VERRASSENDE ONTMOETINGEN. Verslag van het Brabant Academy Event op 16 juni 2010

Transcriptie

1 VERRASSENDE ONTMOETINGEN Verslag van het Brabant Academy Event op 16 juni 2010

2 pag. 3 Voorwoord INHOUDSOPGAVE Voorwoord Impressie Ochtendprogramma van het Brabant Academy Event Foto impressie Een jaar om naar uit te zien - interview met Heleen Huisjes Brabant academy. Het echte werk. - interview met Fiona Jongejans Spoed-NIQ - presentatie project Brabrant Academy Vakkunst - presentatie project Brabrant Academy De stad als laboratorium: transferia. - presentatie project Brabrant Academy Ruimte voor ideeën bij Alleewonen - interview met Mariëlle de Groot Huisleverancier van Brabant Academy - interview met Paulette Dicker Dromenvanger - presentatie project Brabrant Academy Achterkantarchitectuur in De Bergen - presentatie project Brabrant Academy Bewoners aan de macht! - presentatie project Brabrant Academy Middagprogramma van het Brabant Academy Event De nieuwe Brabantse onderneming bestaat al - interview met Maarten Hendriks De vloeibaarheid van de mesoschaal - interview met Alda Alagic BESTE LEZER, De werkwijze van Brabant Academy is net zo vloeibaar als de maatschappij van tegenwoordig. Mensen kunnen elkaar heel snel vinden door de moderne verbindingsmiddelen. Brabant Academy past daar prima bij: het verbindt mensen van de regio Brabant en biedt informaliteit die verbindingen snel en eenvoudig tot stand brengt. Kennisuitwisseling, adviseren, organiseren, het gaat heel eenvoudig binnen Brabant Academy omdat het op vertrouwen is gestoeld. Door die vloeibaarheid en informaliteit wordt alles snel schakelbaar. Dit citaat uit het interview met Alda Alagic,vind je elders in deze uitgave. Het is het verslag van ons Event op 16 juni 2010 in het Provinciehuis te s-hertogenbosch. In de uitspraak van Alda herkennen we de wijze waarop we het afgelopen jaar hebben gewerkt. Ons doel is om op provinciaal schaalniveau verrassende ontmoetingen tot stand te brengen waarin mensen kennis uitwisselen, kennis delen, elkaar inspireren en enthousiasmeren. Ons event op het provinciehuis in s-hertogenbosch luidde een nieuwe fase in, van de ontwikkeling van Brabant Academy. Het programma weerspiegelde onze doelstellingen en ambities. De plek bleek een bijzondere ontmoetingsplaats te kunnen zijn tussen formele structuren en informele netwerken.van de deelnemers en aanwezigen mochten we kennis nemen van vele interessante visies, uitspraken en beschouwingen. In deze uitgave is dit alles in beelden en teksten terug te vinden. We hebben deze verslaglegging aangevuld met een zestal interviews met deelnemers aan ons event. Een selectie die een beeld geeft van de diversiteit die wij onder onze deelnemers nastreven. We hopen daarmee dat deze uitgave voor iedere lezer een informatief en lezenswaardig boekwerkje is geworden. belangrijke opgave voor komend jaar. Onze kennismarkt willen we structureel uitbouwen tot de ontmoetingsplaats tussen generaties. Op deze markt en in projecten zien wij de meerwaarde in de samenwerking tussen die generaties tot stand gebracht. De doorontwikkeling hiervan wordt één van de belangrijkste doelstellingen van Brabant Academy voor komend jaar. Resteert ons iedereen te bedanken die dikwijls op volledig vrijwillige basis 16 juni tot het succes heeft gemaakt waarvan deze uitgave getuigt. In het bijzonder bedanken wij de medewerkers van de provincie. Graag maken wij gebruik van de uitnodiging door de Commissaris van Koningin, Wim van de Donk, volgend jaar opnieuw te gast te zijn in het provinciehuis. Wij wensen iedereen veel lees- en kijkplezier toe en graag tot ziens bij ons Event in juni Namens het bestuur van Stichting Brabant Academy. Jan van Dijk, architect avb-bna Voorzitter 16 Juni heeft ons niet alleen veel inspiratie gebracht voor onze activiteiten komend jaar. Van meerdere kanten is ons nieuwe medewerking aangeboden. Zowel in de vorm van actieve participatie als in de vorm van uitnodigingen voor deelname aan nieuwe ontwikkelingen. 2018Brabantculturelehoofdstad, BrabantStad en de nieuwe samenwerking tussen de Brabantse h.b.o.-instellingen bieden ruimte voor nieuwe allianties tussen overheid, ondernemers en onderwijsinstellingen Hier liggen uitdagingen om onze ambities vorm en inhoud te geven. Het idee om onze website in te richten met een database waarin door middel van een zoekmachine iedereen toegang heeft tot onderzoeksprojecten, studies en initiatieven zien we als een

3 pag. 5 Impressie ONVERWACHTE ONTMOETINGEN OP EEN GEWELDIGE ZOMERDAG Het provinciehuis van Brabant voldoet misschien nog het best aan de kwalificatie die Hans Mommaas gaf voor de ruimtelijke ordening van weleer. Toen heerste nog een vanzelfsprekend vertrouwen in een sterke kenniseconomie en een sterke overheid, gebaseerd op krachtige verticale lijnen, aldus Mommaas. In zo n gebouw met zulke ruimtes moet je je als evenement zo manifesteren dat de bezoekers de imponerende ruimtes vergeten. Dat krijg je voor elkaar door veel herrie te maken of door een programma aan te bieden dat de aandacht volcontinu vasthoudt. Geledingen Het Event van Brabant Academy was een beetje van het een en veel van het ander. Het beetje herrie kwam van de standhouders op de kennismarkt, er was levendigheid, maar binnen de perken. Het veel was van de indrukwekkende rij sprekers die het ochtenden middagprogramma vulden. Alle geledingen waren aanwezig, van de Commissaris van de Koningin tot gewone Brabanders. Maar ook indrukwekkend omdat het er zo veel waren die het gehoor overstelpten met de visies op de toekomst van Brabant of de succesverhalen over wat zij, vaak de studenten, al bereikt hadden. Dat enthousiasme was overal voelbaar. In de presentaties en levendige discussies, en vooral op de kennismarkt. De ene groep presenteerde de voorstellen zo professioneel, dat je je afvroeg welk mediabedrijf ze voor hun presentatie hadden ingehuurd. Ingehuurd? Dat doen we toch zelf? Generaties Typische Screenagers, hadden we van spreker Aart Bontekoning begrepen. Pakken zulke Screenagers de projecten heel anders aan? Het lijkt er wel op. Bij de stand van Innovatief Wijkbeheer had geen van de studenten een achtergrond uit de sociale of culturele hoek. Opvallend waren ook de eensgezindheid en de geestdrift van al de verschillende onderwijsbestuurders uit alle hoeken en gaten van Brabant. Zij boden de bezoekers goed zicht op het hoger onderwijs in de provincie en het uitgebreide palet aan mogelijkheden dat de instellingen de partners van overheid, wetenschap en bedrijfsleven te bieden hebben. Vooruitgangsgeloof Veel bedrijven waren er, met projecten op zoek naar partners of studenten die mogelijkheden zagen om iets voor het project te betekenen. Men wist elkaar te vinden in de ruimtes van het provinciehuis. En terwijl je met de ene standhouder in gesprek was, duwde een ander je zijn visitekaartje in handen en verdwenen was hij weer. Pas bij terugkeer naar huis werd duidelijk om wie het ging. Wouter van Niel, nieuwbakken docent architectuurlessen op middelbare scholen in Brabant, bleek later dolenthousiast over het Event en Brabant Academy. Wat had hij enorm veel contacten gelegd, wat was er enthousiast gereageerd op zijn project! Alle bezoekers hadden bij binnenkomst een ideeënkaart meegekregen. Of ze die na afloop wilden invullen. Wat zal al die creativiteit, die geestdrift en dat vooruitgangsgeloof een rijkdom aan ideeën opgeleverd hebben! Mag er nog een idee aan toegevoegd worden? Richt een fanclub op voor Brabant Academy. Fans genoeg in ieder geval. Dat was die zonovergoten dag wel duidelijk. Paul Kortman, verslaggever en fan.

4 De metafoor van de kikker in de pan met water dringt zich op. Lucas Verweij pag. 7 Ochtendprogramma van het Brabant Academy Event EEN REIS NAAR DE TOEKOMST VAN BRABANT MET VIER THEMA S Na de presentatie van Brabant Academy-voorzitter Jan van Dijk is het woord aan moderator Lucas Verweij. Verweij laat Michelle Obama voor een flitsbezoek langskomen in Brabant. Wat wil Van Dijk haar laten zien? Van Dijk wil de lucht in met haar en het Brabants mozaïek tonen. En wanneer heeft de dag van mister Van Dijk a happy ending, vraagt de presidentsvrouw? Als mensen inspiratie opdoen bij alle toespraken, discussies, de markt en die vele contacten die er opgedaan worden. Dat de mensen weten dat Brabant Academy er stáát. Wim van de Donk, de Commissaris van de Koningin in Noord- Brabant, eindigde zijn toespraak met een onverholen uitnodiging aan het adres van Brabant Academy. Of ze toch maar vooral niet wilden denken dat dit de laatste keer zou zijn in het Provinciehuis. Ook benadrukte hij het belang van het soort bijeenkomsten als dit Event. Bestuurders en ondernemers kunnen zich door bijeenkomsten als die van Brabant Academy bewust worden wat voor agenda s er moeten komen. Voorafgaand aan zijn visie op Brabants toekomst wilde Van de Donk wel even uitleggen wat zijn vorige en zijn huidige baan met elkaar gemeen hebben. Als hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde bestudeerde hij de non-profit sector, het maatschappelijk middenveld, de organisaties die niet van markt of staat zijn. Dat middenveld is in Brabant uitstekend georganiseerd. Afsluiten Om de situatie van Brabant te begrijpen, grijpt Wim van de Donk graag terug naar Manuel Castels. Dat is voor deze hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde de Karl Marx van de informatiemaatschappij. Voor Castels was het probleem van in de tijd van Marx vooral de uitbuiting. In de informatiemaatschappij is het probleem vooral om ervoor te zorgen dat je niet afgesloten wordt. Het kan zijn dat dit op het niveau van het individu gebeurt, het kan zijn dat het om een wijk gaat, een stad of zelfs een land. De remedie is dat je verbindingen moet leggen. Binnen en vooral buiten je eigen gebied. De uitgangspunten van Brabant zien er goed uit. In de provincie zijn een paar staaltjes te vinden die wereldwijd roem oogsten. ASML en de Efteling zijn daar goede voorbeelden van. Maar de Efteling maakt ook iets anders duidelijk. Het is begonnen in de achtertuin van een kapelaan. Hetzelfde geldt voor de Universiteit van Tilburg. Die is door passie, ambachtelijkheid, hard werken, inzet van de juiste mensen groot gegroeid tot de respectabele universiteit die hij nu is. En zo zijn er meer voorbeelden, de Design Academie en Philips Design, de grafische vormgeving in Breda Dat zijn goede fundamenten, maar ze kunnen Brabant niet hoeden voor het spook van de afsluiting. Een doorontwikkeling naar BrabantStad 2.0 of 3.0 is snel nodig. Om het zover te krijgen moet er wel aan een paar voorwaarden worden voldaan. Daar is allereerst het Mozaïek, die prachtige mengeling van grote steden, kleine steden, dorpen en platteland. Het schept een beeld van een pastoraal gebied maar die schijn is bedrieglijk. Bij mijn bezoeken aan de boerderijen waar de Q-koorts heerste, viel het op dat de stad ook daar niet ver weg is. In de keuken stond vaak een geavanceerd espressoapparaat. De moderne wereld heeft dus al lang zijn intrede gedaan in de Brabantse boerderij, en dat niet altijd even gunstig. Het debat rond de intensieve veehouderij en megastallen vraagt erom de verhoudingen tussen stad en platteland te heroverwegen. DNA De vraag is alleen waar het naartoe moet. Bij de zoektocht naar de antwoorden is het goed dat Brabant zich kandidaat heeft gesteld voor 2018 Culturele Hoofdstad. Dat is een grote oefening in het denken over en het uitoefenen van de kunst van het samenleven. De bodem ligt er al, met enerzijds een rijk verenigingsleven en een goed ontwikkelde volkscultuur en anderzijds de topcultuur van designer Maarten Baas en een instituut als de Design Academy. De Brabander heeft een belangrijke voorsprong op de overige wereldburgers: hij beschikt over een krachtig DNA voor samenwerking. Dat levert een veerkracht op waardoor gebeurtenissen als het faillissement van DAF, het vertrek van Philips, de klap van de crisis rond Eindhoven snel worden opgevangen. Dat is vooral te danken aan de Brabantse Triple Helix, de sterke band tussen onderwijs, overheid en ondernemers. Van de Donk: Samenwerken is in Brabant de default -optie. Brainport in de deltacultuur Bij de nieuwe samenwerkingsvormen die dan opkomen is het wel van belang ervoor te waken dat die niet te exclusief worden. Er moet altijd ruimte zijn voor buitenstaanders. Dat blijkt niet altijd eenvoudig, zoals bij de pogingen om de regio Antwerpen en Breda te laten samenwerken. In die zin werd Van de Donk aan een inzicht geholpen door oudcollega Anton Zijderveld, die laatst in een lezing wees op het

