Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen
|
|
- Theophiel Smit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen FM.indd 1
2 FM.indd 2
3 Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen Redactie M. Clijsen W. Garenfeld G. Kuipers E. van Loenen M. van Piere Tweede druk REED BUSINESS EDUCATION, AMSTERDAM FM.indd 3
4 Eerste druk, eerste en tweede oplage, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen Eerste druk, derde oplage, Elsevier gezondheidszorg, Amsterdam 2010 Eerste druk, vierde oplage, Reed Business, Amsterdam 2012 Eerste druk, vijfde oplage, Reed Business Education, Amsterdam 2013 Reed Business, Amsterdam 2015 Omslagontwerp: Anke van Haarlem, Utrecht Reed Business Education is onderdeel van Reed Business bv, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Waar dit mogelijk was, is aan auteursrechtelijke verplichtingen voldaan. Wij verzoeken eenieder die meent aanspraken te kunnen ontlenen aan in dit boek opgenomen teksten en afbeeldingen, zich in verbinding te stellen met de uitgever. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. ISBN NUR 895 FM.indd 4 4/1/15 9:19:40 PM
5 Medewerkers Redactie Mw. M. Clijsen, BHA, MSM, manager Centrum Senioren; klinisch geriatrisch en psychiatrisch verpleegkundige, niet praktiserend GGZ Breburg, Breda/Tilburg Drs. W. Garenfeld, ouderenpsychiater, opleider ouderenpsychiatrie, psychotherapeut GGZ Breburg, Breda/Tilburg Mw.drs. G.S. Kuipers, psychiater, psychotherapeut GGZ Breburg, Breda/Tilburg E.A.M. van Loenen, verpleegkundig specialist ggz GGZ Kinderen en Jeugd, Rivierduinen, Katwijk Mw. M.A.G.B. van Piere, verpleegkundig specialist ggz, opleider GGZ-VS Rivierduinen, Leiden Auteurs Prof.dr. A.J.L.M. van Balkom, psychiater, hoogleraar psychiatrie Afdeling Psychiatrie, Vrije Universiteit medisch centrum, GGZ Ingeest, Amsterdam Dr. J.A. Bloks, klinisch psycholoog, psychotherapeut Hoofd Zorgpad Anorexia Nervosa, Centrum Eetstoornissen Ursula, GGZ Rivierduinen, Leiden C. van den Brink, verpleegkundig specialist ggz, trainer motiverende gespreksvoering Het Consultatiehuis, Amersfoort Dr. W.J. Canton, psychiater, psychotherapeut Willemshuys, s-hertogenbosch Mr. P.J.M. Dijkmans, jurist, B-verpleegkundige Besturenraad en Afdeling Opname Volwassenen, GGZ Rivierduinen Mw.drs. J.G. Griffioen, psychiater, seksuoloog NVVS Afdeling Senioren, GGZ Breburg, Breda/Tilburg Dr. J.H.M. de Groen, neuroloog n.p. Stichting Slaaponderzoek, Maastricht I.P.I. de Gruijl, psychologisch medewerker Dr Leo Kannerhuis, centrum voor autisme, Doorwerth Mw.dr. M.B. Hofstra, kinder- en jeugdpsychiater Hoofd Kinderkliniek Erasmus Medisch Centrum, Locatie Sophia Rotterdam Drs. C.G.A.M. Jacobs, klinisch psycholoog SeneCure, Tilburg Prof.dr. C.A.J. de Jong, hoogleraar verslaving en verslavingszorg Nijmegen Institute for Scientist-Practitioners in Addiction (NISPA), Nijmegen Dr. M.G. Kat, psychiater-psychotherapeut Afdeling Klinische Geriatrie, Medisch Centrum Alkmaar en vrijgevestigd in Amsterdam, lid CCE, consulent ouderenpsychiatrie in verpleeghuizen H. Kisjes, verpleegkundig specialist ggz Affect2U en Momentum GGZ,Veldhoven Mw.dr. J.J.S. Kooij, psychiater, specialismeleider Programma ADHD bij volwassenen, Hoofd Kenniscentrum ADHD bij volwassenen PsyQ, Den Haag Mw. Y.G. van der Leest-Tijmense, MANP, verpleegkundig specialist, eigenaar-directeur Zorgerf Buiten-land, Putten/Nijkerk FM.indd 5
