele leeftijdgenoten, bijvoorbeeld omdat zij minder vaak (klein)kinderen hebben. Ook kan het zijn dat kinderen, familie en/of vroegere vrienden hun LHBT-leefstijl niet accepteren. Ouderen kunnen bang zijn dat ze niet geaccepteerd zullen worden door de mensen om hen heen. de psychische en fysieke gezondheid en het welzijn van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender 50-plussers te verbeteren. Zie ook: netwerk en contacten. Bellers gaven hun psychische en lichamelijke gezondheid het rapportcijfer zeven. Naast eenzaamheid kan ook achteruitgang van mobiliteit een rol spelen bij LHBT-ouderen, meer nog dan bij andere ouderen. Vrienden wonen vaak ver weg en activiteiten voor LHBT-ers worden vaak in de grote(re) steden georganiseerd. Dit betekent dat veel roze en Roze 50+ ambassadeurs zetten zich in voor het vergroten van de zicht- baarheid en bespreekbaarheid van seksuele diversiteit. Meer weten over roze ambassadeurs? Kijk op Psychische gezondheid Tijdens de Roze Belweek 2011 gaven LHBT-ouderen aan in het algemeen tevreden te zijn over hun sociale Ouderen hebben vaak hun hele leven gezwegen over hun anders zijn, hetgeen niet zelden een leven vol eenzaamheid en verborgenheid opleverde. Het is een enorme tragiek als je als oudere man jarenlang een foto van een man op je kastje hebt staan en een leven lang hebt moeten volhouden dat het je broer was, terwijl het in werkelijkheid je geliefde was. Een voorbeeld uit de praktijk dat ik onlangs hoorde van één van de ouderenadviseurs... Bron: Gregor Rensen, wethouder Leidschendam-Voorburg, op

4 transgender-ouderen, meer dan hun heteroseksuele leeftijdgenoten, zullen moeten reizen om vrienden te bezoeken en gezelligheids- of dagbestedingsactiviteiten bij te wonen. Als mensen slechter ter been worden kan dat hun deelname beperken. Overigens zijn aparte voorzieningen niet altijd nodig en heeft niet elke roze oudere daar behoefte aan. Het is vooral belangrijk dat bestaande voorzieningen en activiteiten openstaan voor de ervaringen van LHBT-ouderen en hun achtergrond. Buddy s, maatjes, bezoekdiensten en contactgroepen In Amsterdam ondersteunen roze buddy s onder andere LHBT-ouderen die weinig sociale contacten en/of een ernstige ziekte of handicap hebben. Kijk op voor meer informatie. Op is informatie te vinden over initiatieven (in oprichting) in andere steden en regio s. ANBO Roze heeft een folder Hoe anders is anders? ontwikkeld, met informatie over contactgroepen voor homoseksuele, lesbische of biseksuele ouderen (ANBO Roze-groepen). De folder is te downloaden via Financiële situatie Specifiek voor roze ouderen geldt dat financiële zaken niet altijd vanzelf geregeld zijn. Zo hebben stellen van hetzelfde geslacht pas sinds 1996 recht op fiscaal partnerschap of nabestaandenpensioen. Dat betekent dat iemand na het overlijden van een langdurige partner er financieel sterk op achteruit kon gaan. In het bijzonder bij oudere lesbische vrouwen en stellen kan armoede een rol spelen. Zij hebben mogelijk überhaupt minder pensioen opgebouwd. Het uitgangspunt was vroeger per slot van rekening dat mannen pensioen opbouwden en vrouwen niet. Vrouwen verdienden bovendien minder en hadden slechtere arbeidsvoorzieningen. Lichamelijke gezondheid Uit de Roze Belweek 2011 blijkt het belang van meer (beleids)aandacht voor oud worden met hiv en de mogelijke complicaties. Een ander aandachtspunt wat betreft gezondheid is dat voornamelijk lesbische vrouwen en biseksuele mannen meer roken en alcohol drinken dan gemiddeld. Bijvoorbeeld als manier om contact te leggen of als reactie op negatieve ervaringen rondom hun coming-out. LHB-ers zouden ook meer risico lopen op middelengebruik, eetstoornissen en een verstoord lichaamsbeeld. Verder kan het eventuele gebruik van hormonen door transgender-ouderen een aandachtspunt zijn voor medische professionals. (Renkens, Felten & Schuyf, 2011; National Resource Center on LGBT Aging & Sage, 2012). Seksuele diversiteit in zorg en welzijn Van de bellers tijdens de Roze Belweek 2011 had het merendeel positieve ervaringen met de zorg. De eerder genoemde onzichtbaarheid en onbespreekbaarheid van seksuele diversiteit kunnen er echter wel voor zorgen dat niet altijd zorg en hulp op maat geboden wordt. Oudere Voorbeeld uit het Verenigd Koninkrijk Age UK heeft de folder Lesbian, gay or bisexual. Planning for later life. Money matters (2011) uitgegeven met specifieke financiële aandachtspunten voor LHB-stellen. Denk aan het regelen van het pensioen, belastingvraagstukken en erfenissen, zie Huisarts en specialisten zijn op de hoogte van het feit dat ik lesbisch ben; zij hebben daar respect voor en ik heb nog nimmer het gevoel gehad dat zij mij anders behandelen. Bron: Schuyf, 2011, p. 1 LHBT-ers praten zelf niet altijd makkelijk over hun gevoelens en relaties. En de meeste mensen om hen heen andere ouderen, professionals gaan er over het algemeen vanuit dat iedereen heteroseksueel is. LHBT-ouderen die zich wél uiten, en die bijvoorbeeld wonen in een verzorgingshuis, kunnen daarom ook worden gepest. Überhaupt is het onderwerp ouderen en seksualiteit taboe, zowel onder ouderen als professionals (Schuyf & Van Hoof, 2011, Seksuele diversiteit her- en erkennen Onzichtbaarheid en onbespreekbaarheid kunnen ervoor zorgen dat LHBT-ouderen zich kwetsbaar voelen. Slechts 54 procent van de bellers tijdens de Roze Belweek 2011 was open over hun homoseksualiteit tegenover zorgverleners. Als profes-

