DUTCH GOOD PRACTICES IN VOCATIONAL GUIDANCE. De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding

Transcriptie

1 DUTCH GOOD PRACTICES IN VOCATIONAL GUIDANCE De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding

2 DUTCH GOOD PRACTICES IN VOCATIONAL GUIDANCE De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Euroguidance Nederland, s-hertogenbosch Harrie Sormani (eindredactie)

3 Colofon Titel: Reeks: Eindredactie: Tekstverzorging: Opmaak/lay-out: De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Dutch good practices in vocational guidance Harrie Sormani Petra Schulte Evert van de Biezen Deze uitgave is totstandgekomen met subsidie van de Europese Commissie, DG Onderwijs & Cultuur. Uitgave: Euroguidance Nederland, s-hertogenbosch Maart 2004 Euroguidance Nederland 2004 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever. Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: EvdB-04026/040324

4 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Inhoudsopgave Inleiding 1 1 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 3 2 Web-based guidance 11 3 Living Colours 17 4 Internationale loopbaanoriëntatie 23 5 EVC in Nederland 35 6 Europese mobiliteitsinstrumenten 37 Literatuur 41

5 Dutch good practices in vocational guidance

6 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 1 Inleiding Deze brochure is een weergave van een expertmeeting die op 22 mei 2003 heeft plaatsgevonden in Nijmegen. Doel van deze dag was om de stand van zaken te bepalen met betrekking tot de Europese dimensie bij de loopbaanbegeleiding in Nederland. Daartoe kwamen ongeveer dertig experts uit Europa en Nederland bij elkaar en werd er verdeeld over zes werkgroepen over de europeanisering van de loopbaanbegeleiding vergaderd. In groep 1 stonden de ontwikkelingen in andere Europese landen centraal. Hierover vindt u meer in het algemeen inleidend hoofdstuk door Harrie Sormani. In hoofdstuk 2 staan de resultaten uit de werkgroep rond web-based guidance, in een samenvatting van de hand van Monique Bakker van het LDC. In hoofdstuk 3 behandelen Faouzi Chihabi en Jessie Voermans van Lava Legato de interculturele aspecten die bij loopbaanbegeleiding een rol kunnen spelen en in hoofdstuk 4 gaat Renie Hesseling van het ROC Nijmegen dieper in op de speciale aspecten bij de contacten tussen twee buurlanden, in dit geval Nederland en Duitsland in de Euregio Rijn-Waal rond de steden Nijmegen en Kleve. In hoofdstuk 5 besteedt Peter de Roij van Zuijdewijn van CINOP aandacht aan een van de best ontwikkelde trends in Nederland, die ook in de rest van Europa al veel aandacht krijgt: het erkennen van verworven competenties. In het laatste hoofdstuk geeft Stan Plijnaar van het Colo een korte samenvatting van de instrumenten, die op dit moment in Europa beschikbaar zijn ter bevordering van de mobiliteit in het Europese beroepsonderwijs. De brochure besluit met een literatuuropgave, waarin de verwijzingen van alle hoofdstukken tezamen zijn opgenomen.

