Drs. Cees Boerhout, bewegingswetenschapper en psychomotorische therapeut, PsyQ Groningen Eetstoornissen en Obesitas

Transcriptie

1 Drs. Cees Boerhout, bewegingswetenschapper en psychomotorische therapeut, PsyQ Groningen Eetstoornissen en Obesitas PMT en agressieregulatie bij eetstoornissen: een gerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek In deze lezing wordt uitgelegd waarom het thema agressie bij eetproblematiek de nodige aandacht verdient en hoe PMT kan bijdragen aan een functionele agressieregulatie. Als vervolg op een pilotstudie wordt vanuit Lentis een gerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek uitgevoerd naar het effect van een kortdurende PMT module agressieregulatie, in samenwerking met het Rob Giel Onderzoekscentrum van het UMCG. Deel van het onderzoek is de ontwikkeling van een psychomotorische gedragsmaat voor agressieregulatie, genaamd de StemStootStampmethode. Er zal een korte video worden getoond van de werkwijze van de PMT. Prof. dr. Wijbrand Hoek, hoogleraar psychiatrie Rijks Universiteit Groningen, opleider psychiatrie Parnassia Bavo Groep Diagnostiek volgens DSM-5 in de praktijk In de hoofdindeling van de DSM-5 classificatie vormen de voeding- en eetstoornissen een aparte categorie. Aan de hand van casuïstiek zullen de nieuwe criteria voor voeding- en eetstoornissen besproken worden. Prof. dr. Anton Scheurink, Neuroendocrinologie, Centrum voor Gedrags- en Neurowetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen DE FYSIOLOGIE VAN ANOREXIA NERVOSA Een tekort aan voedsel is eeuwenlang het belangrijkste selectiecriterium voor mens en dier geweest. Deze selectiedruk leidde tot individuen die in tijden van schaarste gekenmerkt worden door een laag lichaamsgewicht en hoge fysieke activiteit. Deze kenmerken moeten worden gezien als evolutionair functionele aanpassingen en gaan daardoor gepaard met de activering van het dopaminerge beloningssysteem in de hersenen. Helaas blijkt uit neuroendocrinologisch onderzoek aan een diermodel voor Anorexia Nervosa aan de Universiteit van Groningen en fysiologisch en gedragsonderzoek aan Anorexia Nervosa patiënten in het Karolinska Instituut in Stockholm (Zweden) dat het in oorsprong succesvol diëten en de bijbehorende verhoogde fysieke activiteit in bepaalde gevallen zal kunnen leiden tot een sterk op een verslaving lijkende toestand van excessief dieten en oncontroleerbare hyperactiviteit: Anorexia Nervosa. Referentie: Scheurink AJW, Boersma GJ, Nergårdh R, Södersten P. Neurobiology of hyperactivity and reward: agreeable restlessness in anorexia nervosa. Physiology & Behavior 100(5): , 2010.

2 Anita Jansen Universiteit Maastricht Het nieuwe bewaren en het oude ontdekken of: het nieuwe in de kast en het oude op de plank We weten maar al te goed dat een goede behandeling van ernstige eetstoornissen uiterst lastig is en nogal eens niet succesvol. Onze natuurlijke reactie is dan om meer en langer te behandelen, en om dieper te gaan. Complexe gevallen vragen om een complexe behandeling, denken we. In deze lezing zal worden betoogd dat dit een misvatting is. We stellen ons de gewetensvraag of we de patiënt altijd eerst de beste behandeling hebben geboden voordat we haar (en onszelf) overleveren aan andere, minder evidence-based, behandelingen. Mindful lunch Tussen de middag bestaat er voor die mensen die behoefte hebben aan een moment van inkeer en rust de mogelijkheid om in de kerk mindful te lunchen. Om te ervaren hoe het is om bewust en in stilte te eten. U kunt zich hier voor inschrijven op het aanmeldingsformulier. De lunch wordt begeleid door Marieke Dorhout, PMT-er en Marieke Raatgever, diëtist