6 P. Leidelmeijer, verpleegkundig specialist ggz i.o. Rivierduinen Mw. S.L. Maduro, verpleegkundig specialist ggz Koninklijke Landmacht, Utrecht Mw. P. van Mierlo, MSc, klinisch epidemioloog, researchverpleegkundige Afdeling Onderzoek en Ontwikkeling, Kempenhaeghe, Heeze Drs. T. Oortwijn, psycholoog, psychotherapeut Vrijgevestigd, Goirle Mw. H.W. Oranje, verpleegkundig specialist ggz GGZ Leiden, Polikliniek Volwassenen, Rivierduinen, Leiden Dr. Th.W. Rentmeester, neuroloog Kempenhaeghe, Centrum voor Slaapgeneeskunde, Heeze Dr J.P.W.M. Teunisse, lector Levensloopbegeleiding bij Autisme Hogeschool van Arnhem en Nijmegen; neuropsycholoog en programmamanager Praktijkgericht Onderzoek, Dr Leo Kannerhuis, centrum voor autisme, Doorwerth Prof.dr. W. van Tilburg, emeritus-hoogleraar psychiatrie Vrije Universiteit medisch centrum, Polikliniek Amsterdam, Dr. Leo Kannerhuis C.A.G. Verbrugge, wetenschappelijk medewerker Research en Development, Novadic-Kentron Groep, Eindhoven T. Verdonschot, key user Management Divisie 2, GGzE, Eindhoven Prof.dr. F. Verheij, emeritus-hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie Afdeling Klinische Kinder- en Jeugdpsychiatrie, Erasmus MC-Sophia, Rotterdam Mw.dr. I.M. van Vliet, psychiater/chef de (poli)clinique Afdeling Polikliniek Psychiatrie B1-P, Leids Universitair Medisch Centrum M.S. van der Wal, programmamanager psychose Rivierduinen, Leiden Mw.drs. J. Wieland, psychiater Kristal, Centrum Psychiatrie en Verstandelijke beperking, Leiden Mw.dr. M. Thunnissen, psychiater, psychotherapeut Vrijgevestigd, Bergen op Zoom FM.indd 6
7 Voorwoord De publicatie van de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, vijfde editie) was voor Reed Business Education en de inhoudelijke redactieleden aanleiding om het Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen aan te passen aan de nieuwe classificatie. Feitelijk was er op deze gelegenheid gewacht om tegelijk ook de verdere inhoud van het boek geheel te kunnen actualiseren. In deze herziene druk is een substantieel deel van de teksten herschreven en aangepast aan de huidige wetenschappelijke inzichten en vigerende richtlijnen. Deze tweede druk opent met twee inleidende hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt kort de geschiedenis van de psychiatrie besproken en wordt stilgestaan bij de psychiatrische classificatie versus de psychiatrische diagnostiek. Het tweede hoofdstuk bevat een oriëntatie op de psychiatrische verpleegkunde. Daarin is ruime aandacht voor de werkrelatie tussen de verpleegkundige en de patiënt met psychiatrische problematiek. In de volgende hoofdstukken wordt steeds een specifieke groep psychiatrische stoornissen besproken of wordt stilgestaan bij overstijgende onderwerpen, zoals kinder- en jeugdpsychiatrie, ouderenpsychiatrie, verslavingsproblematiek en forensische psychiatrie. De selectie van stoornissen en onderwerpen is tot stand gekomen op basis van de epidemiologie. Voor de zeldzamere aandoeningen verwijzen we graag naar specifieke vakliteratuur. In aansluiting op het hoofdstuk kinder- en jeugdpsychiatrie zijn een hoofdstuk over de autismespectrumstoornis en een hoofdstuk over ADHD bij volwassenen opgenomen. In deze tweede druk is afgezien van een apart hoofdstuk over de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg. Hiervoor verwijzen we graag naar de niet-aflatende stroom aan nieuwsberichten. In dit boek is ook geen apart hoofdstuk gewijd aan ethiek. De redactieleden hopen echter dat de diverse hoofdstukken, onderwerpen en beschreven casuïstiek intrinsiek voldoende aanleiding vormen om te reflecteren op allerlei ethische aspecten van de psychiatrie en het eigen