7 2 Dutch good practices in vocational guidance

8 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 3 1. De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Door Harrie Sormani, Euroguidance Nederland De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding zit op het raakvlak van twee terreinen: de ontwikkelingen binnen het Europees beroepsonderwijs en de ontwikkelingen in de loopbaanbegeleiding in Nederland de afgelopen twintig jaar. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van deze gebieden en hoe de Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding hen verbindt. Europese ontwikkelingen sinds Lissabon 2000 In maart 2000 heeft de EU-ministerraad het beleid rond de Europese eenwording ingrijpend gewijzigd. De raad wilde komen tot een hechtere samenwerking tussen de lidstaten om de concurrentie aan te gaan met andere economische grootmachten zoals Japan en de Verenigde Staten. Het strategische doel hierbij was: Europa laten uitgroeien tot de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld, die in staat is tot duurzame economische groei met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang. 1 Dit doel wilde de raad bereiken met een integrale beleidsstrategie waarbij de verschillende beleidsterreinen beter op elkaar afgestemd werden. Hiertoe trok zij in Lissabon conclusies op de volgende drie beleidsgebieden: 1 De voorbereiding van de overgang naar een concurrerende, dynamische en op kennis gebaseerde economie. 2 De modernisering van het Europees sociaal model door te investeren in mensen en de opbouw van een actieve welvaartsstaat. 3 Het ontwikkelen van een meer samenhangende en systematische aanpak bij de uitvoering van besluiten. Bij het realiseren van beleidsmaatregelen hiervoor, spelen het onderwijs en andere opleidingsvormen een belangrijke rol. De pijlers van dit onderwijsbeleid zijn de ontwikkeling van lokale leercentra, de bevordering van nieuwe basisvaardigheden met name rond de informatietechnologie en meer transparantie 1 Europese ministerraad, Lissabon 2000.

9 4 Dutch good practices in vocational guidance op het gebied van kwalificaties in Europa. Via deze middelen wil men de volgende doelstellingen bereiken: een sterke groei van de investeringen per hoofd van de bevolking in menselijke hulpbronnen; halvering van het aantal 18 tot 24-jarigen, dat alleen lager secundair onderwijs heeft gevolgd en verder geen onderwijs of opleiding volgt; scholen moeten zich ontwikkelen tot leercentra, die voor iedereen openstaan; de ontwikkeling van een Europees kader, waarin staat welke nieuwe basisvaardigheden via permanente educatie worden verschaft; het vastleggen van de middelen, waarmee de mobiliteit van studenten, docenten en opleidings- en onderzoekspersoneel kan worden bevorderd. Belangrijk bij de uitvoering van dit beleid is dat er niet gekozen is voor een centrale regelgeving, maar gewerkt wordt met een meer open coördinatiemodel. Kenmerk van dit model is dat de landen vooraf aangeven welke resultaten ze in een aantal jaren willen bereiken. Zo hebben de ministers in Lissabon afgesproken dat er in de komende vijf jaar een gemiddelde economische groei is van 3 procent en dat de arbeidsdeelname moet stijgen van 59 naar 70 procent van de potentiële beroepsbevolking boven de 18 jaar. Voor het bereiken van deze doelstellingen is goed beroepsonderwijs van groot belang. In de verklaring van Kopenhagen in 2002 hebben de ministers van onderwijs de bijdrage van het beroepsonderwijs aan de doelstellingen van Lissabon uitgewerkt. Zij kwamen tot de volgende vier speerpunten: 1 De Europese dimensie in het beroepsonderwijs versterken. De ministers hebben besloten om het beroepsonderwijs meer Europees te maken door de Europese contacten in het beroepsonderwijs te vergroten en verbeteren. 2 De transparantie, informatie en begeleiding verbeteren. Bij dit punt gaat het op de eerste plaats om het verbeteren van de efficiency van de mobiliteitsbevorderende instrumenten zoals Europass en Europees CV. Daarnaast moet de informatievoorziening over onderwijs en opleiding en de begeleiding en counseling in de lidstaten versterkt worden. 3 Competenties en kwalificaties erkennen. Bij dit punt gaat het om onderzoek naar de manier waarop competenties en kwalificaties binnen heel Europa erkend kunnen worden, waarbij vooral het werken in sectorale samenwerkingsverbanden wordt aangeraden. 4 Kwaliteitsbewaking. Hierbij wil men gemeenschappelijke kwaliteitscriteria voor het beroepsonderwijs ontwikkelen en modellen en methoden voor kwaliteitsbewaking uitwisselen.