3 Workshops ronde Anorexia Nervosa, hoe zorgvuldig te handelen bij complexe casus Marion Bakker, PsyQ Groningen zorgprogramma eetstoornissen en obesitas Isis Elzakker, Rintveld Anorexia nervosa kent vele gezichten en daarom ook vele vormen van houding en behandeling. In deze workshop richten we ons op complexe anorexia nervosa patienten, waar vragen kunnen spelen als wel of niet onder dwang behandelen, wel of niet opnemen en wel of niet de familie betrekken. De workshop is uitdrukkelijk bedoeld om samen te oefenen hoe een dergelijke complexe casus te benaderen en de nadruk zal liggen op hoe de medische eindverantwoordelijkheid waar te maken. Het gaat niet zozeer om de inhoud van de behandeling, als wel welke stappen moeten worden gezet om zorgvuldig te handelen in een situatie die mogelijk levensbedreigend is als er niet ingegrepen wordt. Een situatie die allen die in de wereld van de eetstoornissen werken bekend zal voorkomen. Teneinde de tijd die ons gegeven is optimaal te gebruiken zal aan de deelnemers voorafgaand aan de workshop studie materiaal worden toegezonden, samengesteld door de begeleiders van de workshop. Het is de bedoeling dat de inhoud van dit materiaal goed is doorgenomen alvorens naar de workshop te komen. De tijd die anders genomen moet worden om dit alles goed te bespreken gebruiken wij liever om meer tijd te hebben om gezamenlijk casuistiek te behandelen. Zoals u zult zien, zijn er enkele vaste stappen die genomen dienen te worden en zoals zo vaak, baart ook hier oefening kunst. De workshop wordt gegeven door Marion Bakker en Isis Elzakkers. Marion Bakker is psychiater bij het team Persoonlijkheidsstoornissen en het team Eetstoornissen en Obesitas van PsyQ Groningen. Zij heeft zelf veel ervaring met complexe eetstoornis patienten met diverse vormen van comorbiditeit. Naast psychiater is zij ook psychoanalytisch psychotherapeut. Isis Elzakkers werkt als psychiater met langdurige en complexe eetstoornis patienten bij Altrecht Eetstoornissen Rintveld, TopGGZ centrum voor eetstoornissen en doet promotie onderzoek naar beslisgedrag en wilsbekwaamheid bij anorexia nervosa. 1.2 Eetstoornissen in beweging krijgen, expiërentiële technieken in het motivatieproces Drs. Marlies Rekkers, GZ-psycholoog & psychomotorisch therapeut. Multidisciplinaire Maatschap de Praktijk, Postbus 37744, 1030 BG Amsterdam. Inhoud: In deze workshop staan expiërentiële methoden & technieken centraal, die gebruikt kunnen worden om cliënten met een eetstoornis te motiveren voor behandeling. Het doen van praktische werkvormen kan beweging creeëren, doordat bijvoorbeeld het verrassingseffect van een oefening een patstelling doorbreekt, of de wisseling van positie of perspectief ruimte geeft voor andere of nieuwe inzichten. Leidraad voor het inzetten van deze expiërentiële technieken is het motivatiemodel van Prochaska & DiClemente (1992). Per fase zal toegelicht worden welke praktische werkvormen passend zijn om in te zetten en zullen een aantal van deze werkvormen met de deelnemers beoefend worden.

4 Werkvorm: Powerpoint afgewisseld met doen van practische werkvormen 1.3 Spelenderwijs in gesprek over kwaliteit van leven Ellen Spanjers, Ervaringskennis Verbeteren van de kwaliteit van leven. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe doe je dat nou, kwaliteit van leven verbeteren, met wie, over welke gespreksthema s en vooral op welke manier. Dat kan met dit nieuwe spel: een steekje los? een eigenwijs spel, gericht op het bespreekbaar maken van psychische gezondheid en de kwaliteit van leven. Aan de hand van 8 levensthema s: Gezondheid, Hulp, Studie en Beroep, Vrije Tijd, Sociale Contacten, Relatie, Thuis, Zingeving Het spel is prima geschikt om tijdens therapiegroepen te spelen, maar zeker ook in (nazorg)zelfhulpgroepen en daarnaast ook samen met familieleden of vrienden. Het spel is ggz breed, niet specifiek gericht op eetstoornissen Het spel is zo veelzijdig en multifunctioneel en op maat in te zetten, dat het spel altijd aansluit bij de belevingswereld van de mensen die het spel spelen. Het spel kan ingezet worden als therapeutisch communicatiemiddel, maar ook als een educatief gezelschapsspel. Het spel kan zowel diepgaand zijn of luchtig met humor, al dan niet met competitie-element en ook als kaartspel is het een prima communicatiemiddel. Het spel bevat 385 kaartjes. Daarnaast is het mogelijk om zelf nieuwe kaartjes te maken. Het spel kan door diverse doelgroepen gebruikt worden en op diverse manieren ingezet worden, bijvoorbeeld: - cliënten onderling - cliënten onder begeleiding van een therapeut - cliënten samen met naasten (familie, vrienden, collega s) - in (nazorg)zelfhulpgroepen - in therapiegroepen - tijdens familiebijeenkomsten - in subgroepen na een plenaire voorlichtingsbijeenkomst - bij re-integratietrajecten - studie en loopbaantrajecten - in dagactiviteitencentra - in hulpverleningsinstellingen - door en voor studenten op mbo en hbo opleidingen - etc etc Enkele feiten en cijfers: - Het spel is ontwikkeld in 2010 en is gefinancierd door 6 fondsen. - In juni 2011 getest door 80 personen, die (bijna) alle ggz doelgroepen vertegenwoordigde, zowel, cliënten, ervaringsdeskundigen, familieleden, hulpverleners en naasten, en waarbij ook diverse eetstoornisorganisaties vertegenwoordigd waren (SABN, ZieZo, Human Concern, Buro Puur, Stichting Jij)

