Conclusies en aanbevelingen van de IOL werkgroep rekenen na onderzoek over het vak rekenen in de periode april 2009 t/m juli 2009
|
|
- Bart Brouwer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Conclusies en aanbevelingen van de IOL werkgroep rekenen na onderzoek over het vak rekenen in de periode april 2009 t/m juli 2009 op basisscholen, voj-scholen en pedagogische instituten Derde en zesde klassen van de basisschool - het blijkt dat gedurende de periode van het 3 e naar het 6 e leerjaar meer jongens afhaken dan meisjes - 40% van de leerlingen is minstens één keer blijven zitten - het enthousiasme bij de leerlingen voor het vak rekenen neemt gedurende de 3 e klas naar de 6 e klas af en wel van 94% naar 61% - meer dan de helft van de leerlingen heeft één of ander probleem met het vak rekenen - ( delingen,klokkijken,schattend rekenen,tafels 6 t/m 9,redactie,hoofdrekenen en metriekstelsel) - 60% van de leerlingen worden door derden geholpen buiten de school ( pa,ma bijlesjuf) - slechts 40% van de leerlingen begrijpt de uitleg van de juf of meneer direct. - 29% van de leerlingen zit op bijles terwijl de bijdrage van de bijlesjuf is niet altijd functioneel is. - 2/3 deel van de leerlingen die op bijles zitten scoort beter. Leerkrachten van de derde en zesde klassen - er zijn enkele leerkrachten van de 6 e klas die niet graag rekenen willen verzorgen - iets meer dan de helft van de leerkrachten verzorgt niet langer dan 3 jaar rekenen in de 3 e en de 6 e klas - de meeste leerkrachten beschikken wel over een handleiding en een opdrachtboekje - slechts 30% van de leerkrachten beschikt over lesmateriaal - 80% van de leerkrachten gebruikt de handleiding - 75% van de leerkrachten gebruikt de tafelboekjes in de 3 e klas - 50% van de leerkrachten van de 6 e klas vindt de instructies van de handleiding duidelijk terwijl van de 3 e klas leerkrachten 67% dat vindt. - 80% van de leerkrachten maakt gebruik van de foutenanalyse - 83% van de leerkrachten van de 3 e klas laat alle leerlingen de sommen maken - 17% van de leerkrachten van de 3 e klas gebruikt ze anders - Vele leerkrachten vallen terug op de schoolleiders ( training van de schoolleiders aan te bevelen ) - 1/3 deel van de leerkrachten van de 3 e klas klopt voor hulp aan bij de schoolleider, terwijl van de leerkrachten van de 6 e klas 85% dat doet. - opvallend is dat geen enkele leerkracht hulp zoekt buiten de school - 25% van de leerkrachten in de 3 e klas heeft problemen met hoofdrekenen - 75% van de leerkrachten van de 6 e klas heeft problemen met redactiesommen - de meeste probleemonderwerpen zijn breuken,metriekstelsel,staartdelingen en hoofdrekenen. - meer dan de helft van de leerkrachten heeft behoefte om getraind te worden. - ongeveer 75% van de leerlingen van de 3 e klas krijgen voldoende voor rekenen terwijl voor de 6 e klas is dat 33%
2 Rekenproblemen worden veroorzaakt door: - overvolle klassen - onvoldoende rekenboeken - veelvuldig verzuim van leerlingen - leerlingen maken geen huiswerk - geen of verkeerde begeleiding thuis - slechte huiselijke omstandigheden - te veel verschillende typen sommen ineens - bij overvolle klassen heeft de leerling concentratieproblemen 1 e klas VOJ-leerlingen bedrijfsrekenen. - 54% de leerlingen van de 1 e klas VOJ vindt rekenen nog leuk, terwijl dit in de 6 e klas van de basisschool nog 61% was. - meer dan de helft ( 52% ) vindt wiskunde moeilijk - 28% van de leerlingen heeft problemen met delingen - 36% van de leerlingen heeft problemen met redactie en 40% met metriekstelsel - 22% van de leerlingen worden door niemand geholpen als ze de sommen niet begrijpen terwijl in de 6 e klas van de basisschool dit percentage slechts 6% was. - de begeleiding ( hulp ) van de leerkracht aan de VOJ-leerlingen is t.o.v. van de leerkracht van de basisschool met 15% afgenomen - vergeleken met de 6 e klas basisschool is de ouderparticipatie op het VOJ afgenomen en wel van 67% naar 52%. - 75% van de leerling snapt de juf/meneer niet direct - 13% van de VOJ-leerlingen zit op bijles, terwijl dat op de basisschool nog 28% was. - degenen die wel op bijles zitten hebben over het algemeen betere resultaten - Belangrijkste Conclusie: de uitleg van de VOJ-leerkracht is niet altijd duidelijk voor de leerlingen. VOJ-leerkrachten bedrijfsrekenen ( 1 e klas ) - de leerkracht verzorgt graag bedrijfsrekenen - ruim 86% van de leerkrachten verzorgt langer dan 3 jaar rekenen - 72% van de leerkrachten hanteert een andere methode dan Kolenbrander - 86% van de leerkrachten is onvoldoende tot totaal niet bekend met de rekenmethode van de basisschool - de leerkrachten zijn van mening dat de rekenmethode van het VOJ gedeeltelijk aansluit op de die van de basisschool - de onderwerpen delingen en vermenigvuldigen van beide methoden sluiten niet goed op elkaar aan - 72% van de leerkrachten houdt niet altijd rekening met de aanpak van de leerstof op op de basisschool - De leerkracht legt alles uit, brengt de leerlingen inzicht bij en werkt met schema s en formules - 72% van de leerkrachten geeft aan dat tussen 40% - 60% van de leerlingen voldoende krijgen - Voorkomende oorzaken rekenproblemen zijn: de methode op de basisschool sluit niet aan op die van het MULO,
3 onvoldoende inzet en motivatie van de leerlingen. Praktijkstudenten BVF-II en KO-IV - meer dan 75% van de studenten verzorgt graag rekenen op de praktijkschool - 65% van de studenten zou graag rekenen willen verzorgen als dit als vakonderwijs op de basisschool zou worden ingevoerd - 33% van de a.s leerkracht zou niet graag rekenen willen verzorgen - in de eerste en vijfde klas ervaren de praktijkstudenten de meeste problemen - minder dan de helft van de studenten beschikken over voldoende materiaal te weten: handleiding,werkboekjes,opdrachtboekjes en overig lesmateriaal volgens de handleiding. - de meeste studenten ( 33% ) verzorgen drie tot vier lessen op de praktijkschool - de meeste studenten ( 66% ) vinden het verzorgen van het aantal lessen onvoldoende om de nodige praktijkervaring op te doen. - de meeste studenten ( 66% ) maken gebruik van de handleiding - ruim 81% van de studenten vindt de instructies van de handleiding niet altijd duidelijk - minder dan de helft van de studenten is van mening dat zij nuttig gebruik kunnen maken van het stencil rekendidactiek - bij problemen met de leerstofoverdracht wordt hulp gezocht bij de praktijkbegeleider,vakdocent