De ontwikkeling van behandelprogramma s voor de forensische psychiatrie 2

Transcriptie

1 De ontwikkeling van behandelprogramma s voor de forensische psychiatrie 2 Ruud H.J. Hornsveld (PhD) 1,2 Thijs Kanters (MSc) 1,2 Almar J. Zwets (MSc) 1,3 1 Forensisch Psychiatrisch Centrum De Kijvelanden, Poortugaal 2 Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam 3 Erasmus Universiteit Rotterdam

2 Inhoud 1. Ontwikkeling en klinische praktijk van behandelprogramma s voor (seksueel) gewelddadige forensisch psychiatrische patenten 2. Implementatie van programma s 3. Eerste resultaten 4. Discussie 5. Rollenspel

3 Behandelprogramma s 1. Ontwikkeling en klinische praktijk van behandelprogramma s voor (seksueel) gewelddadige forensisch psychiatrische patenten

4 AHT Lange versie 2 psychologen + 1 stagiair psychologie 35 wekelijkse bijeenkomsten 35 huiswerkbijeenkomsten 3 vijfwekelijkse terugkombijeenkomsten Doelgroep: Patiënten met een cluster B stoornis

5 AHT Lange versie Woedebeheersing (1 5) Sociale vaardigheden (6 10) Moreel redeneren (11 15) Prosociaal denken (16 20) Karaktervorming (21 25) Prosociaal netwerk (26 30) Houding tegenover vrouwen (31 35) Terugkomstbijeenkomsten (36 38)

6 1. Woedebeheersing Leerdoelen: Gedrag van anderen beter beoordelen Arousalniveau verlagen Consequenties van gedrag onder ogen zien Werkwijze 5G s schema

7 2. Sociale vaardigheden Leerdoelen: Verbeteren en uitbreiden van sociale vaardigheden Werkwijze: Keuze uit lijst met 12 vaardigheden Oefenen van gekozen vaardigheden

8 2. Sociale vaardigheden 1. Contact maken 2. Een situatie beëindigen 3. Een verzoek doen 4. Een verzoek weigeren 5. Reageren op een weigering 6. Kritiek geven 7. Reageren op kritiek 8. Je mening geven 9. Voor jezelf opkomen 10. Iemand een compliment geven 11. Waardering uitspreken over jezelf 12. Reageren op een compliment

9 3. Moreel redeneren Leerdoelen: Prosociale normen en waarden leren Leren oplossen van morele problemen Werkwijze: Voorbeeld probleemsituaties

10 3. Moreel redeneren Jan en Philip delen een kamer in de gevangenis. Ze kunnen steeds beter met elkaar overweg en zijn maatjes geworden. Philip heeft bekend dat hij de laatste tijd tamelijk somber is en erin geslaagd is wat scheermesjes te verzamelen. Jan ziet waar Philip de scheermesjes bewaart. De groepsleider, die van de scheermesjes gehoord heeft, doorzoekt de kamer, maar vindt niets. Dus vraagt de groepsleider aan Jan waar de scheermesjes opgeborgen zijn.

11 3. Moreel redeneren 1) Moet Jan Philip dekken en zeggen dat hij niets weet van scheermesjes? 2) Wat als Philip Jan verteld heeft dat hij van plan is die nacht zijn polsen door te snijden. Zou Jan het dan moeten vertellen? 3) Zou Philip het gevoel hebben dat Jan om hem zou geven als Jan het zou vertellen? 4) Wat als Jan en Philip niet goed met elkaar overweg kunnen en geen vrienden zijn? Wat als Philip een echte lastpost zou zijn? Zou Jan het dan moeten vertellen?

12 4. Prosociaal denken Leerdoelen: Antisociale cognities omzetten in positieve cognities Werkwijze: Je niet verplaatsen in een ander Egocentrisme Bagatelliseren Het ergste veronderstellen Anderen de schuld geven

13 4. Prosociaal denken Na afloop van een verjaardag brengt Wijnand zijn grootouders naar huis. Zodra hij hun voordeur opent ziet hij direct dat er is ingebroken. Het is binnen een enorme bende. Dierbare spullen zijn overal op het parket gegooid, het glasservies ligt in scherven en foto s zijn verscheurd. Alle kasten zijn opengebroken. Een aantal sieraden blijkt te zijn gestolen.

14 4. Prosociaal denken 1) Wat zou Wijnand als eerste moeten doen en waarom? De politie bellen De dader opzoeken 2) Hoe denk je dat de grootouders zich voelen? Heeft iemand wel eens iets van jou gestolen en zo ja, hoe voelde je je toen? 4) Denk jij dat Wijnands grootouders hun sieraden zullen terugkrijgen? Denk je dat de verzekering zal uitkeren? Maakt dat uit? Let uit waarom je dat denkt.

15 5. Karaktervorming Leerdoelen: Bij sociaal gedrag onderscheiden van positieve en negatieve consequenties op korte en lange termijn Werkwijze: Verantwoordelijkheid Dienstbaarheid Respect Samenwerking Eerlijkheid

16 6. Prosociaal netwerk Leerdoelen: Aangaan van prosociale contacten en het beëindigen van antisociale contacten Werkwijze: Kennis maken Afspraak maken Contact verdiepen Iemand informeren over TBS Reageren op een afwijzing

17 7. Houding tegenover vrouwen Leerdoelen: Omgaan met vrouwen in contacten met verschillende niveaus van intimiteit Werkwijze: Behoefte aan intimiteit tonen Reageren op een afwijzing Reageren op een toenadering Contact intensiveren Omgaan met relationele conflicten

18 Behandelprogramma seksueel geweldplegers Opzet Delictscenario (individuele sessies) Psychoeducatie: Informatie over seksualiteit (VRIS; 14 groepsessies) Cognitieve vervormingen + Drama therapie (20 groepsessies) Zelfregulatie vaardigheden + Psychomotorische therapie (20 groepsessies) Boostersessies

19 VRIS (Vriendschap, Relaties, Intimiteit en Seksualiteit) Ontwikkeling van intimiteit en seksualiteit (5 sessies) Geslachtsorganen, voorbehoedsmiddelen, SOA s en seksuele geaardheid (4 sessies) Vriendschap en relaties (2 sessies) Rolverdeling man/vrouw en porno (2 sessies) Seksueel geweld (1 sessie) Evaluatie (1 sessie)

20 Cognitieve vervormingen Vrouwen zijn seksuele wezens Kinderen zijn seksuele wezens Vrouwen zijn onpeilbare vreemden Kinderen zijn geïnteresseerd in seks De mannelijke drift is oncontroleerbaar Slachtoffers lijden geen schade Leven in een vijandige wereld Recht op seks

21 Zelfregulatie vaardigheden Prosociaal netwerk Seksualiteit en intieme relaties Werk en vrijetijdsbesteding Omgaan met hoog risicosituaties

22 Behandelprogramma s 2. Implementatie van programma s

23 Behandelprogramma s Faciliteiten Draaiboek voor behandelaars Werkboek voor patiënten Overdracht van kennis en ervaring Training als co-therapeut in een groep Supervisie en/of training Workshops en/of lezingen Publicaties: artikelen, nieuwe meetinstrumenten, en handleidingen

24 Behandelprogramma s 3. Eerste resultaten

25 OSAB: Observation Scale for Aggressive Behavior Resultaten AHT & PMT Geobserveerd gedrag (OSAB) bij de totale groep (N = 18)

26 Resultaten AHT & PMT Geobserveerd gedrag (OSAB) bij PMT (n = 9) & Sport (n = 9) Voormeting Voormeting Follow-up Follow-up OSAB: Observation Scale for Aggressive Behavior Agressief gedrag (PMT) Agressief Sociaal gedrag (Sport) (PMT) Agressief Sociaal gedrag (Sport)

27 KLS: Kijvelanden Lichamelijke Signalenlijst (Zwets et al., 2009) Resultaten AHT & PMT KLS bij de totale groep (N = 13)

28 Resultaten AHT & PMT KLS bij PMT (n = 4) en Sport (n = 9) Lichamelijk zelfb. (PMT) Stressvolle sit. (PMT) Lich. coping (PMT) Lichamelijk zelfb. (Sport) Stressvolle sit. (Sport) Lich. coping (Sport) 12 Voormeting Follow-up KLS: Kijvelanden Lichamelijke Signalenlijst (Zwets et al., 2009)

29 UCL: Utrechtse Coping Lijst (Schreurs & Van de Willige, 1988) Resultaten AHT & PMT UCL bij de totale groep (N = 8)

30 Resultaten AHT & PMT UCL bij PMT (n = 4) en Sport (n = 4) Voormeting Follow-up Actief aanpakken (PMT) Vermijden (PMT) Gerustst. Gedachten (PMT) Actief aanpakken (Sport) Vermijden (Sport) Gerustst. Gedachten (Sport) UCL: Utrechtse Coping Lijst (Schreurs & Van de Willige, 1988)

31 Resultaten seksueel geweldplegers Kwalitatieve resultaten Kindmisbruikers en verkrachters in één groep Relatie patiënt - behandelaar Rollenspelen Oud gedrag wordt zichtbaar Nieuw gedrag aanleren op het gebied van: - prosociaal netwerk - intieme relaties en seksualiteit - werk en vrijetijdsbesteding - hoog risicosituaties

32 Gedrag en gedragsverandering Twee onderzoeken Halfjaarlijkse metingen van 2003 tot 2011 bij terbeschikkinggestelden met behulp van observatieschaal (OSAB) Vergelijking van scores op zelfrapportage vragenlijsten voor boosheid, voor agressief gedrag en voor problemen met emoties (NAS-PI, AVL en BVAQ) bij klinische patiënten, poliklinische patiënten en normalen

33 Observation Scale for Aggressive Behavior Zes subschalen: Irritatie/Boosheid (5 items) Angst/Somberheid (4 items) Agressief gedrag (10 items) Prosociaal gedrag (12 items) Antecedenten (6 items) Sancties (3 items) Scoring: Gedrag op de afdeling gedurende afgelopen week Observation Scale for Aggressive Behavior (OSAB; Hornsveld e.a., 2007)

34 Scoren van de subschalen Scoren van items: niet = 1, zelden = 2, soms = 3 en vaak = 4 Bereik van subschaal scores: Irritatie/Boosheid: 5-20 Angst/Somberheid: 4-16 Agressief gedrag: Prosociaal gedrag: Antecedenten: 6-24 Sancties: 3-13

35 Gedrag en gedragsverandering Verloop tijdens het eerste jaar, gemeten met de OSAB (n = 236).

36 Gedrag en gedragsverandering Verloop tijdens de eerste twee jaren, gemeten met de OSAB (n = 178).

37 Gedrag en gedragsverandering Verloop tijdens de eerste drie jaren, gemeten met de OSAB (n = 115).

38 Gedrag en gedragsverandering Verloop tijdens de eerste vier jaren, gemeten met de OSAB (n = 69).

39 Gedrag en gedragsverandering Verloop tijdens de eerste vijf jaren, gemeten met de OSAB (n = 25).

40 Frequentieverdeling agressief gedrag na een jaar (n = 236)

41 Frequentieverdeling agressief gedrag na twee jaren (n = 178)

42 Frequentieverdeling agressief gedrag na drie jaren (n = 115)

43 Resultaten Terbeschikkinggestelden veranderen tijdens hun verblijf in de instelling niet wat betreft stemming, agressief gedrag en opgelegde sancties Prosociaal gedrag neemt in beperkte mate toe tijdens het verblijf in de instelling Op elk meetmoment scoort 60% van de patiënten lager dan 16 en 75% lager dan 19 op agressief gedrag Slechts enkele patiënten scoren hoger dan 25 op meerdere metingen achter elkaar

44 Zelfrapportage vragenlijsten Agressie Vragenlijst (AVL; Meesters e.a., 1996) Novaco Anger Scale-Provocation Inventory (NAS- PI; Novaco, 1994) Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire (BVAQ; Vorst & Bermond, 2001)

45 Comparison of AQ and AQ-SF scores between inpatients (n = 138), outpatients (n = 206), and male students (n = 160) M (SD) Comparisons Inpatients Outpatients Students Inpatients vs. students Outpatients vs. students AQ Total (15.44) (20.26) (16.31) F(2,295) = 4.50 F(2,363) = 12.24* Physical aggression (7.09) (7.66) (7.10) F(2,295) = 2.96 F(2,363) = 9.06* Verbal aggression (2.60) (3.81) (2.90) F(2,295) = 0.87 F(2,363) = 5.76* Anger (4.59) (5.61) (4.74) F(2,295) = 0.65 F(2,363) = 22.06* Hostility (6.65) (6.50) (5.84) F(2,295) = 8.79* F(2,363) = 4.96* AQ-SF Total (7.47) (10.32) (8.41) F(2,295) = 3.09 F(2,363) = 13.29* Physical aggression 8.58 (3.06) 9.31 (3.34) 7.60 (3.09) F(2,295) = 4.09 F(2,363) = 18.48* Verbal aggression 5.96 (2.13) 7.33 (2.90) 6.96 (2.56) F(2,295) = 6.78* F(2,363) = 3.24 Anger Hostility 6.44 (2.68) 8.01 (3.06) 7.35 (2.59) F(2,295) = 5.74* F(2,363) = 13.71* 7.18 (3.01) 8.17 (3.09) 8.52 (3.05) F(2,295) = 7.71* F(2,363) = 8.79* AQ = Aggression Questionnaire; AQ-SF = Aggression Questionnaire Short Form. * p <.01 (one-tailed)

46 Comparison of NAS-PI scores between inpatients (n = 142), outpatients (n = 194), and students (n = 160) M (SD) Comparisons Inpatients Outpatients Students Inpatients vs. students Outpatients vs. students NAS Total (14.02) (17.94) (14.34) F(2,299) = 9.78* F(2,351) = 5.27* Cognitive (4.72) (5.62) (4.68) F(2,299) = 3.74 F(2,351) = 5.26* Arousal (5.11) (6.69) (5.37) F(2,299) = 3.22 F(2,351) = 6.91* Behavior (5.57) (6.98) (5.95) F(2,299) = 20.93* F(2,351) = 2.35 PI (10.97) (15.15) NAS-PI = Novaco Anger Scale-Provocation Inventory (1994 version). * p <.006 (one-tailed).

47 Comparison of BVAQ scores between inpatients (n = 110), outpatients (n = 139), and students (n = 160) M (SD) Inpatients Outpatients Students Inpatients vs. students BVAQ = Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire. * p <.05, ** p <.01. Comparisons Outpatients vs. students BVAQ Total (21.36) (17.79) (16.16) F(2,267) = 4.64* F(2,296) = 4.99** Verbalizing (6.77) (6.83) (5.62) F(2,267) = 3.68* F(2,296) = 4.22* Fantasizing (7.73) (6.49) (5.77) F(2,267) = 15.48** F(2,296) = 7.40** Identifying (7.53) (6.29) (4.86) F(2,267) = 6.70** F(2,296) = 3.44* Emotionalizing (5.32) (4.93) (4.96) F(2,267) = 4.06* F(2,296) = 3.60* Analyzing (7.33) (5.90) (5.43) F(2,267) = 8.16** F(2,296) = 1.82

48 Resultaten Gewelddadige poliklinische patiënten scoren significant hoger dan normalen op agressief gedrag, boosheid en problemen met emoties Terbeschikkinggestelden scoren significant lager dan gewelddadige poliklinische patiënten op agressief gedrag, boosheid en problemen met emoties Terbeschikkinggestelden scoren vergeleken met normalen niet significant hoger op agressief gedrag, boosheid en problemen met emoties

49 Voorlopige conclusie en discussie Consequenties voor risicotaxatie? Consequenties voor behandel- en programmaevaluatie? Kan voor de meeste terbeschikkinggestelden een verblijf van drie jaar gevolgd worden door een intensieve semi-ambulante behandeling?

50 Behandelprogramma s 4. Discussie

51 Behandelprogramma s 5. Rollenspel

52 Contact Ruud Hornsveld Thijs Kanters Almar Zwets