5 - Het spel is in december 2010 op de markt gekomen. Inmiddels zijn binnen een half jaar meer dan 650 spellen verkocht. - Het spel is genomineerd voor de Agis Zorgverbeteraarsprijs 2010, en behoort tot de 5 beste Zorgvernieuwingsinitiatieven van Nederland. Bekijk hier het promotiefilmpje, waarbij Ellen Spanjers uitleg geeft over het ontstaan en doel van dit spel (oktober 2010) -Het spel behoort tot de beste 25 projecten van de Movisie Diversiteitsprijs van Nederland, zojuist (9 juni 2011) gepubliceerd in een boekuitgave: Leven met beperkingen Hoe anders mag je zijn: 25 succesvolle diversiteitsprojecten. ISBN: , Uitgever: MOVISIE, Jaar: juni Het spel is een coproductie van Zorgbelang Gelderland en spelontwikkelaar Identity Games. - Idee en realisatie: Ellen Spanjers - Meer info over het spel: Mijn ervaring met eetstoornissen - heb zelf 10 jaar een eetstoornis gehad - heb van 1992 t/m 2007 vele groepen begeleid voor mensen met een eetstoornis en hun omgeving - ben actief werkzaam geweest bij SABN, Stichting Eetstoornissen Eindhoven, Project Eetstoornissen Amsterdam, Project 8zorg Schouwen-Duiveland en Stichting ZieZo - was initiatiefnemer van Stichting ZieZo en van het eerste Praktijkhuis in Nederland. - nu adviseur van Stichting Human Concern en Stichting Jij - ben auteur van diverse publicaties op het gebied van eetstoornissen, Inmiddels ben ik vijf jaar geleden gestopt als directeur van Stichting ZieZo en ben daarna mijn kennis en ervaringen gaan inzetten als helpdesk van 490 cliëntenorganisaties bij Gelderland. Daarnaast ben ik werkzaam als ZZP er en geef ik training aan advies, onder andere ook aan eetstoornisorganisaties Past Reality Integration en Eetstoornissen Lenneke van Hastenberg, NIP Mijn naam is Lenneke van Hastenberg, Ik ben psychologe (NIP), PRI therapeute en sinds kort lid van het NAE. Ik ben bezig met het schrijven van een reeks artikelen voor Antenne, over de methode Past RealityIntegration (PRI) & eetstoornissen. In februari is het 1 e artikel gepresenteerd, komende maand volgt het 2 e artikel over de relatie van PRI & Anorexia. Artikelen over de relatie met Boulimia en Bing Eating Disorders volgen. Ik zou graag van de mogelijkheid gebruik maken een PRI workshop te verzorgen op de NAE dag. Om de aanpak van eetstoornissen over te brengen vanuit deze methodiek, met effectieve, blijvende resultaten. Zoals u kunt lezen in de bijlage is PRI ontwikkeld door de Nederlandse psychologe Ingeborg Bosch, ook heeft zij 4 boeken over deze methode geschreven. Op dit moment loopt er, vanuit de Universiteit Maastricht, een longitudinaal onderzoek naar de evidencebased status van PRI als therapie. Ik ben werkzaam binnen het netwerk van PRI therapeuten vanuit een eigen praktijk, in Hilversum. Mijn idee over een mogelijke opzet van de workshop is als volgt:

6 Opzet van de workshop: 1) Algemene introductie van PRI 2) Casuistiek rondom diagnose, aanpak en resultaten van clienten met een eetstoornis 3) Korte invuloefening persoonlijke afweerprofiel 4) Uitslag bespreken in subgroepjes 5) Korte demo Symbool uitvragen 6) Vragen? 7) Afsluiting Dus de workshop kent een afwisseling van korte uitleg theorie, praktische toepassing in de vorm van casuistiek, zelf reflectie adhv afweertest, bespreking, een korte demonstratie en gelegenheid tot vragen. 1.5 Leren van LES Ervaringen van LES-cliënten op een rijtje, wat heeft geholpen en wat heeft juist bijgedragen aan de lange duur van de eetstoornis. Suggesties voor de toekomst. Saskia Vermeulen, Ursula Gepresenteerd door: Pauline Mensen, projectleider ervaringsdeskundigheid en respijthuis Saskia Vermeulen, klinisch psycholoog, psychotherapeut, leidinggevende polikliniek en deeltijd Centrum Eetstoornissen Ursula Inhoud: Een groep LES cliënten is intensief bevraagd op hun ervaringen met de hulpverlening. Hen is gevraagd wat hen wel en wat hen niet geholpen heeft in het proces van herstel en wat een negatief effect gehad heeft. Per cliënt is een overzicht gemaakt van de ontwikkeling van de eetstoornis door de jaren heen, welke hulpverlening er wanneer geweest is en wat hun ervaringen daar zijn geweest; wat heeft hen wel en wat heeft hen niet geholpen en waarom. Of en welke vertraging er geweest is om hulp te vinden. Welke stappen cliënten zelf gezet hebben om beter te worden en wat ze wel bereikt hebben en hoe. Afgezien van het feit dat ieder interview voor cliënten en interviewers aangrijpend is geweest om verschillende redenen, leveren de interviews veel materiaal op om als behandelaar of behandelcentrum lering uit te trekken. Werkvorm: Presentatie van de resultaten van de interviews, beginnend met een reflectie opdracht voor de aanwezigen

7 1.6 Ervaringen en onderzoeksresultaten van mindfulness voor mensen met problematisch eetgedrag Grietje Tammenga, Sjerty Peeters en Roy Thewissen, VIE Grootte van de groep; max 20 deelnemers Duur : 75 minuten Doelgroep : diëtisten/psychologen/gedragstherapeuten/psychiaters. Belangstellenden die willen onderzoeken of de training mindfulness en eten toepasbaar is binnen hun eigen werkveld. Werkvorm: power point presentatie met enkele ervaringsoefeningen. Abstract: Recentelijk is er door See True een 8 weken programma mindfulness en eten ontwikkeld voor mensen met problematisch eetgedrag. Onderzoek van de universiteit Maastricht laat zien dat mensen die deze training volgen, in vergelijking met een controlegroep, na de trainingen minder last hebben van belangrijke aspecten van verstoord eetgedrag zoals drang naar eten, zwart/wit denken, emotioneel eten en lichaamsontevredenheid. Deze aspecten spelen ook een belangrijke rol bij het ontstaan en in standhouden van pathologisch eetgedrag zoals bij eetstoornissen. Mindfulness helpt om meer in het hier en nu aanwezig te zijn. En om meer bewust met je eetgewoonten om te gaan. De training is toegespitst op bewust omgaan met eten en helpt om minder automatisch te eten, minder de stress weg te eten en om meer bewuste (gezonde) keuzes te kunnen maken in ons leef- en eetpatroon. Daarnaast richt de mindfulness training zich ook op het leren jezelf (inclusief je lichaam) te accepteren zoals je bent. Een kern thema van deze training is het omgaan met de paradox van controle (en verlies van controle) wanneer men eetgewoonten probeert te veranderen. Ook deze paradox is een fundamenteel probleem bij de behandeling van pathologisch eetgedrag. Mindfulness kan dus een zinvolle bijdrage leveren in de behandeling van eetstoornissen. Programma: Aan bod komen de volgende onderwerpen: - Visie mindfulness en eten: de paradox van controle bij het veranderen van problematisch eetgedrag - Korte uitleg over het 8 wekelijkse programma mindfulness en eten - Het verschil tussen cognitieve therapie en mindfulness/wat is de meerwaarde van mindfulness in de behandeling? - Bespreken van onderzoeksresultaten Universiteit Maastricht - Het daadwerkelijk ervaren van een aantal aandachtsoefeningen