5 sionals seksuele diversiteit niet her- en erkennnen, en de ouderen in kwestie er zelf ook niet (makkelijk) over praten, dan kunnen vragen, wensen en behoeften onzichtbaar blijven. Good practice: De Rietvinck in Amsterdam Woonzorgcentrum De Rietvinck in Amsterdam ontving in 2010 als eerste Nederlandse zorgcentrum het KIWA kwaliteitscertificaat De Roze Loper. De Rietvinck biedt onder meer: kwartaalnieuwsbrief OudRoze; maandelijks Café Rosé, wekelijkse Roze Salon: ontmoetingsplekken en activiteiten voor LHBT (buurt)bewoners; een maandelijkse roze filmclub en roze leesclub. Het roze activiteitenaanbod heeft als doel: (seksuele) diversiteit zichtbaar, vertrouwder, bespreekbaar en toegankelijk te maken voor (buurt)bewoners, medewerkers en studenten; aan te sluiten bij de interesse, levensloop en behoeften van roze ouderen; alle, dus ook de roze, bewoners en buurtbewoners de gelegenheid te bieden gevoelsgenoten te ontmoeten en vereenzaming tegen te gaan; het welbevinden van ouderen te bevorderen door ontspanning, verdieping en empowerment; de uitwisseling, verbondenheid en integratie tussen hetero, bi-, trans- en homoseksuele ouderen te bevorderen. Meer informatie, zie Wonen Uit de resultaten van de Roze Belweek in 2006 (Schuyf & Stoop, 2007) en uit onderzoek van Den Heijer (2009) blijkt dat de voorkeur van de meeste LHBT-ouderen niet ligt bij een roze woonproject, maar eerder bij een woonvorm met een mix van homo s en hetero s. Een deel van de homoseksuele en lesbische ouderen geeft echter wél de voorkeur aan een woonvoorziening specifiek voor LHBT-ers. Als belangrijke redenen noemt men sociale ondersteuning en sociale contacten, maar ook het gevoel van veiligheid dat een dergelijke woonvorm kan bieden. Verzorgenden geloven dat er amper homoseksuele ouderen onder hun cliënten zijn. Dit blijkt uit een poll die Tijdschrift voor Verzorgenden op haar website hield. De vraag luidde: Is er in jouw (thuis)zorginstelling aandacht voor homoseksuele ouderen? Tips en tools LHBTvriendelijk beleid Wat kunnen gemeenten, organisaties in zorg en welzijn, LHBT- en andere organisaties doen om LHBT-vriendelijk beleid te bevorderen? Hoe kan zichtbaarheid en bespreekbaarheid van roze en transgender-ouderen worden vergroot? Hieronder een aantal tips en tools. Tools Op staat een toolkit voor woonzorgcentra en thuiszorgorganisaties en instrumenten voor het bevorderen van LHBT-vriendelijke zorg. Nee, nooit, stemde een derde (33%) van de verzorgenden. Een groot deel van de stemmers (45%) gaf hiervoor als reden dat er amper homoseksuele cliënten zijn. Bij 9 procent van de stemmers wordt er in de instelling wel eens gesproken over homoseksuele cliënten. Slechts 13 procent van de verzorgenden gaf aan dat er op hun werk zeker aandacht is voor homoseksuele ouderen. Bron: Tijdschrift voor Verzorgenden, 2 maart 2010

6 MOVISIE heeft onder meer een toolkit voor het bespreekbaar maken van seksuele diversiteit en tools voor gemeenten voor gratis LHBT-beleid: www. movisie.nl/lhbt-emancipatie benadrukt het belang van aandacht voor seksuele diversiteit in de zorg en verzorgt de training Roze ouderen in de zorg. In de kennisbundel Intercultureel Vakmanschap In de Zorg komt aandacht voor seksuele diversiteit (verschijning zomer 2013), zie: Gemeenten Veranker het beleid voor deze groep in algemeen ouderenbeleid, veiligheidsbeleid, welzijnsbeleid, gezondheidszorg en/of sportbeleid. Het beleid valt onder de Wmo prestatievelden 1, 3 en 7. Kijk ook naar landelijk en provinciaal emancipatiebeleid. Communiceer over dat beleid. Overleg met belangenorganisaties voor LHBT-ouderen. Vraag LHBT-ouderen om deel te nemen aan platforms, raden en overleggen. Woningen voor LHBTouderen in Den Haag Woningcorporatie Staedion (www. staedion.nl) in Den Haag wil in 2013 een complex bouwen met sociale huurwoningen speciaal voor LHBT-ouderen, humanisten en andere homovriendelijken. Outforever in Amsterdam Outforever ( wil woonprojecten in Amsterdam realiseren voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen van 50-plus. Daarin staat een veilige en homovriendelijke leef- en zorgomgeving centraal. De Roze Loper De Roze Loper is een kwaliteitscertificaat voor (woon)zorginstellingen en thuiszorgorganisaties voor LHBT-vriendelijk beleid. Een organisatie krijgt de Roze Loper na het doorlopen van de Tolerantiescan waarbij gekeken wordt naar LHBT-vriendelijkheid van beleid, scholing, activiteitenaanbod en woonsfeer. Meer weten over de Roze Loper? Zie: Hoe tolerant is uw instelling? Met behulp van de Tolerantiescan kunnen zorginstellingen ook zelf nagaan in hoeverre hun aanbod aansluit op LHBT-ouderen, zie: tolerantiescan. Houd een behoeftepeiling gericht op lichamelijke gezondheid, psychisch welbevinden en eventuele woonwensen. Stem de peiling en de resultaten af met betrokken organisaties. Stimuleer LHBT-vriendelijke zorg- en hulpverlening. Vraag organisaties dit zichtbaar te maken, bijvoorbeeld via de Roze Loper. Stimuleer deskundigheidsbevordering, projecten en ontmoetingsplekken binnen acceptabele reistijd voor LHBT-ouderen. Stimuleer de bespreekbaarheid van het onderwerp (in samenwerking met LHBT-organisaties), ook binnen de eigen organisatie. Wees alert op het feit dat er sprake kan zijn van discriminatie op basis van seksuele diversiteit. Breng dit onder de aandacht bij (wijk) agenten, professionals en vrijwilligers in zorg en welzijn. Maak bekend waar ouderen met klachten over discriminatie terecht kunnen. Besteed aandacht aan deze groep op de gemeentelijke website en in andere uitingen van de gemeente, zoals de gemeentegids. Maak deze groep zichtbaar. Lees De roze gemeentegids (Schuyf en Van Hoof, 2011) met tips voor LHBTbeleid en raadpleeg lhbt-emancipatie voor voorbeelden van LHBT-beleid gemaakt door verschillende gemeenten. Zorg- en welzijnsorganisaties en -opleidingen Besteed in opleidingen meer aandacht aan seksuele diversiteit en LHBT-ouderen. Ga ervan uit dat er LHBT-ouderen onder uw cliënten zijn. Bedenk dat zij niet (durven) praten over hun gevoelens en relaties. LHBT-ouderen kunnen getrouwd zijn geweest met een partner van het andere geslacht, kinderen hebben. Zij kunnen te maken hebben (gehad) met onbegrip, discriminatie of verlies van sociale contacten in verband met hun seksuele voorkeur. Houd in gedachten dat roze ouderen het onderwerp zelf niet altijd bespreekbaar (willen) maken. Neem contact op met een (lokale of regionale) LHBT-organisatie. Ga samen na hoe jullie aandacht kunnen besteden aan LHBT-vriendelijke zorg. Denk na over vragen over relaties en seksuele oriëntatie in (intake) formulieren of -gesprekken. Vraag bijvoorbeeld Wie was uw partner? in plaats van Wie was uw man?. Of vul bepaalde vragen niet van tevoren in. Bespreek hoe iemand wil omgaan met eventuele persoonlijke informatie. Doe de Tolerantiescan om na te gaan in hoeverre uw aanbod aansluit op LHBT-ouderen. Kijk op nl en voor meer informatie en tools.

