1 De Ayurvedische voedingsleer

Transcriptie

1 Copy uit boek Licht op Voeding, Licht in Voeding, Philip Gortemaker 1 1 De Ayurvedische voedingsleer 1.1 Inleiding De Ayurveda is een wetenschap, filosofie en religie tegelijk, ontstaan in het oude India, meer dan 5 duizend jaar geleden. De oorsprong is spiritueel. De rishi s (zieners) gaven duizenden jaren lang de kennis mondeling door. Vijfduizend jaar geleden zijn ze op schrift gesteld in het Sanskriet. Ayu betekent leven, Veda betekent weten(de). De Ayurveda (levenskennis) kent heel praktische toepassingen die nog steeds gebruikt worden in India. Natuurlijk kent de Ayurveda verschillende stromingen, de Veda s (hindoe geschriften) zijn op vele manieren uit te leggen en toe te passen al naar gelang een cultuur in de tijd verandert. De Ayurveda is waarschijnlijk de moeder van veel andere filosofieën en voedingsleren. Bijvoorbeeld de chinese Yin-Yang filosofie, de makrobiotiek, de Chinese en oud Griekse vijf elementenleer en ook het begrip homeostase zijn waarschijnlijk afkomstig van de Ayurveda. De westerse geneeskunde, en dus ook voedingsleren zijn gebaseerd op de overleveringen van de Griekse filosoof Hypocrates. Men vermoedt dat de oud Griekse cultuur in contact stond met het oude India en dat veel Griekse filosofen hun kennis o.a. uit de Ayurveda putten. De toepassing van Ayurveda in Nederland heeft zich vooral verspreid via het Trancedente Meditatie netwerk en Hare Krisnabeweging. De interpretaties van de ayurvedische voedingsleer zijn dan ook sterk geënt op het TM-ideaal door gebundelde meditatie verlichting voor iedereen te bereiken. Op zich een zeer lovenswaardig ideaal. Echter daardoor is ze niet altijd geschikt voor de nuchtere, materialistisch georiënteerde westerse mens omdat de voedingsadviezen te veel gericht zijn op de geestelijke aspecten. Zo wordt bijvoorbeeld veel suiker en melk gebruikt, iets wat naar westerse natuurvoedingsprincipes uit den boze is. Voeding alleen maakt je absoluut niet verlicht! Wel kan het in belangrijke mate ondersteunend zijn als je de weg van meditatie en ontdekken van je eigen waarheid en Essentie bewandeld. Een teveel van bepaalde stoffen kan je emoties en gevoel blokkeren. Voor de veelal gestresste westerse mens is nu juist suiker zo n stof. De hier weergegeven beschrijving van de Ayurveda is erg schematisch en onvolledig maar geeft een indruk hoe verfijnd en diepgaand deze leer is ten opzichte van gezondheid en voeding. 1.2 De spirituele achtergrond Om de voedingsregels in de ayurveda te kunnen begrijpen moet men de basis filosofie uit de veda s kennen, de zgn. Samkhaya filosofie der schepping. Purusha is de oergeest, het vormloze zuivere bewustzijn, zonder oorzaak en eigenschappen. Het nederlandse woord puur is hiervan afgeleid. Purusha is het meest pure wat er bestaat. Prakruti is de creatieve natuurkracht, de oerkracht, de bron van vorm. Purusha is het mannelijke principe, prakruti het vrouwelijke. Uit de samenkomst van purusha en prakruti ontstaat het Ik Ben bewustzijn, het ego. Ook wel het Mahad, Bhuddi of Kosmische Intelligentie genoemd. Uit het samengaan van Purusha en Prakruti, Mahat ontstaan alle dingen, alle vormen. Buddhi is de kosmische intelligentie, het onderscheidingsvermogen om het werkelijke van het onwerkelijke (maya) te onderscheiden. Buddha is de persoon die het hoogste, zuiverste onderscheid heeft en daardoor verlichting bereikt. 1

2 Copy uit boek Licht op Voeding, Licht in Voeding, Philip Gortemaker 2 Prakruti bevat drie basiseigenschappen, de drie Guna s : Satva, Rajas en Tamas. Satva staat voor evenwicht, zuiverheid, bewustwording, essentie en licht. Rajas staat voor beweging, activiteit, dynamisch. Tamas staat voor statisch, potentiëel, traagheid, duisternis, innertie. Geen van deze guna s staat op zich en kan niet buiten de andere. Elk schepsel in het universum, of het nu een steen, een ster een plant of een menselijk wezen is bevat alle drie eigenschappen. De mate van ontwikkeling en het samenspel van de guna s bepaalt de constitutie van het schepsel. Een steen zal veel tamas hebben. Maar bijvoorbeeld een edelsteen als aquamarijn bevat ook veel satva, enkel potentieel. Dat is de genezende kracht van de steen. Een mens die traag is, lui en dik zal veel tamas hebben. Een ondernemend iemand veel rajas en een spiritueel ontwikkeld iemand veel satva. Dit zijn grove indelingen en men moet oppassen mensen niet te gaan stigmatiseren naar deze concepten. Iemand kan ogenschijnlijk een tamas lichaam hebben maar geestelijk erg satvisch ontwikkeld zijn. (Denk aan de dikke lachende Buddha). Uit de drie Guna s komen de Vijf Elementen voort: Uit Satva ontstaat het element ether (akasha) Uit Rajas komt het element vuur (agni) Uit Tamas komt voort het element aarde (prithvi) Uit Satva en Rajas onstaat het element lucht (vayu) Uit Rajas en Tamas ontstaat het element water (jala) metafoor voor: energetisch ruimtebeeld/miasma stofwisseling/fotosynthese vaste materie zuurstof, koolzuur, prana, electronen vloeibaar transport, energiedrager Ether Lucht Vuur Water Aarde Schema van de dichtheden van de vijf elementen en hun relatie met het ons bekende biologische leven. De elementen staan voor de vijf dichtheden waaruit de materiële wereld bestaat. Ether is de meest ijle vorm van energie (prakruti) en aarde de meest dichte vorm. 2

3 Copy uit boek Licht op Voeding, Licht in Voeding, Philip Gortemaker De ayurvedische toepassing op de mens en voeding Uit de elementen ontstaan de drie Dosha s, de basisconstituties van de mens. Op dit systeem is de de gehele ayurvedische gezondheidsleer en voedingsleer gebaseerd. Het systeem wordt ook wel tridosha genoemd. Uit de elementen lucht en ether ontstaat Vata (wind) Uit vuur en water ontstaat Pitta (gal) Uit water en aarde onstaat Kapha (slijm) Deze basisconstituties beschrijven de menstypen, de hoedanigheid van lichaam en geestelijke houding. De dosha s zetelen in bepaalde lichaamsgedeelten; Vata in het darmgebied, Pitta in het maag, zonnevlechtgebied en Kapha in het long/slokdarmgebied. Ook de constitutie van plant en dier, het voedsel, wordt met behulp van de tridosha s omschreven. Voor de beschrijving van geestelijke/ psychische toestanden wordt voornamelijk gebruik gemaakt van de drie Guna s. Belangrijk in de ayurveda zijn ook de toestanden; vettigheid, lichtheid en koude: Pitta en Kapha hebben vettigheid gemeenschappelijk Pitta en Vata hebben lichtheid gemeenschappelijk Vatta en Kapha hebben koude gemeenschappelijk. Een ziekte ontstaat volgens de ayurveda door een teveel of tekort aan een dosha, guna of afgeleiden daarvan als vettigheid, lichtheid of koude. Voedsel kan een dosha in het lichaam verhogen of verlagen. Dus bij een tekort aan bv. Vata kunnen vataverhogende voedingsmiddelen en kruiden voorgeschreven worden. Bij voeding wordt tevens sterk rekening gehouden met de smaak van het voedsel. Onder smaak verstaat de ayurveda het sensatie-effect van voedsel in de gehele spijsvertering. Deze hangt samen met de concepten: Rasa: smaak op de tong, Virya: verwarmende en verkoelende eigenschap van het voedingsmiddel op de spijsvertering (men voelt na het inslikken een verwarmend of verkoelend effect in de maag) en Vipak, de smaak van het voedsel na de spijsvertering. Al deze aspecten worden in de oude veda s aangeduid als Deva s. Dit zijn de lichtwezens of geesten die de planten doen groeien vanuit het zaad. Vergelijk het met elven, kabouters en de triaden uit de oude keltische en germaanse natuurreligies. In de moderne energetische wetenschap spreken we van energetische ruimtebeelden of miasma s. Op volgende pagina is getracht de Samkhaya filosofie in een schema uit te beelden. Het papier dat de achtergrond vormt is als het ware de Eenheid, Nirwana of Non-Dualiteit, de Leegte waaruit alles voort komt. Het lijkt zo een vastliggende hiërarchie. Dat is het nadeel van schema s en grafieken. Laat je niet bezinsgoochelen door wat in het denken en op papier (of computer) is vastgelegd. Dat is slechts theorie en heeft geen directe relatie met de realiteit van het hier en nu. Het betreft hier een dynamisch geheel. De pijlen geven dit aan door twee richtingen aan te wijzen. Al deze aspecten gaan constant in elkaar over. Het is een energiek bewegend evenwichtsspel, Leela, het kosmische spel van de hindoe god Shiva. Purusha wordt ook wel eens vertaald als het zuivere voedsel voor dat het de mond in gaat Dit voedt alle lichamen, van het fijnstoffelijke spirituele tot het grofstoffelijke van vlees en bloed. 3

4 Copy uit boek Licht op Voeding, Licht in Voeding, Philip Gortemaker 4 Eenheid Nirwana NonDualiteit Dualiteit Individualiteit, Indentificatie Guna s, Eigenschappen Elementen Tri b Dosha-systeem Darmen Maag Keel/longen Thymus Hara Zonnevlecht Hartchakra Lichtheid Koude Vettigheid 4

5 Copy uit boek Licht op Voeding, Licht in Voeding, Philip Gortemaker 5 Ayurveda deelt voedsel in hoofdgroepen licht en zwaar. Licht voedsel bevat veel lucht en vuur. Het is licht verteerbaar, bevorderd de eetlust en is niet zo gauw schadelijk. Je kunt er meer dan normaal van eten zonder er problemen van te krijgen. Aarde en water maken voedsel zwaar. Het ontneemt je de eetlust en geeft al gauw problemen als je er te veel van eet en weinig beweging hebt. Eet je zwaar voedsel dan mag de maag niet meer dan driekwart gevuld zijn. Om te kunnen bepalen wat nu licht of zwaar voedsel is worden de drie guna s of eigenschappen gebruikt: Onder Satvische voeding worden al die voedingsmiddelen verstaan die rein en vol van kosmisch licht zijn; biologisch verbouwde groenten en fruit, kruiden die op een natuurlijke plaats groeien. Ook melk, melkproducten en honing behoren tot deze categorie. Satvische voeding is volgens de ayurveda geschikt voor de spirituele zoeker en mediterenden. Rajasvoeding heeft een activerende, oppeppende energie. Ze geven het lichaam kracht. Vlees en scherpe kruiden behoren hiertoe. Het is voeding voor sporters, doeners, bij zware lichamelijke arbeid, krijgers. Tamas voeding maakt het lichaam traag en verdoven de geest en brengt zowel lichamelijke als geestelijke processen in de war. Tot deze categorie behoren bio-industrie-vlees, zuivel-producten alle groenten en fruit dat op uitgeputte bodem met veel kunstmest en pesticiden wordt geteeld of in kassen met kunstlicht en substraatbodems. Alle voeding die industrieel bewerkt is. Satvische voeding is voornamelijk licht en tamasvoeding zwaar. Rajasvoeding zit er tussen in maar toch moet je er niet te veel van hebben omdat het kan overstimuleren. De geestelijke en lichamelijke constitutie van een individu, ook uitgedrukt in de guna s, het tri-dosha-systeem en de smaken, moeten goed bepaald worden om vast te stellen welk voedsel goed verdragen kan worden. Het verhaal van een glaasje warme melk., In de ayurvedische voeding wordt veel melk gebruikt. Trouwe TM ers drinken elke avond hun warme glaasje melk. Echter, in de moderne westerse natuurvoedingsopvattingen wordt melk niet als voedsel voor de mens gezien. Dit brengt veel westerlingen die zich bezig houden met hindoeïstisch spirituele stromingen in verwarring. In India zijn koeien heilig en wordt dus ook de melk als heilige, heilzame, satvische drank beschouwd. De hindoe god Krishna hield erg veel van koeien en dronk de melk rechtstsreeks uit de uier. Zijn bijnaam is dan ook Gopal (go = koe, koeiejongen). Dit is ook bekend van de huidige in India levende Avatar Mother Amma (een reïncarnatie van Krishna). Maar hierbij gaat het niet om de fysische samenstelling van de melk. Het gaat hier om de symboolwerking en een specifieke spirituele of energetische toestand. De koe en de uier staan symbool voor De Moeder, het vrouwelijke aspect van de Schepping. De melk staat symbool voor de oerenergie, Purusha en Prakruti. In het geval van Krishna en Mother Amma zijn de koeien en de melk als het ware betoverd door deze almachtige entiteit. De melk heeft dan een grote voedende en genezende energie, pranische lading. Dit had net zo goed met water kunnen gebeuren, zoals Jezus water in wijn omtoverde of zoals de genezende bron in Lourdes en vele andere heilige plaatsen op de Aarde. Zo zie je hoe voedingsgewoonten en ideeën afhankelijk zijn van godsdienst en cultuur. In de Ayurvedische keuken worden de voedingsproducten zodanig bewerkt en gekruid dat ze licht verteerbaar zijn. Zo wordt melk zodanig behandeld dat ze niet meer slijmvormend is. De suiker krijgt een behandeling waardoor ze extra voedend is. Dit is niet het geval met de westerse producten. Deze kun je dus niet klakkeloos toepassen in een echt ayurvedisch keuken. Het gaat voor deze cursus te ver om op de ingewikkelde indeling van de hierboven schematisch beschreven aspecten dieper in te gaan. In India duurt de opleiding tot ayurvedisch arts net zo lang als de medicijnenstudie in het Westen. Voor juiste diagnoses en interpretatie van het hierboven schematisch beschreven systeem is veel ervaring en intuïtie nodig. Het gebruik van het tridosha-systeem is,voor degene die meer interesse heeft, overzichtelijk weergegeven in tabellen in het boek Ayurveda, de leer der zelfgenezing van Dr. Vasant Lad, uitgever Schors, Amsterdam. 5