en medestudent - 42% heeft geen problemen,de meeste probleemonderwerpen bij het lesgeven zijn redactiesommen, cijferen,klokkijken,staartdelingen en metriekstelsel. - de meeste problemen bij het verzorgen van de rekenles zijn de volgende: de klas is te groot en druk, onduidelijke handleiding,rekendidactiek weinig praktijkgericht - als didactische werkvormen past 60% frontaal/klassikaal toe terwijl 48% kiest voor demonstratie ( aanschouwingsmateriaal ) Docenten rekenen BVF-I en KO-III - 80% van de docenten verzorgt langer dan 5 jaar het vak rekendidactiek op de pedagogische instituten - Een ieder gebruikt als lesmateriaal de stencils van Sijlbing en Jhagroe en 80% een eigen dictaat ernaast. - Een ieder hanteert de volgende didactische principes: het bijbrengen van inzicht,stimuleert zelfontdekkend leren,stimuleert het werken in groepen - slechts 20% van de docenten legt alles uit - Tussen de 40% - 80% van de studenten krijgt voldoende voor rekendidactiek - 20% van de docenten is onvoldoende bekend met de rekenmethode van de basisschool - Een ieder is van mening dat de rekendidactiek onvoldoende is bij het verzorgen van het vak rekenen. - Geen enkele docent beschikt over voldoende exemplaren handleidingen en werkboekjes voor de student - De docenten zijn unaniem van mening dat de studenten onvoldoende overweg kunnen met de handleiding en werkboekjes - 20% van de docenten zou graag onderwerpen willen toevoegen aan het vak rekendidactiek - 80% van de docenten heeft behoefte aan bijscholing in het vak rekendidactiek - Een ieder verzorgt graag het vak rekendidactiek
4 Praktijkbegeleiders ( vakdoc + pedagogen ) pedagogische instituten - een ieder begeleidt graag de studenten in de praktijk - 83% van de docenten is langer dan 5 jaar in de praktijk - 34% is volledig bevoegd - Binnen de vakdiscipline rekenen is 50% pedagogen, 17% wiskundedocenten 25% anderen % van de begeleiders is onvoldoende bekend met de rekenmethode op de basisschool - 33% van de praktijkstudenten is onvoldoende voorbereid op het verzorgen van de rekenpraktijklessen - Ruim 70% van de studenten krijgt voldoende voor lesgeven - Geen enkele student beschikt in de praktijk over voldoende exemplaren van de handleiding,werkboekjes en opdrachtenboekjes van de rekenmethode - Slechts 50% van de studenten kan overweg met de handleiding en opdrachtenboekjes - 58% van de begeleiders zou graag geen onderwerpen willen toevoegen aan het curriculum - Onder leiding van 17% van de begeleiders worden per student 4 7 praktijklessen verzorgd. Onder leiding van 33% is dat per student 1 tot 3 lessen - Meer dan 80% van de begeleiders van de BVF-II en KO-IV heeft behoefte aan bijscholing in vakdidactiek rekenen Conclusies: Het rekenonderwijs op de basisschool: - het enthousiasme voor het vak rekenen neemt vanaf de 3 e klas bij de leerlingen dramatisch af - meer dan de helft van de leerlingen heeft één of ander probleem met het vak rekenen - ( delingen,breuken, klokkijken,schattend rekenen,tafels 6 t/m 9,redactie,hoofdrekenen en metriekstelsel) - 40% van de leerlingen begrijpt de juff of meneer niet direct - 29% van de leerlingen zitten op bijles - Alarmerend is dat 75% van de leerkrachten van de 6 e klas problemen heeft met rekenen met name redactiesommen - Vele leerkrachten vallen terug op hun schoolleider - De schoolleider moet ook getraind worden - Meer dan de helft van de leerkrachten heeft behoefte om getraind te worden Het rekenonderwijs op de VOJ-school: - 75% van de leerlingen snapt de juff/meneer niet direct - 33% van de leerlingen heeft nog steeds problemen met delingen,redactiesommen en metriekstelsel - 86% van de leerkrachten is onvoldoende tot helemaal niet bekend met de rekenmethode van de basisschool - 72% van de leerkrachten houdt niet altijd rekening met de aanpak van de basisschool - 72% van de leerkrachten hanteert een andere methode dan Kolenbrander Het rekenonderwijs op de pedagogische instituten: - in de eerste en vijfde klas ervaren de praktijkstudenten de meeste problemen
5 - de meeste studenten ( 66% ) vinden het verzorgen van het aantal lessen onvoldoende om de nodige praktijk op te doen - minder dan de helft van de studenten is van mening dat zij nuttig gebruik kunnen maken van het stencil rekendidactiek - ruim 81% van de studenten vindt de instructies van de handleiding niet altijd duidelijk - 20% van de docenten is onvoldoende bekend met de rekenmethode op de basisschool - Een ieder is van mening dat de rekendidactiek onvoldoende is bij het verzorgen van het vak rekenen - De docenten zijn unaniem van mening dat de studenten onvoldoende overweg kunnen met de handleiding en werkboekjes Aanbevelingen: Het rekenonderwijs op de basisschool - Op langer termijn zullen alle leerkrachten inclusief de schoolleiders van de basisschool getraind moeten worden voornamelijk in de didactiek van redactiesommen, delingen,klokkijken,schattend rekenen,hoofdrekenen, tafels 6 t/m 9 en metriekstelsel - Het MINOV moet zoveel mogelijk overvolle klassen vermijden - Het voorgeschreven lesmateriaal ( aanschouwing ) volgens de handleiding dient op school ter beschikking te zijn. Het rekenonderwijs op de VOJ-school - in het curriculum van de opleiding MO-A economie van het IOL dient te worden opgenomen de didactiek van het rekenonderwijs op de basisschool in het bijzonder die van de 6 e klas. - de rekenmethode op het VOJ moet aangepast worden. - het is noodzakelijk dat de huidige rekenleraren in het 1 e jaar van het VOJ ook worden getraind. - Elke VOJ-leerkracht van de 1 e klas moet de beschikking hebben over de rekenmethode van de basisschool van de 6 e klas. Op langer termijn: - het curriculum van het rekenonderwijs in het 1 e jaar van het VOJ dient aangepast te worden zodat een naadloze aansluiting plaatsvindt op de leerstof van de basisschool. Op korter termijn: - training van alle leerkrachten die in het 1 e leerjaar van het VOJ rekenen verzorgen Het rekenonderwijs op de pedagogische instituten - het rooster aanpassen op de pedagogische instituten waarbij het aantal praktijklessen van de studenten ( kandidaat-leerkrachten ) op de basisschool worden opgevoerd - op de pedagogische instituten moet het stencil rekendidactiek herschreven worden - elke praktijkstudent moet de beschikking hebben over een handleiding en een werkboekje - tijdens de GLO-praktijk van KO-IV is het raadzaam naast de pedagoog ook de vakdocent erbij te hebben.