8 Grietje Tammenga, zelfstandig diëtist gespecialiseerd in eet- en gewichtsproblemen,mindfulnesstrainer, lid van de VIE( erkende werkgroep van de Ned. Vereninging van Diëtisten;Voedingsinterventie Eetstoornissen). Sjerty Peeters, zelfstandig dietist,gespecialiseerd in eet- en gewichtsproblemen en lid van de VIE. Roy Thewissen is gepromoveerd psycholoog. Hij werkt binnen verschillende instellingen als psycholoog/therapeut, waarbij een groot deel van zijn werk bestaat uit het geven van op mindfulness gebaseerde trainingen. Hij is ook intensief beoefenaar van Kung Fu en QiGong. Binnen See True neemt hij het voortouw in het ontwikkelen en onderzoeken van de mindfulness en eten training. 1.7 Cognitive Remediation Therapy (CRT): Theorie en praktijk Alexandra Dingemans, Centrum Eetstoornissen Ursula Leidschendam, Dr. Unna Danner, senior onderzoeker, Altrecht Eetstoornissen Rintveld In deze workshop zal een verbinding worden gemaakt tussen de praktische uitvoering van Cognitive Remediation Therapy (CRT; Tchanturia e.a. 2008) en ons onderzoek naar de effectiviteit van deze therapie. Onderzoek heeft aangetoond dat patiënten met een eetstoornis kwetsbaarheden hebben in het (neuro)cognitief functioneren. Niet alleen is de inhoud van het denken van deze patiënten star en verstoord, maar ook de manier waarop zij denken blijkt vaak rigide. Dit zorgt er mede voor dat zij slecht in staat zijn hun gedrag te veranderen en heeft invloed het verloop van de eetstoornis. Deze inzichten hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van CRT. In de eerste helft van de workshop komt de achtergrond van CRT en het behandelprotocol aan bod. Er zal eerst kort ingegaan worden hoe CRT bij eetstoornissen tot stand is gekomen en vervolgens zal er uitleg gegeven worden over de behandeling en de verschillende oefeningen die daarbij horen. In de tweede helft van de workshop zullen de onderzoeksresultaten gepresenteerd worden. Centrum Eetstoornissen Ursula en Altrecht Eetstoornissen Rintveld voeren samen een gerandomiseerde gecontroleerde studie uit naar de effectiviteit van CRT bij patiënten met eetstoornissen. In dit onderzoek worden 40 patiënten die naast Treatment-as-Usual (TAU) 10 sessies (binnen 6 weken) CRT krijgen, vergeleken met 40 patiënten die alleen TAU krijgen (controlegroep). De eerste resultaten van beide instellingen zullen getoond worden en de implicaties van de bevindingen zullen met het publiek besproken worden. CRT lijkt een veel belovende nieuwe behandeling die de effectiviteit van andere (vervolg) behandelingen positief kan beïnvloeden. Referenties: Tchanturia, K., Davies, H., Lopez C., Schmidt, U., Treasure, J., & Wykes, T. (2008). Neuropsychological task performance before and after cognitive remediation in anorexia nervosa: a pilot case-series. Psychological Medicine, 38, Tchanturia, K., Davies, H., Campbell, I. (2007). Cognitive remediation therapy for patients with anorexia nervosa: preliminary findings. Annals of General Psychiatry, 6,