professionele handelen. De volgorde van de hoofdstukken is vooral bepaald op grond van didactische overwegingen. Zo worden de persoonlijkheidsstoornissen eerst besproken om er in de volgende hoofdstukken steeds op terug te kunnen komen. Bij dit leerboek zijn digitaal beschikbaar gesteld: de volledige tekst, samenvattingen per hoofdstuk, en vragen en antwoorden. Alle opgenomen url s zijn doorklikbaar gemaakt. Nog vermeldenswaardig is dat in dit boek wordt gesproken over psychiatrie en patiënten, waar het gaat over de bejegening en behandeling van mensen met psychiatrische stoornissen. Er wordt gesproken over hij waar ook zij wordt bedoeld. De redactieleden hopen van harte dat dit boek bijdraagt aan de professionele vorming van de verpleegkundigen en dat zij straks met toewijding en veel plezier hun werk zullen doen. De redactie, voorjaar 2015 FM.indd 7
8 FM.indd 8
9 Inhoud Digitaal verder studeren Bij dit leerboek zijn digitaal beschikbaar gesteld: de volledige tekst, samenvattingen per hoofdstuk, links naar extra materiaal en vragen met antwoorden. 1 Het biopsychosociale model 11 W. van Tilburg 2 Oriëntatie op psychiatrische verpleegkunde 33 E.A.M. van Loenen, M.A.G.B. van Piere 3 Persoonlijkheidsstoornissen 47 M. Thunnissen, H.W. Oranje 4 Angststoornissen en obsessievecompulsieve stoornissen 89 I.M. van Vliet, Y.G. van der Leest-Tijmense, A.J.L.M. van Balkom 5 Stress, trauma en dissociatie 117 A.J. Oortwijn, S.L. Maduro 6 Stemmingsstoornissen 147 M. Clijsen, W. Garenfeld, C.G.A.M. Jacobs 7 Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen 195 M.S. van der Wal 8 Eetstoornissen 235 J.A. Bloks, C. van den Brink 9 Begeleiding en behandeling bij verslavingsproblematiek 253 H. Kisjes, C.A.G. Verbrugge, C.A.J. de Jong 10 Neurocognitieve stoornissen 275 T. Verdonschot, M. Kat 12 Seksuologie 329 J.G. Griffioen 13 Slaap en slaapstoornissen 343 Th.W. Rentmeester, P. van Mierlo, J.H.M. de Groen 14 Psychiatrische stoornissen van de kindertijd 355 F. Verheij, M.B. Hofstra 15 Autismespectrumstoornis 367 J.P.W.M. Teunisse, I.P.I. de Gruijl 16 Diagnostiek en behandeling van volwassenen met ADHD 385 J.J.S. Kooij 17 Ouderenpsychiatrie 395 W. Garenfeld 18 Psychiatrie en recht 403 P.J.M. Dijkmans 19 Forensische psychiatrie 421 W.J. Canton 20 Verstandelijke beperking en psychiatrie 431 J. Wieland en P. Leidelmeijer Register Psychiatrie, somatische aandoeningen, somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen 305 W. Garenfeld, M.A.G.B. van Piere FM.indd 9
POLITIE ALMANAK
POLITIE ALMANAK 2014-2015 PAL2014-2015_BOEK.indb 1 15-09-14 15:32 PAL2014-2015_BOEK.indb 2 15-09-14 15:32 POLITIE ALMANAK 2014-2015 Handboek voor de Politie in haar gehele omvang, de Rechterlijke Macht,
Nadere informatiekompas kinder- en jeugdpsychiatrie
Kompas kjp kompas kinder- en jeugdpsychiatrie Voor de jeugdzorg, POH-ggz, basis-ggz, jeugdgezondheidszorg en het onderwijs Ook geschikt voor opvoeders! DeTijdstroom_KompasKinderJeugdpsychiatrie.indd 3
Nadere informatieMusculoskeletale aandoeningen in de sport
Musculoskeletale aandoeningen in de sport 9357_Schouderaandoeningen.indd 1 06-10-2008 10:14:17 9357_Schouderaandoeningen.indd 2 06-10-2008 10:14:18 Musculoskeletale aandoeningen in de sport De schouder
Nadere informatieLeerboek verpleegkunde maatschappij en gezondheid
Leerboek verpleegkunde maatschappij en gezondheid Verpleegkundig redeneren en CanMEDS-rollen in de eerste lijn Henk Rosendal Reed Business Education, Amsterdam Reed Business, Amsterdam 2015 Omslagontwerp
Nadere informatiePOLITIE ALMANAK