7 Maak het onderwerp intern bespreekbaar. Train medewerkers, stagiaires en vrijwilligers in de omgang met LHBT-ouderen en hun partners/mantelzorgers, eventueel samen met een LHBT-organisatie of het Consortium Roze 50+. Of kijk op de site van Vilans voor tips ( Laat via de website en folders van uw organisatie zien dat u rekening houdt met deze groep. Organiseer specifieke activiteiten of voorzieningen voor deze groep ouderen. Zorg voor buddy s of vorm homoheteroallianties met buurtbewoners. Ga na hoe u bestaande activiteiten/ voorzieningen meer kunt openstellen voor deze groep. Besteed aandacht aan het feit dat het taboe in sommige kringen groot kan zijn. Ook kunnen cliënten met dubbele discriminatie te maken hebben: LHBT-ouderen als speerpunt De gemeente Utrecht kent een Adviescommissie LHBT-emancipatie. In het actieplan Gewoon homo zijn in Utrecht (2008) was de zorg voor homoseksuele ouderen een speerpunt. Inmiddels biedt Stichting Stade in Utrecht op hun website een platform aan roze 50-plussers die hun vriendenkring willen uitbreiden, zie Op de pagina Homoseksualiteit en transgenders van de gemeente Amersfoort is het collegebesluit Sociale acceptatie en veiligheid LHBT te vinden. Daarin worden onder andere de ANBO roze groep in Amersfoort en de inzet op LHBT-vriendelijke ondersteuning voor ouderen genoemd. Zie: discriminatie op basis van seksuele voorkeur en van etnische afkomst, bijvoorbeeld. Bedenk dat mogelijk niet alle cliënten homo- en biseksualiteit of transgenders accepteren, maar straal als organisatie uit in alle gevallen nadrukkelijk tegen discriminatie te zijn. Wees ervan bewust dat sommige transgender ouderen bepaalde (hormoon)medicatie gebruiken. En dat transgenders mogelijk liever aangesproken worden met een ander voornaamwoord dan hun oorspronkelijke geboortegeslacht ( hij in plaats van zij of omgekeerd). LHBT-organisaties Geef voorlichting over LHBT-ouderen bij zorg-/welzijnsopleidingen en -organisaties. Formuleer met de gemeente lokale prioriteiten. Denk aan eventuele woonwensen of de bereikbaarheid van voorzieningen. Creëer een platform voor oudere LHBTers om te praten over hun behoeften. Open een lokale website waarop LHBTnieuws te raadplegen is, uitwisseling plaatsvindt en persoonlijke contacten gelegd kunnen worden. Vermeld activiteiten op Wees belangenbehartiger naar officiële instanties. Organiseer ontmoetingen en activiteiten voor deze groep of buddyprojecten. Zorg voor vertegenwoordiging binnen gemeentelijke adviescommissie, platforms en raden. Zie nl voor praktijkvoorbeelden.