10 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 5 Onder het voorzitterschap van Nederland in de tweede helft van 2004 zullen de ontwikkelingen van 2002 en 2003 geëvalueerd worden tijdens een grote Leonardo da Vinci-conferentie in Maastricht. Meer informatie hierover is te verkrijgen bij het Nationaal Agentschap Leonardo da Vinci (na@leonardadavinci.nl). De Loopbaanbegeleiding in Nederland van 1960 tot heden Loopbaanbegeleiding algemeen Met de term loopbaanbegeleiding beschrijven wij eigenlijk drie soorten activiteiten: loopbaaninformatie geven, de loopbaanadvisering en de loopbaanbegeleiding in engere zin. Het onderscheid tussen deze drie activiteiten omschrijft de OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development) als volgt: Met loopbaaninformatie gaat de cliënt zelf en zelfstandig aan de slag. Bij loopbaanadvisering krijgt de cliënt maximaal vijftien minuten ondersteuning bij vragen als: Heb je hulp nodig? Heb je daar al gekeken? En, zou dat iets voor je zijn? Bij loopbaanbegeleiding gaat het om dienstverlening, die de loopbaanadvisering in tijd en intensiteit overschrijdt. (Oomen, 2002). In deze visie omvat loopbaanbegeleiding een groot aantal activiteiten, die allemaal een bijdrage leveren aan het verder invullen van de loopbaan van de cliënt. Het betekent niet dat de loopbaanbegeleider al deze activiteiten zelf en geïsoleerd moet uitvoeren. Loopbaanbegeleiding kan worden gezien als integraal onderdeel van het onderwijsproces, waarbij de loopbaanonderdelen te onderscheiden, maar niet te scheiden zijn (Meijers en Wijers, 1997). Oorzaken groei loopbaanbegeleiding De loopbaanbegeleiding is de laatste veertig jaar steeds belangrijker geworden. Op de eerste plaats door een grotere flexibilisering van de arbeidsmarkt. Er is een grotere diversiteit aan banen, de inhoud van het werk verandert sneller en mensen nemen vaker al dan niet vrijwillig een nieuwe baan. Loopbaanbegeleiding heeft zich daarbij ontwikkeld tot de noodzakelijke smeerolie voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Verder wordt door veel ouders en studerenden een goede schoolopleiding gezien als de sleutel tot maatschappelijk succes. De keuze van een goede vervolgopleiding wordt cruciaal in het leven en zo ontstaat er ook meer vraag naar begeleiding bij de beroepskeuze. Op de derde plaats ziet men in Europa loopbaanbegeleiding als een belangrijk instrument om sociale uitsluiting te verminderen. In Europees verband is de loopbaanbegeleiding al vlug als een soort arbeidsrecht vastgelegd. Zo staat in het Europees Sociaal Handvest van de Raad van Europa het recht op loopbaan-