POLITIE ALMANAK 2015-2016 POLITIE ALMANAK 2015-2016 Handboek voor de Politie in haar gehele omvang, de Rechterlijke Macht, de Gemeentebesturen en verdere Overheidsorganen Reed Business Information, Amsterdam
Nadere informatieDokters voor de rechter
Dokters voor de rechter Tien jaar tuchtuitspraken in Medisch Contact Paul Rijksen Reed Business, Amsterdam Medisch Contact, Utrecht Inleiding.indd 1 Reed Business, Amsterdam 2011 Medisch Contact, Utrecht
Nadere informatieVoorkoming van medische accidenten
Voorkoming van medische accidenten Het Europese Medisch Risico Registrerend Historie-systeem Prof. dr. L. Abraham-Inpijn DERDE, ONGEWIJZIGDE DRUK BOHN STAFLEU VAN LOGHUM, HOUTEN Eerste druk, Elsevier/Bunge,
Nadere informatieSpelenderwijs bewegen. voor 0 tot 4 jaar
Spelenderwijs bewegen voor 0 tot 4 jaar Spelenderwijs bewegen voor 0 tot 4 jaar Leuke, prikkelende beweegprogramma s bevat onderdelen ontleend aan Beweegkriebels van het Nederlands Instituut voor Sport
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 4 naam: reken-wiskundemethode het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Hele en halve uren 1 Hoe laat is het? Vul in. 2 Hoe laat is het? Teken de wijzers. 2 5 8 6 9
Nadere informatieRichtlijn oppositioneelopstandige. en gedragsstoornis (CD) bij kinderen en jongeren
Richtlijn oppositioneelopstandige stoornis (ODD) en gedragsstoornis (CD) bij kinderen en jongeren Walter Matthys en Geurt van de Glind (redactie) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) De Tijdstroom,
Nadere informatieWielrennen en wetenschap
6685_Wielrennen en wetenschap 06-07-2006 10:57 Pagina 3 Wielrennen en wetenschap dr. Tim Takken elsevier gezondheidszorg, maarssen 6685_Wielrennen en wetenschap 06-07-2006 13:47 Pagina 4 Elsevier gezondheidszorg,
Nadere informatieHandboek chronische vermoeidheid
Gijs Bleijenberg, Henriëtte van der Horst, Jos van der Meer, Hans Knoop (redactie) Handboek chronische vermoeidheid De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2012. De auteursrechten der afzonderlijke
Nadere informatieMotivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen
Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieVan je nachtmerries af
Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor
Nadere informatieOnderzoek als project
Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:
Nadere informatiePsychiatrie voor juristen
Ko Hummelen en Michiel Hengeveld Psychiatrie voor juristen De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2014. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede Uitgegeven door De Tijdstroom uitgeverij bv, Postbus
Nadere informatieArbeidsovereenkomst 2016/2017
Arbeidsovereenkomst en aanverwante regelgeving 2016/2017 Redactie: Ars Aequi Libri Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-839-5 NUR 825 2016 Ars Aequi Libri, Nijmegen. Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieLeven met ADHD. Fiona Kat, Maura Beenackers en Willemijn ter Brugge
Leven met ADHD Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het
Nadere informatieProfessional performance van artsen
Professional performance van artsen Professional performance van artsen Tussen tijd en technologie Kiki Lombarts 2010 Uitgevers, Rotterdam 2014 Redactie: Janneke Wolters, Amsterdam Vormgeving omslag:
Nadere informatiePsychosociale problemen
Psychosociale problemen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychosociale problemen is het tweede deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten - Problemen en risicosituaties.