8 Geraadpleegde literatuur Anbo Roze (2011). Hoe anders is anders? Utrecht: Anbo Roze. Gemeente Utrecht (2008). Gewoon homo zijn in Utrecht. Actieplan homo en lesbische emancipatie Utrecht: Gemeente Utrecht, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. Graaf, H. de., Poelman, J., Meijer, S., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25ste. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Delft: Eburon. Heijer, R. den (2009). De behoefte aan woonvoorzieningen voor homoseksuele ouderen (m/v) in Nederland. Amsterdam: EuMaG (European Masters Gerontology). Keuzenkamp, S., Kooiman, N., & Lisdonk, J. van (2012). Niet te ver uit de kast. Ervaringen van homo- en biseksuelen in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Kuyper, L. (2006). Seksualiteit en seksuele gezondheid bij homo- en biseksuelen. In: Bakker, F., & Vanwesenbeeck, I. (Eds.). Seksuele gezondheid in Nederland Delft: Eburon, pp Kuyper, L. (2012). Transgenders in Nederland: prevalentie en attitudes. Tijdschrift voor Seksuologie, 36(2), pp Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2012). Kerncijfers Onderwijs, cultuur en wetenschap. Den Haag: Ministerie van OCW. National Resource Center on LGBT Aging & Sage (2012). Inclusive services for LGBT Older Adults. A practical guide to creating welcoming agencies. New York: Sage/NRC on LGBT Aging. Renkens, J., Felten, H., & Schuyf, J. (2011). Handreiking homoemancipatie: Gezondheid. Utrecht: MOVISIE. Rothuizen, J. (2011). Beleidsmogelijkheden ten behoeve van roze 5 0-plussers. Aanvulling factsheet. Utrecht: MOVISIE. Schuyf, J. (2011). De roze oudere is een gewoon mens. Groenboek Roze Belweek Consortium Roze 50 Plus. Schuyf, J., & Stoop, R. (2007). Factsheet ouderen en homoseksualiteit. Beleidsmogelijkheden ten behoeve van oudere homoseksuelen. Utrecht: MOVISIE. Schuyf, J., & Van Hoof, J. (2011). De roze gemeentegids. Beleid voor lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders. Utrecht: MOVISIE. Organisaties en websites Met artikelen, activiteiten, films en een kennisbank. Met o.a. informatie over de Roze Loper en Tolerantiescan Met o.a. informatie over aandacht voor seksuele diversiteit in de zorg en de training Roze ouderen in de zorg. participatie/anbo-roze Met o.a. informatie over roze activiteiten binnen Osira Amstelring, woonzorgcentrum De Rietvinck in Amsterdam. Met o.a. informatie over Salon Humanitas en het Roze Café. RotterdamV is het Rotterdamse kenniscentrum voor homo-emancipatie. Auteur: Nicole Doornink Met dank aan/medewerking van: Judith Schuyf (MOVISIE), MOVISIE, kennis en aanpak van sociale vraagstukken, 2012 Juul van Hoof (MOVISIE), Anton Koolwijk (Osira Amstelring), Herman Boers (Vilans), Manon Linschoten (COC Nederland), Vanessa de Rochemont (MOVISIE). Deze publicatie is mogelijk gemaakt door financiering van het ministerie van OCW. Eindredactie: Mariëtte Hermans Fotografie: Pixelpolder - Sjaan van der Jagt (p. 1 en 3); Postbus * 3501 DC Utrecht * T Daan Stringer (p. 7); Consortium Roze 50+ Nederland - Luuk Wagter (p. 5). De afgebeelde personen hebben geen F * * info@movisie.nl directe relatie met het onderwerp. Vormgeving: Ontwerpbureau Suggestie & illusie Drukwerk: Drukkerij Libertas Downloaden:

Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn?

Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn? Juul van Hoof Senior adviseur participatie en inclusie MOVISIE Symposium Roze Ouderenzorg Utrecht, 27 juni 2013 Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn? 7/17/2013 Inhoud 1. Wat betekent LHBT? 2. Ontdekking

Nadere informatie

Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen.

Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen. Rotterdam, 4 maart 2014. Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen. Aan de Gemeenteraad. Op 26 februari 2014 stelde

Nadere informatie

Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem

Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem 2015 2017 1. Inleiding Het Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem 2015-2017 is een uitwerking van het Haarlems diversiteitbeleid. We hebben dit beleid verwoord in

Nadere informatie

Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis

Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Eenzaamheid en isolement komen veel voor onder roze ouderen in Nederland. Achtergrondkennis, een breed gedragen aanpak en bewustwording

Nadere informatie

Seksuele diversiteit in de zorg Onzichtbare Ouderen Merel Verburgt

Seksuele diversiteit in de zorg Onzichtbare Ouderen Merel Verburgt Seksuele diversiteit in de zorg Onzichtbare Ouderen Merel Verburgt p. 2 Nationaal Ouderenfonds Nationaal Ouderenfonds richt zich op het welzijn van kwetsbare ouderen. Missie: Het helpen van ouderen in

Nadere informatie

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Het Groninger Stadspanel over LGBT Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering

Nadere informatie

Onzichtbare Ouderen. "Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv"

Onzichtbare Ouderen. Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv Onzichtbare Ouderen "Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv" 2 Het Nationaal Ouderenfonds Wie zijn onzichtbare ouderen? Het Nationaal Ouderenfonds en Het Blauwe Fonds inventariseren sinds 2012 of woonzorginstellingen

Nadere informatie

Welkom. Met het invullen en terugsturen van deze vragenlijst geeft u ons toestemming uw data te gebruiken.

Welkom. Met het invullen en terugsturen van deze vragenlijst geeft u ons toestemming uw data te gebruiken. Welkom Geachte deelnemer, Hartelijk dank voor uw interesse in dit onderzoek! In samenwerking met COSBO (belangenorganisatie ouderen in Utrecht) en de adviescommissie LHBT-beleid gemeente Utrecht wordt

Nadere informatie

HOMOSEKSUELE, LESBISCHE, BISEKSUELE. Ouderenzorg door een roze bril. Homovriendelijkheid in het verzorgingshuis

HOMOSEKSUELE, LESBISCHE, BISEKSUELE. Ouderenzorg door een roze bril. Homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Ouderenzorg door een roze bril Homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Eenzaamheid en isolement komen veel voor onder roze ouderen in Nederland. Achtergrondkennis, een breed gedragen aanpak en bewustwording

Nadere informatie

Amstelveen. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Amstelveen. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Amstelveen PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

De stem van oudere LHBT s binnen de gemeente

De stem van oudere LHBT s binnen de gemeente Handreiking LHBT-emancipatie De stem van oudere LHBT s binnen de gemeente Deze handreiking is voor Wmo-raden, lokale cliëntenraden, organisaties van roze ouderen en gemeenten. Het doel: inspiratie bieden

Nadere informatie

Factsheet Homofobie. Homofobie geeft een druk op jongens en mannen en vertelt ze hoe ze zich wel en niet moeten gedragen

Factsheet Homofobie. Homofobie geeft een druk op jongens en mannen en vertelt ze hoe ze zich wel en niet moeten gedragen Factsheet Homofobie De laatste jaren is de aandacht voor de acceptatie van seksuele diversiteit enorm toegenomen. Toch is homofobie, en de bijbehorende gendernormativiteit, nog altijd wijdverbreid. Homofobie

Nadere informatie

ROZE STEMBUSAKKOORD 2014 Amsterdam

ROZE STEMBUSAKKOORD 2014 Amsterdam ROZE STEMBUSAKKOORD 2014 Amsterdam Sinds decennia is de stad Amsterdam één van de onbetwiste koplopers als het gaat om acceptatie en tolerantie van lesbiennes, homo s en biseksuelen en transgenders. Deze