5 Ik vind het openbaar vervoer op de oude bakelieten telefoon van mijn oma lijken. Wim van de Donk pag. 9 Ochtendprogramma van het Brabant Academy Event verschil tussen eilandculturen en deltaculturen. De eerste zijn nogal gesloten en minder geneigd zich open te stellen. In een deltacultuur daarentegen met zijn havens is de blik altijd naar buiten gericht. Zoals met Eindhoven Brainport. Van de Donk vindt het heel spannend op de zandgronden van Brabant een deltacultuur te verbeelden. Want in de periodes dat Brabant het vizier op de omliggende wereld gericht heeft, kende het gebied de groei die uiteindelijk tot de welvarende provincie geleid heeft die Noord- Brabant nu is. Een deltacultuur is van het openstellen, niet het afsluiten. En zo zijn we van Zijderveld weer bij Castels aangekomen. Verrommeling Mooie verhalen allemaal, kritiseert Lucas Verweij, maar er zullen toch ook bedreigingen zijn? De verstedelijking in Brabant is de laatste tweehonderd jaar elke vijftig jaar verdubbeld. Dat kan niet altijd goed gaan. Van de Donk wijst erop dat ook zijn voorgangers zich al langer bewust waren van de risico s. Commissaris van de Koningin De Quay heeft in 1947 een welvaartsplan gelanceerd dat al een forse rem was op de verstedelijking. Anders had Brabant er nu heel anders uitgezien. In deze tijd heeft de toenemende verstedelijking geen topprioriteit meer. Er zijn andere ontwikkelingen die de aandacht verdienen. De verrommeling van het landschap. De vervuiling van het platteland. Maar nog het meest gaat de aandacht uit naar de bevolkingskrimp. Dat roept vragen op of de arbeidsmarkt op termijn wel voldoende op niveau zal blijven. Van de Donk ziet wel mogelijkheden om die dreiging te pareren. Brabant is nu groot dankzij zijn slimme maakindustrie in bepaalde niches van de High Tech BRABANT CULTURELE HOOFDSTAD. Intermezzo. Brabant wil in 2018 Europa s Culturele Hoofdstad worden. Net zoals Luxemburg en het Ruhrgebied niet als stad, maar als regio. In Brussel vinden ze het maar niets. Een stad die regio is. Marc Glaudemans, directeur van de Academie voor Architectuur en Stedenbouw in Tilburg: Het is een voor de hand liggende trend. Nu alle grote steden in Europa zo n beetje aan de beurt zijn geweest, is het tijd voor de kleinere. Dat vraagt om een andere organisatievorm, omdat kleinere steden nu eenmaal minder aanspreken. Voor de handliggend dus dat de focus is verlegd naar de regio s. Of dat een goede keuze is, laat zich raden. Je kunt je afvragen of de mensen zich herkennen in zo n gemaakte identiteit van een regio. BrabantStad Overigens hoeft Noord-Brabant niet per se Culturele Hoofdstad te worden. Ook de weg ernaar toe kan heel positieve vruchten afwerpen. Henk Mommaas, hoogleraar Vrijetijdswetenschappen van de Universiteit van Tilburg: De uitdaging zit hem vooral in de mogelijkheden om met de culturele agenda het gebied opnieuw op te laden. Het is de uitdaging voor BrabantStad om die agenda te gaan gebruiken voor Brabant Culturele Hoofdstad om binnen Brabant een discussie op gang te brengen die de culturele samenhang opnieuw thematiseert. Brabant Culturele Hoofdstad moet vooral gestalte krijgen door BrabantStad, het stedelijk netwerk van de vijf grote steden in Noord-Brabant: Eindhoven, Tilburg, Breda, Den Bosch en Helmond. Lucas Verweij vraagt zich af of de Brabanders wel zo n behoefte hebben aan BrabantStad. De meeste Brabanders zien hun provincie liever als lieftallige provincie met dorpjes. Het is toch eigenlijk een boerenregio. Als ik bij mijn moeder kom met mozaïek of tapijtmetropool dan weet ze echt niet waar ik het over heb. Hart of hoofd Henk Mommaas denkt dat de moeder van Lucas Verweij wel degelijk doorheeft wat er bedoeld wordt. Er zijn al zoveel mensen die werken in de stad en wonen op het dorp. Volgens Mommaas kunnen die Brabanders het idee van BrabantStad al heel goed praktisch doorleven. Je moet de gewone Brabander niet vragen of ze het strategisch kunnen verwoorden. Dat doen wij hier wel. Opvallend is ook dat sommige grote ondernemers die scheiding dorp - stad voor het imago van hun merk inzetten, zoals bij Floor van Bommel, die geboortedorp Moergestel gebruikt voor zijn schoenen. Iedereen in de zaal leek zo verguld van het idee van Brabant Culturele Hoofdstad, dat op de vraag of er ook tegenstanders waren in eerste instantie alleen door voorstanders werd gereageerd. Regeneratie Anton Noë had liever gezien dat Culturele Hoofdstad gebruikt zou worden om de wereld te tonen hoe groot het Brabants vermogen tot regeneratie is. Brabanders beschikken over een enorme veerkracht om na elke mindere periode weer een stap verder te komen. Jezelf steeds opnieuw uitvinden heet het in de woorden van Wim van de Donk. Wat nu in Eindhoven gebeurt, waar de oude industrie wordt omgevormd tot een nieuwe creatieve variant, is een mooi voorbeeld van die regeneratie. De High Tech campus, de plannen met de spoorzones zijn allemaal tekenen van de nieuwe grondslag voor het soort economie dat wij zijn, aldus Van de Donk. Elitair Een tegenwerping is dat het met Brabant Culturele Hoofdstad dezelfde kant opgaat als met BrabantStad. Het is nog te veel een plan van de elite en de bestuurders, het leeft nog te weinig onder de Brabanders zelf. Ook Van de Donk wil dat al te elitaire vermijden: Er zijn zoveel mensen die ervan overtuigd zijn dat het investeren in de culturele infrastructuur cruciaal is voor de doorontwikkeling van het idee van Brabant en BrabantStad. Maar dan moet Brabant Culturele Hoofdstad wel zo breed mogelijk worden neergezet en niet alleen voor en van de elite zijn. Maar nu weten mensen in Breda nauwelijks van het prachtige theaterfestival Boulevard s-hertogenbosch en mensen in Helmond niet van de geweldige grafische vormgeving die uit Breda komt. HEEL SCHOORVOETEND DE WERELD IN Hein van Oorschot Hij moest het hebben over glocalisering, maar hij vindt het een lelijk woord en volgens Van Dale bestaat het niet. Liever gaat Hein van Oorschot, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit van Tilburg uit van de slogan: At home in the World and rooted in Brabant. Dan is de eerste vraag of Brabant over genoeg arbeidskrachten beschikt om de ambities gerealiseerd te krijgen. Dat valt tegen. Brabant verliest veel kenniswerkers aan de Randstad en de omliggende regio s. De economische structuur is te eenzijdig, er is voor veel afgestudeerden simpelweg geen werk. Wat pijnlijker is dat het eigen mkb al dat talent links laat liggen. Daardoor blijft het mkb mkb en groeit het niet verder. Waar ook niet echt uit blijkt dat Brabant zich zo thuis voelt in de wereld is dat de infrastructuur voor werkers en studenten uit het buitenland, de expats, vergeleken met de Randstad nogal armoeiig is. Er is weinig onderwijs voor kinderen, partners kunnen nauwelijks werk vinden en veel stagemogelijkheden voor buitenlandse studenten zijn niet te vinden. Veel exit onder de expats zodoende: vaak keren de expats al snel weer terug. Talenkennis Het is volgens van Oorschot een grote opgave die expats voor Brabant te behouden. Studenten die hier een goede opleiding hebben genoten moeten behouden worden door ze werk te bieden, waardoor ze hun kracht, energie en talent ook voor deze provincie blijven aanwenden. Wat heel snel moet worden geregeld is dat de Brabander zijn talen leert spreken. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat een bedrijf geen buitenlander aanneemt omdat er nu eenmaal niemand Engels spreekt. Een dame in het publiek is dusdanig geschokt over deze mededeling dat zij acuut aanbiedt om vanuit de universiteit talencursussen voor bedrijven aan te bieden. Blanke mannen Had iemand eerder die ochtend al haar irritatie geuit over de afwezigheid van vrouwen bij de sprekers, Merlijn Michon van Wijkwiskunde voegde daar de allochtonen aan toe. Daar geeft Van de Donk hem helemaal gelijk in. Er zit heel wat passie en ondernemerswil bij de mensen uit die doelgroep. Als het thema van Brabant Culturele Hoofdstad de kunst van het samenleven is, zal je die groepen er zeker bij moeten betrekken. Er is niet alleen cultureel veel te doen om de mensen van buiten aan Brabant te binden, of ze nou allochtoon zijn of expat. Van de Donk maakt zich zorgen over bepaalde ontwikkelingen binnen het onderwijs. Zo stoort het ook hem hooglijk dat kinderen tegenwoordig hun talen niet meer beheersen. Ook het gemak waarmee tegenwoordig lessen uitvallen en niet worden opgevuld, draagt niet bij aan een onderwijs dat een hoog peil moet uitstralen. Al lijkt het met die uitval in Brabant nog wel mee te vallen. Openstellen Mag de gemiddelde Brabander trots zijn op zijn Brabant, het is zeker voor een buitenstaander moeilijk te doorgronden wat met dat Brabantse precies bedoeld wordt. Van Oorschot: Als we de elementen ervan niet nauwkeurig bepaald hebben, kunnen we er ook niet aan bouwen en ze versterken. Van de Donk herkent de problemen waar Van Oorschot het over heeft. We neigen er nog te veel naar ons af te sluiten en niet open te stellen. Er moet een culturele agenda worden ontwikkeld die regelt dat de afsluiting verdwijnt en de openstelling opbloeit.