Nadere informatieOndernemen in de fysiotherapie
Ondernemen in de fysiotherapie FM.indd 1 5/13/11 4:32:56 PM Reed Business, Amsterdam 2011 Omslagontwerp: Annelies Bast, Amsterdam Basisontwerp binnenwerk: Mariël Lam bno. s-hertogenbosch Foto s : Jeroen
Nadere informatieRichtlijn elektroconvulsietherapie
Richtlijn elektroconvulsietherapie Tweede, herziene versie, 2010 W.W. van den Broek, T.K. Birkenhäger, D. de Boer, J.P. Burggraaf, B. van Gemert, T.H.N. Groenland, K.H. Kho, M.L. Stek, B. Verwey, I.M.
Nadere informatieKieswet en Kiesbesluit
Kieswet en Kiesbesluit Kieswet en Kiesbesluit Tekstuitgave 2015 Tevens stembureau-editie Reed Business Education, Amsterdam Deze tekstuitgave bevat de volledige, actuele teksten van zowel de Kieswet als
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 6 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Uren en minuten 1 Hoe laat begint elke les? Schrijf op. Rekenen Taal 2 Hoeveel uur is de
Nadere informatieMinder angstig in sociale situaties
Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in
Nadere informatieTheorie en praktijk van supervisie in de ggz
Theorie en praktijk van supervisie in de ggz Ruud Beunderman, Sjoerd Colijn, Lidwien Geertjens, Fatima van der Maas (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2016. Omslagontwerp: Cees
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn dwang en drang in de ggz
Multidisciplinaire richtlijn dwang en drang in de ggz Tweede, herziene versie, 2017 Werkgroep Multidisciplinaire richtlijn dwang en drang: Lieuwe de Haan (voorzitter), Otto-Jan Bikker, Christien van der
Nadere informatieRichtlijn consultatieve psychiatrie
Richtlijn consultatieve psychiatrie A.F.G. Leentjens, A.D. Boenink, J.J. van Croonenborg, J.J.E. van Everdingen, C.M. van der Feltz-Cornelis, N.C. van der Laan, H. van Marwijk, T.W.D.P. van Os, H.N. Sno
Nadere informatieDe aansprakelijkheidsverzekering
De aansprakelijkheidsverzekering Dit boek is het achtste deel van een boekenreeks van Uitgeverij Paris: de ACIS-serie. ACIS staat voor het UvA Amsterdam Centre for Insurance Studies. Dit multidisciplinaire
Nadere informatieHandboek angst- en dwangstoornissen
Handboek angst- en dwangstoornissen Ton van Balkom, Désirée Oosterbaan, Sako Visser en Irene van Vliet (redactie) Handboek angst- en dwangstoornissen Tweede, geheel herziene druk De Tijdstroom, Utrecht
Nadere informatieImaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries
Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Dit boek, Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens een werkboek
Nadere informatiePsychodiagnostiek. Het onderzoeksproces in de praktijk. De Tijdstroom, Utrecht
Psychodiagnostiek Het onderzoeksproces in de praktijk prof.dr. Cilia Witteman, dr. Paul van der Heijden en prof.dr. Laurence Claes De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2014 Omslagontwerp: Cees
Nadere informatieTweede Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie
HOOP 2.0 Tweede Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie Dit opleidingsplan is een product van het Concilium Psychiatricum van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Het Concilium Psychiatricum
Nadere informatieZelfstandig werken. Ajodakt. Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie
Zelfstandig werken Ajodakt Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie 9 789074 080705 Informatieverwerking Groep 7 Antwoorden Auteur P. Nagtegaal ajodakt COLOFON Illustraties
Nadere informatieNeem de regie over je depressie
Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatiePsychiatrische stoornissen
Psychiatrische stoornissen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychiatrische stoornissen is het eerste deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten Problemen en risicosituaties.