Nadere informatie

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen FACTSHEET Thema: Veiligheid, Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen Publicatiedatum: oktober 2010 Bron: Bureau O+S Toelichting Ingevoegd rapport geeft goed weer hoe Amsterdammers

Nadere informatie

Seksuele gezondheid van holebi s

Seksuele gezondheid van holebi s Factsheet 2007-1 Seksuele gezondheid van holebi s Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in Nederland

Nadere informatie

Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap

Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap Inleiding Op 16 april 2015 heeft de gemeenteraad van Heerhugowaard de volgende motie aangenomen. Motie 1 Meer tolerantie voor de LHBT-gemeenschap (lesbienne,

Nadere informatie

Heemskerk. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Heemskerk. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Heemskerk PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Haarlem. PvdA GEMEENTE: PARTIJ:

Haarlem. PvdA GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Haarlem PARTIJ: PvdA AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Nu ook op mobiel of tablet! quez.movisie.nl. QueZ. Vragen naar zelfregie

Nu ook op mobiel of tablet! quez.movisie.nl. QueZ. Vragen naar zelfregie Nu ook op mobiel of tablet! quez.movisie.nl QueZ Vragen naar zelfregie Colofon Auteurs: Cora Brink, Anouk Poll en Petra van Leeuwen Met dank aan: Oda Berkhout (Beweging 3.0), Ieke Bron en Tineke van Dijk

Nadere informatie

FACTSHEET. Beleidsmogelijkheden. ten behoeve van oudere homoseksuelen. Ouderen en homoseksualiteit. MOVISIE LESBISCH EN HOMO-BELEID www.movisie.

FACTSHEET. Beleidsmogelijkheden. ten behoeve van oudere homoseksuelen. Ouderen en homoseksualiteit. MOVISIE LESBISCH EN HOMO-BELEID www.movisie. FACTSHEET MOVISIE LESBISCH EN HOMO-BELEID www.movisie.nl Ouderen en homoseksualiteit Beleidsmogelijkheden ten behoeve van oudere homoseksuelen Tijdens een recente Roze Belweek belden veel homo-ouderen

Nadere informatie

Rotterdam VVD GEMEENTE: PARTIJ:

Rotterdam VVD GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Rotterdam PARTIJ: VVD AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

utrecht CDA GEMEENTE: PARTIJ:

utrecht CDA GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: utrecht PARTIJ: CDA AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Breda VVD GEMEENTE: PARTIJ:

Breda VVD GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Breda PARTIJ: VVD AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Roze ouderen in de zorg

Roze ouderen in de zorg 1. Roze ouderen in de zorg 1.1 Inleiding Nederland krijgt een steeds grotere groep ouderen. Onder deze ouderen zijn ook roze ouderen: lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (LHBT) ouderen.

Nadere informatie

Rotterdam. Leefbaar Rotterdam GEMEENTE: PARTIJ:

Rotterdam. Leefbaar Rotterdam GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Rotterdam PARTIJ: Leefbaar Rotterdam AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en

Nadere informatie

Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen

Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen COSBO-Stad-Utrecht Het onderzoek Focus op mogelijke verbeteringen met betrekking

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het

Nadere informatie

HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG

HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG RotterdamV, 2012 'Roze Rimpels: homoseksualiteit in de ouderenzorg' 'Roze' ouderen zijn in veel opzichten hetzelfde als heteroseksuele ouderen, maar hebben vaak een ander

Nadere informatie

Zaanstad VVD GEMEENTE: PARTIJ:

Zaanstad VVD GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Zaanstad PARTIJ: VVD AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland?

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? 16 mei 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 13 tot 15 mei 2013, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 649 homo, lesbisch of bi. De uitslag

Nadere informatie

Ede. GroenLinks/Progressief Ede GEMEENTE: PARTIJ:

Ede. GroenLinks/Progressief Ede GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Ede PARTIJ: GroenLinks/Progressief Ede AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s

Nadere informatie

KIJK DOOR EEN ROZE BRIL

KIJK DOOR EEN ROZE BRIL LESBISCHE VROUWEN, HOMOMANNEN, BISEKSUELEN EN TRANSGENDERS IN EEN KWETSBARE POSITIE KIJK DOOR EEN ROZE BRIL Uitgesloten, afgewezen, gepest, uitgescholden of soms zelf in elkaar geslagen worden omdat je

Nadere informatie

Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw

Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw Dit document beschrijft kort de bevindingen uit het onderzoek over biseksualiteit van het AmsterdamPinkPanel.

Nadere informatie

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksualiteit is in de Nederlandse samenleving steeds minder een probleem. Sinds de jaren 70 is er veel gewonnen op het terrein van gelijkberechtiging. Veel

Nadere informatie

Beleidsmatrix lokaal LHBT-emancipatiebeleid 2015 t/m 2017

Beleidsmatrix lokaal LHBT-emancipatiebeleid 2015 t/m 2017 Beleidsmatrix lokaal LHBT-emancipatiebeleid 2015 t/m 2017 Gemeente: Breda Verantwoordelijk wethouder: Miriam Haagh Gemeentelijke contactpersoon: Gerard van Gestel Bestuurlijke portefeuille: Zorg, Wijkontwikkeling,

Nadere informatie

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie

Nadere informatie

Pink Panel Utrecht 2012 Dienstverlening. Ik woon of werk in Utrecht 1. Ja 2. Nee

Pink Panel Utrecht 2012 Dienstverlening. Ik woon of werk in Utrecht 1. Ja 2. Nee Pink Panel Utrecht 2012 Dienstverlening Ik woon of werk in Utrecht 1. Ja 2. Nee Mijn leeftijd is: 1. Jonger dan 18 jaar 2. 18 tot en met 30 jaar 3. 31 tot en met 45 jaar 4. 46 tot en met 60 jaar 5. Ouder

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

Nijmegen GEMEENTE: PARTIJ: Creatieve Partij Nijmegen 2.0

Nijmegen GEMEENTE: PARTIJ: Creatieve Partij Nijmegen 2.0 GEMEENTE: Nijmegen PARTIJ: Creatieve Partij Nijmegen 2.0 AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo

Nadere informatie

Deel A: Filtervragen. Hoe oud bent u? jaar. als u 65 jaar of ouder bent, kunt u verder met vraag 2

Deel A: Filtervragen. Hoe oud bent u? jaar. als u 65 jaar of ouder bent, kunt u verder met vraag 2 Deel A: Filtervragen Deze vragenlijst is bedoeld voor roze 65+ volwassenen die regelmatig zorg nodig hebben. Met behulp van de vragen uit dit deel wordt allereerst vastgesteld of de vragenlijst van toepassing

Nadere informatie

Leiden. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Leiden. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Leiden PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Schouwen-Duiveland. Leefbaar Schouwen-Duiveland GEMEENTE: PARTIJ:

Schouwen-Duiveland. Leefbaar Schouwen-Duiveland GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: SchouwenDuiveland PARTIJ: Leefbaar SchouwenDuiveland AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes,

Nadere informatie

* Geef per zorginstelling aan in hoeverre u het eens bent met de volgende stelling: Er is voldoende kennis met betrekking tot de hlbt-groep.

* Geef per zorginstelling aan in hoeverre u het eens bent met de volgende stelling: Er is voldoende kennis met betrekking tot de hlbt-groep. PINK PANEL - DIENSTVERLENING Algemeen * Woonplaats: * Geboortejaar: * Onder welke groep schaart u zich? 0 Man 0 Vrouw 0 Transgender. (bijv. queer, travestiet etc.) Zorg De volgende vragen hebben betrekking

Nadere informatie

Dordrecht. Beter Voor Dordt GEMEENTE: PARTIJ:

Dordrecht. Beter Voor Dordt GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Dordrecht PARTIJ: Beter Voor Dordt AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Deventer. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Deventer. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Deventer PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Project Roze Kracht Eindrapportage

Project Roze Kracht Eindrapportage Project Roze Kracht Eindrapportage Uitgevoerd door: Schorer, 30 augustus 2010 1. Inleiding Schorer heeft in 2008 en 2009 in twee tranches subsidie toegekend gekregen van de gemeente Amsterdam voor de uitvoering

Nadere informatie

Enschede. PvdA GEMEENTE: PARTIJ:

Enschede. PvdA GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Enschede PARTIJ: PvdA AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Thema s voor diversiteitsbeleid. In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen

Thema s voor diversiteitsbeleid. In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen Thema s voor diversiteitsbeleid In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE verzamelt, ontwikkelt en verspreidt kennis en adviseert

Nadere informatie

Mantelzorg bij kleinschalig wonen. Handreiking bij film

Mantelzorg bij kleinschalig wonen. Handreiking bij film Mantelzorg bij kleinschalig wonen Handreiking bij film Colofon Datum: september 2012 Auteurs: Ilse de Bruijn (MOVISIE) en Nienke Blijham (Vilans) Met medewerking van: De Rinnebeek (locatie van zorgorganisatie

Nadere informatie

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant KaartjesspeL voorkant Kaartjesspel achterkant Wat betekent LHBT? Ben je in de war als je bi bent? Hoe word je homo? Wat is coming out? Op welke leeftijd ontdek je dat je homo of lesbisch bent? Op welke

Nadere informatie

PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier is ingevuld):

PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier is ingevuld): GAYVOTE FORMULIER Ten behoeve van de website www.gayvote.nl. GEMEENTE (Naam van gemeente of deelraad): Westervoort PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier

Nadere informatie

Voorlichting 'Gaia, een moeder' van AanZ Gay straight alliances Biculturele jongeren Ouderen Ontmoeting

Voorlichting 'Gaia, een moeder' van AanZ Gay straight alliances Biculturele jongeren Ouderen Ontmoeting Actieplan om de zichtbaarheid, veiligheid en acceptatie te vergroten van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders in Utrecht van 2015 tot 2018. a Inleiding Gelukkig zijn steeds meer Nederlanders

Nadere informatie

Kocet, M. (redactie) (2014). Counseling gay men, adolescents, and boys. New York: Routledge, 199 pag., 46,94.

Kocet, M. (redactie) (2014). Counseling gay men, adolescents, and boys. New York: Routledge, 199 pag., 46,94. Kocet, M. (redactie) (2014). Counseling gay men, adolescents, and boys. New York: Routledge, 199 pag., 46,94. De Amerikaanse uitgeverij Routledge is gespecialiseerd in boeken over counseling en therapie.

Nadere informatie

PLATFORM VRIJE POLITIEK

PLATFORM VRIJE POLITIEK Roze kandidaten lijst COC Eindhoven en regio Ten behoeve van de website www.coceindhoven.nl. SVP retourneren naar COC Eindhoven en regio via jeroen@coceindhoven.nl PLATFORM VRIJE POLITIEK, wij zijn geen

Nadere informatie

Slotconferentie Lokaal LHBT-beleid: Een veilig sportklimaat voor LHBTers in gemeenten!

Slotconferentie Lokaal LHBT-beleid: Een veilig sportklimaat voor LHBTers in gemeenten! Slotconferentie Lokaal LHBT-beleid: Een veilig sportklimaat voor LHBTers in gemeenten! 12 december 2014 Utrecht Hey, raak die bal nou eens een keer goed! Je bent toch geen homo! Wie hoort het niet langs

Nadere informatie

Verworvenheden op dit terrein mogen niet worden uitgehold en niet-aflatende aandacht is nodig voor

Verworvenheden op dit terrein mogen niet worden uitgehold en niet-aflatende aandacht is nodig voor GEMEENTE: Geldrop-Mierlo PARTIJ: VVD AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Westland. Progressief Westland GEMEENTE: PARTIJ:

Westland. Progressief Westland GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Westland PARTIJ: Progressief Westland AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en

Nadere informatie

Zijn roze gezinnen welkom op uw school?