6 En wat bleek? Ze deden hetzelfde proces in 30% van de tijd. Aart Bontekoning pag. 11 Ochtendprogramma van het Brabant Academy Event DE KRACHT EN ENERGIE VAN GENERATIES Aart Bontekoning Eerder had Lucas Verweij aan Jan van Dijk, de voorzitter van Brabant Academy, een vraag voorgelegd. Wat zou hij doen als Michelle Obama een flitsbezoek aan Brabant wil brengen. Van Dijk zou haar Brabant laten zien vanuit een vliegtuig, van bovenaf. Dan krijgt zij een goed beeld van verscheidenheid en van het mozaïek dat Brabant is. Aart Bontenkoning, organisatiepsycholoog, veranderingsdeskundige en partner van MAGMA, vindt dat valse bescheidenheid. Brabant heeft een paar kroonjuwelen die hun gelijk in de wereld niet kennen. ASML, Design Academy, grafische vormgeving in Breda, een geweldige voetbalclub, een briljante hoogleraar, daar moet je haar mee confronteren! Uitkomende dromen Bontekonings specialisme is zijn onderzoek naar het functioneren van generaties. Dat is een factor van belang om ervoor te zorgen dat je als bedrijf mee kunt komen in de vaart der volkeren. Dan moet je goed kijken naar de kwaliteit, de evolutie en de ontwikkeling van zo n bedrijf. Daar spelen generaties een hoofdrol in. Bontekoning nam ons mee op een reis langs de generaties om duidelijk te maken wat er in de diverse generaties voor energie en kracht zit en hoe je als organisatie daar het beste uit kunt halen. De oudste nog levende generatie is die van de protestgeneratie. Er komen stemmen op om deze generatie uit het arbeidsproces te halen; versleten, verroest zijn ze. Dat vindt Bontekoning heel onverstandig. Er zit nog heel wat werklust in deze generatie. Bij een onderzoek bleken mensen van 59 schoorvoetend weliswaar nog immer dromen te hebben die ze wilden verwezenlijken. En zodra dat gebeurt is, zie je direct de vitaliteit bij die mensen opbloeien. Bescheiden De protestgeneratie onderscheidt zich in een opzicht van de generaties die na hen komen: ze weten zoveel. Al die latere generaties vinden ze maar oppervlakkig. Vlak die enorme bron van kennis niet uit! Als teveel mensen met die kennis weglopen stort de kenniseconomie in. De protestgeneratie heeft ook een grote tekortkoming. Ze weten niet hoe ze de kennis moeten overdragen aan de jongere generaties. Dat leidt nog wel eens tot onbegrip. Zoals bij de generatie X, de generatie die na de protestgeneratie komt. Het is de bescheiden generatie die tegelijk het best voor verbindingen kan zorgen. Het liefst werken ze met mensen waarmee ze stap voor stap verder willen in de processen waarmee ze bezig zijn. Niet de rechtlijnige doelgerichtheid van de protestgeneratie, maar een geleidelijke, langzame weg die leidt tot een overeenstemming met een diepgang die de protestgeneratie nooit zal bereiken. De nuchtere, bescheiden, voorzichtige grondhouding van die generatie X is het perfecte antwoord in deze tijd. We kunnen de mentaliteit van de generatie X goed gebruiken om beter om te gaan met diversiteit. Die zal immers de komende tijd alleen maar groeien. Maar wil de generatie X de problemen goed kunnen oppakken, dan zullen ze de steun en het vertrouwen van de andere generaties nodig hebben. Cultuurmuur De dochters van Bontekoning zijn typische voorbeelden van de pragmatische generatie. Die kinderen waren ook de reden waarom Bontekoning zich voor de generatiekenmerken en -verschillen is gaan interesseren. Je herkent ze nog het makkelijkst door de onwil waarmee ze geconfronteerd zijn. Waardoor? Door de Cultuurmuur, dat de oudere collega s niet naar hun ideeën willen luisteren en daar niets mee willen doen. Denkt de pragmatische generatie zelf dan. Maar hebben jullie het wel eens voorgelegd aan die collega s? vroeg Bontekoning aan zijn dochters. Dat hadden ze niet. Hij vroeg het zelf. Natuurlijk willen we wel, zeiden de collega s, we weten alleen niet hoe. Dus vroeg hij het aan een paar topmanagers om pragmatici als motor te gebruiken en ze volledig hun gang te laten gaan. En wat bleek? Ze deden hetzelfde proces in 30% van de tijd. Hoe de pragmatische generatie dat flikt? Ze kunnen veel meer tegelijkertijd, zijn veel interactiever. Moeten besluitvormingsprocessen versneld worden? Neem de pragmatische generatie! Steun nodig Maar het kan nog sneller, bij de jongste generatie van de Screenagers of generatie Einstein. Wat wij in een half uur doen, doen zij in drie minuten. Ze begrijpen razendsnel de kern van het probleem, weten in no time waar ze de kennis vandaan moeten halen. En weten dat op een heel ontwapende manier over te brengen. Maar hebben ze de andere generaties dan niet meer nodig? Wel degelijk. Ze mogen dan zo ontwapenend overkomen, ze weten van veel zaken misschien heel veel, maar van een heleboel andere weer heel weinig. Ze hebben dan ook veel steun nodig. Maar wel steun die zo is dat ze hun echtheid kunnen behouden, want echt zijn ze. Japanse games Lucas Verweij vond het verhaal van Bontekoning bijzonder interessant en wetenswaardig, maar wat was de betekenis voor Brabant? Bontekoning: De jongste generatie is heel goed met multimedia. Met het grootste gemak kennen ze alle toepassingen, leggen overal contacten, communiceren met de hele wereld. Als iemand binnen zijn bedrijf vol trots meldt dat ze een contract hebben binnengehaald bij een Japans bedrijf, dan zegt zo n Screenager dat hij de zoon van de directeur kent. Daar gamet hij mee. Verweij vroeg zich ook af of je kon doen alsof je van een andere generatie was. Tegen je kinderen zeggen dat je zo lekker getwitterd hebt. Dat kon volgens Bontekoning, al val je wel snel door de mand. Maar een zestigjarige kan zich wel degelijk verjongen door zijn passie te volgen. Bruggetje Hans Mommaas zag een bruggetje naar Brabant. Hij keek wat de generaties met hun omliggende ruimte hebben gedaan. Volgens Mommaas heeft de protestgeneratie de binnensteden gevormd. Het was de tijd van de groei van de buitenwijken en randgemeentes, van de goedkope etages voor studenten en het opkalefateren van de binnensteden. Wat ik interessant vind, is hoe de jongere generatie met zijn mobiliteit en communicatieve gaven de ruimte nu ervaart. Waar gaan zij werken, wonen, onderwijs volgen? En als dat ergens ver weg is, komen ze dan terug? Mommaas raadt sterk aan om eens goed te kijken hoe die jongere generaties Brabant gebruiken en wat de ruimtelijke consequenties zijn die je daaruit kunt afleiden. Flauwekul Van de Donk was verrast dat je niet maar altijd moet aannemen dat een oudere generatie niet wil en de jongere generatie wel. Dat is natuurlijk flauwekul. Maar ondertussen weet Van de Donk nu beter waarom de jongere generaties niet altijd dat willen doen wat de oudere de slimste weg vinden. Een medewerker van Avans Hogeschool, René van der Burgt, had een mooi voorbeeld. Bij een sessie met ondernemers, docenten en studenten werd duidelijk dat de ondernemers wel doorhebben dat die nieuwe medewerkers het allemaal anders willen, maar dat die ondernemers zelf niet weten hoe ze zoiets in moeten passen. DE BEWEEGLIJKHEID VAN BRABANT Marc Glaudemans Mensen die s ochtends vroeg in de file staan, zijn niet geïnteresseerd in Brabant Culturele Hoofdstad. Zij willen maar één ding: van die files af. Die mensen willen dat de basiscomponenten van de stad in orde zijn. Het is tegenwoordig zelfs zo erg dat de investeringen in mobiliteit en infrastructuur de stedelijke agenda behoorlijk domineren. Het vormt de basis van een concurrentieslag die momenteel woedt in Europa. Marc Glaudemans, directeur van de Academie voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg neemt de mobiliteit van Brabant onder de loep. Toegankelijkheid ligt aan de basis van elke ontwikkeling. De infrastructuur die daarvoor noodzakelijk is, bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de leef- en werkomgeving. Scheldemond Infrastructuur is misschien nog wel een van de laatste domeinen waar de overheid enige greep op heeft. Het is ook een middel om gebieden of regio s toegankelijk te maken en open te stellen voor de wereldeconomie. Ook kan het van grote invloed zijn op de kwaliteit van de openbare ruimte. Er hangt veel vanaf of steden mooi zijn en aantrekkelijk om te wonen. Veel veranderingen in de bouw van steden worden tegenwoordig voor een belangrijk deel bepaald door de dwingende eisen van de infrastructuur. Brabant is in belangrijke mate een doorvoergebied. Veel goederen en diensten gaan door Brabant heen. Van Randstad en Scheldemond naar Ruhrgebied. Dat is ook doorgedrongen tot de rijksen internationale overheden. Met forse investeringen hebben zij de filedruk van Brabant teruggedrongen. Er ontstaat alleen een probleempje: die stroom aan auto s en vrachtwagens stopt nu helemaal niet meer in Brabant. Dus al die infrastructurele werken zijn er eigenlijk niet voor de Brabanders. Enkel voor de passanten. Speerpunten De provincie moet vanaf nu zwaarder inzetten op een vorm van interne mobiliteit die de kracht en kwaliteiten van het mozaïeklandschap in stand en toegankelijk moeten houden. Bij die interne mobiliteit moet gedacht worden aan het niveau van de regio, dus een mobiliteit die de kleine kernen met de steden verbindt en ervoor zorgt dat de gewenste woonvormen van de Brabander in stand blijven. Hoe die interne mobiliteit precies moet worden vormgegeven is lastig. Een vervoersvoorziening als de metro past niet in het mozaïek. Misschien dat de cultuur-