11 6 Dutch good practices in vocational guidance begeleiding vermeld, waarbij ieder land zich verplicht heeft een dienst te verzorgen of te promoten op het gebied van loopbaanbegeleiding. Deze begeleiding moet vrij toegankelijk zijn, zowel voor jongeren als voor volwassenen, vertrouwelijk en onpartijdig zijn 2. Een vierde reden is dat een goede loopbaanbegeleiding een belangrijk instrument is om het aantal studenten dat de school zonder diploma verlaat, te verminderen. Een goede opleidingskeuze maakt dat de studenten beter geschikt zijn voor hun opleiding zodat ook het rendement van de opleidingen hoger kan worden. Ten slotte ontstaan er door de invoering van de Mammoetwet ook meer keuzemogelijkheden binnen het onderwijs, waardoor ook daar meer vraag komt naar loopbaanbegeleiding. Loopbaanbegeleiding studerenden Loopbaanbegeleiding is gericht op studerenden, werklozen of werkenden. De loopbaanbegeleiding aan scholieren was omstreeks 1965 in handen van private instellingen met een volledige financiering vanuit de overheid. De instellingen waren verdeeld volgens de verschillende stromingen binnen het onderwijs in openbare, christelijke en rooms-katholieke instituten. Zij begeleidden de overgang naar het vervolgonderwijs voor kinderen in de hoogste klassen van het basis- en het voortgezet onderwijs. We zagen deze sector langzamerhand groeien. De overheid wilde deze groei in eerste instantie stroomlijnen door het centraliseren van de loopbaanbegeleiding. Hiertoe werden de instituten gedwongen tot een grootschalig centralisatieproces, wat leidde tot de oprichting van zestien regionale dienstencentra, bekend onder de naam Adviesbureaus voor Onderwijs en Beroep (AOB). Vanaf 1995 verliet men deze centraliseringsgedachte en ging men over tot een decentrale aanpak. Het geloof in de heilzame werking van de markt bij de overheid maakte dat zij de subsidie aan de loopbaanbegeleiding direct aan de scholen uitkeerde. Het resultaat van deze aanpak is geweest dat er nog slechts drie sterk afgeslankte AOB s over zijn. De andere AOB s zijn ofwel failliet gegaan ofwel overgenomen door andere loopbaanbegeleidingsbedrijven. Loopbaanbegeleiding werklozen Voor de werkloze mens regelde het arbeidsbureau de loopbaanbegeleiding. Deze was alleen toegankelijk voor werklozen. Als het arbeidsbureau het nodig vond, konden werklozen daar ook intensievere begeleiding krijgen. Ook hier deden zich in de jaren negentig tal van veranderingen voor, die uiteindelijk in 2000 de opheffing van de arbeidsbureaus oude stijl tot gevolg hadden. Zij 2 Europees Sociaal Handvest van de Raad van Europa, Turijn 1961.

12 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 7 gingen op in de Centra voor Werk en Inkomen (CWI). In deze diensten zijn de sociale dienst en het arbeidsbureau geïntegreerd. Dit CWI heeft drie taken: de bemiddeling tussen werkgevers en werkzoekenden, het bepalen van de afstand van de werkzoekende tot de arbeidsmarkt en het verzamelen van de gegevens voor de aanvraag van een uitkering. De vormen van loopbaanbegeleiding die langer dan een kwartier duren, worden uitbesteed bij de zogenaamde reïntegratiebedrijven. Dit zijn private ondernemingen, waarbij gemeenten en uitkeringsinstanties via een openbare aanbesteding diensten inkopen. Loopbaanbegeleiding werkenden De werkende mens vormt de laatste categorie voor loopbaanbegeleiding. Dit is pas iets van de laatste tien jaar. Wie vroeger een baan had, bleef zitten waar hij zat en had geen loopbaanbegeleiding nodig. Wie eventueel van baan wilde veranderen, kon zich wenden tot de bureaus voor school- en beroepskeuze, maar moest dat zelf betalen. In de praktijk gebeurde dit slechts sporadisch. In de laatste jaren is deze sector van steeds groter belang geworden. Meer en meer is de trend geworden dat één baan niet meer voldoende is voor een mensenleven. Werknemers gaan al dan niet verplicht tijdens hun loopbaan geregeld op zoek naar een andere baan. Hiervoor zijn er steeds meer loopbaanbegeleidinginstituten ontstaan, zoals outplacementbureaus, headhunterbedrijven en advies- en coachingbureaus. Soms betalen de werkgevers deze voorzieningen, vaak betalen de cliënten deze diensten uit eigen zak. De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Algemeen Zoals eerder aangegeven heeft de ministerraad in Lissabon vastgelegd dat de landen in Europa willen uitgroeien tot de grootste kenniseconomie van de wereld. Daarvoor wil men komen tot een echte gemeenschappelijke arbeidsmarkt. Een noodzakelijke voorwaarde voor het welslagen van dit plan is het vergroten van de arbeidsmobiliteit. Het moet zo zijn dat het arbeidsoverschot in het ene land in een ander land ingezet kan worden. Voor het bereiken van deze doelstelling heeft de Europese Unie tal van maatregelen afgekondigd. Een van de maatregelen is het versterken van Euroguidance steunpunten in al haar lidstaten en kandidaat-lidstaten en in de landen van de Europese vrije ruimte (EVR).

