Reactie op presentatie van Carolien Rieffe

Transcriptie

1 Reactie op presentatie van Carolien Rieffe EMOTIE A COMMUNICATIE L Mariëtte Embrechts Logopediste / spraak- en taalpathologe Research & Development en Polikliniek Dr.Leo Kannerhuis

2 Hoe moeilijk om kleine verschillen te zien! Thema, Dr. Leo Kannerhuis, 31 januari 2005

3 Emotion awareness Definitie Rieffe et al (2008, Harris & Olthof, 1982): 1. Aandacht Monitoren en onderscheiden van emoties = informatie uit introspectie en fysieke signalen 2. Negeer de fysieke arousal van de emotie 3. Gebruik informatie gegeven door anderen (non-verbaal maar vaak verbaal)

4 1. Aandacht - Monitoring: Moeite met lokaliseren van antecedenten Wat was de aanleiding van de emotie? Oorzaak - gevolg Normale ontwikkeling: Hoe weet je dat je happy bent? 6 jaar: lachen, als je jarig bent 14 jaar: wanneer je je van binnen gelukkig voelt Het blijft ook voor een volwassenen moeilijk om uit te leggen wat je voelt Weinig directe info uit introspectie

5 1. Hoe is de eigen waarneming? Kinderen met ASS: - minder opmerkzaam op negatieve emoties (Ashwin et al, 2006) - minder refereren aan specifieke emoties (Rieffe et al, 2007) - minder geneigd te leren van emoties uit ervaring (Dissanayake et al 1996) - meer aangeleerde, vaststaande ideeën over emoties (scripted ideas, bv Temple Grandin, bibliotheek in hoofd)

6 3. Non-verbale informatie van anderen Subtiele gelaatsuitdrukkingen vaak micro-expressie = < 0.20 ms Micro vaker dan macro expressies bv wanneer je doelbewust verhult hoe je je voelt bv wanneer je niet bewust weet hoe je je voelt Zijn het belangrijkste in communicatie; vertellen wat nog niet in woorden gezegd is (Ekman, 2008) Positie is van belang: angst is beste af te lezen van andermans gezicht vanuit ooghoek en niet frontaal (Plus one, 2010)

7 3. Non-verbale informatie van anderen Kinderen met ASS: specifieke aandacht voor de mond (en niet de ogen). om verbale informatie te verwerven? (Klin et al 2002) Casus Simon, 7 jaar: Syndroom van Asperger Als ik naar de mondhoeken kijk, dan denk ik dat ze blij is. Casus Bart, 23 jaar. Syndroom van Asperger Als ik naar gezichten kijk, richt ik me op de mond. Waarom? Ik word heel erg moe van kijken naar ogen, deze informatie leidt me ook af, dus focus ik op de mond.

8 Filmpje Simon (Syndroom van Asperger 7;4 jaar) Afname Nijmeegse Pragmatiektest (Embrechts, Mugge en van Bon, 2005)

9 filmpje Simon (Asperger 7;4 jaar) Afname Nijmeegse Pragmatiektest

10 3. Non-verbale informatie van anderen Volwassenen met ASS: Cambridge Mindreading Face-Voice Battery minder goed kunnen herkennen van complexe emoties van gezicht en stem moeite met matchen van gezicht en stem herkenning van emotie stem (verbaal) > gezicht (non-verbaal) their mindblindness is by no means total > (onafhankelijk van diagnose) (Golan et al 2006) Converted faces (Teunisse en de Gelder, 2001): makkelijker voor ASS! ASS > NC

11 Converted faces (Teunisse& de Gelder, 2001) Thema, Dr. Leo Kannerhuis, 31 januari 2005

12 3. Verbale informatie van de ander: ASS krijgen minder feedback op emoties omdat ze ook relatief minder emoties uitdrukken (inexpressiveness) (Rieffe, 2007) verbaal en non-verbaal vaak niet congruent ons gedrag is zelden 1:1 met onze stemming verwarring verwoording niet afgestemd op ASS bv vaak uitdrukkingen: - ik schrik me een hoedje - ik lig in een deuk - ik doe het in mijn broek van angst

13 communicatie - emoties taal ASS wel emotie voelen, maar niet kunnen benoemen of verwoorden (Rieffe et al, 2007) bij psychiatrische kinderen komen zeer vaak taalstoornissen voor (Blankenstijn & Scheper, 2003) snel overvraagd! 50-80% 40-60% taalinhoud taalvorm taal gebruik %!!