Zijn roze gezinnen welkom op uw school? Zijn roze gezinnen welkom op uw school? Met succes werken aan een diverse school! Tips voor basisscholen die open willen staan voor lesbische, homoseksuele, biseksuele en transseksuele ouders en hun kinderen

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Eindhoven. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Eindhoven. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Eindhoven PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Werkplan 2015 COC Rotterdam pagina 1

Werkplan 2015 COC Rotterdam pagina 1 Werkplan 2015 COC Rotterdam pagina 1 Werkplan 2015 COC Rotterdam Introductie COC Rotterdam vervult als belangenbehartiger voor de LHBT-gemeenschap al 67 jaar een belangrijke maatschappelijke rol in Rotterdam

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Westland D66 GEMEENTE: PARTIJ:

Westland D66 GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Westland PARTIJ: D66 AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Breda. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Breda. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Breda PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Amsterdam D66 GEMEENTE: PARTIJ:

Amsterdam D66 GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Amsterdam PARTIJ: D66 AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

De toets van seksuele diversiteit

De toets van seksuele diversiteit De toets van seksuele diversiteit De omgang met seksuele diversiteit als toetssteen voor inclusief schoolbeleid Peter Dankmeijer p.dankmeijer@edudivers.nl Workshop voor het Schoolpsychologencongres, 10

Nadere informatie

Activiteitenplan voor meer tolerantie en aandacht voor diversiteit in HWW Zorg Verpleeghuis De Eshoeve

Activiteitenplan voor meer tolerantie en aandacht voor diversiteit in HWW Zorg Verpleeghuis De Eshoeve Aanleiding: van HWW Zorg wil de sociale acceptatie en veiligheid binnen de woonvoorzieningen verbeteren en handhaven voor iedereen, met name voor lesbische, homo-, biseksuele en transgender ( LHBT) bewoners,

Nadere informatie

Voorbij de M/V binariteit

Voorbij de M/V binariteit Handreiking Seksuele Diversiteit Bij seksuele diversiteit in relatie tot mannenemancipatie gaat het om mannen die zich inzetten voor gelijke rechten, vrijheid en veiligheid voor LHBT 1 personen, en daarnaast

Nadere informatie

Holebi. Niets verkeerds mee!

Holebi. Niets verkeerds mee! Holebi Niets verkeerds mee! Alles over holebi Holebifoon tel. 0800 99 533 www.holebifoon.be Çavaria tel. 09 223 69 29 www.cavaria.be Wel Jong Niet Hetero www.weljongniethetero.be Merhaba www.merhaba.be

Nadere informatie

LP Libertarische Partij Almelo

LP Libertarische Partij Almelo GEMEENTE: Almelo PARTIJ: LP Libertarische Partij Almelo AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s,

Nadere informatie

Amsterdam. Red Amsterdam GEMEENTE: PARTIJ:

Amsterdam. Red Amsterdam GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Amsterdam PARTIJ: Red Amsterdam AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Venlo GEMEENTE: PARTIJ:

Venlo GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Venlo PARTIJ: SP AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Rotterdam. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ:

Rotterdam. GroenLinks GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Rotterdam PARTIJ: GroenLinks AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Sociale acceptatie van homoseksualiteit in Zuid-Holland West

Sociale acceptatie van homoseksualiteit in Zuid-Holland West Sociale acceptatie van homoseksualiteit in Zuid-Holland West Gezondheidsonderzoek 2012 GGD Zuid-Holland West Juni 2013 Inleiding Deze factsheet beschrijft de sociale acceptatie van homoseksualiteit in

Nadere informatie

Fries burgerpanel Fryslân inzicht

Fries burgerpanel Fryslân inzicht Fries burgerpanel Fryslân inzicht Wij gaan er van uit dat we zo lang mogelijk in onze eigen woonomgeving kunnen blijven. Wij gaan er van uit dat we zo lang mogelijk in onze eigen woonomgeving kunnen blijven.

Nadere informatie

Peer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat

Peer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat 3. Derde bijeenkomst over gender stereotype verwachtingen Gender stereotype verwachtingen zijn een belangrijke determinant voor een homonegatieve houding. KERNBOODSCHAP van deze les: je hoeft niet je houding

Nadere informatie

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer Holebi s & transgenders als collega s DIENST DIVERSITEITSBELEID Resultaten online enquête Om de situaties van homo s, lesbiennes, biseksuelen (holebi

Nadere informatie

SEKSUELE DIVERSITEIT IN HET BEROEPSONDERWIJS. Een veilig schoolklimaat voor LHBT mbo-studenten

SEKSUELE DIVERSITEIT IN HET BEROEPSONDERWIJS. Een veilig schoolklimaat voor LHBT mbo-studenten SEKSUELE DIVERSITEIT IN HET BEROEPSONDERWIJS Een veilig schoolklimaat voor LHBT mbo-studenten Auteurs Laura Baams, Rijksuniversiteit Groningen Update augustus 2018 door Sandra Wagemakers, ecbo april 2016

Nadere informatie

Handreiking Seksualiteit

Handreiking Seksualiteit Handreiking Seksualiteit Mannelijke seksualiteit speelt een centrale rol in belangrijke maatschappelijke vraagstukken rondom seksualisering, pornoficatie, en grensoverschrijdend gedrag. Emancipatiebeleid

Nadere informatie

Tilburg. Voor Tilburg GEMEENTE: PARTIJ:

Tilburg. Voor Tilburg GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Tilburg PARTIJ: Voor Tilburg AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch

Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 We willen dat mensen op een prettige manier met elkaar omgaan in de gemeente s-hertogenbosch, ongeacht eventuele cultuurverschillen,

Nadere informatie

Onderzoek verplichte homolessen

Onderzoek verplichte homolessen Onderzoek verplichte homolessen 08 december 2011 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van van 28 november tot 7 december 2011, deden 2.075 jongeren mee. Hiervan zitten er 578 op de middelbare

Nadere informatie

Wat werkt wel. groepen in gesprek over homoseksualiteit. Wat werkt niet?

Wat werkt wel. groepen in gesprek over homoseksualiteit. Wat werkt niet? Wat werkt wel groepen in gesprek over homoseksualiteit Wat werkt niet? Methodiek voor het gesprek Rotterdam Verkeert adviseert organisaties en steden die de acceptatie van homoseksualiteit willen bevorderen

Nadere informatie

Belangenbehartiging, ontmoeting, hulp, advies en voorlichting voor LHBTI s in Midden Gelderland.

Belangenbehartiging, ontmoeting, hulp, advies en voorlichting voor LHBTI s in Midden Gelderland. Informatiepakket: Voorlichting seksuele diversiteit voor middelbare scholen Lid van federatie COC Nederland St. Catharinaplaats 10 6811 BS Arnhem Postbus 359 6800 AJ Arnhem Telefoon: 026 442 31 61 E mail:

Nadere informatie

Haarlemmermeer HAP GEMEENTE: PARTIJ:

Haarlemmermeer HAP GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Haarlemmermeer PARTIJ: HAP AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders

Nadere informatie

Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid. Module 1 What s Love

Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid. Module 1 What s Love Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid Module 1 What s Love 3.1 Seksualiteit en mijn brein Schrijf op: Genesis 1: 21-24. LES 3 Schrijf in eigen woorden op waarom de werking van plakband lijkt op seksualiteit:

Nadere informatie

Seksuele gezondheid in Nederland 2017

Seksuele gezondheid in Nederland 2017 Seksuele gezondheid in Nederland 2017 Samenvatting Seksuele gezondheid in Nederland 2017 is een grootschalig representatief onderzoek naar de seksuele gezondheid van volwassenen van 18 tot 80 jaar in Nederland.

Nadere informatie

Danny s Parade. Bronnenblad. Inhoud. Regie: Anneke de Lind van Wijngaarden Jaar: 2007 Duur: 15 minuten Website: www.allesovergay.

Danny s Parade. Bronnenblad. Inhoud. Regie: Anneke de Lind van Wijngaarden Jaar: 2007 Duur: 15 minuten Website: www.allesovergay. Danny s Parade Bronnenblad Regie: Anneke de Lind van Wijngaarden Jaar: 2007 Duur: 15 minuten Website: www.allesovergay.nl Inhoud - Wat is homoseksualiteit? blz. 3 - Wanneer is iemand homo of lesbisch?

Nadere informatie

Discriminatie? Niet in onze school!

Discriminatie? Niet in onze school! Discriminatie? Niet in onze school! voorlichting, training, lesmateriaal en advies voortgezet onderwijs Hé homo, doe s normaal! Uitsluiten, uitschelden en pesten horen niet bij een school waar leerlingen

Nadere informatie

Voor meer informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met Lisette van Vliet:

Voor meer informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met Lisette van Vliet: Onderzoek Gay Pride 31 juli 2015 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 23 tot en met 30 juli 2015, deden 1.275 jongeren mee. Van alle deelnemers zijn 696 scholier. In het onderzoek

Nadere informatie

Utrecht VVD GEMEENTE: PARTIJ:

Utrecht VVD GEMEENTE: PARTIJ: GEMEENTE: Utrecht PARTIJ: VVD AFGELOPEN PERIODE Wat heeft uw partij de afgelopen periode in de gemeenteraad en/of het college van B&W gedaan en bereikt voor lesbiennes, homo s, bi s en transgenders (hierna

Nadere informatie

Het voorstel betreft de beleidsvoorbereiding van Regenboogstad 2015-2017, welke past binnen de vastgestelde programmabegroting.

Het voorstel betreft de beleidsvoorbereiding van Regenboogstad 2015-2017, welke past binnen de vastgestelde programmabegroting. B&W-voorstel Onderwerp: Uitvoeringsprogramma Regenboogstad 2015-2017 1) Status Het voorstel betreft de beleidsvoorbereiding van Regenboogstad 2015-2017, welke past binnen de vastgestelde programmabegroting.

Nadere informatie

DRONTEN GEEFT HOMO S DE RUIMTE

DRONTEN GEEFT HOMO S DE RUIMTE STEL JE VOOR... DRONTEN GEEFT HOMO S DE RUIMTE Initiatiefvoorstel LHBT-emancipatie WWW.GROENLINKSDRONTEN.NL Toelichting, cijfers en feiten Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat

Nadere informatie

Kennis reeks. Roze ouderen. Over een homovriendelijk beleid

Kennis reeks. Roze ouderen. Over een homovriendelijk beleid Kennis reeks Roze ouderen Over een homovriendelijk beleid 1 AxionContinu heeft veel kennis en ervaring in huis op het gebied van zorg en begeleiding aan ouderen, die wij als expertisecentrum graag delen.

Nadere informatie

Gratis LHBT-beleid HANDREIKING LHBT-EMANCIPATIE

Gratis LHBT-beleid HANDREIKING LHBT-EMANCIPATIE HANDREIKING LHBT-EMANCIPATIE Gratis LHBT-beleid Gemeenten hebben een belangrijke rol in het bevorderen van de sociale acceptatie van lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders (LHBT). Zij

Nadere informatie

INLEIDING P.4 5. AANBEVELINGEN P.10 8. PUBLICITEIT P.32

INLEIDING P.4 5. AANBEVELINGEN P.10 8. PUBLICITEIT P.32 1. INHOUDSOPGAVE 1. INHOUDSOPGAVE P.2 2. INLEIDING P.4 3. BELANGRIJKSTE SIGNALEN P.6 4. BELANGRIJKSTE CONCLUSIES P.8 5. AANBEVELINGEN P.10 6. OPZET ROZE BELWEEK P.14 7. DE UITKOMSTEN IN DETAIL P.16 8.

Nadere informatie

Intimiteit en seksualiteit. Het blijft iets moois. Samen voor persoonlijke zorg

Intimiteit en seksualiteit. Het blijft iets moois. Samen voor persoonlijke zorg Intimiteit en seksualiteit Het blijft iets moois Samen voor persoonlijke zorg Intimiteit en seksualiteit Basisbehoefte van ieder mens Intimiteit en seksualiteit zijn basisbehoeften van ieder mens. In iedere

Nadere informatie

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel Resultaten LHBT-Veiligheidsmonitor 2015: Kwart maakte afgelopen jaar een onveilige situatie mee; veiligheidsgevoel onder transgenders blijft iets achter. De resultaten van het jaarlijkse buurtveiligheidsonderzoek

Nadere informatie

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Bijeenkomst bevordering seksuele gezondheid Noord Nederland en de rol van de zelforganisaties Drachten 15-3-2010 Bram Tuk Pharos, kennis en adviescentrum

Nadere informatie