13 8 Dutch good practices in vocational guidance Doelstellingen en taak Euroguidance Het doel van Euroguidance Nederland is om als onderdeel van het Europese Euroguidance netwerk de internationale mobiliteit in Europa te promoten. De grondslag voor het Euroguidance netwerk ligt in de verklaring van de Europese ministerraad in Kopenhagen in 2002, waarin is vastgelegd dat de transparantie, de informatievoorziening en de begeleiding een van de drie prioriteiten voor het beleid bij het beroepsonderwijs is. Het gaat om: Het vergroten van de transparantie in het beroepsonderwijs en de beroepsopleiding door de implementatie en rationalisering van informatiemiddelen en netwerken, waarbij inbegrepen is de integratie van bestaande instrumenten om de Europese mobiliteit te bevorderen zoals de Europass en de certificaat- en diplomasupplementen in een nieuw raamwerk. en Het versterken van het beleid, het systeem en de praktijk, die informatie, begeleiding en counseling bieden in de lidstaten op alle niveaus van onderwijs, training en opleiding, in het bijzonder op zaken, die gaan over de toegang tot het onderwijs, het beroepsonderwijs en de overdraagbaarheid en erkenning van competenties en kwalificaties, gericht op het ondersteunen van de beroepsmobiliteit en de geografische mobiliteit van de burgers in Europa. 3 De Euroguidance centra werken op twee manieren aan deze centrale doelstelling. Op de eerste plaats willen ze een netwerk vormen dat de burgers van informatie voorziet over de opleidingsmogelijkheden in alle landen van Europa. Op de tweede plaats willen zij de competenties van de professionele loopbaanbegeleiders op het gebied van internationalisering vergroten. Dit laatste willen de Euroguidance centra bereiken door het organiseren van professionele seminars, internationale conferenties, uitwisselingsprogramma s voor loopbaanbegeleiders en de uitbreiding van Europese opleidingsmogelijkheden 4. Informatievoorziening Centrale doelstelling bij de informatievoorziening is het creëren van een optimale informatieverschaffing over de opleidingsmogelijkheden in Nederland en daarbij aan te sluiten op de informatie van de andere Euroguidance centra. Deze informatievoorziening gebeurt vooral via Ploteus, een Europese portal met meer dan websites met informatie voor iedereen die binnen Europa wil studeren ( Euroguidance Nederland verzorgt voor deze portal de Nederlandse informatie en verwijst direct door naar de betreffende websites van universiteiten en het hoger en middelbaar beroeps 3 Verklaring van Kopenhagen, pagina 1. 4 Zie tender No DG EAC 31/03 Evaluation of the network of NRCVG.

14 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 9 onderwijs. Voor de andere sectoren wordt doorverwezen naar meer algemene websites. Daarnaast heeft Euroguidance Nederland een telefonische hulpdienst vanuit Nederland maar ook vanuit andere landen voor mensen die extra vragen hebben. Bij de informatieverschaffing wordt samenwerking nagestreefd met andere informatieverschaffers. Het is de bedoeling aanvullend te zijn op de bestaande voorzieningen. Continu aandachtspunt bij dit punt is hoe de nieuwe ICTmiddelen op de meest efficiënte en effectieve manier kunnen worden ingezet. Bij de informatieverschaffing is de insteek hoe Euroguidance ervoor kan zorgen dat de Nederlandse burger straks dezelfde toegang tot de informatie heeft als de andere Europese burgers en hoe er in Nederland ook een database kan komen, die vrij toegankelijk, vertrouwelijk en onpartijdig is. Vergroten competenties loopbaanbegeleiders Het tweede bedrijfsdoel van Euroguidance Nederland is het vergroten van de competenties van de loopbaanbegeleiders op het gebied van internationalisering. Dit betekent dat Euroguidance de loopbaanbegeleiders in Nederland wil wijzen op de mogelijkheden, die er voor de deelnemers zijn om een deel van de studie in andere Europese landen te volgen. Een belangrijk middel daarvoor is het gebruik van de Europese mobiliteitsinstrumenten zoals Europass en het Europees taalportfolio te bevorderen. Daarnaast is het streven de contacten tussen Nederlandse loopbaanbegeleiders en loopbaanbegeleiders uit andere Europese landen te verbeteren en vergroten. Hiertoe is op de eerste plaats een website opgericht met antwoorden op de meest praktische vragen rondom het studeren in het buitenland op mbo-niveau. Verder organiseert Euroguidance seminars, studiedagen en studiereizen waarmee Nederlandse begeleiders hun collega s uit andere landen kunnen ontmoeten en kunnen komen tot wederzijdse kennisuitwisseling. Ook worden de Nederlandse ervaringen gepubliceerd in een uitgavereeks Dutch good practices in vocational guidance om ze in het buitenland onder de aandacht te brengen.