9 1.8 Nieuwe aanpak van emotieregulatie en zelfkritiek bij eetstoornissen Greta Noordenbos, Psychologisch Instituut Universiteit Leiden Eetstoornispatiënten hebben vaak grote moeite met het uiten van negatieve emoties, met name van boosheid en woede (Boerhout, 2009). Hoewel ze het moeilijk vinden om kritiek te geven op anderen en hun gevoelens van boosheid te uiten, zijn ze vaak erg kritisch naar zichzelf. In de meest ernstige fase van hun eetstoornis kan dit zelfs de vorm aannemen van het horen van innerlijke kritische stemmen (Bruch, 1978). In haar boek Als een mus in een gouden kooi (1978) heeft Hilde Bruch als eerste melding van gemaakt van deze innerlijke zelfkritiek. Peggy Claude Pierre schrijft in haar boek De geheime taal van eetstoornissen (1997) over een innerlijke negativist en Joanna Kortink (2004) schrijft in haar boek Uit de ban van Eetbuien (2004) over een innerlijke saboteur. Ook eetstoornispatiënten maken melding van innerlijke zelfkritiek in hun autobiografie, zoals Magere Jaren (Van Weezel, 2006) en Tweestrijd (Nottelman & Thijsen, 2010). In deze workshop worden de resultaten vermeld van mijn recente onderzoek naar innerlijke zelfkritiek en emotieregulatie bij 56 mensen eetstoornispatiënten en een controlegroep van 49 gezonde vrouwen. Hieruit blijkt dat zelfkritiek vaak al begint voor de eetstoornis, maar sterker wordt naarmate de eetstoornis verergert. De inhoud van de innerlijke kritiek is niet alleen gericht op eten en gewicht, maar op de hele persoon. Bijvoorbeeld: Je bent een vies vet varken. Je verdient het niet om te eten. Omdat innerlijke zelfkritiek herstel van eetstoornis in ernstige mate belemmert, is het wenselijk om hier in de behandeling aandacht aan te schenken. Uit onderzoek blijkt dat vermindering van zelfkritiek significant samenhangt met toename van zelfvertrouwen en verbetering van emotieregulatie. Tijdens deze workshop worden diverse oefeningen aan de orde gesteld gericht op vermindering van innerlijke zelfkritiek en verbetering van emotieregulatie. Deze oefeningen zijn beschreven in het nieuwe boek van Joanna Kortink en Greta Noordenbos getiteld Uit de ban van Emotie-eten (2011) waarbij Acceptance and Commitment Therapie (ACT) en Mindfulness centraal staan. 1.9 Het socratisch intervisiemodel toegepast bij ouderbegeleidingsgroepen Marjolein Willemsen en Marja Krieger Centrum voor Eetstoornissen Ursula, Leidschendam Samenvatting: In deze workshop nemen wij deelnemers mee in de meerwaarde van het gebruiken van de socratische intervisiemethodiek bij de begeleiding van ouders van jongeren met een eetstoornis en welke aanpassingen hiervoor nodig zijn en geven handreikingen voor het implementeren ervan binnen de eigen instelling. De methodiek wordt gebruikt voor ouderbegeleidingsgroepen met een maximum van 10 ouderstellen. Aan de hand van een voorbeeld worden de stappen besproken en wordt uitgelegd hoe men als therapeut aanvullend kan werken vanuit drie thema s: - Psycho-educatie - Opvoedingstaken (ontwikkelingstaken) - Probleemoplossende vaardigheden Daarna gaan deelnemers zelf aan de slag met het model.

10 Bestemd voor: Systeemtherapeuten, ouderbegeleiders, sociotherapeuten en psychologen die werken met ouders van jongeren met een eetstoornis. Tijdsduur en aantal deelnemers: De workshop duurt 90 minuten en kent een maximum van 20 deelnemers. Presentatoren: Marjolein Willemsen is gz-psycholoog en systeemtherapeut en sinds 7 jaar werkzaam bij Centrum Eetstoornissen Ursula als systeemtherapeut. Zij heeft een ruime ervaring in het begeleiden van gezinssupportgroepen, MFT en ouderbegeleidingsgroepen. Marja Krieger is systeemtherapeut en sinds 4 jaar werkzaam bij Centrum Eetstoornissen Ursula en daarvoor werkzaam bij Curium, afdeling eetstoornissen. Zij begeleidt oudergroepen van jeugdigen met eetstoornissen en heeft een caroussel ontworpen met belangrijke psycho-educatieve thema s voor nieuwe ouders. Op zoek naar een methodiek die helpend is voor ouders van jongeren met een eetstoornis, ook bij langerdurende behandeling, heeft Marjolein Willemsen een aloud en beproefd model voor intervisie het socratisch intervisiemodel van stal gehaald en bewerkt voor ouderbegeleiding. Ouders zijn enthousiast en ervaren de ouderbegeleidingsgroep als een meerwaarde Hoe word je de beste zorgafdeling in de jeugd GGZ? Dorte Buijs en Leonie Breuker, Sao Paulo Een kijkje in de keuken van de deeltijdbehandeling (afdeling Sao Paulo) van het Centrum voor eetstoornissen van de Bascule, dit jaar genomineerd voor beste zorgafdeling! Een behandeling (sinds juli 2010) gericht op resocialisatie, eigen verantwoordelijkheid en terugvalpreventie. Dit alles middels therapiegroepen en een individueel afgestemde behandeling. Dorthe Buijs en Leonie Breuker, socitherapeuten Sao Paulo (deeltijd Centrum voor Eetstoornissen van de Bascule)

11 Workshops ronde Werken aan motivatie vanuit het werkboek Eten Zonder Angst voor jongeren met eetstoornissen tot 20 jaar Wie zijn wij: Elisabeth Thiadens, GZ psycholoog in opleiding (tot november 2011) en Judith Koe, sociotherapeut. Wij zijn werkzaam bij het Centrum voor Eetstoornissen van de Bascule in Amsterdam. Inhoud: Het motiveren van eetstoornis patiënten blijft één van de belangrijkste onderdelen voor een succesvolle behandeling. In de verschillende fasen van de behandeling komt motivatie aan bod en en is het belangrijk hierbij aan te sluiten. In deze workshop willen we laten zien hoe we op verschillende wijzen aan motivatie werken. We maken daar gebruik van het nieuw uitgegeven boek van Renee Beer en Karen Tobias 'Eten zonder Angst' en willen we onze ervaringen en knelpunten tot nu toe delen. Werkvorm: Korte powerpoint presentatie, groepsdiscussie, filmfragmenten van patiënten en tot slot een voorbeeld sessie (in groepjes of plenair) vanuit het werken met het boek. 2.2 De diëtist: onderdeel van de behandeling bij een eetstoornis of niet? (Fairburn versus NVD?) Ciska Kelholt, diëtist PsyQ Groningen Eetstoornissen & Obesitas De diëtist: onderdeel van de behandeling bij een eetstoornis of niet? (Fairburn versus NVD?) Introductie met wat de ideeën van Fairburn zijn en die van de NVD ertegenover. Komen tot een discussie, hopelijk uitmondend in een goede onderbouwing van de plaats van de diëtetiek binnen de behandeling van een eetstoornis. Mogelijkheid voor tonen powerpoint, kleine zaal (dan geen microfoon nodig en meer discussie mogelijk) 2.3 MeerGezinsDagBehandeling voor gezinnen met een eetstoornis Martijn Gjaltema, beeldend therapeute, Hanneke Huizing, sociotherapeute Lucia van der Sluijs, systeemtherapeute Allen werkzaam bij PsyQ Noord Eetstoornissen en Obesitas In onze MGDB behandelen we gezinnen waarvan een volwassen kind bij ons in behandeling is voor een eetstoornis. De MeerGezinsDagBehandeling (MGDB) wil aan gezinnen met een eetstoornis steun bieden in de strijd tegen de (effecten van een) eetstoornis in hun midden. Deze gezinnen wordt de gelegenheid geboden zich te spiegelen aan andere gezinnen met een eetstoornis. We willen met hen zoeken naar manieren om vaste interactiepatronen, die de