7 Met een agenda van duurzame ontwikkeling wordt de ruimtelijke ordening misschien weer van internationale betekenis. Hans Mommaas pag. 13 Ochtendprogramma van het Brabant Academy Event taxi, die later door studenten werd gepresenteerd, mogelijkheden biedt? Van de Donk meldt dat een van de speerpunten van de provincie is om de interne en externe mobiliteit te vergroten. Dat kan door bijvoorbeeld het openbaar vervoer wat meer bij de tijd te maken. Zijn dochter van zestien gaat uit in een andere stad dan waar Van de Donk woont; in zijn eigen tijd kwam dat niet voor. Je moet jongeren in hun drang tot experimenteren de ruimte geven. Identiteit Daar speelt het openbaar vervoer niet op in. Zoals ze op meer ontwikkelingen niet inspeelt. Iemand uit het publiek suggereerde om de mobiliteit op te nemen in de identiteit van Brabant. Dat doen regio s in Frankrijk en Duitsland al heel goed. Het is een uitdaging om met een uitgekiende ontwerpstrategie te zorgen voor een onderscheidend mobiliteitsconcept. Bart Cosijn, beginnend zzp-er, wees op het belang van deze groep, ook aangezien de creatieve sector er oververtegenwoordigd is. Door eenvoudige ingrepen kan je het leven voor zzp-ers veraangenamen. Cosijn: ze kunnen de economie wel degelijk helpen versterken. Mommaas bevestigt de rol van de zzp-ers. Hij heeft soortgelijke ervaringen in en rond Utrecht. Een andere bezoeker wilde van Aart Bontekoning weten of de gedachtes over fysieke mobiliteit van Glaudemans ook toe te passen zijn op de generaties. Hoe dat zo precies samenhangt kon Bontekoning niet zeggen. Wil je meer zekerheid dat een andere mobiliteit ook daadwerkelijk tot vernieuwing leidt, dan heb je daar alle generaties voor nodig. Van elke generatie kan dan de evolutionaire kracht beter benut worden voor het productieproces. REDDINGSPLAN VOOR RUIMTELIJKE ORDENING Hans Mommaas Hij is directeur van Telos, Brabants Centrum voor Duurzame Ontwikkeling, en hoogleraar vrijetijdswetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Hans Mommaas erkent dat het een beetje riekt naar preken voor eigen parochie, maar volgens hem is duurzame ontwikkeling de redding voor de ruimtelijke ordening. Om zich enigszins te vrijwaren van die aantijging geeft hij drie belangrijke redenen voor zijn reddingsplan van de ruimtelijke ordening. Allereerst is het belangrijk om te weten dat ruimtelijke ordening gebaseerd is op een aantal belangen die sterk samenhangen. Op het platteland was het uitgangspunt dat de landbouw noodzakelijk is voor de voedselproductie. De steden werden toebedeeld aan de volkshuisvesting, die zo de drager van de nieuwe stedelijkheid werd. Regeldrift In de naoorlogse tijd was er behoefte aan een zeer aanwezige en door allen gedeelde maatschappelijke agenda, waarin toentertijd de sociale modernisering het hoofddoel was. De steden werden opgedeeld in de functies wonen, werken en recreëren. De vuile industrieën moesten hun heil elders zoeken. Het was de tijd van de sociale hygiëne. In die tijd waren de maatschappelijke verhoudingen ook anders. Er heerste nog een vanzelfsprekend vertrouwen in een sterke kenniseconomie en een sterke overheid, gebaseerd op sterke verticale lijnen. Die uitgangspunten van ruimtelijke ordening hebben lang standgehouden. Nederland oogstte er ook wereldwijd lof en bewondering mee. Terwijl de maatschappij al lang nieuwe wegen was ingeslagen, reduceerde de ruimtelijke ordening tot regeldrift en tot zich blind staren op de techniek. Was het voorheen het nationale schakelniveau dat de weg aangaf, tegenwoordig is het glocale dominant. Die koerswijziging heeft de ruimtelijke ordening gemist. Andere functies Met duurzame ontwikkeling kan de vastgeroeste ruimtelijke ordening weer een nieuw elan krijgen. Vroeger waren er drie functies die keurig netjes van elkaar gescheiden moesten worden. Woningen bij woningen, werk bij werk en recreatie bij recreatie. Die sterke scheiding werkt niet meer. Misschien moet er van andere functies worden uitgegaan, die zich op een andere manier met elkaar verhouden. Mommaas: Een mooi voorbeeld is de nieuwe waterzuiveringsinstallatie van Den Bosch. De inzichten over waterzuivering zijn in de tijd ingrijpend veranderd. Tegenwoordig wordt zo n installatie gezien als een grote energiebron. Slechts 10% van de opgewekte energie is voor de zuivering zelf nodig. Alleen kan men op de plek van de waterzuivering niets met die overige 90% doen; de nieuwe installatie is slachtoffer van de functiescheiding die de ruimtelijke ordening lange tijd zo gedomineerd heeft. In de wijde omgeving is niets te vinden waar die warmte gebruikt kan worden. Cultuurboot Zo n onderbenut gebruik zouden we in de toekomst moeten proberen te vermijden. De kenniseconomie moet zich minder druk maken over verordenen en zich meer richten op begrijpen en het mobiliseren van kennis. Als de ruimtelijke ordening niet alleen procesmatig maar ook inhoudelijk de agenda van duurzame ontwikkeling oppakt, wordt de Nederlandse ruimtelijke ordening misschien weer van internationale betekenis. Van de Donk is het helemaal eens met Mommaas wat betreft de overdreven regeldrift van de ruimtelijke ordening in het verleden. Met de nieuwe Verordening Ruimte zijn drie boekenkasten met regels opgeruimd. Onmiddellijk werd de provincie ervan beticht Brabant te laten verloederen. Van de Donk: Net of de gemeentes niets doen. Wij van de provincie zijn niet van het stoppen, wij maken alleen maar nieuwe dingen. Van de Donk merkt ook dat nieuwe inbreng voor ruimtelijk ontwikkelingsbeleid tot allerlei nieuwe opgaven leidt: van duurzame energie, decentrale opwekking en andere mobiliteitspatronen. De samenleving staat nog aan het begin van de leercurve. Dat maakt bijeenkomsten als deze zo belangrijk voor bestuurders van de verschillende overheden en van bedrijven. We kunnen ons hierdoor beter bewust worden van de agenda s die we moeten ontwikkelen. We zijn er nog lang niet maar het is wel duidelijk hoe belangrijk het is dat de energieagenda leidend kan zijn voor ruimtelijk ontwikkelingsbeleid. Na een prachtige rondleiding door Noord-Brabant met de cultuurboot, veelbelovend maar nu nog virtueel helaas, was het tijd voor de gretige, enthousiaste, ondernemende, multimediaal getalenteerde, slimmer-dan-slimme maar o zo hulpbehoevende maar ook hongerige Screenagers. Maar dat waren we allemaal.

8 Nu alle grote steden in Europa zijn geweest, is het tijd voor de kleinere. Marc Glaudemans pag. 15 Foto impressie van het Brabant Academy Event

9 pag. 17 Interview met Heleen Huisjes, programma-manager 2018 Brabant Culturele Hoofdstad Kansen krijg je door keuzes te durven maken. EEN JAAR OM NAAR UIT TE ZIEN BrabantStad heeft grootse plannen. In 2018 moet BrabantStad de Culturele Hoofdstad van Europa worden. Iemand die daar alles van weet is programma-manager Heleen Huisjes. Acht jaar lijkt ver weg, maar is al vrij snel, leert de ervaring bij dit soort grote evenementen. Wat is volgens Heleen de stand van zaken? Nu wordt met de vijf steden, de provincie en daaromheen een groot aantal betrokken instellingen gewerkt aan een bidbook, dat is een uitgebreid plan om in 2012 aan een jury te presenteren.. Daarin staan je visie, je strategie en hoe je het jaar wilt gaan uitvoeren. Dat is niet alleen een kwestie van denken, erover praten en dat opschrijven, maar het is ook het experimenteren, kijken of en hoe het werkt. We beginnen nu al aan projecten die uiteindelijk in 2018 volwassen moeten worden. Betere samenwerking BrabantStad is overigens niet de enige. Er zijn diverse andere kandidaten, al wisselt het aantal van tijd tot tijd. Dan komt er een bij, dan trekt een ander zich terug. In 2012 wordt het bidboek ingediend. Is het aantal geïnteresseerde kandidaten niet een beetje veel? Heleen: Dat is ook wel te begrijpen, een Culturele Hoofdstad willen worden levert veel op, zowel financieel als op gebied van culturele en sociale structuren. Als je als regio deelneemt, is het ook heel bevorderlijk voor de samenwerking tussen alle partijen. En dan is een netwerk als Brabant Academy heel nuttig: de contacten tussen kennisinstituten, bedrijfsleven, overheid. Daar hebben wij nog een aantal instellingen bij uit de culturele hoek. Het aan elkaar knopen van allerlei partijen uit liefst verschillende disciplines kan een Culturele Hoofdstad heel goed gebruiken. Brabant Academy en 2018Brabant Culturele Hoofdstad zijn partners. Wie zich heeft aangesloten bij wie is bijna niet meer na te gaan. Ze bestaan beide een paar jaar. In die tijd hebben ze elkaar leren kennen. Nu weten ze van elkaar dat je wel iets gemeenschappelijks hebt waarin je partner van elkaar bent geworden, interesse in elkaars werk hebt en kijkt je waar je gezamenlijk kunt optrekken. Brabant Academy is een informeel netwerk, en daarin is Brabant heel sterk. Het is ook niet erg verbazend dat zoiets aardt in Brabant. Er zijn veel meer netwerken. Het is de streek van de onderlinge contacten. Zo zijn er meer netwerken. BrabantStad, Brainport, noem maar op. Het is niet iets exclusiefs en dat hoeft ook niet. Keuzes Heleen meent dat er een mooie toekomst voor Brabant Academy is weggelegd. Nu heet het nog dat Brabant Academy onverwachte ontmoetingen tot stand wil brengen. Het leggen van contacten tussen overheid, ondernemers en overheid gebeurt al op veel plekken. Brabant Academy legt doet dat vooral vanaf de werkvloer, bottom-up. Dat is wel zo aardig Als het netwerk zich verder wil ontwikkelen, zullen er wel keuzes gemaakt moeten worden. Het is nu nog zonder duidelijke focus. Het zou een goede zaak zijn als Brabant Academy zich richt op de koppeling tussen studenten en bedrijfsleven. Nu gebeuren er nog veel verschillende dingen en zoiets zou een mooi speerpunt zijn. Dat moet je dan verder ontwikkelen, misschien wat institutionaliseren, regelen en organiseren. Het is nu nog maar een klein initiatief waar een paar mensen enthousiast en goed mee bezig zijn. Daarmee heb je niet in heel Brabant de koppeling tussen studenten en bedrijven te pakken. Je kunt ervoor kiezen om dat meer uit te werken. Breed 2018Brabant Culturele Hoofdstad wil heel graag werken met een studentenpool waar studenten aan opdrachten kunnen werken. Die opdrachten helpen om het bidbook te vervolmaken. Het is nog een hele klus de twee werelden van studenten en opdrachtgevers bij elkaar te brengen. Onderwijsinstellingen bijvoorbeeld bestaan bij wijze van spreken bij het lesrooster, terwijl wij met onze acute vraag niet op zo n lesrooster kunnen wachten. Er zijn natuurlijk al meer plekken in Nederland waar over dat soort werkvormen nagedacht wordt, meldt Heleen. Toch is het altijd goed als Brabant Academy het oppakt, maar wel met meer disciplines dan tot nu toe het geval is. Bij de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven is het ooit begonnen, en die universiteit lijkt nog te exclusief de thuisbasis. Als je je netwerk Brabant Academy noemt, horen daar ook andere universiteiten en hogescholen bij. Anders blijft het te veel beperkt tot een stedenbouwkundig netwerk. Brede waaier Maar een programmamanager van 2018Brabant Culturele Hoofdstad heeft toch niets aan studenten met een financiële achtergrond? O nee? Ook Brabant Culturele Hoofdstad moet aan sponsorwerving denken, met financiële modellen werken, plannen, een organisatie opzetten. Studenten van design en kunsten zijn natuurlijk van harte welkom mee te doen, maar we kunnen net zo goed