15 10 Dutch good practices in vocational guidance

16 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding Web-based guidance Door Monique Bakker, LDC Web-based guidance is loopbaanoriëntatie en -begeleiding met behulp van het web en alle mogelijkheden die het te bieden heeft: , webcam, nieuwsgroepen, chatboxen en internetsites. Een andere veel gebruikte term voor webbased guidance is computer assisted career guidance (CACG). Het verschil tussen CACG en web-based guidance is dat er bij CACG ook het gebruik van cd-roms wordt bedoeld. Een computer based career information system kan deel uitmaken van zowel CACG als web-based guidance. Voorwaarde is dat iemand moet beschikken over digitale vaardigheden om gebruik te kunnen maken van de aangeboden informatie en/of begeleiding via internet. Loopbaanoriëntatie met behulp van internet vereist een grote zelfwerkzaamheid van de bezoeker. Daarnaast zal hij moeten kunnen beoordelen welke sites kwaliteit hebben en welke niet 5. Internet biedt de mogelijkheid om zowel zelfonderzoek (testen, vragenlijsten) als marktonderzoek (vacaturebanken, salarisindicaties) te doen. Meestal wordt er een aspect belicht of onderzocht. De verkregen informatie is noodzakelijk om je te kunnen oriënteren op je loopbaan. Het is echter niet altijd voldoende. Indien er op de website geen verbinding wordt gelegd tussen de persoon en de mogelijkheden op de opleidingen- en arbeidsmarkt moet de persoon in kwestie die verbinding zelf leggen. Hij zal zelf betekenis moeten geven aan de verkregen informatie. Betekenis van informatie in het oriëntatieproces Als iemand in staat is betekenis te geven aan de informatie, kan hij een bewuste keuze maken. Meer zelfinzicht wil nog niet zeggen dat je weet welk beroep of welke opleidingen bij je passen. Ook al zou je informatie hebben over alle 5 In het algemeen worden de volgende kwaliteitscriteria voor websites genoemd: 1) gratis 2) ontwikkelaars moeten goed bekend staan 3) klantvriendelijke navigatie 4) de site bestaat langer dan een jaar 5) de site moet aangeven wanneer hij geüpdatet is 6) moet communicatie mogelijk maken met de ontwikkelaars.