12 ontwikkeling belemmeren, te doorbreken, met als doel manieren te vinden om de eetstoornis een minder grote rol in het gezinsleven te laten spelen. We willen iets vertellen over de waarde van meergezinsbehandeling bij eetstoornissen; wat ons geïnspireerd heeft bij het ontwikkelen van onze eigen MGDB en over het specifieke van het werken met gezinnen met een volwassen kind met een eetstoornis. Maar vooral willen wij laten zien hoe we gewerkt hebben, hoe we de behandeling opgebouwd hebben en welke werkvormen we gebruikt hebben. En natuurlijk is er ruimte voor vragen en discussie. 2.4 Zelfverwondend gedrag bij eetstoornispatiënten: loop er niet voor weg Tamara Berends, Altrecht Eetstoornissen Rintveld Inhoud: Een aanzienlijk aantal patiënten met een eetstoornis verwond zichzelf (25% - 55%), terwijl van alle patiënten die zichzelf verwonden 54% tot 61% een eetstoornis heeft. Deze sterke onderlinge relatie is niet toevallig, maar kan vanuit verschillende perspectieven verklaard worden. Vanuit een functioneel perspectief zijn er sterke overeenkomsten tussen eetstoornissen en zelfverwondend gedrag: de behoefte aan controle over eigen lichaam, negatief lichaamsbeeld met mogelijk zelfbestraffing als gevolg, en spanningsreductie. Zelfverwondend gedrag kan ernstige fysieke, psychische en/of sociale gevolgen hebben voor de patiënt. Hulpverleners op het gebied van eetstoornissen komen dus regelmatig in aanraking met zelfverwondend gedrag. Hulpverleners geven echter aan niet goed te weten hoe om te gaan met patiënten die zichzelf verwonden, en anderzijds blijkt dat 75% van de patiënten ontevreden is over de hulpverlening met betrekking tot zelfverwondend gedrag. Er zijn op dit moment in de praktijk geen interventies, richtlijnen o.i.d. met betrekking tot het omgaan met zelfverwondend gedrag bij patiënten met een eetstoornis. Om interventies te kunnen ontwikkelen is er in 2011 zowel een kwantitatief als een kwalitatief onderzoek gedaan naar zelfverwondend gedrag bij patiënten met een eetstoornis. De resultaten daarvan worden gepresenteerd tijdens de workshop; met daarbij de praktische implicaties ervan voor de hulpverlener. (De communicatie over zelfverwondend gedrag tussen hulpverlener en de patiënt met een eetstoornis zal een belangrijk aspect zijn.) Werkvormen: In een korte presentatie wordt eerst een overzicht gegeven van recent onderzoek naar zelfverwondend gedrag bij patiënten met een eetstoornis. De volgende onderwerpen komen naar voren: Prevalentiecijfers De aard van de relatie tussen eetstoornissen en zelfverwondend gedrag Wat zegt de patiënt met eetstoornis over zelfverwondend gedrag: in 2011 voor het eerst onderzocht middels een fenomenologische studie. Workshopgevers: De workshopgevers doen op dit moment kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar zelfverwondend gedrag bij patiënten met een eetstoornis. Tamara Berends