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 7 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e d e r e k e n m a c h i n e Les Rekenen tot 000 Rekenen met de rekenmachine. Hiernaast zie je een rekenmachine. Hoe
Nadere informatieWerkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden
Werkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden COLOFON Auteurs Frank Pollet Illustraties Liza-Beth Valkema Basisvormgeving LS Ontwerpers bno, Groningen Omslag illustratie Metamorfose ontwerpen BNO, Deventer
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor
Nadere informatieBelastingwetgeving 2015
Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Ontwerp omslag: www.gerhardvisker.nl Ontwerp binnenwerk: Ebel Kuipers, Sappemeer Omslagillustratie:
Nadere informatieLeidraad psychiatrie
Leidraad psychiatrie Leidraad psychiatrie L.J.M. van Nimwegen R.P. van den Brand S. Dieleman M.R. Ju Voorzitter redactieraad M.W. Hengeveld Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 Ó Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieHandleiding Jeugdrecht voor de politiepraktijk
Handleiding Jeugdrecht voor de politiepraktijk.indd 1 10/3/14 1:04:19 AM .indd 2 10/3/14 1:04:19 AM Handleiding Jeugdrecht voor de politiepraktijk Mr. Lydia Janssen Zesde, herziene druk Reed Business Education,
Nadere informatieCognitieve therapie bij sociale angst
Cognitieve therapie bij sociale angst Dit boek, Cognitieve therapie bij sociale angst, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen:
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag A.M. van Hemert, A.J.F.M. Kerkhof, J. de Keijser, B. Verwey, C. van Boven, J.W. Hummelen, M.H. de Groot, P. Lucassen, J. Meerdinkveldboom,
Nadere informatieAngststoornissen en hypochondrie
Angststoornissen en hypochondrie Angststoornissen en hypochondrie Diagnostiek en behandeling P.M.G. Emmelkamp T.K. Bouman S. Visser Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieAntwoorden op de meerkeuzevragen
Antwoorden op de meerkeuzevragen bij Dit is marketing! Loek ten Berge Johan van Kooten met medewerking van Esther de Berg Tweede, herziene druk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2012 Deze antwoorden
Nadere informatieDit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.
Stop met piekeren Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven
Nadere informatieSamengesteld door dr. J.W.P.M. Overdiek Y. Jehee-Molleman. Synoniemen van geneesmiddelnamen
Samengesteld door Synoniemen van geneesmiddelnamen Samengesteld door Synoniemen van geneesmiddelnamen Houten, 2017 Eerste druk, Uitgeverij Bunge, Utrecht 1997 Eerste druk, tweede oplage, Elsevier/Bunge,
Nadere informatieOmgaan met lichamelijke klachten
Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieDr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens. Het cardiovasculair formularium
Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium Onder redactie van: Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 5 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Hele uren tot en met 12 uur 1 Hoe laat is het? Vul in. 2 Hoe laat is het? Maak vast. 2
Nadere informatieZwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen. Extra les: Wonen. Dorothé Pietersma. u i t g e v e r ij coutinho.
Zwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen Extra les: Wonen Dorothé Pietersma u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2009 Deze extra les over wonen hoort bij Zwart op wit. Praktische schrijfvaardigheid
Nadere informatieLeven met een borderline persoonlijkheidsstoornis
Leven met een borderline persoonlijkheidsstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook
Nadere informatieToetsvragen bij domein 6 Stellen
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 6 Stellen Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli Schaufeli
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving
Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Wim van den Brink, Geurt van de Glind en Gerard Schippers (redactie) De Tijdstroom, Utrecht 2013 Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en Centrale Commissie
Nadere informatieProfiel van de Nederlandse overheid
Profiel van de Nederlandse overheid Organisatie, beleid en besluitvorming Links Remko Iedema en Patricia Wiebinga bussum 2012 Deze links vormen extra materiaal bij de zesde, herziene druk van het boek
Nadere informatieBEKNOPT OVERZICHT VAN DE CRITERIA NEDERLANDSE VERTALING VAN DESK REFERENCE TO THE DIAGNOSTIC CRITERIA FROM DSM-5 AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION
BEKNOPT OVERZICHT VAN DE CRITERIA NEDERLANDSE VERTALING VAN DESK REFERENCE TO THE DIAGNOSTIC CRITERIA FROM DSM-5 AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION UITGEVERIJ BOOM AMSTERDAM 4 2014 American Psychiatric Association,
Nadere informatieKostprijzen in ziekenhuizen
Kostprijzen in ziekenhuizen BSL - ACA_BK_1KZM - 1731_9789031342167 001 M. Levi, AMC Amsterdam Prima boek, nuttig en goed uitgewerkt. J. Zuurbier, Q-consult Ik heb bewondering voor de wijze waarop het boek
Nadere informatieWindows Live Mail downloaden en een e-mailadres instellen
Wegwijs in Windows 7 Wegwijs in internet Windows Live Mail downloaden en een e-mailadres instellen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011 Deze handleiding Windows Live Mail downloaden
Nadere informatieTraining. BMC-vaardigheden gericht op dagbesteding deel 1 (creatief)
Training BMC-vaardigheden gericht op dagbesteding deel 1 (creatief) Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Sanne Marsé Inhoudelijke redactie: Jo-Anne
Nadere informatieOntwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht
Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum Congres stoornis Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een AUTISMESPECTRUMSTOORNIS
Nadere informatieRichtlijn psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken
Richtlijn psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, opgericht 17 november 1871 De Tijdstroom, Utrecht 2012 Nederlandse
Nadere informatieESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd
ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz
Nadere informatieTraining. Methodisch verzamelen van informatie
Training Methodisch verzamelen van informatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel:
Nadere informatiedr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen
dr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen dr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen Houten, 2016 Eerste druk, 1980 Zevende druk, eerste oplage, Uitgeverij
Nadere informatieMicrosoft Security Essentials downloaden
Wegwijs in internet Thuis in Windows Vista Thuis in Windows 7 Microsoft Security Essentials downloaden Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011 Deze handleiding Microsoft Security
Nadere informatiealgemene instaptoets a b c jaargroep 7 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs
jaargroep 7 a b c naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs algemene instaptoets 1 Maak vast. Waar ongeveer? 60.000 80.000 66.998 2 Vul de getallenkaart in. TD D H T E 6 4 8 3 3 Maak de bloksom.
Nadere informatieGrondexploitatiewet. vraag & antwoord
Grondexploitatiewet vraag & antwoord Grondexploitatiewet vraag & antwoord drs. P.C. van Arnhem J.W. Santing Msc RE MRICS mr. G.I. Sheer Mahomed GRONDEXPLOITATIEWET - VRAAG & ANTWOORD Berghauser Pont Publishing
Nadere informatieSystemisch werken Een relationeel kompas voor hulpverleners
Systemisch werken Anke Savenije, Justine van Lawick en Ellen Reijmers Systemisch werken Een relationeel kompas voor hulpverleners De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2018 Omslagontwerp: Michiel
Nadere informatieZelfsturende teams in de praktijk.indd 1
Zelfsturende teams in de praktijk Zelfsturende teams in de praktijk.indd 1 Zelfsturende teams in de praktijk.indd 2 Zelfsturende teams in de praktijk Astrid Vermeer Ben Wenting Reed Business Education,
Nadere informatieLeerboek Atherotrombose
Leerboek Atherotrombose Leerboek Atherotrombose Prof. dr. J.W. Jukema Prof. dr. F.W.A. Verheugt Tweede, geheel herziene druk Eerste druk, 2004 Tweede, geheel herziene druk, 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieProbleemgeoriënteerd denken in de huisartsgeneeskunde
dr. E.A.C. Beenakker, dr. H.J Schers (redactie) Probleemgeoriënteerd denken in de huisartsgeneeskunde Een praktijkboek voor de opleiding en de kliniek De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2010.