17 12 Dutch good practices in vocational guidance opleidingen die er maar bestaan, dan betekent dat nog niet dat je weet welke opleidingeninformatie voor jou van belang is en bij je past. Wanneer kan iemand nou betekenis geven aan informatie? De informatie, afkomstig uit zelfonderzoek en marktonderzoek, zullen met elkaar verbonden moeten worden om een keuze te bepalen. In de context van een loopbaanvraag krijgt informatie betekenis. Iemand die geen vraag heeft, weet ook niet naar welke informatie hij op zoek is. Anders gezegd: de verkregen informatie krijgt betekenis, als de informatie past bij de vragen die iemand zichzelf gesteld heeft. De vaardigheid loopbaanvragen formuleren maakt deel uit van de loopbaancompetentie zelfkennis verkrijgen 6. Werken aan loopbaancompetenties betekent in wezen werken aan de ontwikkeling van je arbeidsidentiteit. Onder arbeidsidentiteit wordt verstaan: een structuur of netwerk van betekenissen waarin het individu de eigen motivatie, interesses en capaciteiten bewust verbindt met acceptabele werkrollen (Meijers en Wijers, 1997). Toeleiding en ontsluiting van informatie Informatie over opleidingen of beroepen kan op verschillende manieren worden ontsloten of aangeleverd, te weten: a b c d Informatie/een databank is omgeven door een vraaggestuurde schil. Informatie/een databank is omgeven door een conceptuele schil (een representatie van de werkelijkheid). Informatie/een databank wordt ontsloten door zoekopties. Informatie wordt door de bezoeker zelf aangeleverd door vragen in te vullen en opdrachten te doen. Ad a) Informatie/een databank is omgeven door een vraaggestuurde schil Een vraaggestuurde schil betekent dat beroepen- of opleidingeninformatie is omgeven door een vragenlijst of test. Door middel van de vragenlijst komt een bezoeker bij de informatie, die aansluit bij de door deze persoon ingegeven 6 Voorbeelden van loopbaancompetenties zijn: verantwoordelijkheid nemen, waarnemen, onderzoeken, analyseren, oordeel vormen, initiatief nemen, doelen vormen enzovoort.

18 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 13 antwoorden. Op deze wijze ondersteunt de schil het zoekproces van iemand die nog niet weet waar hij naar op zoek is. De schil en de ingegeven antwoorden vormen de context die informatie betekenis kan geven. Een dergelijk instrument legt de verbinding tussen de persoon die iemand is (identiteit) en de opleidings-, beroeps- en arbeidsmarktmogelijkheden (richting). Voorbeeld: BeroepskeuzeZelfOnderzoek (BZO) De BZO is een vragenlijst die menstypen verbindt met beroepeninformatie of -beschrijvingen. Ad b) Informatie/een databank is omgeven door een conceptuele schil (een representatie van de werkelijkheid) In plaats van een vragenlijst kan informatie ook omgeven worden door een conceptuele schil. Het concept is een representatie van de werkelijkheid en wordt dus vereenvoudigd weergegeven. Hierdoor kan iemand zich beter een voorstelling maken van bijvoorbeeld de wereld van werk. Voorbeeld: matrix Zicht op arbeid De matrix Zicht op arbeid is een representatie van de wereld van werk en bestaat uit 14 arbeidsgebieden 7, 9 werksoorten 8 en 154 werkvelden (combinatie tussen arbeidsgebied en werksoort). De matrix is dus de schil rondom de beroepeninformatie. Ook op deze manier wordt er een relatie gelegd tussen identiteit (interesses en menstype) en richting (de wereld van werk). Ad c) Informatie/een databank wordt ontsloten door zoekopties Zoekopties rondom een databank vergemakkelijken het zoeken en vinden van informatie in een databank. De ontwikkelaars gaan ervan uit dat de bezoeker weet waar hij naar op zoek is. Zoeken kan bijvoorbeeld op grond van trefwoorden of op alfabet. Het kan ook zijn dat de bezoeker vragen worden gesteld. Bijvoorbeeld: Wat wil je gaan 7 De arbeidsgebieden zijn: voeding, gebouwen, opvoeding en onderwijs, kunst, cultuur en wetenschap, recreatie, staat en veiligheid, infrastructuur en transport, informatie en communicatie, kleding, natuurlijke omgeving, energie en grondstoffen, gebruiksvoorwerpen en apparaten, gezondheid en zorg, arbeid en economie. 8 De werksoorten zijn: onderzoek en ontwikkeling, productie, controle, logistiek, inkoop en verkoop, pr en marketing, personeel en organisatie, administratie, leiding, zelfstandig ondernemerschap (omvat alle werksoorten).