13 Verpleegkundig specialist Werkzaam bij Altrecht Eetstoornissen Rintveld Suzanne Verschueren Verpleegkundige en docent verpleegkunde (verplegingswetenschapper i.o., diploma verwacht augustus 2011) Werkzaam bij de Hogeschool van Amsterdam Lid van de kenniskring GGZ verpleegkunde van Hogeschool INHolland Erwin van Huigenbosch Senior verpleegkundig (verplegingswetenschapper i.o., diploma verwacht augustus 2011) Werkzaam bij Altrecht, Psychiatrie en Verslaving Lid van de kenniskring GGZ verpleegkunde van Hogeschool INHolland Literatuur Claes, L., Vandereycken, W., Vertommen, H. (2003). Eating disordered patients with and without self-injurious behaviours: a comparison of psychopathological features. European Eating Disorders Review, 11, Claes, L., Klonsky, D., Muehlenkamp, J., Kuppens, P., Vandereycken, W. (2010). The affect regulation function of nonsuicidal self-injury in eating-disordered patients: which affect states are regulated. Comprehensive psychiatry, 51, Favaro, A., Santonastaso, D., Paolo, P. (2000). Self-injurious behavior in Anorexia Nervosa. The Journal of Nervous and Mental Disease, 188, Paul, T., Schroeter, K., Dahme, B., Nutzinger, D. (2002). Self-Injurious behavior in woman with eating disorders. American Journal of Psychiatry, 159, Cook, S., Clancy, C. Sanderson, S. (2004). Self-harm and suicide: care, interventions and policy. Nursing standard, 18, 43, Mogelijkheden en grenzen van de inzet van ervaringsdeskundigen Workshop Stichting ZieZo en Amarum. Deze workshop wordt gegeven door Marieke Niemeijer, ervaringsdeskundige van Stichting ZieZo en Tamara Steevensz, Sociotherapeut en Cognitief Gedragstherapeutisch Werker i.o. Zowel binnen als buiten de behandeling van mensen met een eetstoornis is er voor ervaringsdeskundigen een rol weg gelegd. Werken met ervaringsdeskundigen creëert mogelijkheden, maar ook grenzen. Cliënten vinden nieuwe sporen binnen hun eigen traject, door de gedeelde ervaring. Deze sporen leiden tot motivatie, het terugpakken van de eigen verantwoordelijkheid en herstel. Hierin is het persoonlijke proces van de ervaringsdeskundige een wegwijzer. Werken met ervaringsdeskundigen vraagt van behandelaren om een kritische blik te werpen op de eigen grenzen en thema s als behandelverantwoordelijkheid, geheimhouding en de belastbaarheid van ervaringsdeskundigen. Hoe wordt ervaringsdeskundigheid geïmplementeerd binnen de behandeling en hoe worden aanbod en grenzen bepaald in de samenwerking? Meerwaarde en aandachtspunten worden in deze workshop belicht.

14 2.6 XXS versus XXL - Somatische en psychische overeenkomsten en verschillen tussen anorexia en obesitas Annemarie van Belgum, Academisch Medisch Centrum/ Emma Kinder Ziekenhuis Inhoud: Afwijkend eetgedrag bij jongeren is een groeiend individueel en maatschappelijk probleem. Zowel vanuit de gezondheidszorg als de media wordt hier steeds meer aandacht aan besteed. Goed bekeken zijn bijvoorbeeld KRO s televisieprogramma s XXS en XXL, respectievelijk over anorexia nervosa en obesitas. Hoewel veel te dun en veel te dik op het eerste gezicht elkaars tegenpolen lijken, zijn de somatische gevolgen op het zich ontwikkelende lichaam soms verassend overeenkomstig. Klinische relevant is bijvoorbeeld de resistentie voor insuline die zowel bij anorexia als bij obesitas beschreven wordt. Op psychiatrisch vlak gaan er stemmen op dat beiden als verslaving beschouwd moeten worden. Deze workshop willen we met behulp van beeldmateriaal (videofragmenten) en casuistiek op interactieve wijze geven. Hierbij zal worden ingaan op de nieuwste, voor de psychiatrie relevante, inzichten in onderzoek waarbij van de somatische complicaties steeds de overeenkomsten en verschillen tussen anorexia nervosa en obesitas in ogenschouw genomen worden. Vervolgens zal de invloed van deze complicaties op de psychische gesteldheid en behandeling van patienten besproken worden. Tenslotte zullen de behandelingsmogelijkheden van anorexia en obesitas in het huidige zorglandschap aan bod komen. Werkvorm: Interactieve sessie waar met behulp van casuïstiek verder wordt ingegaan op de huidige stand zaken in het onderzoek. Ook bestaat er ruimte voor het uitwisselen van ervaringen, visies en het bespreken van nieuwe behandelingsmogelijkheden. Wie zijn wij: Annemarie van Bellegem: Kinderarts, fellow sociale pediatrie en onderzoeker in het Academisch Medisch Centrum/ Emma Kinder Ziekenhuis. Verantwoordelijk voor de pediatrische patiënten met eetstoornissen en verbonden aan de Bascule. Felix Kreier: Kinderarts in opleiding in het Academisch Medisch Centrum/Emma Kinder Ziekenhuis en gepromoveerd op het gebied van neurobiologische achtergrond van obesitas bij het Nederlands Herseninstituut. Eva Hoytema van Konijnenburg: arts en onderzoeker op het gebied van de somatische complicaties bij eetstoornissen. 2.7 Emotie-eten en Mindfulness Ingrid Eijssink, diëtist/analytisch therapeut Matoeta Wie zijn wij: Ingrid Eijssink (Matoeta) is diëtist en therapeut en Nitha Annink (Fans voor verandering) is diëtist en registercoach. Wij hebben onze kennis en ervaring gebundeld en leiden samen professionals op. Beide hebben we een zelfstandige praktijk en werken we al enige jaren met de verschillende vormen van eetstoornissen.