6 Slotaanbeveling: Na afronding van de opleiding MO-A wiskunde of MO-A economie moet de mogelijkheid op het IOL ook aanwezig zijn zich middels een éénjarige specialisatiestream Rekenen verder te ontwikkelen tot leraar rekenen Ewald Levens Voorzitter IOL werkgroep Rekendidactiek pedagogische instituten
HOCUS POCUS: REKENEN EN WISKUNDE 24/10/ :00
HOCUS POCUS: REKENEN EN WISKUNDE 24/10/2017 16:00 ACHTERGROND - Rekenen en wiskunde worden steeds vaker aangewezen als de zorgenkindjes in het onderwijs. De examenresultaten en schoolrapporten bevestigen
Nadere informatieRealistisch versus traditioneel rekenonderwijs: Welke leerlingen presteren beter?
BSc. Mireille Hubers & dr. Marjolein Gompel Realistisch versus traditioneel rekenonderwijs: Welke leerlingen presteren beter? Inhoud Geschiedenis Kenmerken Voor- & tegenstanders Methode Resultaten Implicaties
Nadere informatieMet de referentieniveaus naar schoolsucces
Met de referentieniveaus naar schoolsucces Zo stuurt u op taal- en rekenresultaten Corine Ballering René van Drunen 31 Bijlage 4 Rol van de interne begeleider in effectief rekenonderwijs (basisonderwijs)
Nadere informatieWie is de echte rekendocent? Parallellezing 6 december 2011 Congres: Je kunt rekenen op de rekendocent
Wie is de echte rekendocent? Parallellezing 6 december 2011 Congres: Je kunt rekenen op de rekendocent Programma Aanleiding Competentieprofiel Nascholing/lerarenopleiding Aanleiding Wat moet ik kennen
Nadere informatieVoorstellen: Sjoukje Hoekstra ROC Leiden. Linda de Bruin ID College. Rekenen op Rekenen
Voorstellen: Sjoukje Hoekstra ROC Leiden Linda de Bruin ID College Jan Bodrij ROC Leiden Rekenen op Rekenen Brengen en halen Uitgangspunt van deze workshop. Programma: 1. Wat is nu een mbo/vo-student?
Nadere informatieRekenverbeterplan Basisschool Crescendo: algemeen
Rekenverbeterplan Basisschool Crescendo: algemeen Visie Doel Concreet te bereiken In het schooljaar 2011-2012 Uitgangspunten Concrete actiepunten Het rekenverbeterplan richt zich op: het optimaliseren
Nadere informatieDE SINGAPORE AANPAK. Dé reken- en wiskundemethode voor echt goede rekenprestaties, gebaseerd op de Singapore-rekendidactiek
DE SINGAPORE AANPAK Dé reken- en wiskundemethode voor echt goede rekenprestaties, gebaseerd op de Singapore-rekendidactiek REKENWONDERS De Singapore Methode Hogere leerprestaties, hogere motivatie Rekenwonders
Nadere informatievormgeven van rekenen in het VO
vormgeven van rekenen in het VO Martin van Reeuwijk,, Susanne Spiele, Madeleine Vliegenthart, Peter van Wijk Allen werkzaam bij APS, versie 21 Februari 2013 vooraf Dit is een voorpublicatie, en zal als
Nadere informatieOnderzoek naar ER-toets/examen, een tussenstand Annemarie Groot Moninca Wijers
Onderzoek naar ER-toets/examen, een tussenstand Annemarie Groot Moninca Wijers Ga naar http://www.steunpunttaalenrekenenmbo.nl Klik op onderzoek examen rekenen ER. Vul de enquête nu in. Inhoud Achtergrond
Nadere informatieOpleiding docent rekenen MBO. Groep Nova College 6 november 2014 Derde bijeenkomst
Opleiding docent rekenen MBO Groep Nova College 6 november 2014 Derde bijeenkomst Inhoud 1. Introductie 2. Verhoudingen en procenten 3. Portfolio 4. Lunch 5. Onderzoek 6. Ontwikkelingen in rekenonderwijs
Nadere informatie: Instituut voor de Opleiding van Leraren V 0.1. : Wikash Vidjai Behari Inschrijfnummer : 82551. : Leraren In Opleiding (LIO)
Instituut voor de Opleiding van Leraren V 0.1 Student : Wikash Vidjai Behari Inschrijfnummer : 82551 Instelling : Instituut voor de Opleiding van Leraren Opleiding : Natuurkunde Vak : Leraren In Opleiding
Nadere informatievakkundig onderwijs vakkundig onderwijs Ze kunnen niet meer rekenen. Wat moet het MBO daar mee? MBO bestaat uit ROC s en AOC s Beginsituatie MBO
vakkundig onderwijs Ze kunnen niet meer rekenen. Wat moet het MBO daar mee? Kees Corbet beleidsmedewerker projectleider Rekenen vakkundig onderwijs studenten 24.000 medewerkers 2300 domeinen 4 opleidingen
Nadere informatieVoorwoord. Willy Kimpen directeur
Voorwoord Het is de opdracht van elke school om de hen toevertrouwde leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden in hun ontwikkeling. Onze basisschool De Zevensprong heeft hiervan een prioriteit gemaakt
Nadere informatieDe lerarenondersteuner werkt binnen het vastgestelde lesmodel voor instructie en de lesplannen van de school.