19 14 Dutch good practices in vocational guidance studeren? Echter, dit soort vragen moet worden onderscheiden van de vragen in een vraaggestuurde schil. Een vraaggestuurde schil stelt de bezoeker in staat om zichzelf te onderzoeken. Zoekopties in vraagvorm stellen de bezoeker in staat om de databank te onderzoeken. Voorbeeld: Ploteus en Eures Ad d) Informatie wordt door de bezoeker zelf aangeleverd door vragen in te vullen en opdrachten te doen Bezoekers worden stap voor stap begeleid in het loopbaanproces. Het hele programma bestaat uit vragen en opdrachten waarbij ze hun eigen antwoorden invullen. Bijvoorbeeld: Als je een film mocht maken, waar zou die over gaan? De bezoeker wordt begeleid in zijn oriëntatieproces en ondersteund bij het formuleren van zijn loopbaanvragen. Echter, het levert geen informatie op. Dat doet de bezoeker zelf. Voorbeeld: Soorten sites per fase van het loopbaanproces Op internet zijn allerlei sites te vinden die op de een of andere manier ingezet kunnen worden in het loopbaanproces. Hier volgt een indeling van soorten sites op grond van de verschillende fasen in dit proces. Sommige soorten sites overlappen elkaar. Het overzicht van sites: 1) Selfawareness: bewustwording, selfassessment, oriëntatie-instrumenten, interessevragenlijsten, testen. Voorbeeld: (onderdeel: werk en carrière). Op de laatste vindt u bijvoorbeeld: werkstijltest, capaciteitentest, zelfbeoordelingstest, werkwaarden. 2) Selfawareness: wetenschappelijke, gevalideerde testen. Deze testen zijn meestal alleen met een wachtwoord en tegen betaling te doen via internet. Begeleiding en evaluatie is noodzakelijk, omdat veelal een (normatief) oordeel over de bezoeker wordt uitgesproken. Voorbeeld: testbatterij voor het voortgezet onderwijs; een voorbeeld van een test die ingevuld kan worden via internet, maar waarbij de uitslagen per toegezonden worden.

20 De Europese dimensie in de loopbaanbegeleiding 15 3) Opportunity awareness: informatie/databanken over beroepen, opleidingen en cursussen. Voorbeeld: 4) Opportunity awareness: spelletjes en simulaties. Bezoekers krijgen allerlei situaties voorgeschoteld, waardoor ze zich meer bewust worden van hun interesses en mogelijkheden. Voorbeeld: the career interest game (Holland). 5) Matchingssystems: matching tussen selfawareness and opportunity awareness: de uitkomsten van een vragenlijst geven de bezoeker informatie over zichzelf. Vervolgens worden de uitkomsten gekoppeld aan (informatie over) mogelijke beroepen en opleidingen. Voorbeeld: 6) Decision learning, decision aids: keuze ondersteunende tools. Hier zijn niet direct sites over te vinden. Het gaat dan om sites die een bezoeker inzicht geven in zijn keuzegedrag en zijn manier van omgaan met beslissingen. De matchingssystems zoals genoemd onder punt 5) ondersteunen bij het maken van een keuze, maar ze geven geen inzicht in hoe iemand met keuzen en beslissingen omgaat. Anderzijds zijn er de vragenlijsten die bezoekers ondersteunen bij het maken van een keuze, maar deze zeggen wederom ook niets over de keuzevaardigheid en de manier van kiezen. 7) Transition learning, job seeking: bedrijvenbanken, carrièresites, vacaturesites, arbeidsmarktinformatie/prognoses. Voorbeeld: bedrijvenbank; 8) Transition learning: jobfinding: sollicitatietools, gesprekstechnieken. Voorbeeld: 9) Ondersteunende organisaties: loopbaanadviesbureaus, werving en selectie, reïntegratie, arbeidsvoorziening enzovoort. 10) Metasites, verzamelsites, zoekmachines: Voorbeeld: