Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van sociaal onhandig tot autisme

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van sociaal onhandig tot autisme"

Transcriptie

1 Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van sociaal onhandig tot autisme

2 In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen, jongeren en ouders in. Maar welke programma s, behandelingen en trainingen zijn er beschikbaar? Hoe staat het met de kwaliteit en de effectiviteit daarvan? En voor welke doelgroepen zijn de interventies geschikt? Met een serie brochures biedt het Nederlands Jeugd instituut handreikingen aan gemeenten die een samen hangend en dekkend preventie- en zorgarrangement willen samenstellen. Elke brochure biedt een overzicht van erkende interventies op een bepaald gebied van opgroeien en opvoeden. In deze brochure gaat het om kinderen en jongeren met problemen in de sociale omgang. Wanneer spreek je van problemen in de sociale omgang en wanneer van autisme, en welke interventies kunnen ervoor worden ingezet?

3 Kinderen en jongeren met problemen in de sociale omgang Tijdens het opgroeien ontwikkelen jeugdigen sociaal vaardig gedrag en leren zij relaties aangaan en onderhouden. Die ontwikkeling verloopt niet bij iedereen even soepel. Er kunnen socialevaardigheidsproblemen ontstaan, zoals te weinig voor zichzelf opkomen, zich te veel aanpassen aan anderen of juist te weinig rekening houden met de omgeving. Door dergelijke problemen loopt de jeugdige het risico afgewezen te worden door anderen. Sociaal onvaardig gedrag kan verschillende oorzaken hebben. Zo kan een jeugdige introvert zijn, een eigenschap die wordt gekenmerkt door passief, teruggetrokken en gesloten gedrag. Soms beschikt de jeugdige ook over te weinig sociaal inzicht, waardoor hij of zij niet goed kan inschatten wat de betekenis is van het gedrag van anderen en wat het eigen gedrag voor anderen betekent. De problemen in de sociale omgang kunnen zo groot zijn dat de jeugdige zich niet goed kan redden in het dagelijks leven. Dit kan betekenen dat hij of zij risico s niet goed kan inschatten, niet goed kan omgaan met bedreigende situaties en niet goed weerstand kan bieden tegen druk uit de omgeving. Wanneer de problemen in de omgang met anderen zeer ernstig zijn, spreken we van een stoornis. De DSM-5 herbergt een aantal stoornissen waarbij problemen in de sociale omgang op de voorgrond staan: de sociale (pragmatische) communicatiestoornis, de ongespecificeerde communicatiestoornis en de autisme spectrumstoornis (ASS). Mensen met een communicatiestoornis hebben moeite met het sociale gebruik van verbale en non-verbale communicatie. Bij de autismespectrumstoornis vertonen zij daarnaast ook een beperkt, zich herhalend repertoire van spel en gedrag. Kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum hebben vaak problemen met sociale relaties, hun taal- en spraakontwikkeling, interesses, het omgaan met veranderingen, hun motoriek, hun cognitieve ontwikkeling, het onderscheid tussen fantasie en realiteit en hun zelfbeeld. Hoewel de symptomen al vanaf jonge leeftijd aanwezig zijn, worden ze vaak pas als zodanig herkend wanneer ze tot probleemgedrag leiden, bijvoorbeeld wanneer een kind voor het eerst naar school gaat. Wanneer het kind intelligent is of opgroeit in een gestructureerd gezin, kan dat als beschermende factor werken, waardoor er minder ernstig of zelfs geen probleemgedrag ontstaat. Er is in Nederland geen onderzoek gedaan naar het aantal diagnoses autismespectrumstoornis. In buitenlands onderzoek wordt dit aantal geschat op ongeveer 1 procent. In een Nederlandse enquête geeft 3 procent van de ouders van een kind van 4 tot 12 jaar aan dat hij of zij een autismespectrumstoornis heeft. Bij jongens komt het twee keer zo vaak voor als bij meisjes. En 1,8 procent van de 4- tot 12-jarigen in Nederland wordt daadwerkelijk behandeld voor een autismespectrumstoornis; jongens viermaal zo vaak als meisjes. Tussen de 40 en 60 procent van de personen met een autismespectrumstoornis heeft een verstandelijke beperking. Voorbeelden van normaal gedrag, problemen en stoornissen in de sociale omgang Normaal gedrag Problemen Stoornissen Angst voor vreemden (tot ca. 4 jaar) Overmatige angst (vanaf ca. 4 jaar) Sociale communicatiestoornis Koppigheid, driftbuien (tot ca. 4 jaar) Sociale vaardigheidsproblemen Ongespecificeerde communicatiestoornis Ritualistisch gedrag (ca jaar) Onvoldoende sociale redzaamheid Autismespectrumstoornis Van sociaal onhandig tot autisme 3

4 Effectieve interventies van licht naar zwaar In onderstaand overzicht staan ondersteuningsprogramma s die gericht zijn op problemen die voortkomen uit problemen in de sociale communicatie. Ook bijvoorbeeld gedragsstoornissen en aandachtstekortstoornissen kunnen ernstige beperkingen in het sociale functioneren tot gevolg hebben, deze vragen echter een andere aanpak (zie hiervoor de brochures Van onrustig gedrag tot ADHD en Van dwars gedrag tot gedragsstoornis). In het hierna volgende overzicht zijn diverse interventies beschreven, van licht naar zwaar. Al deze interventies zijn gericht op het verbeteren van de sociale communicatie en interactie. Preventie van en lichte hulp bij problemen in de sociale omgang Preventieve begeleiding of behandeling is geschikt voor situaties waarin er nog (bijna) geen problemen zijn, maar wel risico s daarop. Soms is er lichte hulp nodig, wanneer er al wel problemen zijn maar deze nog hanteerbaar zijn. Voor het verminderen van problemen in de sociale omgang zijn er diverse programma s beschikbaar. Voor het verbeteren van sociale vaardigheden of sociale redzaamheid zijn er verschillende trainingen, veelal in groepsverband, ontwikkeld. BAL is een groepsinterventie voor jongeren van 12 tot 18 jaar met uiteenlopende problemen in psychosociaal functioneren en sociale vaardigheden. Doel van BAL is via ervaringsgerichte sport- en speloefeningen het zelfbeeld, zelfvertrouwen en sociale competenties van de deelnemers te verbeteren. In tien wekelijkse bijeenkomsten van drie tot vier uur begeleiden twee trainers zes jongeren in hun buurt of leefomgeving bij het aangaan van uitdagingen. Competentietraining is een groepstraining voor jongens en meisjes in de leeftijden van 6 tot 12 jaar met socialevaardigheidsproblemen. Het doel van de training is dat kinderen sociaal vaardiger worden, hun identiteit en zelfvertrouwen versterken en hun impulscontrole en zelfredzaamheid vergroten. De training omvat zes bijeenkomsten met een duur van 1,5 uur, een ouderbijeenkomst en een terugkombijeenkomst. Kanjertraining is bedoeld voor kinderen en jongeren van 4 tot 16 jaar die problemen hebben in de omgang met anderen en voor hun klasgenoten en/of ouders. Het doel is sociaal vaardig gedrag te stimuleren, en sociale problemen zoals pesten, conflicten, uitsluiting en sociaal teruggetrokken gedrag te voorkomen of verminderen. 4 Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement

5 De training wordt schoolbreed ingezet in het onderwijs met wekelijkse klassikale lessen, en wordt aan kinderen met hun ouders in groepen gegeven op psychologische praktijken. Het Marietje Kessels Project is een seksespecifiek programma gericht op het vergroten van de fysieke en mentale weerbaarheid van leerlingen in groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Opgeleide preventiewerkers geven twaalf lessen aan de leerlingen, onder schooltijd, in aanwezigheid van de leerkracht. verminderen. De training kan als groepstraining worden gegeven, maar er is ook een individuele variant. Het Programma Alternatieve Denkstrategieën is een interventie om de sociaal-emotionele ontwikkeling te stimuleren van kinderen van 4 tot 12 jaar in het regulier en speciaal basisonderwijs en scholen voor speciaal onderwijs binnen een regionaal expertisecentrum (REC). Move2Learn is een training van zestien bijeenkomsten voor jongeren van 12 tot 18 jaar met een tekort aan sociale en cognitieve vaardigheden die mild internaliserend of externaliserend probleemgedrag vertonen. Het heeft als doel om de sociale en probleemoplossende vaardigheden van jongeren te vergroten en daarmee de problemen te Preventie van en lichte hulp bij problemen in de sociale omgang Interventie Classificatie Doelgroep BAL 1 Jongeren (12-18 jaar), ouders Competentietraining 1 Kinderen (6-12 jaar), ouders Kanjertraining 3 Jeugdigen (4-16 jaar), ouders, leerkrachten Marietje Kessels Project 1 Kinderen (10-13 jaar), leerkrachten Move2Learn 1 Jongeren (12-18 jaar), ouders, leerkrachten Programma Alternatieve Denkstrategieën 3 Kinderen (4-12 jaar) 1 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als goed onderbouwd 2 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens eerste aanwijzingen 3 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens goede aanwijzingen 4 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens sterke aanwijzingen 5 = erkend door de Erkenningscommissie Gedragsinterventies van Justitie Interventies gericht op jeugd met een lichte verstandelijke beperking Sommige kinderen of jongeren hebben een lichte verstandelijke beperking (LVB). Veel internaliserende en externaliserende problemen komen bij hen gemiddeld vaker voor. Om de begeleiding of behandeling beter te laten aansluiten, is kennis nodig over wat een LVB is en hoe daar rekening mee kan worden gehouden in de begeleiding of behandeling. Informatie over wat een LVB is, vindt u in de factsheet Jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking van de Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra (VOBC). Daarnaast heeft het Nederlands Jeugdinstituut werkzame factoren op een rij gezet in de publicatie Wat werkt bij jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking? Van sociaal onhandig tot autisme 5

6 Intensieve hulp voor het verminderen van ernstige problemen in de sociale omgang Wanneer de problemen ernstiger zijn, kan het nodig zijn een intensieve interventie in te zetten. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat met name intensieve behandelprogramma s, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie, goede resultaten kunnen boeken. Niet zozeer in het behandelen van de stoornis, want een autismespectrumstoornis is niet te genezen. Wel zijn er verschillende manieren om de jeugdige, de ouders en de rest van het gezin te helpen om te gaan met de gevolgen van de stoornis. Structuur, duidelijkheid en consequent handelen zijn zeer belangrijk. Belangrijke behandelprincipes zijn: een overzichtelijke en stimulerende omgeving creëren om het denken, de taal en de oriëntatie op de sociale omgeving en de sociaal-emotionele ontwikkeling van de jeugdige op gang te helpen en te stimuleren; storend gedrag zo veel mogelijk verminderen; stress in het gezin verminderen. De behandelprincipes worden uitgewerkt in praktische begeleiding en behandeling door middel van psychoeducatie, begeleiding of training van de ouders (of het hele gezin), aangepast onderwijs en gedragstherapeutische interventies. Afhankelijk van de behoefte van de jeugdige, kunnen verschillende aanvullende behandelingen ingezet worden zoals fysiotherapie, logopedie, socialevaardigheids training, zelfredzaamheidtraining en gedragstherapeutische interventies voor specifiek storend gedrag, waaronder bijvoorbeeld onzindelijkheid, zelfbeschadiging, stereotypieën, steeds terugkerende boosheid en ongehoorzaamheid. De Brussencursus is gericht op broers en zussen (brussen) van 9 tot 17 jaar van kinderen met autisme. De preventieve cursus heeft tot doel negatieve gevolgen te beperken en beschermende factoren te versterken waardoor brussen van kinderen met autisme als gevolg van de situatie niet zelf problemen ontwikkelen. Er zijn acht bijeenkomsten voor brussen en vier bijeenkomsten voor ouders. Cogmed is een interventie waarbij door middel van training van het werkgeheugen aandacht en concentratie verbeteren en hyperactiviteit en impulsiviteit verminderen. Cogmed kan ingezet worden bij kinderen die problemen hebben met 6 Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement

7 het werkgeheugen (dit kan voorkomen bij kinderen met een stoornis, zoals ADHD, ASS of een andere (leer)stoornis). Cogmed RM is bedoeld voor 7- tot en met 17-jarigen. prosociale gedrag uit te breiden. Daar wordt aan gewerkt door de vaardigheden van de ouders te verbeteren en hun gevoel van competentie te vergroten. Dagbehandeling kinderen met een ASS 3-7 jaar biedt kinderen van 3 tot en met 7 jaar met een autismespectrumstoornis vijf tot negen dagdelen per week dagbehandeling in kleine groepen van zes á zeven kinderen. Daarnaast krijgen ouders begeleiding. Het doel is het kind en zijn of haar gezin zo goed mogelijk toe te rusten om zo de nadelige gevolgen van de stoornis te beperken en/of te compenseren, en daardoor optimale ontwikkeling van het kind mogelijk te maken. Ik ben speciaal is een vorm van psycho-educatie voor kinderen, jongeren en volwassenen met een autismespectrumstoornis, hun broers en zussen en leeftijd genoten. Het doel is mensen met een autisme spectrumstoornis vaardigheden te leren om hun handicap een plaats te geven in hun leven. Individuele oudertraining bij kinderen met autisme is bedoeld voor ouders van kinderen in de leeftijd van 2-12 jaar met een stoornis in het autismespectrum en bijkomende gedragsproblemen. Doel is de gedragsproblemen van kinderen te verminderen en hun Pivotal Response Training (PRT) is een gedragstherapie met ouder en kind (vanaf 18 maanden). PRT is afgeleid van de principes van Applied Behavior Analysis (ABA). ABA is in Nederland ook bekend als toegepaste gedragsanalyse. Kenmerken van de gedragsanalyse zijn het belonen, ondersteunen en oefenen van gewenst gedrag. PRT een naturalistische leermethode, wat betekent dat het probeert om het kind in zijn of haar eigen natuurlijke omgeving te laten leren. Bij PRT maken behandelaars gebruik van technieken om kinderen meer contact te laten maken en om functioneel taalgebruik te leren. Ouders leren deze technieken te gebruiken in de dagelijkse leefomgeving van hun kind. PuberSoVA is een socialevaardigheidstraining voor jongeren in de leeftijd van jaar (IQ >80) met een diagnose in het autismespectrum. De training kan gegeven worden wanneer er sprake is van comorbiditeit (bijvoorbeeld ADHD) en de hoofdklacht van de adolescent te maken heeft met sociale problematiek in het omgaan met leeftijdgenoten. Van sociaal onhandig tot autisme 7

8 Treatment and Education of Autistic and related Communication-handicapped CHildren programme (TEACCH) is een educatief programma waarvan de belangrijkste onderdelen zijn: het structureren van de ruimte aan de hand van duidelijke aanwijzingen over welke activiteit waar plaatsvindt; het structureren van de tijd door middel van pictogrammen die laten zien welke activiteiten wanneer plaatsvinden; het structureren van taken, door stap voor stap steeds complexere taken aan te bieden. TEACCH kan zowel thuis worden aangeboden als in (voor)schoolse omgevingen. De TOM-training gebaseerd op de Theory Of Mind bevordert bij kinderen van 4 tot en met 12 jaar met een autismespectrumstoornis de sociaal-cognitieve ontwikkeling, waardoor zij minder kwetsbaar zijn en zich in sociale situaties meer adequaat kunnen gedragen. Zij leren bijvoorbeeld emoties te herkennen en bedrog te onderkennen. De training bestaat uit 54 groepssessies. Sociale vaardigheidstraining: Aangepaste methode voor kinderen met ontwikkelstoornissen is gericht op het vergroten van het zelfvertrouwen van het kind en het vergroten van het gevoel van competentie in diverse sociale situaties. De training is bedoeld voor kinderen van 9-12 jaar met een ontwikkelingsstoornis (ADHD en/of autismespectrumstoornis) en hun ouders en leerkrachten. Praten op school, kwestie van doen is gericht op kinderen van 3-12 jaar, met een specfieke stoornis in de sociale omgang, namelijk selectief mutisme. Het doel van de behande ling is dat kinderen met selectief mutisme durven te praten in sociale situaties en op school met de leer kracht en kinderen uit de klas. De behandeling bestaat uit individuele behandelcontacten, in een aparte ruimte op school, waarin het spreekgedrag van het kind stapsgewijs en systematisch wordt bekrachtigd. Parallel aan de behande ling stimuleert de leerkracht met behulp van een beloningssysteem stapsgewijs het communicatieve gedrag in de klas. Intensieve hulp voor het verminderen van ernstige problemen in de sociale omgang Interventie Classificatie Doelgroep Brussencursus 1 Broers, zussen (9-17 jaar), ouders Cogmed 1 Jeugdigen (7-17 jaar) Dagbehandeling kinderen met een ASS 1 Kinderen (3-7 jaar), ouders Ik ben speciaal * Jeugdigen en volwassenen met ASS, brussen, leeftijdgenoten Individuele oudertraining bij kinderen met autisme * Ouders van kinderen van 2-12 jaar Pivotal Response Training (PRT) * Jeugdigen (vanaf 18 maanden), ouders PuberSoVA * Jongeren (14-17 jaar) TEACCH ** Jeugdigen TOM-training 1 Kinderen (4-12 jaar) Sociale vaardigheidstraining: Aangepaste methode voor kinderen met ontwikkelstoornissen * Kinderen (9-12 jaar), ouders en leerkrachten Praten op school, kwestie van doen 1 Kinderen met selectief mutisme (3-12 jaar) 1 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als goed onderbouwd 2 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens eerste aanwijzingen 3 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens goede aanwijzingen 4 = door de Erkenningscommissie Interventies erkend als effectief volgens sterke aanwijzingen 5 = erkend door de Erkenningscommissie Gedragsinterventies van Justitie * Niet in DEJ opgenomen, genoemd op site KC-KJP ** Niet in DEJ opgenomen, genoemd in Wat werkt bij autisme? (Karen van Rooijen & Lenette Rietveld, NJi) 8 Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement

9 Ondersteuning nodig bij het inrichten van een preventie- en zorgarrangement? In het nieuwe jeugdstelsel zijn gemeenten zelf verantwoordelijk voor een samenhangend en dekkend (zorg) aanbod. Een preventie- en zorgarrangement voor kinderen, jongeren en ouders is een lokaal of regionaal beschikbaar samenhangend pakket van algemene, preventieve en curatieve vormen van ondersteuning, zorg en hulp, waarvoor geldt dat het: het basisaanbod versterkt; goede ketensamenwerking bouwt rond kinderen, jongeren, gezinnen en basisvoorzieningen als scholen en opvang; een vroegtijdige aanpak realiseert van veelvoorkomende risico s en problemen rond opvoeding, ontwikkeling of opgroeien van de kinderen en jongeren; ernstige problemen bij kinderen, jongeren en ouders effectief aanpakt. Het Nederlands Jeugdinstituut ondersteunt gemeenten en organisaties in de zorg voor jeugd bij het uitvoeren van vraag- en aanbodanalyses en het inrichten en organiseren van preventie- en zorgarrangementen. Kijk voor meer informatie op onze website en neem gerust contact op met een van onze medewerkers: De in deze brochure opgenomen interventies zijn bedoeld als voorbeeld van een dekkend zorgaanbod van licht naar zwaar. De meeste interventies die we in deze brochure noemen zijn erkend door de Erkenningscommissie Interventies of de Erkenningscommissie Gedrags interventies Justitie en op het moment van schrijven opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies. Deze databank wordt beheerd door het Nederlands Jeugdinstituut. De databank bevat meer erkende interventies op dit terrein. Kijk voor een actueel en compleet overzicht in de databank: Behalve op informatie uit de Databank Effectieve Jeugdinterventies baseerden we ons op informatie uit de volgende bronnen: American Psychiatric Association, Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Amsterdam: Boom, 2014 Caroline Braet & Susan Bögels (red.), Protocollaire behandelingen voor kinderen en adolescenten met psychische klachten. Amsterdam: Boom, 2014 Website Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie: Carolien Konijn e.a., CAP-J. Classificatiesysteem voor de aard van de problematiek van cliënten in de jeugdzorg. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut, 2009 Hans Meij, De basis van opvoeding en ontwikkeling. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut, 2011 Meer informatie over wat werkt bij autisme is te vinden in het Dossier Autisme van het Nederlands Jeugdinstituut: Van sociaal onhandig tot autisme 9

10 Om gemeenten te ondersteunen bij het inrichten van een preventie- en zorgarrangement ontwikkelde het Nederlands Jeugdinstituut een reeks handreikingen die u kunt raadplegen. In die reeks verschenen tot nu toe de volgende brochures: Van dwars gedrag tot gedragsstoornis Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiprobleemsituaties Van geen zin hebben in school tot schooluitval Van gekibbel tot (v)echtscheiding Van onrustig gedrag tot ADHD Van pedagogische tik tot kindermishandeling Van plagen tot pesten Van sociaal onhandig tot autisme Van vaak gespannen tot angststoornis Het Nederlands Jeugdinstituut ondersteunt gemeenten en organisaties in de zorg voor jeugd bij het uitvoeren van vraag- en aanbodanalyses en het inrichten en organiseren van preventie- en zorgarrangementen. Kijk voor meer informatie op onze website en neem gerust contact op met een van onze medewerkers: Nederlands Jeugdinstituut Auteurs Karin Eijgenraam Fotografie Marcel van den Bergh, Martine Hoving, Bettina Neumann, Marsel Loermans Vormgeving Punt Grafisch Ontwerp Nederlands Jeugdinstituut Postbus DE Utrecht T (030) E info@nji.nl

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van vaak gespannen tot angststoornis

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van vaak gespannen tot angststoornis Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van vaak gespannen tot angststoornis In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen, jongeren

Nadere informatie

Van geen zin hebben in school tot schooluitval

Van geen zin hebben in school tot schooluitval Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van geen zin hebben in school tot schooluitval In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen,

Nadere informatie

Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiprobleemsituaties

Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiprobleemsituaties Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiprobleemsituaties In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod

Nadere informatie

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van plagen tot pesten

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van plagen tot pesten Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van plagen tot pesten In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen, jongeren en ouders

Nadere informatie

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van onrustig gedrag tot ADHD

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van onrustig gedrag tot ADHD Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van onrustig gedrag tot ADHD In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen, jongeren

Nadere informatie

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van pedagogische tik tot kindermishandeling

Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Van pedagogische tik tot kindermishandeling Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement Van pedagogische tik tot kindermishandeling In het nieuwe jeugdstelsel richten gemeenten hun eigen preventie- en zorgaanbod voor kinderen,

Nadere informatie

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld?

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische

Nadere informatie

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische

Nadere informatie

Transitie en transformatie van de zorg voor jeugd

Transitie en transformatie van de zorg voor jeugd Transitie en transformatie van de zorg voor jeugd Een geslaagde transformatie & transitie? Vanaf januari 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor het preventieve en curatieve jeugdbeleid. Hieronder

Nadere informatie

Kortdurende hulpverleningstrajecten Maasland

Kortdurende hulpverleningstrajecten Maasland Kortdurende hulpverleningstrajecten Maasland 1. Individuele sociale vaardigheidstraining 2. Sociale vaardigheidstraining groep 12-/12+ 3. Gezinsbegeleiding (6+) 4. Gezinsbegeleiding (0-6 jaar) 5. Individuele

Nadere informatie

Samenwerking MOC t Kabouterhuis en basisscholen

Samenwerking MOC t Kabouterhuis en basisscholen Samenwerking MOC t Kabouterhuis en basisscholen Marianne Balfoort & Manon van den Ende - MOC t Kabouterhuis Willemien Duvekot - Ouder kind adviseur Ijburg en Zeeburgereiland Programma - Introductie - Wat

Nadere informatie

Doorlopende leerlijn Kanjertraining De vreedzame school Programma alternatieve denkstrategieën (PAD) Prima Kiva Taakspel

Doorlopende leerlijn Kanjertraining De vreedzame school Programma alternatieve denkstrategieën (PAD) Prima Kiva Taakspel Doorlopende leerlijn Basisonderwijs Kanjertraining Kanjertraining is bedoeld voor leerlingen van 4 tot 16 jaar die problemen hebben in de omgang met anderen en voor hun klasgenoten. Het doel is sociaal

Nadere informatie

Van dwars gedrag tot gedragsstoornis

Van dwars gedrag tot gedragsstoornis Van dwars gedrag tot gedragsstoornis Blauwdruk voor een preventie- en zorgarrangement Om gemeenten te ondersteunen bij het inrichten van een preventie- en zorgaanbod biedt het Nederlands Jeugdinstituut

Nadere informatie

Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiproblemsituaties

Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiproblemsituaties Van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiproblemsituaties Blauwdruk voor een preventie- en zorgarrangement Om gemeenten te ondersteunen bij het inrichten van een preventie- en zorgaanbod biedt het Nederlands

Nadere informatie

ADHD-werking binnen CAR Accent

ADHD-werking binnen CAR Accent ADHD-werking binnen CAR Accent ADHD is een ontwikkelingsstoornis waarbij de verwerking van informatie in de hersenen verstoord verloopt. Als gevolg hiervan vertonen kinderen met deze stoornis vooral problemen

Nadere informatie

Evidence-based interventies voor agressieregulatie en woedebeheersing

Evidence-based interventies voor agressieregulatie en woedebeheersing Evidence-based interventies voor agressieregulatie en woedebeheersing Hoe vergelijk je methodieken op basis van welke criteria? Marjolein Oudhof Mariska van der Steege 23 april 2009 Inhoud workshop Werken

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij autisme

Cognitieve gedragstherapie bij autisme Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme

Nadere informatie

Richtlijn Opvoedondersteuning (2013)

Richtlijn Opvoedondersteuning (2013) Richtlijn Opvoedondersteuning (2013) Bijlage Nog niet beoordeelde interventies Nog niet beoordeelde interventies Nog niet beoordeelde interventies voor universele opvoedingsondersteuning Video-hometraining

Nadere informatie

Mentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs

Mentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs Mentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs De school is voor jongeren een belangrijke plek voor het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Jongeren die sociaal en emotioneel

Nadere informatie

Marijn Nijboer Orthopedagoog i.o.t. GZ-psycholoog Accare UCKJP

Marijn Nijboer Orthopedagoog i.o.t. GZ-psycholoog Accare UCKJP Marijn Nijboer Orthopedagoog i.o.t. GZ-psycholoog Accare UCKJP INHOUD Impulsief en agressief gedrag; normaal op jonge leeftijd? Alarmsignalen Verwijzen? Werkwijze team jonge kinderen zorglijn ADHD en gedragsstoornissen

Nadere informatie

oudertraining contact & communicatie

oudertraining contact & communicatie oudertraining contact & communicatie gebaseerd op de Pivotal Respons Treatment (PRT) methode een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth en de Polikliniek in Amsterdam februari 2013 centrum voor autisme

Nadere informatie

Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H.

Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Leloux-Opmeer Voorwoord Inhoudsopgave Een tijd geleden hebben Stichting Horizon

Nadere informatie

Interventies voor jji en jeugdzorgplus. Leonieke Boendermaker

Interventies voor jji en jeugdzorgplus. Leonieke Boendermaker Interventies voor jji en jeugdzorgplus Leonieke Boendermaker 20 mei 2009 Evident? 1. Problemen doelgroep 2. Interventies die leiden tot vermindering problemen 3. Noodzaak goede implementatie 2 Om wat voor

Nadere informatie

ABC - Ambulant Behandelcentrum

ABC - Ambulant Behandelcentrum ABC - Ambulant Behandelcentrum Als het thuis en/of op school dreigt vast te lopen Informatie voor verwijzers Kom verder! www.ln5.nl Vergroten van sociale competenties. Vergroten zelfbeeld/zelfvertrouwen.

Nadere informatie

GGZ aanpak huiselijk geweld

GGZ aanpak huiselijk geweld GGZ aanpak huiselijk geweld Wat is er nodig en wat helpt Jeannette van Borren Mei 2011 Film moeder en zoon van Putten Voorkomen van problemen is beter en goedkoper dan genezen Preventieve GGZ interventies

Nadere informatie

Advanced Therapy. Groepstherapie. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah

Advanced Therapy. Groepstherapie. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah Advanced Therapy Groepstherapie Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah 06-44464540 026-3891964 info@advancedtherapy.nl Groepstherapie 1. Wat is groepstherapie Groepstherapie is een groepsgewijze vorm van hulpverlening

Nadere informatie

Interventie Grip op Agressie

Interventie Grip op Agressie Interventie Grip op Agressie 1 Erkenning Erkend door deelcommissie Justitiële interventies Datum: december 2012 Oordeel: Goed onderbouwd De referentie naar dit document is: Hilde Niehoff (2012). Justitieleinterventies.nl:

Nadere informatie

Ik bouw aan mijn toekomst. Stap voor stap. Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn

Ik bouw aan mijn toekomst. Stap voor stap. Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn Ik bouw aan mijn toekomst. Stap voor stap. Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn De zorgbehoefte van jongeren en hun gezin staat centraal. Pluryn onderschrijft deze stelling uit het huidige zorgstelsel.

Nadere informatie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig

Nadere informatie

training van basis naar brug

training van basis naar brug training van basis naar brug een extra steuntje in de rug voor kinderen met autisme bij de overstap van de basisschool naar de brugklas een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth informatie voor cliënten,

Nadere informatie

Advanced Therapy. Orthopedagogiek. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah

Advanced Therapy. Orthopedagogiek. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah Advanced Therapy Orthopedagogiek Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah 06-44464540 026-3891964 info@advancedtherapy.nl Inhoudsopgave 1. WAT DOET DE ORTHOPEDAGOOG?... 2 2. MOGELIJKE INDICATIES... 3 3. BEHANDELAANBOD...

Nadere informatie

Klinische behandeling

Klinische behandeling Klinische behandeling voor kinderen met ASS informatie voor cliënten, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme Klinische behandeling voor kinderen

Nadere informatie

Wat werkt bij het bevorderen van een positieve ontwikkeling?

Wat werkt bij het bevorderen van een positieve ontwikkeling? Marja Valkestijn, Deniz Ince & Willeke Daamen Wat werkt bij het bevorderen van een positieve ontwikkeling? De top tien beschermende factoren en handvatten voor jeugdbeleid Samenvatting Inleiding De transformatie

Nadere informatie

ADHD-werking binnen C.A.R. Accent

ADHD-werking binnen C.A.R. Accent ADHD-werking binnen C.A.R. Accent ADHD is een ontwikkelingsstoornis waarbij de verwerking van informatie in de hersenen verstoord verloopt. Als gevolg hiervan vertonen kinderen met deze stoornis vooral

Nadere informatie

Tijdig ingrijpen: werkzame ingrediënten voor interventies

Tijdig ingrijpen: werkzame ingrediënten voor interventies Infosheet Tijdig ingrijpen: werkzame ingrediënten voor interventies Tijdig ingrijpen betekent voorkomen dat een de fout ingaat. Wie wil dat niet? Dat is dan ook precies wat deze infosheet beoogt: inzicht

Nadere informatie

Deel VI Verstandelijke beperking en autisme

Deel VI Verstandelijke beperking en autisme Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde

Nadere informatie

Agressief gedrag onder controle krijgen en houden. In Control!

Agressief gedrag onder controle krijgen en houden. In Control! Agressief gedrag onder controle krijgen en houden. In Control! Woede leren beheersen. In Control! De interventie In Control! combineert agressieregulatieen ontspanningstechnieken, sociale vaardigheidstraining

Nadere informatie

DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND

DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND Een no-nonsense benadering vormgegeven door gedreven en erkende professionals DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND Hoofdlocatie: Oostwaarts 5 E,2711 BA Zoetermeer Telefoonnummer:

Nadere informatie

Dr. Leo Kannerhuis Brabant

Dr. Leo Kannerhuis Brabant Dr. Leo Kannerhuis Brabant Expertisecentrum voor autisme Informatie voor huisartsen, medisch specialisten, zorgpartners en wijkteams Ieder kind met autisme is anders. Daarom besteden we bij de behandeling

Nadere informatie

Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie

Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen GGzE centrum kinder- en jeugd psychiatrie Universiteit van Tilburg, Tranzo http://www.youtube.com/watch?list=pl9efc

Nadere informatie

ondersteuning in het onderwijs

ondersteuning in het onderwijs ondersteuning in het onderwijs School is een centraal onderdeel van het leven van kinderen en jongeren. Ervaringen op school zijn vormend en het wel of niet afmaken van school is bepalend voor hun toekomst.

Nadere informatie

Meer over ambulante zorg

Meer over ambulante zorg Meer over ambulante zorg Ambulante zorg U heeft contact met een medewerker van de ambulante zorg van Maashorst. Wat doet deze medewerker precies en wat kan hij voor u betekenen? Wat is ambulante zorg?

Nadere informatie

4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen

4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Alle ouders met kinderen tot 4 jaar die in ons werkgebied wonen. Pedagoog. 4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Dit aanbod is gericht op kinderen die naar de basisschool gaan en hun ouders.

Nadere informatie

Cursusaanbod. voor kinderen en jongeren met psychiatrische problematiek, hun ouders, broers en zussen. informatie voor verwijzers>>

Cursusaanbod. voor kinderen en jongeren met psychiatrische problematiek, hun ouders, broers en zussen. informatie voor verwijzers>> GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie Cursusaanbod voor kinderen en jongeren met psychiatrische problematiek, hun ouders, broers en zussen informatie voor verwijzers>> Inhoud Pagina Hoofdstuk: Autismespectrumstoornis

Nadere informatie

(Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten

(Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten (Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten Omschrijving voorzieningen Ons kenmerk: Datum: Oktober 2015 Contactpersoon: Contractbeheer E-mail: contractbeheer@regiogenv.nl INHOUD 1 34118 Behandeling

Nadere informatie

Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs

Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs Een verkenning van de doelgroep en de werkwijze Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. Drs. H. Leloux-Opmeer Inhoudsopgave Introductie

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling

Nadere informatie

Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn

Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn Jongeren met complexe problemen krijgen bij voorkeur ondersteuning thuis en in de wijk. Zo kort en effectief mogelijk. Soms is tijdelijk verblijf in een behandelcentrum

Nadere informatie

Maashorst helpt kinderen verder!

Maashorst helpt kinderen verder! Maashorst helpt kinderen verder! Inhoud Met goede hulp van buitenaf kunnen problemen worden opgelost. Maashorst is een betrouwbare partner met veel ervaring die u die hulp kan bieden. 5 Maashorst helpt

Nadere informatie

Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016

Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013

Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013 Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog,

Nadere informatie

Opvoedingsondersteuning, wat werkt?

Opvoedingsondersteuning, wat werkt? Opvoedingsondersteuning, wat werkt? Wat is er nodig voor een effectieve opvoedingsondersteuning van alle opvoeders in Nederland Bert Prinsen Ede, 4 juni 2010 Onderwerpen: * Visie op opvoeden en opvoedingsondersteuning

Nadere informatie

en jongeren Oolgaardt lezing 24 juni 2008 Ireen de Graaf Trimbos-instituut 2008 1

en jongeren Oolgaardt lezing 24 juni 2008 Ireen de Graaf Trimbos-instituut 2008 1 Depressie bij kinderen en jongeren Oolgaardt lezing 24 juni 2008 Ireen de Graaf Trimbos-instituut 2008 1 Welbevinden ebe van Nederlandse kinderen Nederlandse kinderen het gelukkigst in Europa 92% 12-24

Nadere informatie

SOVA /AR op Maat Presentatie

SOVA /AR op Maat Presentatie SOVA /AR op Maat Presentatie Doelgroep Sociale Vaardigheden op Maat Jongens en meisjes in de leeftijd van 15-21 jaar Jongeren met probleemgedrag dat o.a. voortkomt uit onvermogen tot zelfstandig en adequaat

Nadere informatie

probleem en stoornis Inhoud van deze presentatie Het NJi Risicofactoren en zo Het Probleem Wat te doen? Erik Jan de Wilde

probleem en stoornis Inhoud van deze presentatie Het NJi Risicofactoren en zo Het Probleem Wat te doen? Erik Jan de Wilde probleem en stoornis Erik Jan de Wilde Inhoud van deze presentatie Het NJi Risicofactoren en zo Het Probleem Wat te doen? 2 1 Wat is/doet het NJi? Voor professionals in de jeugdsector Kenniscentrum, 3

Nadere informatie

Jeugdzorg naar gemeenten

Jeugdzorg naar gemeenten Jeugdzorg naar gemeenten Wat is jeugdzorg en wat komt naar u toe? Tom van Yperen Nederlands Jeugdinstituut Universiteit Utrecht VNG Regioconferenties, mei 2011 t.vanyperen@nji.nl 2 e lijn 1 e lijn 0 e

Nadere informatie

Gedrag en leren van kinderen met psychiatrische problemen en/of gedragsstoornissen. Jan Bijstra (RENN4) Henderien Steenbeek (RUG)

Gedrag en leren van kinderen met psychiatrische problemen en/of gedragsstoornissen. Jan Bijstra (RENN4) Henderien Steenbeek (RUG) Gedrag en leren van kinderen met psychiatrische problemen en/of gedragsstoornissen Jan Bijstra (RENN4) Henderien Steenbeek (RUG) Cluster 1: visueel gehandicapt REGIONALE Cluster 3: lichamelijk en verstandelijk

Nadere informatie

professionals in ontwikkeling

professionals in ontwikkeling www.ambiq.nl professionals in ontwikkeling [ samen werken aan innovatie ] Door onze krachten te bundelen kunnen we de kwaliteit van de zorg verder ontwikkelen, versterken we onze strategische positie en

Nadere informatie

Welbevinden en sociale veiligheid

Welbevinden en sociale veiligheid Welbevinden en sociale veiligheid BA S ISO N D E R W I JS Een goede psychosociale gezondheid is belangrijk voor het sociaal functioneren, schoolprestaties en de algemene ontwikkeling. Nationaal Kompas

Nadere informatie

WAAROM KIES JE VOOR EEN BEPAALDE SOCIALE VAARDIGHEIDSTRAINING?

WAAROM KIES JE VOOR EEN BEPAALDE SOCIALE VAARDIGHEIDSTRAINING? WAAROM KIES JE VOOR EEN BEPAALDE SOCIALE VAARDIGHEIDSTRAINING? WAT GAAN WE DOEN? Consortium Sociale Vaardigheden Werkzame elementen Aspecten bij het maken van een keuze Aan de slag! Plenaire terugkoppeling

Nadere informatie

Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s?

Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s? Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s? Leonieke Boendermaker / expertisecentrum jeugdzorg Utrecht, 8-6-2006 NIZW Jeugd Doel jeugdstrafrecht Vergelden én voorkomen Schuld als maatstaf voor straf (vergelding)

Nadere informatie

Brutaal, boos en agressief gedrag bij kinderen met ADHD: Psycho-educatie en opvoedingsadviezen. Walter Matthys

Brutaal, boos en agressief gedrag bij kinderen met ADHD: Psycho-educatie en opvoedingsadviezen. Walter Matthys Brutaal, boos en agressief gedrag bij kinderen met ADHD: Psycho-educatie en opvoedingsadviezen Walter Matthys Gedragsproblemen Opstandig gedrag Anderen ergeren Prikkelbaarheid, boosheid, woede, driftbui

Nadere informatie

Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen

Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen ONDERZOEK DREMPELS BETEKENIS VOORWAARDEN Remo Mombarg en Jan Willem Bruining (RUG/HIS) Koen Breedveld en Wouter Nootebos (Mulier Instituut) Saskia van Doorsselaer

Nadere informatie

Hoeveel sporten deze kinderen. De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen. Wekelijks sporten, lidmaatschap en bewegen %

Hoeveel sporten deze kinderen. De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen. Wekelijks sporten, lidmaatschap en bewegen % Introductie Sportparticipatie Succesfactoren Praktijk beelden Discussie De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen Remo Mombarg en Arjan Pruim Widening Gap, Skinner & Piek, 2001 Verminderde

Nadere informatie

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad STOP 4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad STOP 4-7 PROGRAMMA Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining

Nadere informatie

De lessen kunnen op elk gewenst tijdstip bekeken worden. Aantal deelnemers. Pedagoog. Jeugdverpleegkundige.

De lessen kunnen op elk gewenst tijdstip bekeken worden. Aantal deelnemers. Pedagoog. Jeugdverpleegkundige. 4.2.12. Digitale opvoedondersteuning voor ouders van het jonge kind Ondersteuning in de vorm van een aantal online lessen voor ouders met kinderen tot 4 jaar, om ze voor te bereiden op de (toekomstige)

Nadere informatie

SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ

SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ GELUKT! Ik zit aan mijn ontbijt. Een beetje nerveus neem ik nog snel de krant door. Gek eigenlijk. Ik sta al jaren voor

Nadere informatie

EEN NIEUW BEGIN OP EEN SPECIALE SCHOOL

EEN NIEUW BEGIN OP EEN SPECIALE SCHOOL speciaal onderwijs speciaal onderwijs EEN NIEUW BEGIN OP EEN SPECIALE SCHOOL Speciaal Onderwijs Entréa Een nieuw begin op een speciale school De meeste kinderen beginnen hun schoolcarrière op de basisschool.

Nadere informatie

DESKUNDIG AAN HET WERK MET JEUGD. Vergroten van kennis over psychiatrie en psychische gezondheid

DESKUNDIG AAN HET WERK MET JEUGD. Vergroten van kennis over psychiatrie en psychische gezondheid DESKUNDIG AAN HET WERK MET JEUGD Vergroten van kennis over psychiatrie en psychische gezondheid 2 INHOUDSOPGAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij jongeren nodig?! 4 Praktische informatie 5 Het

Nadere informatie

Crimineel gedrag en schoolverzuim onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG

Crimineel gedrag en schoolverzuim onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG Lectoraat LVB en jeugdcriminaliteit Factsheet 7 - december 2015 Expertisecentrum Jeugd Hogeschool Leiden Crimineel gedrag en school onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG Door: Paula

Nadere informatie

Leusden. Auteur: Stichting Sportkanjers Wim van t Westeinde Datum: 24-12-2012 Versie: Sportkanjerclub Leusden versie 1

Leusden. Auteur: Stichting Sportkanjers Wim van t Westeinde Datum: 24-12-2012 Versie: Sportkanjerclub Leusden versie 1 Leusden Auteur: Stichting Sportkanjers Wim van t Westeinde Datum: 24-12-2012 Versie: Sportkanjerclub Leusden versie 1 Algemene beschrijving Sportkanjerclub De Sportkanjerclub is een fantastische plek voor

Nadere informatie

Ambulante zorg thuis, op school of locatie

Ambulante zorg thuis, op school of locatie LZ-037 Jeugdwet. Versie: 05-2019 Ambulante zorg thuis, op school of locatie Specialistische ambulante begeleiding Zelfstandig leven Jeugd - individueel. Ambulante begeleiding van het kind/ de jongere.

Nadere informatie

VAN A TOT Z DE JUISTE WEG NAAR ZELFREDZAAMHEID

VAN A TOT Z DE JUISTE WEG NAAR ZELFREDZAAMHEID Unalzorg begeleidt en behandelt kwetsbare kinderen en volwassenen met complexe hulpvragen. Wij leren hen vaardigheden die hen weerbaarder en zelfstandiger maken. Wij bieden onze ondersteuning bij hen thuis

Nadere informatie

top-behandeling training- en onderwijsprogramma voor jonge kinderen verder met autisme dr. leo kannerhuis

top-behandeling training- en onderwijsprogramma voor jonge kinderen verder met autisme dr. leo kannerhuis top-behandeling training- en onderwijsprogramma voor jonge kinderen een aanbod van de polikliniek in Doorwerth in samenwerking met scholengemeenschap De Brouwerij in Oosterbeek maart 2015 centrum voor

Nadere informatie

Programma Ouders van Tegendraadse Jeugd Informatie voor verwijzers

Programma Ouders van Tegendraadse Jeugd Informatie voor verwijzers Programma Ouders van Tegendraadse Jeugd Informatie voor verwijzers Ouders en verzorgers spelen vanzelfsprekend een zeer belangrijke rol in de ontwikkeling van het gedrag van hun kind. Uit onderzoek blijkt

Nadere informatie

Advies en steun voor uw kind en uzelf

Advies en steun voor uw kind en uzelf Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft

Nadere informatie

GESPECIALISEERDE JEUGDZORG

GESPECIALISEERDE JEUGDZORG GESPECIALISEERDE JEUGDZORG We zoeken nadrukkelijk de samenwerking met gemeenten voor gespecialiseerde jeugdhulp aan jongeren, voor wie de reguliere ambulante en residentiële jeugdzorg niet toereikend is.

Nadere informatie

B e h a n d e l i n g j e u g d

B e h a n d e l i n g j e u g d Behandeling jeugd B e h a n d e l i n g j e u g d m e t e e n l i c h t e v e r s t a n d e l i j k e b e p e r k i n g Arnold (13 jaar) heeft een intelligentiequotiënt van 65 en ADHD. Vanaf zijn twaalfde

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag. Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens oa Gordonmethode

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag. Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens oa Gordonmethode Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens o.a. Gordonmethode 28 januari 2015 13.30 16.00 uur Berber Klein Liesbeth van Well Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag

Nadere informatie

Onderwijsinspectie. Opbrengstgericht werken! Socialiseringsfunctie scholen Sociale cohesie en burgerschap

Onderwijsinspectie. Opbrengstgericht werken! Socialiseringsfunctie scholen Sociale cohesie en burgerschap Staat van het Nederlandse onderwijs WERKEN MET GROEPSPLAN GEDRAG Dr. Kees van Overveld @kvoverveld Beleid OCW Terug naar de kern: taal en rekenen Opbrengstgericht werken Excellentie Passend onderwijs (Pesten)

Nadere informatie

Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS

Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS Bart Lenaerts Jorinde Dewaelheyns 6 december 2010 Wat mag je verwachten? Wat is autisme? Het stellen van de diagnose Wie? Hoe? Triade van stoornissen Autisme = anders

Nadere informatie

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures

Nadere informatie

expertisecentrum Voor ouders met vragen over de ontwikkeling van hun kind Promens Care

expertisecentrum Voor ouders met vragen over de ontwikkeling van hun kind Promens Care expertisecentrum Voor ouders met vragen over de ontwikkeling van hun kind Promens Care Welkom bij het expertisecentrum! Heeft u vragen over de opvoeding of ontwikkeling van uw kind? U bent welkom bij een

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende

Nadere informatie

Autisme. Informatiebrochure over autismespectrumstoornissen

Autisme. Informatiebrochure over autismespectrumstoornissen Autisme Informatiebrochure over autismespectrumstoornissen Autisme Steeds meer mensen hebben psychische problemen. Uit diverse wetenschappelijke onderzoeken is gebleken dat ongeveer één procent van de

Nadere informatie

Op naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie

Op naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis

Nadere informatie

Meer over 24-uurs zorg

Meer over 24-uurs zorg Meer over 24-uurs zorg Voor wie is 24-uurs zorg? De 24-uurs zorg is er voor kinderen en jeugdigen (tot zestien jaar) die niet thuis kunnen of mogen wonen. Het gaat om normaal begaafde kinderen en jeugdigen

Nadere informatie

ADHD en ASS. Bij normaal begaafde volwassen. Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG

ADHD en ASS. Bij normaal begaafde volwassen. Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG ADHD en ASS Bij normaal begaafde volwassen Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak!

Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak! Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak! Behandelcentrum Kinderen Verder met autisme Het Behandelcentrum Kinderen In ons Behandelcentrum Kinderen bieden wij een gespecialiseerd en

Nadere informatie

Inhoud Inleiding Gedragsproblemen Psychosociale vaardigheden Emotionele vaardigheden Leervaardigheden De rol van het gezin Literatuur

Inhoud Inleiding Gedragsproblemen Psychosociale vaardigheden Emotionele vaardigheden Leervaardigheden De rol van het gezin Literatuur Inhoud 1 Inleiding.... 1 1.1 Gedragsproblemen... 3 1.2 Psychosociale vaardigheden.... 4 1.3 Emotionele vaardigheden.... 5 1.4 Leervaardigheden.... 5 1.5 De rol van het gezin.... 6 Literatuur.... 6 2 Gedragsproblemen....

Nadere informatie

Idris TED. Specialistische behandeling in deeltijd. Samen sterk!

Idris TED. Specialistische behandeling in deeltijd. Samen sterk! Idris TED Specialistische behandeling in deeltijd Samen sterk! TED Samen sterk! Met TED biedt Idris specialistische ambulante behandeling voor jeugdigen met een licht verstandelijke beperking en ernstige

Nadere informatie

Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1

Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere

Nadere informatie

De Bascule kijkt verder. Informatiefolder voor verwijzers naar de kinder- en jeugdpsychiatrie

De Bascule kijkt verder. Informatiefolder voor verwijzers naar de kinder- en jeugdpsychiatrie De Bascule kijkt verder Informatiefolder voor verwijzers naar de kinder- en jeugdpsychiatrie De Bascule kijkt verder De Bascule kijkt verder. Niet voor niets. Ingewikkelde psychiatrische problemen laten

Nadere informatie

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder!

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder! 24 uurshulp Met Cardea kun je verder! Met Cardea kun je verder! 24 UURSHULP De meeste kinderen en jongeren wonen thuis bij hun ouders totdat ze op zichzelf gaan wonen. Toch kunnen er omstandigheden zijn,

Nadere informatie

Ouders. Deeltijdbehandeling. Deeltijdbehandeling. voor kinderen van 6-12 jaar. Informatie voor ouders. GGz Centraal Fornhese Deeltijd Arend en Buizerd

Ouders. Deeltijdbehandeling. Deeltijdbehandeling. voor kinderen van 6-12 jaar. Informatie voor ouders. GGz Centraal Fornhese Deeltijd Arend en Buizerd Ouders Deeltijdbehandeling Deeltijdbehandeling voor kinderen van 6-12 jaar Informatie voor ouders GGz Centraal Fornhese Deeltijd Arend en Buizerd Deeltijdbehandeling... VOOR WIE? Deeltijdbehandeling is

Nadere informatie

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Complete zorg: onderzoek en behandeling Wetenschappelijk effectief bewezen behandelmethodes Een zo kort mogelijke wachtlijst

Nadere informatie

Behandeling en onderwijs in één. Dagbehandeling Aquamarijn

Behandeling en onderwijs in één. Dagbehandeling Aquamarijn Behandeling en onderwijs in één. Dagbehandeling Aquamarijn Sommige kinderen zijn vastgelopen in het onderwijs. Kinder- en jeugdpsychiatrische dagbehandeling Sommige kinderen hebben zoveel problemen, dat

Nadere informatie

Rotterdam Rijnmond. Zorg voor jongeren en hun gezin. Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor jongeren BEGELEID WONEN INDIVIDUELE BEGELEIDING

Rotterdam Rijnmond. Zorg voor jongeren en hun gezin. Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor jongeren BEGELEID WONEN INDIVIDUELE BEGELEIDING BEGELEID WONEN INDIVIDUELE BEGELEIDING GEZINS- BEGELEIDING DAGBESTEDING Rotterdam Rijnmond Zorg voor jongeren en hun gezin Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor jongeren Wie zijn wij? Stichting Prokino

Nadere informatie

Collectief aanbod Jeugd Houten

Collectief aanbod Jeugd Houten Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining

Nadere informatie