Werkproces 1: Kaders Competentie 1.1: Schoolkaders De lerarenondersteuner werkt binnen de vastgestelde kaders voor onderwijs van de school. Competentie 1.2: Lesmodel en lesplannen De lerarenondersteuner
Nadere informatieDIDACTISCH GROEPSPLAN
SBO De Boei DIDACTISCH GROEPSPLAN GROEP: Kof LEERKRACHT(EN): Anke Heijs/Margriet Wouda VAKGEBIED: Rekenen PERIODE: Jan.-juni Samenstelling van de groep: Stimulerende factoren: Belemmerde factoren: Beginsituatie:
Nadere informatieProblemen in het rekenonderwijs bij NT2 kinderen. Een kwestie van woordenschat of is er meer aan de hand?
Eveline Groen Problemen in het rekenonderwijs bij NT2 kinderen. Een kwestie van woordenschat of is er meer aan de hand? Rekenonderwijs op de basisschool is steeds taliger geworden. De meeste moderne rekenmethodes
Nadere informatieRAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE BASISSCHOOL 'PATER VAN DER GELD'
RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE BASISSCHOOL 'PATER VAN DER GELD' School : basisschool 'Pater van der Geld' Plaats : Waalwijk BRIN-nummer : 13NB Onderzoeksnummer : 94513 Datum schoolbezoek : 12 juni
Nadere informatieProgramma: De rekendocent voor het MBO
Rekenen op Rekenen Didactische training tot rekendocent info@rekenenoprekenen.nl http://www.rekenenoprekenen.nl Programma: De rekendocent voor het MBO Doel: zelfstandig rekenonderwijs kunnen verzorgen
Nadere informatieSessie 2: Hoe werk je aan de eindtermen Nederlands, ook in andere vakken?
Sessie 2: Hoe werk je aan de eindtermen Nederlands, ook in andere vakken? Vorm groepjes en verdeel de volgende rollen: groepsleider, verslaggever en tijdbewaker. 1. Eindtermen Nederlands: een verkenning
Nadere informatieDagelijks instructie - goede rekenresultaten voor de hele groep -
Dagelijks instructie - goede rekenresultaten voor de hele groep - S. Huitema Malmberg, s-hertogenbosch 1 inleiding In de afgelopen jaren zijn de verschillen tussen de kinderen in een klas duidelijk toegenomen.
Nadere informatieDossieropdracht 3. Analyse 1 - Didactiek
Dossieropdracht 3 Analyse 1 - Didactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 22 november, 2007 Samenvatting Het realistische wiskundeonderwijs heeft
Nadere informatieDossier opdracht 12. Vakproject 2: Vakdidactiek
Dossier opdracht 12 Vakproject 2: Vakdidactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 12 november, 2007 Samenvatting Dit document is onderdeel van mijn
Nadere informatieHet verbeteren van zelfwerkzaamheid van 2 havo/vwo leerlingen.
Bonaventuracollege Leiden Het verbeteren van zelfwerkzaamheid van 2 havo/vwo leerlingen. Advies voor docenten Sanne Macleane 2015 Inhoudsopgave Inleiding... 3 De opbouwende leerlijn van het zelfstandig
Nadere informatieDag jongens en meisjes,
Dag jongens en meisjes, Leuk zeg! Je hebt het scheurblok Arithmos hoofdrekenen in je hand. Een blokje vol met rekenoefeningen uit het derde leerjaar. Je kunt er zelf mee aan de slag, in de klas of thuis.
Nadere informatieHandelingsgericht werken met taal
Handelingsgericht werken met taal De leergang Handelingsgericht taalonderwijs heeft tot doel leraren en intern begeleiders toe te rusten met kennis, inzichten en vaardigheden op het gebied van lees-/taalonderwijs
Nadere informatieObservatie l gedrag leerlingen
Observatie l gedrag leerlingen Datum: 27 Maart Student: Carolien Kliffen Student nr.: 500617968 School: PCC Fabritiusstraat Klas: 1a1 Lesuur: 2 e, 4 e, 5 e, 6 e uur Inleiding Ik wil weten wat de invloed
Nadere informatieparate rekenvaardigheden
parate rekenvaardigheden Adrie van Binsbergen & Teun Hommersom parate rekenvaardigheden wie zijn wij casus: Jan Erwd hoe is website ontstaan? basis-rekenvaardigheden 15 diploma s diagnostische toets in
Nadere informatieOnderhandelen over onderwijsvernieuwing
Onderhandelen over onderwijsvernieuwing Velon-congres, Breda, 19 maart 2019 Rob Moggré, r.moggre@ipabo.nl Ronald Keijzer, r.keijzer@ipabo.nl https://kenniscentrum.ipabo.nl Hogeschool ipabo We zoomen in
Nadere informatieMarktinventarisatie ELO s in het VO
Marktinventarisatie ELO s in het VO Voorwoord Omdat we bij itslearning onze dienstverlening continu willen verbeteren, hebben we onderzoek laten doen naar het gebruik van elektronische leeromgevingen (ELO
Nadere informatieOpleiding docent rekenen MBO. ID College groep 1 14 november 2014 Derde bijeenkomst
Opleiding docent rekenen MBO ID College groep 1 14 november 2014 Derde bijeenkomst Inhoud 1. Introductie 2. Verhoudingen en procenten 3. Portfolio* 4. Lunch 5. Onderzoek* 6. Ontwikkelingen in rekenonderwijs
Nadere informatieTrainingen en leergangen najaar 2018
Trainingen en leergangen najaar 018 Voortgezet onderwijs en mbo Passende training Praktijkgericht Kwaliteit Het grootste aanbod aan nascholing voor het onderwijs. Ervaren trainers die zelf les of leiding