Nadere informatiegroep Computerprogramma woordenschat
Taal actief G e b r u i k e r si n st r u c t i e C o m pu te rpro gra m m a w o o rde n s c ha t 214088_OM.indd 1 gro ep 6 22-06-2009 12:22:50 telefoon: 073-628 87 22 e-mail: helpdesk.bao@malmberg.nl
Nadere informatieAutismespectrumstoornis
Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4
Nadere informatieLeven met een winterdepressie
Leven met een winterdepressie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in de wereld van internet Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge Vijfde, herziene druk bussum 2010 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in de wereld van internet van Hannie van
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Onder redactie van: Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Supplement Voedings- en Dieetleer
Nadere informatieIntuïtie in de geneeskunde
Intuïtie in de geneeskunde 1 De Tijdstroom uitgeverij, 2011. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. De Tijdstroom uitgeverij BV,
Nadere informatieHet Neurologie Formularium
Het Neurologie Formularium Het Neurologie Formularium een praktische leidraad Onder redactie van Prof. Dr. P.J.E. Bindels Prof. Dr. M. Vermeulen Met medewerking van Dr. N. van Alfen, Dr. D. van de Beek,
Nadere informatieHandleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren
Wegwijs in Windows 8 Handleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze handleiding over het downloaden en installeren
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 8 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Seconden 1 Vul in. 1 uur = 1 minuut = 1 uur = maaltijd tijd in en tijd in spruitjes ontdooien
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 8 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n a n t w o o r d e n Les 1 Seconden 1 Vul in. 1 uur = 60 1 minuut = 60 1 uur = 3600 maaltijd tijd
Nadere informatieBehandelingsstrategieën bij somatoforme stoornissen
Behandelingsstrategieën bij somatoforme stoornissen Behandelingsstrategieën bij somatoforme stoorrussen Onder redactie van Prof.dr. Ph. Spinhoven Dr. T.K. Bouman Prof. dr. C.A.L. Hoogduin CU RE & CARE
Nadere informatieVoeding, uitscheiding en diagnostiek
Voeding, uitscheiding en diagnostiek Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008
Nadere informatieStenvert. Rekenmeesters 5. Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Rekenen Rekenmeesters 5 Antwoorden Groep 7
Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatiedr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid
dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid Dit boek, Behandeling van langdurige slapeloosheid, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel
Nadere informatieHandleiding Een Outlook.com-account aanmaken
Wegwijs in Windows 8 Handleiding Een Outlook.com-account aanmaken Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze handleiding over een Outlook.com-account aanmaken hoort bij
Nadere informatieBoekhouden geboekstaafd Opgaven
Boekhouden geboekstaafd Wim Broerse, Derk Jan Heslinga, Wim Schauten 13 e druk Boekhouden geboekstaafd 1 Drs. W.J. Broerse Drs. D.J.J. Heslinga Drs. W.M.J. Schauten Dertiende druk Noordhoff Uitgevers
Nadere informatieBijlagen bij het ecologisch krachtenveld
Professioneel pedagogisch handelen Omgaan met probleemgedrag in opvoedingssituaties Bijlagen bij het ecologisch krachtenveld Gerbert Sipman u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014 Deze bijlagen horen
Nadere informatiePatiëntenvoorlichting door verpleegkundigen
Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen PVL_FM.indd 1 3/10/15 8:09:53 PM PVL_FM.indd 2 Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen De stappen naar zelfmanagement Marieke van der Burgt Berty Terra Els
Nadere informatieAanbestedingsrecht 2016/2018
Aanbestedingsrecht 2016/2018 Aanbestedingsrecht 2016/2018 onder redactie van: Prof. mr. G.W.A. van de Meent en Mr. A. Stellingwerff Beintema Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-767-1 NUR 823
Nadere informatieCorrect tapen en bandageren
Correct tapen en bandageren FM.indd 1 FM.indd 2 Correct tapen en bandageren Het evenwicht tussen stabiliteit en mobiliteit Klaus Eder Hauke Mommsen Elsevier gezondheidszorg, Amsterdam FM.indd 3 Oorspronkelijke
Nadere informatieLeven met een manisch-depressieve stoornis
Leven met een manisch-depressieve stoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 5 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieHet delict als maatstaf
Het delict als maatstaf Methodiek voor werken in gedwongen kader Anneke Menger Lous Krechtig Hoofdstuk 1 Wat is methodiek? Begeleidingscommissie: Mw. A. Andreas Beleidsmedewerker, Reclassering Nederland
Nadere informatie