15 Onze missie is dat mensen met eetproblematiek op een zorgvuldige en professionele manier worden begeleidt. Onze opleiding verbindt meerdere vakgebieden waardoor professionals meerdere handvatten aangereikt krijgen om mensen met eetproblematiek breder, en daardoor, succesvoller, te begeleiden. De inhoud: We zullen door middel van interactieve oefeningen laten ervaren hoe emoties eetgedrag beïnvloeden. De ervaring leert dat mensen door het verkrijgen van inzicht in de (onbewuste) invloed van emoties op hun eetgedrag in staat zijn om een gezonde relatie met voeding op te bouwen. Daarnaast laten we mensen ervaren dat kritische en saboterende gedachten een bepalende rol spelen in verstoord eetgedrag en dat er verschillende methodieken zijn om daarmee om te gaan. Werkvorm: Interactieve oefeningen aangevuld met een PP presentatie. 2.8 In het loslaten van het oude zit de ruimte voor het nieuwe Birgitte Claassen, Human Concern Wie is Human Concern? Human Concern - Centrum voor eetstoornissen is een 2e lijns GGZ-instelling en heeft een erkenning als medisch specialistische zorginstelling voor de behandeling van eetstoornissen. Human Concern biedt vandaag de dag ambulante behandeling voor mensen vanaf 16 jaar die lijden aan Boulimia, Anorexia, Eetbuistooris (BED) en alle mengvormen hiervan (NAO). Vanaf najaar 2011 wordt verwacht ook behandelingen in andere vormen aan te kunnen bieden. Human Concern hanteert in alle activiteiten en behandelingen het volgende uitgangspunt: Herstel is mogelijk! Het eetprobleemwordt in de behandelingen van drie kanten aangekeken: 1. De kant van het inzicht: wat is de oorzaak, het doel en de functie(s) van het eetprobleem? 2. De kant van het gedrag en gedachten: hoe ga je met eten om (lijnen, eetbuien, braken, laxeren, sporten, wegen, etc.) en welke gedachten leiden tot een negatief zelfbeeld? Hoe kun je beide corrigeren? 3. Het opbouwen of vergroten van de autonomie en eigenwaarde (weten wie je bent, wat je sterke en minder sterke kanten zijn, wat je wilt of niet wilt, keuzes maken, assertiviteit, etc.) Human Concern werkt uitsluitend met professioneel opgeleide, ervaringsdeskundige therapeuten.

16 De Workshop Context - vertaling van het thema Een zorglandschap is een landschap waarin de partijen huizen die elk op hun beurt een bijdrage willen (of moeten) leveren aan het verzorgen van activiteiten en behandelingen m.b.t. eetstoornissen. Een veranderend zorglandschap impliceert dat de partijen veranderen en/of dat de spelregels, activiteiten en/of behandelingen wijzigen. De oorzaak van deze veranderingenligt idealiter bij de cliënt: het monitoren wat de cliënt nodig heeft is een belangrijke bron voor beweging. Om echt te veranderen moet je eerst dat loslaten wat niet meer dienend is. Loslaten is lastig, voor ieder mens en dus ook voor organisaties. Oude gedachten, oude structuren, oude gewoonten, oude regels en zelfs oude financieringsstelsels. Lastig, dat zeker, maar in het loslaten van het oude zit tevens de ruimte voor een nieuwe en hopelijk betere impuls in de organisatie en inhoud van het zorglandschap. Een open (en vrije) houdingten opzichte van nieuwe regels, nieuwe spelers in het werkveld, nieuwe behandelingen en andere gedachtengangen/visies kan een bijdrage leveren aan het optimaliseren van een optimale cliëntfocus,op elk moment weer opnieuw. Het is dus goed om te ervaren en te oefenen in het aannemen van een open en vrije houding. Het doel -ieder maakt zijn eigen kennis aan over wat stagnatie voor hem/haar betekent en hoe een vrije ruimte kan bijdragen aan het loslaten van het oude(van wat niet meer dienend is) Opzet - het is een ervaringsworkshop waarin de mensen uitgenodigd worden de volgende stadia te beleven: 2.9 Anorexia en Body Dysmorphic Disorder: what s the difference? Prof. dr.theo K. Bouman, hoogleraar klinische psychologie en hoofdopleider GZ-psychologie, Rijksuniversiteit Groningen Selma van der Schuur, gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot psychotherapeut, PsyQ Groningen Samenvatting: De workshop is opgebouwd vanuit een casuspresentatie van de behandeling van een patiënte met anorexia nervosa, uitgewerkt volgens gedragtherapeutische principes. Deze casus wordt vergeleken met een uitgewerkte casus van een patiënt met BDD. De vraag is in hoeverre de casussen overeenkomen en welke onderdelen van de behandeling van BDD we kunnen gebruiken in de behandeling van het verstoorde lichaamsbeeld bij patiënten die lijden aan anorexia nervosa Eetstoornis en seksualiteit Alberte Jansingh, Rintveld Eetstoornis en seksualiteit

17 Aanleiding: tijdens mijn werk met jonge vrouwen met een eetstoornis (vnl Anorexia Nervosa en Eetstoornis NAO, anorectische kenmerken) viel mij op de seksualiteit een weinig besproken onderwerp is. Tijdens intervisie kwam naar voren dat collega s deze ervaring delen. Recent heb ik een cursus op de RINO gevolgd over seksueel misbruik, waarin naar voren kwam dat het belangrijk is seksualiteit (in positieve en negatieve vorm) onderwerp van gesprek te laten zijn binnen behandeling. Ook dit hebben we in intervisie besproken en de eerste ervaringen in het actiever bespreken van seksualiteit zijn positief. Tijdens de workshop zou ik in willen gaan op wat er in de literatuur bekend is over eetstoornissen en seksualiteit, wat onze ervaringen waren mbt dit onderwerp, de overwegingen om er meer aandacht aan te besteden en de pogingen hiertoe. Een collega van mij is sinds vorig jaar gestart met een PMT module seksualiteit en ik zou haar willen vragen hierover iets te vertellen. Mocht zij verhinderd zijn, dan kan ik namens haar de werkwijze en ervaringen meedelen. Ik ben Klinisch psycholoog en gedragstherapeut en werk op Rintveld, m.n. met jong volwassen vrouwen met Anorexia Nervosa of een Eetstoornis NAO, met anorectische kenmerken.