Nadere informatieRekenen in vmbo en mbo. Nijmegen derde bijeenkomst 29 november 2010
Rekenen in vmbo en mbo Nijmegen derde bijeenkomst 29 november 2010 Programma Huiswerk Hoe maak je een rekenles leuk en succesvol Differentiatie Werkvormen Materiaal De zwakke leerling Motivatie Vragen
Nadere informatieRAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE OPENBARE BASISSCHOOL NOORDHOVE
RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE OPENBARE BASISSCHOOL NOORDHOVE School : Openbare basisschool Noordhove Plaats : Zoetermeer BRIN-nummer : 16ND Onderzoeksnummer : 94861 Datum schoolbezoek : 5 en 7 juni
Nadere informatieBeste Rekenidee MBO DEEL 2. Woord vooraf
Woord vooraf De school heeft als ambitie om een goede vakopleiding voor de infra te zijn. Het is een mbo-school die jongeren op niveau 2, 3 of 4 voorbereid op een mooi beroep in de infra: van straatmaker
Nadere informatieNIEUWSBRIEF 2 September 2014-2015
NIEUWSBRIEF 2 September 2014-2015 De tweede nieuwsbrief kunt u weer inzien. Deze kunt u ook lezen op onze nieuwe website www.elsenhof.nl Onderwerpen zijn: Kennismakingsouderavonden Nieuwe methode zaakvakken
Nadere informatieCursus Rekencoördinatoren
Cursus Rekencoördinatoren ROC Albeda College 13 oktober 2011 Bijeenkomst 2 Monica Wijers, Vincent Jonker, Freudenthal Instituut Een boek Wiskunde en didactiek 1 Voor aanstaande leraren basisonderwijs Fred
Nadere informatieBELEIDSPLAN REKENEN
BELEIDSPLAN REKENEN 2019 2023 Juli 2019 Historie De Zonnewende is ontstaan uit de vrijeschool de IJssel en de Zwaan. Twee stromen zijn één geworden, maar nog niet alle afspraken van vroeger zijn opnieuw
Nadere informatieItem 1: Ik vind onze school leuk. Item 2: Ik voel me goed in de klas.
3. Leerlingbevraging bij de bovenbouw Aan deze bevraging hebben 36 en 50 van het vierde, vijfde en zesde leerjaar deelgenomen. De leerlingen kregen een lijst met 30 items die ze moesten beoordelen als
Nadere informatieRondom Rekenen VO/MBO. Op weg naar topdocenten rekenen mbo. Thema 1: De eigenheid van de mbo-student Een mbo-leerling heeft geen achterstand rekenen
Rondom Rekenen VO/MBO Op weg naar topdocenten rekenen mbo Thema 1: De eigenheid van de mbo-student Een mbo-leerling heeft geen achterstand rekenen + (inspireert me tot actie) * Dit wil ik bespreken! *
Nadere informatieResultaat X-over-Y. Kwaliteitscholen
Copyright Kwaliteitscholen (terug naar overzicht) Resultaat X-over-Y Onderzoekdefinitie: FILTER RESPONDENTEN SCHOOL School: CW Docent door leerling Commanderij College vmbo Gemert Onderzoekperiode: 15-16
Nadere informatieAfstemming met behulp van roosterplanning
Philippe de Kort ontwikkelingsbureau Driehoek 40 6711 DJ Ede tel: 06-10035196 info@philippedekort.nl www.philippedekort.nl Afstemming met behulp van roosterplanning INHOUD INHOUD... 2 1 Kwaliteitsbeleid...
Nadere informatieTrainingen en leergangen voorjaar 2019
Trainingen en leergangen voorjaar 019 Voortgezet onderwijs en mbo Passende training Praktijkgericht Kwaliteit Het grootste aanbod aan nascholing voor het onderwijs. Ervaren trainers die zelf les of leiding
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting. Waardering en betrokkenheid
Achtergrondgegevens Eerder dit jaar heeft Vrije School De Regenboog deelgenomen aan de leerlingtevredenheidspeiling. Van onze school hebben 171 leerlingen de vragenlijst ingevuld, waarvan 94 uit groep
Nadere informatieWerkproces 1: Kaders. Competentie 1.1: Schoolkaders. Competentie 1.2: Lesmodel en lesplannen. Competentie 1.3: OPP
Werkproces 1: Kaders Competentie 1.1: Schoolkaders Schoolkaders De instructeur werkt binnen de vastgestelde kaders voor onderwijs van de school. Competentie 1.2: Lesmodel en lesplannen De instructeur werkt
Nadere informatieOpbrengstgericht taalonderwijs
Opbrengstgericht taalonderwijs De leergang Opbrengstgericht taalonderwijs heeft tot doel leraren en intern begeleiders toe te rusten met kennis, inzichten en vaardigheden op het gebied van lees-/taalonderwijs
Nadere informatieSchooldiagnose najaar 2014
Schooldiagnose najaar 2014 In het najaar van 2014 hebben we de medewerkers, ouders, leerlingen en oud-leerlingen van De Springplank gevraagd onze school en ons onderwijs te beoordelen. Op een schaal van
Nadere informatieReken uit en Leg uit Twee vaardigheden hand in hand
Reken uit en Leg uit Twee vaardigheden hand in hand Presentatie Alledaags Rekenen Nieuwegein woensdag 21 november 2012 Giel Hanraets en Vincent Jonker deel 0 PROGRAMMA Programma 1. Korte schets van de
Nadere informatieHuiswerk in onze school
Huiswerk in onze school Huiswerk is voor ons team belangrijk. We zien huiswerk in de eerste plaats als een extra inoefening van de geziene leerstof. Door huiswerk te maken leren onze leerlingen ook zelfstandig
Nadere informatieLeerling- tevredenheidspeiling. Basisschool Pius X februari 2015
Leerling- tevredenheidspeiling Basisschool Pius X februari 2015 1. Onderwijsleerproces 2. Schoolcultuur 3. Organisatiemanagement 4. Imago Aantal respondenten: 37/40 1. Onderwijsleerproces 1.1 Leefklimaat
Nadere informatieKENMERKEN VAN EN KEUZES VOOR REKENBELEID. Martin van Reeuwijk 25 april 2013
KENMERKEN VAN EN KEUZES VOOR REKENBELEID Martin van Reeuwijk 25 april 2013 REKEN- (EN TAAL) BELEID IN PRAKTIJK Onderzoek rekenen in VO, 303 scholen Niveaus en rollen binnen de school Visie en kenmerken
Nadere informatiePARAGRAAF Protocol bij ernstige rekenwiskunde-problemen en/of dyscalculie 1. Doel van het protocol. 2. Signalering
Samengesteld door BZT WPC Versie 23-06-2015 Bestuur Door DO vastgesteld op 02-07-2015 DO Door BG als voorgenomen besluit vastgesteld op 09-07-2015 GMR Door GMR van advies/instemming voorzien op nvt Medewerkers
Nadere informatieRekenen in het VO. 9 december 2013
Rekenen in het VO 9 december 2013 Eén boek, vijf delen: Visie en organisatie (h 1 t/m 4) Rekenen (h 5 t/m 9) Afstemmen (h 10 t/m 13) Begeleiding (h 14 t/m 17) Onderzoek (h 18 en h 19) Kern: Goed rekenonderwijs
Nadere informatieRekenbewust vakonderwijs. Vakoverstijgend rekenonderwijs
Rekenbewust vakonderwijs Workshop 41 Vakoverstijgend rekenonderwijs 27 November 2018 Kees Hooyman, Martin van Reeuwijk Starter 2019-2020 - Scholen kunnen eigen schoolexamens rekenvaardigheden inzetten
Nadere informatieTrainingen en leergangen zomer en najaar 2019
Trainingen en leergangen zomer en najaar 019 Voortgezet onderwijs en mbo Passende training Praktijkgericht Kwaliteit Het grootste aanbod aan nascholing voor het onderwijs. Ervaren trainers die zelf les
Nadere informatieEEN SCHOOLEIGEN HUISWERKBELEID
Stationstraat 22, 8700 Tielt 051/406263 051/409943 hetspoor@kbo-tielt.be www.kbo-tielt.be/hetspoor EEN SCHOOLEIGEN HUISWERKBELEID (geïnspireerd op Huiswerk in de basisschool, van Ameye en Vanspauwen) Vooraf
Nadere informatieReferentieniveaus rekenen en de overgang van po naar vo. Probleemloos de brug over 16 november 2011 Monica Wijers
Referentieniveaus rekenen en de overgang van po naar vo Probleemloos de brug over 16 november 2011 Monica Wijers Tafelweb Trek lijntjes tussen sommen die bij elkaar horen en leg uit wat ze met elkaar
Nadere informatieSAMENWERKINGSOVEREENKOMST TUSSEN ILO EN SCHOOL VOOR VOORTGEZET ONDERWIJS (inzake het praktijkdeel van Bachelor-Minor-studenten met een aanstelling)
SAMENWERKINGSOVEREENKOMST Partijen, De Interfacultaire Lerarenopleidingen van de Universiteit van Amsterdam rechtsgeldig vertegenwoordigd door mw. drs. L.C.J. Gerritsen, Onderwijscoördinator, hierna te
Nadere informatieDe consumerende leerling veroorzaken we zelf
De consumerende leerling veroorzaken we zelf Op naar meer eigenaarschap op middelbare scholen Jeroen Verhaaren Wat kom je doen? Wat wil je na dit uur bereikt hebben, wat is je doel? Op welke manier zou
Nadere informatieRekenen in het MBO. 11 maart 2014
Rekenen in het MBO 11 maart 2014 Eén boek, vijf delen: Visie en organisatie (h 1 t/m 4) Rekenen (h 5 t/m 9) Afstemmen (h 10 t/m 13) Begeleiding (h 14 t/m 17) Onderzoek (h 18 en h 19) Kern: Goed rekenonderwijs
Nadere informatieHET KAN BETER PLAN REKENEN EN WISKUNDE DEELPLAN 4
HET KAN BETER PLAN REKENEN EN WISKUNDE DEELPLAN 4 UITGANGSSITUATIE In de groepen wordt met de methode Pluspunt gewerkt. Aangezien de niveauverschillen binnen de groep erg groot zijn, werken sommige kinderen
Nadere informatieIntensivering van de overgang povo op het gebied van taal en rekenen
Intensivering van de overgang povo op het gebied van taal en rekenen Deelnemers: 3 basisscholen en 3 VO-scholen OnderwijsTIJDverlenging Scholen met veel risicoleerlingen, die toch goede resultaten creëren,
Nadere informatieBreuken met een minisom onderwijs
Gouden rekenlessen Breuken met een minisom onderwijs In de groepen 6, 7 en 8 staat het werken met breuken op het programma. De meeste knelpunten die kinderen hierbij ervaren, doen zich ieder jaar opnieuw
Nadere informatieBasiscursus Rekenen. ROC Nijmegen
Basiscursus Rekenen ROC Nijmegen Monica Wijers, Vincent Jonker Freudenthal Instituut Krant Eenvijfde van alle gewervelde diersoorten wordt met uitsterven bedreigd, en dit aantal neemt snel toe. Nog 20
Nadere informatieZORGPLAN MAVO TRIVIUM COLLEGE
ZORGPLAN MAVO TRIVIUM COLLEGE 2017-2019 INLEIDING Het Trivium College heeft drie locaties: VMBO Trivium College, basis- en kaderberoepsgerichte leerweg met de richtingen: Economie & Ondernemen Dienstverlening
Nadere informatieTrendanalyse Midden Toetsen Cito. Schooljaar Vakgebieden:
KONINGIN JULIANASCHOOL Trendanalyse Midden Toetsen Cito Schooljaar 2014-2015 Vakgebieden: 1. Taal voor kleuters 2. Rekenen voor kleuters 3. Technisch Lezen (DMT) 4. Begrijpend Lezen 5. Spelling 6. Rekenen
Nadere informatieInhoudsopgave: Opdracht 1 pagina 2 Opdracht 2 pagina 3 Opdracht 3 pagina 4 Opdracht 4 pagina 5 Opdracht 5 pagina 6
Leerwerkplan leerjaar 1 2006 2007 Handtekening instituutbegeleider Naam student : Erik Postema Student nummer : 1006851 Klas : DLO1 metaal Opmerkingen werkplekbegeleider Opmerkingen en eindoordeel instituutbegeleider
Nadere informatieTevredenheidsonderzoek
Tevredenheidsonderzoek 2015 - mei 2016 Inleiding Stichting Onderwijsbegeleiding biedt aan jongeren en hun ouders, van wie de inkomenssituatie en/of thuissituatie onvoldoende is, de mogelijkheid om hun
Nadere informatieTrainingen en leergangen najaar 2018
Trainingen en leergangen najaar 018 Voortgezet onderwijs en mbo Passende training Praktijkgericht Kwaliteit Het grootste aanbod aan nascholing voor het onderwijs. Ervaren trainers die zelf les of leiding
Nadere informatieDe drieslag rekenen in de doorgaande leerlijn vmbo-mbo
De drieslag rekenen in de doorgaande leerlijn vmbo-mbo Caroline van Eijk Conferentie doorlopende leerlijnen taal en rekenen, De referentieniveaus in de praktijk Zwolle, 10 november 2010 Project Rekenpiloot
Nadere informatieProtocol ernstige rekenproblemen en dyscalculie
Protocol ernstige rekenproblemen en dyscalculie Olympus College 2016-2017 1 Inhoud Inleiding 3 Definitie 4 Signalering en diagnostiek 5 Faciliteiten 6 Organisatie 7 Bijlage 1 Aanmeldformulier dyscalculie
Nadere informatieInhoud: Opdracht 1 pagina 2 Opdracht 2 pagina 3 Opdracht 3 pagina 4 Opdracht 4 pagina 5 Opdracht 5 pagina 6
Leerwerkplan leerjaar 2 2007 2008 Handtekening instituutbegeleider Naam student : Erik Postema Student nummer : 1006851 Klas : DLO2 metaal Opmerkingen werkplekbegeleider Opmerkingen en eindoordeel instituutbegeleider
Nadere informatieEen onderzoek naar fouten die leerlingen maken bij het uitvoeren van een leertaak.
Programma overzicht Wat is een foutenanalyse? Doel foutenanalyse Voorwaarden Statistische & didactische analyse Diagnostisch gesprek Rekenen-wiskunde Taal Een onderzoek naar fouten die leerlingen maken
Nadere informatieReken uit en Leg uit Eerste bijeenkomst maandag 14 mei 2012 monica wijers en vincent jonker
Reken uit en Leg uit Eerste bijeenkomst maandag 14 mei 2012 monica wijers en vincent jonker hoeveel totaal? pleziervaartuigen deel 0 WIE ZIJN WIJ Wie doen er mee? Marjolein Bos Marja Bosch George Cooke
Nadere informatieInhoud. Inleiding 7. Hoofdstuk 1 Goed rekenonderwijs met het team 12
Inhoud Inleiding 7 Hoofdstuk 1 Goed rekenonderwijs met het team 12 1.1 Zes kenmerken 14 1.2 Rolverdeling 15 1.3 Kenmerk 1: doelgericht onderwijs 18 1.3.1 Visie en doelen 21 1.3.2 Meten van doelen 24 1.3.3
Nadere informatieUit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003
Uit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003 REKENEN-WISKUNDE VERSLAG Samenstelling De BOVO-kwaliteitsgroep rekenen-wiskunde bestond uit: Sira Kamermans,
Nadere informatieDOEL CO-CREATIESESSIE. In gesprek met jullie leerlingen over oplossingen die zorgen voor een nog leukere en betere school!
OUTPUT CO-CREATIE OSG DE HOGEBERG 17 AUGUSTUS 2015 - OSG DE HOGEBERG - DEN BURG DOEL CO-CREATIESESSIE In gesprek met jullie leerlingen over oplossingen die zorgen voor een nog leukere en betere school!
Nadere informatieLeerlingen, studenten, onderwijsgevenden, ouders en verzorgers,
SPEECH VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN VOLKSONTWIKKELING D.D. 03 OKTOBER 2011 Leerlingen, studenten, onderwijsgevenden, ouders en verzorgers, Een nieuw schooljaar kondigt zich weer aan, het schooljaar
Nadere informatieV 0.1. : Wikash Vidjai Behari Inschrijfnummer : : Instituut voor de Opleiding van Leraren
Instituut voor de Opleiding van Leraren V 0.1 Student : Wikash Vidjai Behari Inschrijfnummer : 82551 Instelling : Instituut voor de Opleiding van Leraren Opleiding : Natuurkunde Vak : Leraren In Opleiding
Nadere informatieRAPPORT VAN BEVINDINGEN TUSSENTIJDS KWALITEITSONDERZOEK. Leeuwenhartschool
RAPPORT VAN BEVINDINGEN TUSSENTIJDS KWALITEITSONDERZOEK Leeuwenhartschool Plaats : Oud-Beijerland BRIN nummer : 06UQ C1 Onderzoeksnummer : 288946 Datum onderzoek : 14 juni 2016 Datum vaststelling : 6 juli
Nadere informatieLEERJAAR LEERLINGEN ENQUÊTES PERCENTAGE
LEERJAAR LEERLINGEN ENQUÊTES Eerste leerjaar 69 49 71 % Tweede leerjaar 63 53 84 % Derde leerjaar 70 28 40 % * Vierde leerjaar 44 33 75 % Vijfde leerjaar 37 34 92 % Zesde leerjaar 45 36 80 % TOTAAL 328
Nadere informatieOnderwijs op maat voor jou!
Onderwijs op maat voor jou! Je krijgt van je basisschool een gemiddeld advies. Een havo-advies betekent bijvoorbeeld dat je over gemiddeld over alle schoolvakken het best past op havo. Maar jij bent natuurlijk
Nadere informatieRespondenten Aantal Cijfer 2019 Cijfer 2017 PO benchmark* Kinderen 39 8,3 7,9 8.0 Ouders 31 7,3 6,9 7,6 Teamleden 17 8,5 8,9 8.4
Krommenie, 19 mei 2019 Onderwerp: tevredenheidsonderzoek 2019 Beste ouders/verzorgers, Dit schooljaar is het tevredenheidonderzoek in januari 2019 afgenomen. Hieronder lees je een overzicht van het aantal
Nadere informatieInhouden. Ondernomen activiteiten. Onderzoeksvraag en ontwerpprincipes. Rekenen-wiskunde en didactiek op de pabo in samenhang
Inhouden Rekenen-wiskunde en didactiek op de pabo in samenhang Presentatie Inleiding Aanleiding en doel Vooronderzoek Onderzoeksvraag, ontwerpprincipes en ontwerpen Methode Resultaten Conclusies en aanbevelingen
Nadere informatieConclusies Leerling- en Ouderenquête april-mei 2016
Conclusies Leerling- en Ouderenquête april-mei 2016 Leerling-enquête De leerling-enquête is in april 2016 afgenomen bij alle leerlingen van groep 5 t/m 8. De leerlingenraad heeft geholpen bij de voorbereiding
Nadere informatieChristelijke school voor vmbo met leerwegondersteuning. College de OpMaat. Op maat voor jou!
Christelijke school voor vmbo met leerwegondersteuning College de OpMaat Op maat voor jou! 2015-2016 College de OpMaat: Op maat voor jou! Leuke activiteiten Ik kan me niet zo goed concentreren in een grote
Nadere informatieRol van de interne begeleider in effectief leesonderwijs (basisonderwijs)
36 Bijlage 5 Rol van de interne begeleider in effectief leesonderwijs (basisonderwijs) De schoolleider en de interne begeleider geven samen leiding aan het borgen van het leesonderwijs. Beiden hebben hierin
Nadere informatieVervolgcursus Rekenen Vijfde (en laatste) bijeenkomst woensdag 14 mei 2014 vincent jonker en monica wijers
Vervolgcursus Rekenen Vijfde (en laatste) bijeenkomst woensdag 14 mei 2014 vincent jonker en monica wijers Programma 1. Huiswerk 2. Drieslag Rekenen 3. Uitwisseling didactiek/leerlijn 4. Overdracht vmbo-mbo
Nadere informatieLesson Study in de Lerarenopleiding RuG. Carien Bakker vakdidactica Nederlands
1 Lesson Study in de Lerarenopleiding RuG Carien Bakker vakdidactica Nederlands c.h.w.bakker@rug.nl 2 Eerstegraads Lerarenopleiding RUG 4 jaar vakmaster + 1 jaar lerarenopleiding bevoegdheid schoolvak
Nadere informatieAan de slag met rekenproblemen
Aan de slag met rekenproblemen Marije van Oostendorp BOOM Inhoud Inleiding 9 Deel I De basis van goed rekenonderwijs 1 Tips voor goed rekenonderwijs 19 Opbouwen van rekenkennis: algemene adviezen 20 Motivatie
Nadere informatieDECEMBER 2017 Lisa Jansen-Scheepers HET DRIESLAGMODEL
DECEMBER 2017 Lisa Jansen-Scheepers HET DRIESLAGMODEL Hoe het drieslagmodel kan worden ingezet ter ondersteuning van het getalbegrip in de realistische rekenles. Het belangrijkste doel van school is niet
Nadere informatieformulier Persoonlijk Activiteitenplan (PAP 2 Schooljaar 2013/2014)
formulier Persoonlijk Activiteitenplan (PAP 2 Schooljaar 2013/2014) De student levert het PAP volgens de gemaakte afspraken in bij de werkbegeleider op de school en de HvA-begeleider. naam student Sabine
Nadere informatieNaar beter rekenonderwijs
Naar beter rekenonderwijs 1 Wat komt aan de orde? Actuele ontwikkelingen Ontdekkingen mbt goed rekenonderwijs Naar beter rekenonderwijs Praktische tips 2 Over een groot aantal jaren, en de laatste jaren
Nadere informatieDossier opdracht 7. Statistiek 1 - Vakdidactiek
Dossier opdracht 7 Statistiek 1 - Vakdidactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 22 oktober, 2007 Samenvatting GWA: Een lesactiviteit waarbij de
Nadere informatieVoortgang implementatie Masterplan Dyscalculie. Rapportage. Mei, s-hertogenbosch
Voortgang implementatie Masterplan Dyscalculie Rapportage Mei, 2016 s-hertogenbosch Inhoud Introductie... 2 Opzet van het onderzoek... 2 Resultaten... 2 Conclusies, interpretaties en aanbevelingen... 2
Nadere informatieSita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom
Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de
Nadere informatieRapportage de Monitor de Bibliotheek op School. Gemeente Heemstede Schooljaar 2013-2014
Rapportage de Monitor de Bibliotheek op School Gemeente eemstede Schooljaar 2013-2014 De monitor is een landelijk meetinstrument dat onder andere het leesplezier van kinderen, het leesbevorderende gedrag
Nadere informatieNAAM: Dag jongens en meisjes,
Dag jongens en meisjes, Leuk zeg! Je hebt het scheurblok Arithmos hoofdrekenen in je hand. Een blokje vol met rekenoefeningen uit het vierde leerjaar. Je kunt er zelf mee aan de slag, in de klas of thuis.
Nadere informatieEr wordt een presentatie verzorgd de huidige stand van zaken van Ict in Onderwijs. Hierbij worden ook enkele vragen gesteld.
VERSLAG REGIONALE CONSULTATIE OVER ICT EN ONDERWIJS MAROWIJNE DATUM: WOENSDAG 23 OKTOBER 2013 LOCATIE: RECREATIECENTRUM MARIJKEDORP Op woensdag 23 oktober werd in de recreatiezaal van Marijkedorp de regionale
Nadere informatiePROFESSIONELE BACHELOR IN HET ONDERWIJS: LAGER ONDERWIJS
PROFESSIONELE BACHELOR IN HET ONDERWIJS: LAGER ONDERWIJS LESONTWERP Katholieke Hogeschool Leuven Departement Lerarenopleiding Professionele bachelor in onderwijs: lager onderwijs Campus Heverlee Hertogstraat
Nadere informatieSamen rekenen... alleen!
veel Inside 2-99 Samen rekenen... leuker dan alleen! Rekenen met een tutor: wat wil je nog meer? Agnes Vosse Dit artikel is eerder gepubliceerd in Willem Bartjens, jaargang 17, januari 1998 1. Inleiding
Nadere informatie