14 communicatie - emoties - taal Taalgebruik: Verschil in verwoording van basisemoties (ASS = NC) complexe emoties (verbazing, minachting) NC > ASS Taalinhoud: ASS gebruiken vaak lege woorden Beperkte woordenschat heeft gevolg voor waarneming; het hebben van woorden stuurt je kijken (bv eskimo heeft 7 woorden voor sneeuw) Audio opname Willem 17 jaar

15 Centrale coherentie + Factoren in omgeving en kind Spanning Snelheid Belemmeringen Emotie regulatie: Inadequate coping Sensorische Informatie verwerking Theory of mind plaats context verandering: tijd persoon tijdsdruk cultuur/opvoeding aandachtsprobleem, bv ADHD gebrekkige taalvaardigheid temperament fight flight freeze Toenemende spanning Zelf samengesteld model Gebaseerd op Klinisch Werkmodel Stotteren van Ad Bertens, 1993

16 Waar kunnen we wat mee? (beperkt) trainbaar? + Factoren in omgeving en kind Spanning Snelheid Belemmeringen contexten uitleggen, oefenen spanning verlagen autisme vriendelijke omgeving autibril Emotie regulatie: Inadequate coping fight flight freeze Oefenen van reactiepatronen in verschillende contexten Toenemende spanning

17 Hoe (beperkt) trainbaar? Tekeningen van gezichtsuitdrukkingen Foto s Dynamische gezichten Filmpjes / clips (plaatjes en stemmen) Emoties herkenning koppelen aan kracht van autisme = systematiseren, regelmaat zoeken, bv: - mechanisch (auto s) - abstract (patronen - verzamelen (index bibliotheek) - natuur (getijden) Animated vehicles with real emotional faces = The Transporters (Golan et al, 2010)

18 Animated vehicles with real emotional faces The Transporters (Golan et al, 2010 Autism Research Center)

19 Resultaten van deze therapie met Transporters bij 3 groepen: 3 groepen: 1. kinderen met ASS die elke dag naar The Transporters keken (n=20 HFA) 2. gematchte controle groep: kinderen met ASS die geen behandeling kregen (n=18 HFA) 3. gematchte controle groep normaal ontwikkelende kinderen (n=18) Na 4 weken dvd kijken en discussie met ouders: emotie woordenschat hertest: generalisatie naar (echte) gezichten volgens ouders bij-effecten: generalisatie naar andere emoties meer interesse in gezichtsuitdrukkingen makkelijker gesprek over emoties

20 Psycho educatie Happé verhaaltjes (1994) Belemmeringen Emotie aan meerdere situaties koppelen (P. Vermeulen, 2009) Social stories: verhalen in verschillende contexten Video story books = filmachtige presentatie van de gebeurtenissen M.Verhallen (2009): onderzoek bij risico kleuters - Video had positief effect op verhaalbegrip en woordenschat; kinderen begrepen meer van motieven van hoofdfiguren dan in statisch verhaal - Video arousalniveau - kan daardoor vaker aangeboden worden - Motivatie bevorderend - Zorg op maat Virtual reality : + realistischer dan video kijken (passief) en rollenspel + zelf deelnemen aan het gesprek - duur Factoren in omgeving en kind Spanning Snelheid

21 Nieuwe ontwikkelingen Mindreading: emotion library Factoren in omgeving en kind Spanning Snelheid Belemmeringen Snapje (P. Karthaus, i.o. Susagroep)

22 IN LOGOPEDIE Opbouw in moeilijkheidsgraad: - eenvoudige versus complexe situatie - bekende versus onbekende situatie - alleen versus met meerdere personen - meerdere perspectieven - met visuele ondersteuning versus zonder visuele ondersteuning - verwoording van reguliere situatie en uitzonderingen Factoren in omgeving en kind Spanning Snelheid Belemmeringen Voorbeelden materialen - picto s - emotie dobbelstenen - emotie kwartetspel - bubble dialogue - oplossingsgerichte strips

23 Coping met emoties Therapievormen Gebruik van hulp-ego of troostknuffel Cognitieve gedragstherapie Emotie regulatie: coping Muziektherapie / theater / rollenspel PMT, dans, beeldende (spel)therapie Emotieregulatie protocol Zelfwaarde Onder woorden brengen Nee durven zeggen Mensen raken Stressmeter: biofeedback Training Communicatieve Sociale Vaardigheden (in groepsverband of individueel) Emotie / Spannings thermomenter

24 Thema, Dr. Leo Kannerhuis, 31 januari 2005

25 META - EMOTIE : Uit: Glück, was ist das? Thema, Dr. Leo Kannerhuis, 31 januari 2005