10 pag. 19 Interview met Fiona Jongejans, Studente Industrial Design TU/e studenten met een economische achtergrond gebruiken. Als zo n match tussen studenten en opdrachtgevers er komt, liefst met een zo breed mogelijk waaier van disciplines, dan zou ik daarin zeker geïnteresseerd zijn. Wat Heleen betreft zou Brabant Academy ook een keuze moeten maken in de mate waarin het formeel of informeel te werk gaat. Iets meer organisatie heeft wel haar voorkeur. Dat is geen makkelijke keus, je verliest bij meer organisatie misschien het spontane en ad hoc, het is altijd een beetje balanceren. Tegelijk moet je oppassen dat je niet gaat lijken op andere organisaties. Brainport is druk bezig met het leggen van contacten tussen overheid, ondernemers en onderwijs en zo zijn er nog wel meer. SenterNovem brengt net zo goed kennis, kunde en kassa samen. Ga niet nadoen wat al in de omgeving bestaat, leg daar juist contacten mee. Oeps Wat Heleen betreft mag Brabant Academy straks best 2018Brabant Academy gaan heten. Is dat niet wat erg aanmatigend? Zij moet lachen. Bij wijze van spreken dan, begrijp me goed. Ik zeg het vanuit de verwantschap die ik voel. Brabant Academy zou de ultieme plek kunnen zijn waar ook voor Culturele Hoofdstad die ontmoetingen tussen studenten kunnen beginnen en zich verder ontwikkelen. Ze gaan nog mooie tijden beleven samen, Brabant Culturele Hoofdstad en Brabant Academy. BRABANT ACADEMY. HET ECHTE WERK. Natuurlijk doen ze stageprojecten op de Faculteit Industrial Design van de Technische Universiteit Eindhoven. Daar hebben ze Brabant Academy niet voor nodig. Zulke projecten zijn er genoeg; de studenten weten de stageadressen best te vinden. Maar al die projecten bij Industrial Design bestaan uit tekeningen, modellen, berekeningen. Alleen bestemd voor de beoordeling. Dat is nu net het verschil met wat er bij Brabant Academy gebeurt. Daar draait het allemaal om echte projecten met echte opdrachtgevers. Met als resultaat echte producten. Er is nog een belangrijk verschil tussen de studie en de praktijk van Brabant Academy. Je werkt er samen met andere disciplines. In de studie is daar geen enkele mogelijkheid voor. Doodzonde, vindt Fiona Jongejans, een van de bestuursleden van studievereniging Lucid van de faculteit Industrial Design. Het is juist zo goed voor je ontwikkeling als student als je net als in de praktijk leert samenwerken met andere disciplines. Te ver, te vaag Er zijn nog te weinig projecten binnen Brabant Academy waar studenten ID bij betrokken worden, vindt Fiona. Daar ligt een mooie kans voor dit netwerk. Nu zijn het nog te veel projecten op het terrein van architectuur en bouwkunde, is haar mening. Maar moet Brabant Academy die kans wel oppakken, zijn het niet eerder de studenten zelf die de initiatieven moeten tonen? Brabant Academy is voor de meeste van mijn studiegenoten nog iets te vaag om helemaal naar Den Bosch te komen. Ze hebben nog te weinig aanknopingspunten om zich bij het netwerk aan te sluiten. Er is nog te weinig aanbod. Dat ligt zeker niet aan de hoeveelheid bedrijven in Brabant die zich met Industrial Design bezighouden. Daarvan zijn er genoeg. Misschien dat wij zelf de boer op moeten gaan en de bedrijven aansporen om met projecten te komen. Dat soort acties moeten we gewoon gaan doen en er niet te lang over nadenken. Het komende jaar moet er maar eens actie komen. kondigt Fiona aan. Laaiend enthousiast De vraag is wel met wie. Is er niet een netwerkende hoogleraar van de faculteit die zijn contacten eens aanspreekt op deelname aan Brabant Academy. Misschien dat er al een bezig is, al heb ik nog niets gehoord. Wat wel een heel goed teken is dat Caroline Hummels, de onderwijsdirectrice van onze faculteit, laaiend enthousiast was over de bijeenkomst op 16 juni. Zij zag prachtige mogelijkheden. Van haar verwacht ik meer. Wie Brabant zegt, en Industrial Design, denkt aan die hele grote jongen die daar vandaan komt. Philips. Of zitten die niet meer in Brabant? O jawel hoor. Philips Lighting en Philips Design zitten nog steeds in Eindhoven. Misschien dat Jan van Dijk (Voorzitter BA) met een of meer van onze studenten gewoon naar Philips en andere grote bedrijven en bureaus toe moet stappen. Dat levert een mooi enthousiast koppel op: Van Dijk voor Brabant Academy, de student voor Industrial Design. Hoe is Lucid ooit bij Brabant Academy gekomen? Fiona: Dat is voor een deel uit nieuwsgierigheid, voor een deel omdat wij van Lucid het idee hebben dat het heel veel voor ons kan opleveren. Binnen Brabant Academy loopt een groot netwerk rond, dat zich bovendien in snel tempo lijkt uit te breiden. Voor ons een mooie gelegenheid om contacten te leggen, en zo eenvoudiger dan nu excursies te regelen, studycases bij bedrijven te volgen en stages te regelen. Allemaal doelen die perfect bij een studievereniging passen. 3D-project Maar is er dan helemaal geen project met Industrial Designers bij Brabant Academy? Er komt een verrassende aap uit Fiona s mouw. Bijna wel. Eigenlijk had ik zelf een project willen indienen. Samen met iemand van CHEOPS, de studievereniging van de faculteit Bouwkunde, en Simone van Wijk, die van de Design Academy komt, wilden wij de inrichting van een pand door studenten van de drie studierichtingen gezamenlijk laten ontwerpen. We hebben het project het 3D-project Brabant Academy genoemd, met de D van disciplines in dit geval. De studenten van de drie studierichtingen zien genoeg onderlinge verwantschap tussen de studierichtingen voor een gezamenlijk onderkomen. In dat onderkomen wordt een mix van activiteiten georganiseerd. Dat zijn natuurlijk serieuze studentikoze zaken als bedrijvenpresentaties en brainstormmiddagen, maar ook leuke losbollige, zoals een tweedehands kledingmarkt of een blind date diner. Eigen inbreng Het ontwerpproces zal uitdagend verlopen: kunnen de drie disciplines gezamenlijk met een ontwerp komen dat de vakgenoten zal overtuigen van de meerwaarde van zo n samenwerking? Bij de kennismarkt op 16 juni zijn de bezoekers het nog niet te weten gekomen. Het pand dat de drie deelnemers voor ogen hadden ging uiteindelijk niet door. Fiona is ervan overtuigd dat er snel een ander pand gevonden zal worden. Dus komt dat zien bij de volgende kennismarkt: het 3D-project van studenten Industrial Design, Bouwkunde en Design Academy. Naar verwachting lang niet het enige project waar Industrial Design bij betrokken is.

11 Presentatie projecten Brabant Academy Spoed-NIQ pag. 21 TU/e: begeleid door Bas Molenaar (EGM) en Mark van der Poll (Inbo) Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen in de gezondheidszorg hebben grote invloed op de bouw van nieuwe en aanpassing van bestaande ziekenhuizen. Spoed-NIQ is een nieuw concept voor een diagnostisch centrum, dat kansen biedt om ziekenhuizen compacter te maken. Het biedt ruimte aan compacte typologieën van ziekenhuizen. Uitgangspunt van Spoed-NIQ is optimalisering van de relatie tussen arts en patiënt. Een ziekenhuis in kleinere eenheden brengt de zorg dichter bij de patiënt. Zulke eenheden voegen zich beter in het stedelijke weefsel waardoor ze tegelijkertijd een bijdrage leveren aan de revitalisering van stedelijke vernieuwingsgebieden. centraal staan in een contextloze situatie. De opgave is om een optimaal programma te ontwerpen en vorm te geven. De vorm waarin dat gebeurt doet denken aan een spacelab. In de tweede fase landt de Spoed-NIQ in een gat in de stad om zo de leefomgeving gezonder te maken. Deze dubbele betekenis brengt ons gezondheidszorg netwerk en stedelijke revitalisering. Spoed-NIQ maakt deel uit van de mastersopleiding Architectuur aan de TU/e en wordt begeleid door Bas Molenaar (EGM) en Mark van der Poll (Inbo). Dit project bestaat uit twee fasen. Het onderzoek richt zich in de eerste fase op het autonome model waarin compactheid, functionaliteit en efficiënt vloergebruik

12 Presentatie projecten Brabant Academy VAkKUNST pag. 23 Educatieprojecten van stichting Yellow Fellow In de serie projecten van Vakkunst wordt met behulp van abstracte kunst de verbeelding in het onderwijs gestimuleerd. Door toepassingen van abstracte kunst in vakgebieden als Nederlands, Wiskunde, Mode & Commercie en Geschiedenis ontstaan mogelijkheden om anders te leren kijken en denken. of wat? Niemand weet het, juist daarom is het mooi oefenmateriaal. Met zes sokkels, variërend in hoogte van 30 tot 120 cm, en negen kunstwerken maken de leerlingen een opstelling waarbij alle werken tot hun recht moeten komen. De opdracht: fotografeer de beste opstelling en leg uit waarom je die de beste vindt. en vervangen door andere. De vraag aan de leerlingen is om te beschrijven of het totaalbeeld daardoor beter of slechter wordt. Daarna moeten de leerlingen de schilderijen net zo lang verhangen tot het geheel weer goed en samenhangend voelt. Er moet weer een totaalbeeld ontstaan. f Geschiedenis & Kunst; kunstenaars zijn onderdeel van hun tijd, ze reageren erop, leveren commentaar, beïnvloeden de ontwikkelingen. Kunst kan niet los gezien worden van de tijd waarin het gemaakt is. Kunst kan voor het vak geschiedenis een eyeopener zijn. Het doel van Yellow Fellow is de creatieve en innovatieve kracht van abstracte kunst terug te geven aan de samenleving. De programma s zijn zo ontwikkeld dat studenten anders leren denken over creativiteit en innovatie in alle vormen en toepassingsgebieden. Om tot zulke programma s te komen worden verbindingen gelegd met wetenschap, bedrijfsleven en onderwijs. Abstracte kunst ontstaat niet vanuit de visuele werkelijkheid, maar vanuit het avontuur van de geest van de kunstenaar. Daardoor leent deze kunstvorm zich goed voor het stimuleren van de verbeelding. Uitgangspunt voor Yellow Fellow is om door uit verbindingen nieuwe dingen kunnen ontstaan. In samenwerking met de Brabant Academy en het ROC Eindhoven afdeling Bouwen & Wonen is het programma Abstracte kunst & Maquettebouw ontwikkeld. Na een korte introductie gaan leerlingen in groepen van vier tot vijf met behulp van abstracte kunstwerken aan de slag om inzicht te krijgen in aspecten als vorm, volume, vlakverdeling en verhouding van onderdelen tot elkaar. Oefening A: Verhouding van ruimtelijke objecten ten opzichte van elkaar. De leerlingen zien negen kunstwerken van de Nederlandse kunstenaar Jan Loman. Wat zijn het? Zijn het maquettes van huizen, Oefening B: Volume. Het werkmateriaal bestaat uit twee series minikunstwerken van de Nederlandse kunstenaar Ger de Joode. Serie 1 heet Van kubus tot zeshoek en serie 2 Van vierkant via piramide tot de ribben van de piramide. De opdracht aan de leerlingen is om twee series voorwerpen in de juiste volgorde te sorteren. De leerlingen wordt gevraagd uit te leggen wat er gebeurt tussen het eerste en laatste voorwerp in de serie. Oefening C: Vlakverdeling. Het getoonde werk is van de New Yorkse kunstenaar Seymour Boardman. Te zien is een vlakverdeling van volumes witte verf gescheiden door uitgespaarde lijnen van het onbeschilderde canvasdoek. De leerlingen krijgen de opdracht om met maximaal 7 lijnen een interessante vlakverdeling te maken op een wit A3-vel. Ze moeten de lijnen zo trekken dat die niet meer ergens anders kan staan en geen beter resultaat meer mogelijk is. Oefening D: Totaalbeeld en invloed van de delen op elkaar. Op een raster van 180 bij 180 cm hangen acht kunstwerken. Samen laten ze een totaalbeeld zien. De kunstwerken hebben invloed op elkaar. Sommige passen beter bij elkaar dan bij anderen. Door de kunstwerken op een andere plek te hangen verandert het totaalbeeld. Leerlingen moeten de kunstwerken weghalen Door de ervaringen die de leerlingen op deze wijze spelenderwijs opdoen, ontwikkelen ze een gevoel wat een ruimte beter of slechter maakt. Dat gevoel is nodig bij het maken van een interieurmaquette. Zo n maquette is een driedimensionale miniatuurstudie van hoe iets eruit komt te zien. Maquettes worden vaak gemaakt om een betere indruk te krijgen van een gebouw of een ruimte. Het gaat erom uit te proberen of de verhoudingen kloppen, de vorm van de ruimte overeenstemt en de onderdelen zich passend tot elkaar verhouden. Zoals in de architectuur ruimte wordt gecreëerd om in te leven, wordt in abstracte kunst ruimte gecreëerd om te beleven. Elke ruimte is anders en iedereen beleeft een ruimte op zijn eigen manier. Bij de ervaring van een ruimte staat net als bij kunst de waarnemer centraal. Elke ruimte heeft zijn eigen beleving door de inrichting, de vorm, de verhouding van de onderdelen in de ruimte tot elkaar. Abstracte kunst kan helpen om daarvoor gevoel te ontwikkelen. Overzicht beschikbare projecten De educatieprogramma s van Yellow Fellow vinden altijd plaats met kunst in interactie met andere vakgebieden. Hoewel alle vakkunstprogramma s maatwerk zijn, steeds in overleg met de onderwijsinstelling tot stand gekomen, is er gaandeweg een palet aan mogelijkheden ontstaan. a Van Kijken naar Zien; door de confrontatie met abstracte kunst en het geven van een positief of negatief oordeel, realiseert de leerling zich dat kijken in hemzelf zit, dat hij de wereld om zich heen beschouwt vanuit zijn eigen referentiekader. b Abstracte Natuur; de leerlingen maken een gezamenlijk kunstwerk op basis van materialen uit de natuur. In dit wordt door een andere bril naar de natuur gekeken. Wat zie je eigenlijk als je naar een grassprietje kijkt, en als je naar een kale boom kijkt, zie je dan takken of krassen in de lucht? c Woord & Kunst; kunst geeft mogelijkheden je uit te drukken in vorm, structuur en kleur. Leerlingen worden uitgenodigd hun eigen verbeeldingskracht om te zetten in gedichten. d Mode & Kunst; leerlingen laten zich voor een eindexamenopdracht inspireren door een kunstwerk of kiezen een bij hun werkstuk passend kunstwerk uit de collectie van Yellow Fellow. e Kunst & Wiskunde; Wiskunde is misschien wel het meest creatieve vak van de middelbare school. Maar hoe maak ik ze dat duidelijk? zei een wiskundige tijdens een bijeenkomst Leren voor de Toekomst. Yellow Fellow heeft een programma waarbij de geometrisch abstracte kunst, een kunstvorm waarbij gewerkt wordt vanuit wiskundige formules, dient als metafoor voor het creatieve in de wiskunde.

13 Presentatie projecten Brabant Academy pag. 25 HNNH/Reinier Bosch, Studio OOK., Little Mountain, Edhv De stad als laboratorium: transferia. Conclusies van het onderzoek zijn: Het transferium wordt een verbindingspunt voor ontmoeten, ontspannen, vervoeren en opladen: 1. Zorg dat het gebruik van een transferium winst oplevert voor de gebruiker. 2. De identiteit van het historische karakter van de locatie moet worden doorgegeven in het gebouw. 3. De locatie moet zelfvoorzienend zijn in energieverbruik en zelfs energie opleveren voor een gedeelte van de gebruikers. Studio-OOK Het uitgangspunt is dat het transferium een eerste kennismaking met de stad is. Daarvoor is een kille parkeervlakte niet erg aantrekkelijk. Zoals een goede handdruk bij een kennismaking of een afscheid belangrijk is om een goede indruk te maken, zo is ook het transferium belangrijk voor een positieve beleving van de stad en een blijvende herinnering. Bij de bezoekers zijn verschillende categorieën te onderscheiden, met als uitersten forensen en toeristen: De vertaling van het verschil in doelgroep willen ze bijvoorbeeld uit de inrichting van het terrein laten blijken. Forensen zijn doelgericht en willen zo snel mogelijk in de bus zitten. Ze parkeren het liefst vooraan. De plekken zijn overzichtelijk gerangschikt met een optimaal gebruik van de ruimte. Toeristen zijn van nature bezig met ontdekken. Ze parkeren liever op een ruimere, door groen omgeven parkeerplaats, ook al moeten ze daardoor iets verder lopen. Eventueel kunnen ze er ook picknicken. Uit onderzoek kwamen 3 typen mens naar voren: de belonger, die het liefst doet wat-ie kent, de performer, die aan het werk is en overal op tijd moet zijn en de explorer, die wil ontdekken en nieuwe dingen proberen. De negatieve gedachten die je hebt, waardoor je niet kiest voor het Transferium, ( Het is vast te duur, het duurt vast te lang en ik ken het niet ) moeten we zien om te draaien: Maak het herkenbaar en makkelijk voor de belonger, maak het snel en smooth voor de performer en uitdagend voor de explorer. HNNH/Reinier Bosch Deze conclusies zijn samengevoegd en leveren bijvoorbeeld deze aanbeveling op: Draai de functie op de snelweg om: rechtdoor is tweebaans naar het transferium; afslag is eenbaans, met bochten die het doorrijden naar het centrum bemoeilijken. Er wordt geen fysieke actie van je verwacht, namelijk afslaan, dus het is gemakkelijk en snel. Edhv Door te kijken naar beelden van het Eindhovense spoor kwam Edhv tot de conclusie dat oplossingen van verkeersproblemen nieuwe problemen met zich meebrengen, zoals segmentatie van de stad. Het Eindhovens kanaal heeft lange stukken oninteressante en ongebruikte ruimte langs zijn route. Dat is in groot contrast met de natuurlijke grenzen van de Bommel. Deze is veel beter geïntegreerd in de stadsstructuur. Hoe komt dat? Grotendeels door historische redenen en de natuurlijke loop van de Bommel. Kunnen we een logistieke structuur als het transferium omvormen naar een bron van energie zoals de Dommel is? Een soort van levenslijn? Structuur verloopt van forens naar toerist. HNNH/Reinier Bosch Het onderzoek heeft zich gericht op het totale pakket van de mens, de auto, de locatie en omgeving. Het ontwerp moet een symbiose vormen tussen verleden, heden en toekomst. Bij dit hele vraagstuk is het energieverbruik van de auto en de mens altijd een rode draad geweest. Transferia zijn onpersoonlijk en komen niet menselijk over. Er wordt geen gebruik gemaakt van mogelijk andere winsten dan tijd en geld. Little Mountain Hoe verleid je mensen op de snelweg tot het gebruik van het transferium, op het moment dat ze moeten kiezen tussen de afslag naar het transferium of toch doorrijden tot het centrum en daar een parkeerplek zoeken? CONCEPT Voor dit project is door de Gemeente Eindhoven aan 4 ontwerpstudio s gevraagd om met out of the box-concepten te komen om mensen te verleiden gebruik te maken van een transferium. Een transferium dat gebouwd zal worden aan de rand van de A2 in Eindhoven. Hieronder kort de bevindingen van de deelnemers. Studio OOK. Het antwoord is simpel: leg het transferium en vervoerssysteem onder de grond. Ondergronds bevindt zich een effectieve en functionele infrastructuur, bovengronds paden, pleinen, groen en parken. Doelen zijn: beleving, ontwikkeling, verbinding en identiteit. De verbindingen tussen ondergronds en bovengronds zijn de haltes, geef deze de sfeer van pop-ups, plekken waar iets te beleven valt. HISTORIC Edhv Little Mountain SURREAL ECOLOGICAL ART&EDUCATION TRANSFERIUM CULTURAL

14 pag. 27 Interview met Mariëlle de Groot, adviseur markt en innovatie, AlleeWonen AlleeWonen kijkt verder dan huisvesting alleen. RUIMTE VOOR IDEEËN BIJ ALLEEWONEN Als je ziet wie er bijeen waren op het Event, dan zijn dat de gesprekspartners die wij dagelijks tegenkomen. De ondernemers, de docenten en studenten en de bestuurders en ambtenaren. En er kwamen thema s aan bod waar wij bij willen zijn om te bezien hoe wij ze kunnen vormgeven. Mariëlle de Groot is Adviseur Markt en Innovatie van Allee- Wonen. Deze woningcorporatie uit Breda en Roosendaal is niet aan bod geweest op het Event van Brabant Academy, maar dat geldt voor geen enkele woningcorporatie. Terwijl het toch wel een uitgesproken platform is voor de corporaties. Ze zit nog kort bij Brabant Academy, maar ziet wel aansluiting in de manier waarop Brabant Academy onderwijs, overheid en ondernemingen wil samenbrengen zodat ze nieuwe ideeën kunnen aandragen voor Brabants toekomst. Boulevard AlleeWonen is niet alleen bezig met huisvesting, maar ook met heel veel vragen die daar omheen spelen. Mariëlle: Een van de thema s waar we mee bezig zijn is hoe we de toegang tot de arbeidsmarkt kunnen verbeteren voor de mensen die vaak bij ons huren. Daarvoor werken we regelmatig intensief samen met het onderwijs. Bij het Kellebeek College ontwikkelen we een welzijn en zorgboulevard. Op die boulevard bevinden zich veel zorgfuncties, maar ook een kinderopvang. Het idee dat we daar hebben is dat de bedrijven waar de leerlingen hun opleiding krijgen veel dichter bij de praktijk zitten en veel eerder in contact komen met de mensen die uiteindelijk bij die bedrijven moeten gaan werken. Zo wordt de overgang tussen onderwijs en bedrijfsleven verkleind. Dan wordt het voor de mensen die uiteindelijk gaan huren bij ons ook makkelijker om te zorgen dat men een baan krijgt. En dat vinden wij een belangrijke voorwaarde om aan armoedebestrijding te doen. Presenteerbaar Of het een uitzonderlijke verbinding is, zo n woningcorporatie op de arbeidsmarkt, weet Mariëlle niet, maar het is wel een verbinding waar je op een ander niveau insteekt. Het heeft ook te maken met je visie hoe je omgaat met het creëren van toekomstkansen voor mensen. Je kunt het doen door telkens geld in ze te steken als ze het moeilijk hebben. Dat is eigenlijk een rol van de gemeente, die voor die rol meer en meer onder druk komt te staan. Of pak je het vanuit de positieve kant op en zeg je tegen mensen dat ze op eigen benen moeten staan en leren voor zichzelf te zorgen. Dan regelen wij de faciliteiten waardoor ze die stap ook kunnen maken. Zo n project als de boulevard lijkt zich te lenen voor presentatie op een kennismarkt van Brabant Academy. Dat kan Mariëlle zich goed voorstellen. Daar lopen immers de studenten en deskundigen rond van allerlei disciplines die bekijken of er projecten zijn waar zij iets mee kunnen. Bijvoorbeeld dienstverleners uit de sociale sector of hoger onderwijsinstellingen die zich aangesproken voelen door het project. Brede school Bij sommige projecten hebben we wel behoefte aan meer partijen. Er zijn nog gaten die moeten worden ingevuld. Of dat van Brabant Academy moet komen is nog even de vraag, want het zijn vooral lokale projecten. Maar er kan zich natuurlijk een meer Brabantse partij aandienen die er ook bij wil worden betrokken. Zulke verbindingen lijken dan meer bedoeld voor inspiratie om het project op andere plekken op te starten. AlleeWonen heeft projecten waar naar oplossingen wordt gezocht die niet zo voor handen zijn. Er zijn plannen voor een brede school in Breda waar naast ruimtes voor de school en een kinderdagverblijf ruimtes komen die op verschillende tijdstippen door weer andere gebruikers benut worden. Gezocht wordt naar twee soorten participanten. De ene moet het risico willen dragen. De andere participant moet die ruimtes willen exploiteren en zich in de wijk willen vestigen. We zouden dan in gesprek willen met studenten of partijen die suggesties of ideeën voor bedrijven hebben die goed in het concept van die wijk passen. Conceptontwikkeling Zulke projecten maken Brabant Academy interessant voor Allee- Wonen. Het is niet voor niets dat Mariëlle over die brede school maandag iemand spreekt die ze op het Event van Brabant Academy is tegengekomen. De kracht van Brabant Academy zit vooral in de fase van de conceptontwikkeling. In een vroege fase van je projecten, als je nog bezig bent het concept vorm te geven, dan is het beste moment om je te presenteren. Dan is het interessant. Waar zou het wat AlleeWonen betreft met Brabant Academy naar toe moeten? Kruisbestuiving op netwerken vindt vaak plaats bij zo concreet mogelijke projecten en ideeën en ook bij problemen die moeten worden opgelost. Als Brabant Academy meerwaarde wil hebben als netwerk, dan moet het gaan over lokale problemen die opgelost moeten worden waarbij je vanuit verschillende disciplines iets mee hebt. Partijen kunnen worden gemobiliseerd om als denktank te fungeren. Daar zou Brabant Academy een goede

15 pag. 29 Interview met Paulette Dicker, adviseur DHV Het wringt soms nog tussen de drie o s. rol kunnen hebben als verbindingsofficier. Van de deelnemende studenten aan het project Innovatief Wijkbeheer viel op dat ze van zulke andere studierichtingen kwamen dan je zou verwachten bij zo n onderwerp. Jonge generatie Al is het alleen al vanwege het contact met een jongere generatie. Daar zijn wij als organisatie ook niet heel erg krachtig in, bij ons vind je niet gauw mensen van onder de vijfentwintig. Als je ziet wat er aan beeld- en filmmateriaal wordt ingezet dan heb ik van Wow! dit is inderdaad een generatie die anders met media en communicatie omgaat. Ze komen met dingen die je zelf niet bedenkt. Daar lijken de kansen voor Brabant Academy te liggen volgens Mariëlle. Dat ondernemingen en instellingen, met veelal hun ervaringen gebaseerd op inzichten uit het verleden kunnen gebruikmaken van de vernieuwende ideeën die de jonge studenten hebben. Maar nog belangrijker is dat er nu een Brabants netwerk is van partijen die willen vernieuwen. Daar wil iedereen zich toch bij aansluiten? Als het aan Mariëlle ligt, kan Brabant Academy alvast een stand vrijhouden voor Event in HUIS- LEVERANCIER VAN BRABANT ACADEMY Het advies- en ingenieursbureau DHV behoort tot de founding fathers van Brabant Academy. Ooit is het bureau met partners als gemeente Eindhoven, Inbo, Buro 5 Maastricht en R.B.O.I. begonnen met het initiatief. Later is het onderwijs met de Technische Universiteit Eindhoven erbij gekomen. Voor DHV is Brabant Academy een bijzonder nuttige netwerkorganisatie waar zij goede contacten kan leggen met andere partners uit overheid, onderwijs en bedrijfsleven. DHV ziet Brabant Academy vooral als een informele organisatie die niet vergadert of overlegt, maar doet. Aan praten in formele organisaties binnen geïnstitutionaliseerde kaders heeft zij dan ook niet zo n behoefte. DHV zoekt samenwerking met nieuwe partners en bestaande partners bij de verschillende projecten die zij in Noord -Brabant uitvoert. Hoe breder, hoe beter Brabant Academy is in de provincie vooral een belangrijke leverancier van nieuwe initiatieven waarmee onverwachte verbindingen kunnen worden gelegd. Met de partners in die initiatieven worden tenders gemaakt, zoals bijvoorbeeld met architectenbureaus, die zich bij een project met het stedenbouwkundige deel bezighouden, en DHV met het duurzaamheidsdeel. De voorkeur gaat daarbij uit naar multidisciplinaire projecten, want daar is DHV sterk in. We werken met allerlei partners meldt Paulette Dicker. Bij integraal wijkbeheer zijn een verkeerskundige, een econoom en een vrijetijdsdeskundige betrokken, maar er komen ook wel eens sociologen, antropologen, psychologen, juristen en financieel deskundigen langs in de projecten van DHV. Het kan heel breed zijn. Een mooi voorbeeld is gepresenteerd op de kennismarkt. Het was het Innovatief Wijkbeheer van studenten met een gevarieerde achtergrond. In dat soort projecten voelt DHV zich thuis. Het gaat het bureau er vooral om de mogelijkheden van Brabant Academy te benutten. Bij DHV krijgt dit gestalte doordat het bureau zich bij de jaarlijkse bijeenkomsten van Brabant Academy presenteert met onderzoeken waar zij dat jaar samen met studenten aan gewerkt heeft. En bij de andere presentaties te verkennen welke kansen er zijn voor een volgend onderzoek. Geen eilandjes Paulette stelt dat de kracht van Brabant Academy is om de samenwerking binnen de Triple Helix van de drie o s: onderwijs, overheid en ondernemers te versterken. Als die drie maar goed met elkaar verbonden worden. Nu wringt het soms nog. Als elke groep afzonderlijk niet wat gepusht wordt dan hebben ze ieder voor zich de neiging terug te keren op hun eigen eilandje. Als dan die samenwerking er is, dan moet er ook iets te bieden zijn. Daar ligt een rol voor het onderwijs: als zij kwalitatief goede studenten aanbiedt, liggen er kansen dat overheid en ondernemers van die studenten gebruik zullen maken. Dan levert het onderwijs meerwaarde. Basisveronderstelling is dat het onderwijs zich zo scherp mogelijk moet afvragen wat nu toch die meerwaarde precies is en hoe ze dat kunnen bereiken Dan gaat het vooral om kennis en creativiteit, terwijl de overheid en de ondernemers vooral de ruimte moeten scheppen om die meerwaarde toe te laten. Lef Alle partijen moeten aanbieden. Ze moeten lef tonen om aan te bieden om te kunnen samenwerken. Lef? Paulette: DHV is het laatste jaar actief geweest met energie, energie in de wijk, hoe je de gewone Eindhovenaar betrokken krijgt bij energiezuinigheid of energieopwekking. Dat project is gedaan door allerlei mensen uit verschillende disciplines. Dat moet ook vinden wij: door op het snijvlak van disciplines samen te werken, gebeuren dingen. Daar zit ook de spanning, omdat veel mensen geneigd zijn om de eigen discipline niet te verlaten. Dat geldt bij alle drie de o s. Daar zit ook het lef, dat je tegen de stroom in je buiten je eigen discipline begeeft, in onontgonnen gebied waar je moet willen pionieren, experimenteren, zelf het initiatief nemen. Dat is niet iedereen gegeven: daar is die lef voor nodig. Je moet niet gaan zitten wachten. Goed niveau Gelukkig is het onderwijs binnen Brabant van een hoog niveau en zeer breed in het aanbod. Daarover is DHV goed te spreken. Er is niet veel mis. Met twee grote hogescholen en universiteiten is Brabant een kennisprovincie bij uitstek. DHV kan voor innovatieve studenten of talentvol nieuw personeel uitstekend putten uit het ruime aanbod wat ter beschikking staat. Eigenlijk moet er bij uitzondering enkel worden uitgeweken naar de universiteit van Wageningen, maar die heeft dan ook voor Nederland een uniek aanbod. Etalage En wat biedt de toekomst voor DHV en Brabant Academy? Paulette: Dat is leuk dat je dat vraagt, want we zijn inderdaad met een uitermate boeiende opgave in Venlo bezig. Venlo heeft zich aangesloten bij Brainport, wat van origine uit Eindhoven komt. Dat betekent dat Venlo een onderscheidende identiteit moet krijgen. Daar zijn natuurlijk ideeën over, maar helemaal scherp zijn die niet en ook niet zo integraal dat ze een identiteit kunnen maken. Samen met Brabant Academy en een aantal andere partners zoekt DHV nu naar studenten van verschillende niveaus en disciplines. Ze moeten met gebruik van veel verschillende en liefst onverwachte invalshoeken trachten te komen tot de identiteit die Venlo op de kaart zet binnen Brainport.

16 Presentatie projecten Brabant Academy DROMENVANGER pag. 31 Patrick Leijte, student Industrial Design TU/e Roel Cox, student ROC Eindhoven Introductie Ik was uitgenodigd om te presenteren bij de Brabant Academy Nou, dat leek mij wel wat! Waarom ik was benaderd om te presenteren? Het was aan het begin van het tweede semester in mijn derde jaar dat ik begon aan mijn afstudeerproject aan de faculteit Industrial Design. Gedurende mijn onderzoeksfase kreeg ik een tje over een eerste en experimenteel samenwerkingsverband tussen Industrial Design en ROC Eindhoven. Nieuwsgierig en enthousiast gemaakt reageerde ik op de en al in dezelfde week was ik in gesprek over het plan van aanpak. Ik zou gaan samenwerken Roel Cox, student aan het ROC Eindhoven, gespecialiseerd in meubelbouw en houtbewerking. Afstudeerproject Tijdens mijn stageperiode bij DoornRoos Imagineers, een semester eerder, kwam ik in contact met decorontwerper André Postma. Hij stelde aan mij voor om mee te helpen aan een project voor Plaswijckpark, een speelpark voor kinderen In Rotterdam. Het was mijn opdracht te komen met een creatieve en interactieve manier van binnenspelen, passend in de thematiek en het concept van het recreatiepark. Ik zou verantwoording hebben over het gehele ontwerpproces: van idee tot realisatie. Bij de realisatiefase van het proces heb ik samengewerkt met Roel Cox en ik spreek namens ons beiden dat wij erg positief terugkijken op dit samenwerkingsverband. De Dromenvanger Het concept van de Dromenvanger bestaat uit twee delen: interactie op de vloer met nachtmerries en het vangen van de nachtmerries met de Dromenvanger. Deze vanger hebben wij gemaakt in het ROC Eindhoven. Omdat het oorspronkelijke ontwerp te organisch was heb ik de basisvorm vertaald naar realiseerbare vormen. Met technische tekeningen van het prototype gingen wij aan de slag in de houtzagerij van het roc. Vooraf heeft Roel een proefstuk gemaakt om te kijken of de maten van de tekeningen klopten. Daarna konden we beginnen aan de bouw van het echte prototype. Uitvoering De bouw van de Dromenvanger nam ongeveer vier weken in beslag. Stukken hout werden afzonderlijk gezaagd om vervolgens in elkaar gezet te worden. Omdat de Dromenvanger eenvoudig verplaatsbaar moest zijn hebben wij hem in twee delen opgebouwd. Ook hebben we ervoor gekozen om een losse overkapping op het prototype te plaatsen. Zo is het geheel mooi afgesloten en kon de elektronica er naderhand in geplaatst worden. De uitvoering van het prototype bleek op sommige punten toch lastig. Het ontwerp van de Dromenvanger bevatte veel schuine hoeken, wat de realisatie nog uitdagender maakte. Zo bleek tijdens de uitvoering dat sommige stukken hout niet precies op elkaar aansloten. Met creatieve oplossingen waren we in staat dergelijke foutjes te verhelpen. Terugblik Wij kijken erg positief terug op onze samenwerking gedurende de realisatiefase. Voor ons beiden was het erg leuk en leerzaam. Zo leerde ik meer over houtbewerking, de beperkingen en mogelijkheden van machines en over communicatie. Van zijn kant leerde Roel meer over het denkproces van ontwerpers en maakte kennis met intelligent design. We zien het bovendien als een unieke training voor latere soortgelijke samenwerkingsverbanden. We hebben geleerd van elkaar en we hebben wederzijds respect voor elkaars bijdrage. We hopen dat deze vorm van samenwerking in de toekomst vaker ingezet zal worden. Patrick Leijte, student Industrial Design TU/e Moodboard Impressie werkplek ROC Eindhoven 3D Tekening van de Dromenvanger Roel Cox bezig met de kruin van het prototype Impressie tekening van de Dromenvanger in context Oorspronkelijk ontwerp Impressie foto s Dromenvanger, bouw proces en final prototype

17 Presentatie projecten Brabant Academy Achterkantarchitectuur in De Bergen pag. 33 Atelier To The Bone, TU/e: Iggie Dekkers, Philippe Rol De wijk De Bergen in Eindhoven is de locatie die centraal staat in twee afstudeerprojecten. Ze komen van het atelier To The Bone aan de Technische Universiteit Eindhoven. In dit atelier gaan de studenten op zoek naar hun persoonlijke fascinatie met architectuur en materiaal. Wat is nu de werkelijke essentie van architectuur? Waar ligt dat aan? En hoe kun je dat bereiken? Het project Crowded Space, Easy Living, van Iggie Dekkers en het project recover van Philippe Rol worden hier uiteengezet. De Bergen staat bekend om de vele winkels en horecagelegenheden. Het gebied heeft een hoge dichtheid: 64 inwoners per hectare. De gemiddelde dichtheid in Eindhoven is 24,4. Het binnenterrein dat in deze opdracht verdicht wordt, was vroeger van de luciferfabriek Mennen en Keunen. Crowded Space, Easy Living Iggie Dekkers Nederland is dichtbevolkt. Het ruimtegebruik is de afgelopen 100 jaar met een factor 24 gestegen. Hoe gaan we in de toekomst om met ruimte? Ruimtegebruik gaat niet alleen over wonen, maar ook over de ruimte die nodig is voor infrastructuur, voedsel en het absorberen van afval en CO2-uitstoot. In deze opgave wordt de verdichting van een binnenterrein onder handen genomen. recover Philippe Rol recover is een ontwerp voor een groene enclave in de overwegend grijze stad, waarin een deels ondergrondse sauna is verwerkt. Een plek waar beleving een nieuwe invulling krijgt door de mens weer als uitgangspunt te nemen. Quality Architecture to me is when a building manages to move me - Peter Zumthor, architect I n het ontwerp van de woningen is bewustwording van ruimtegebruik een belangrijk thema. De oppervlakte van de woning is de grens van het perceel. Buitenruimte wordt in, aan en bovenop de woning ontworpen. Dat houdt de kavels bijzonder compact. Door te werken met licht wordt de ruimtelijkheid van de woning vergroot. De groene gevels dragen ook bij aan de bewustwording van die ruimte. louter beeld of efficiëntie. Daarnaast spelen geestelijke en lichamelijke gezondheid een belangrijke rol. Een saunabezoek zal in de toekomst meer worden aangegrepen om de overwegend starre werkhouding te compenseren. Sauna s zullen weer als de oude Romeinse badhuizen deel van het stadscentrum worden en frequenter en korter bezocht worden. Een wekelijks kort saunabezoek als een dagelijkse maaltijd is bijna noodzaak voor de mens die evenwicht van lichaam en geest van essentieel belang vindt. It is all a matter of reference Om tegenwicht te bieden aan de stadse omgeving is het nodig contrasterende groengebieden te ontwerpen. Het zijn gebieden die niet noodzakelijk groot hoeven zijn maar vooral de bezoeker in korte tijd in een volledig andere context onderdompelen. Een omgeving die niet alleen het oog maar ook andere zintuigen aanspreekt. Uit de sauna voortkomende elementen vormen samen met het groen een ongewone openbare ruimte. Een plek om je anders te voelen dan in de rest van de stad. Een compacte stad heeft een efficiënt netwerk, geen afval en meer ruimte voor de natuur. Aan het voormalige Fensterrein van De Bergen worden woningen en groen toegevoegd. De woningen zijn compact en staan midden in het groen. Door de verkaveling ontstaan veel kleine intieme hofjes die de sociale cohesie in het gebied versterken. Impressie van het plangebied in huidige staat Visie Er zijn twee redenen om deze opgave zo aan te pakken. Ten eerste moet anders omgegaan worden met gebouwen en ruimte in steden. Gebouwen moeten meer gericht zijn op het functioneren van de mens, en de manier waarop hij die gebouwen beleeft. Gebouwen zijn vaak platte, puur praktische gebruiksobjecten, terwijl de mens veel beter functioneert in een omgeving die ze als prettig ervaren. Een ervaring die niet In een stedelijk gebied zijn weinig mogelijkheden voor openbaar groen. Vandaar het gebruik van groene gevels. Deze kunnen ook worden ingezet als verticale moestuin, zodat men voedsel kan verbouwen aan de gevel van de woning. De woningen hebben allemaal een buitenruimte. Door de indeling van de openbare ruimte ontstaat een levendig gebied met een goede sequentie tussen openbaar en privé. Ontwerpen op de kleinste schaal Ontwerpen op detailniveau is noodzakelijk om een omgeving te realiseren die op ieder zintuiglijk niveau prettig is. Materiaaleigenschappen zijn essentieel en worden door materiaalstudies gekoppeld aan ruimtelijke beleving. Het uiteindelijke ontwerp is een mix van drie ruimtelijke karakteristieken. Er is een groene buitenruimte met daaronder de looproute van de sauna in een steenachtige, relatief donkere ruimte. De sauna kent functies die in boomelementen uitgevoerd zijn. Zij vormen de verbindende elementen tussen het groen boven en de sauna beneden. Gezamenlijk vormen ze een gebied om te voelen, ruiken, horen, zien en misschien zelfs proeven. Materiaalstudie naar de houten kernen

18 Presentatie projecten Brabant Academy BEWONERS AAN DE MACHT! pag. 35 TU/e: Juul Scheffers, Tom Klaassen, Cara Speerstra en Thomas Koks, uitgevoerd bij DHV Een groot deel van de openbare ruimte in ons land is verouderd en voldoet niet meer aan de wensen van de gebruikers. Een van de oorzaken hiervan is de traditionele wijze waarop veel gemeenten het beheer van de ruimte aanpakken. Veronderstelling van het onderzoek Bewoners aan de Macht! is dat de openbare ruimte minder verpauperd raakt naarmate bewoners meer betrokken zijn bij hun woonomgeving. Speerpunt zou het bevorderen van de sociale cohesie moeten zijn. Hoe kan beheer zo worden ingezet dat het de sociale cohesie in de wijken vergroten? Uit literatuuronderzoek en bezoek aan referentieprojecten blijkt dat bewoners een impuls nodig hebben om bij te dragen aan beheer van hun wijk. Gekozen is daarom voor het opzetten van een WijkUitzendBureau dat een centrale rol krijgt bij het coördineren en uitvoeren van bewonersacties. Dit uitzendbureau heeft als doel taken en mensen aan elkaar te koppelen: iedereen krijgt de kans om te doen waar hij of zij goed in is. Mensen krijgen de ruimte voor eigen initiatief, of worden persoonlijk benaderd op basis van de interesses die zij hebben aangegeven. Wat wordt hiermee bereikt? 2. Rol van de bewoner verandert van klant en gast in de openbare ruimte naar beheerder; 3. Verbetering van de woonomgeving leidt tot een betere woningmarktpositie van de wijk; 4. Snelheid en duidelijkheid: geen beleidsstukken maar concrete acties! 5. Sociale cohesie neemt toe door groepswerk en ontmoetingen in de openbare ruimte; 6. Beheren door bewoners zorgt voor besparingen op onderhoudskosten door de gemeente. Om bewoners te stimuleren en motiveren is een beloningssysteem uitgewerkt. Afhankelijk van het uitgevoerde werk worden één of meerdere waardebonnen uitgekeerd: de groene vingers. De bonnen kunnen worden gestort bij de wijkbank om vervolgens te dienen als betalingsmiddel voor bijvoorbeeld bomen, stoeptegels of speeltoestellen. Bewoners kunnen hun waardebonnen bundelen, waardoor het mogelijk wordt om grotere aankopen te doen. Ook deze samenwerking zorgt voor een sterkere betrokkenheid bij de wijk en een grotere cohesie. Dat de openbare ruimte er beter uitziet naarmate de sociale cohesie groter is, is een stelling die ook kan worden omgedraaid. Door beheer van de openbare ruimte kan sociale cohesie ontstaan. Dit onderzoek is uitgevoerd bij DHV Eindhoven door een multidisciplinaire groep studenten: Juul Scheffers, Tom Klaassen, Cara Speerstra en Thomas Koks. DHV zet doelbewust in op multidisciplinaire teams bij het verbeteren van onze leefomgeving en het aandragen van oplossingen voor actuele ruimtelijke vraagstukken. Voor meer informatie kunt u en met Paulette: paulette.dicker@dhv.com 1. Groei van verantwoordelijkheidsgevoel voor de wijk en bevordering van zelfbeschikkend vermogen; bollen planten } zwerfvuil verwijderen meedenken nieuw buurthuis haag snoeien Boodschappen voor buurvrouw Wijkuitzendbureau Maatschappelijke budgetten Gemeente besteedt het beheer van de openbare ruimte uit aan externe onafhankelijke partij De woningstichting Wijkbank WIJKUITZENDBUREAU 1. Mijn hobby is tuinieren 2. Mijn beroep is stratenmaker 3. Ik wil minder energieverbruiken Beheerder Makelaar Bank 1. Ik ga de heesters snoeien 2. Ik leg de stoeptegels recht 3. Ik vervang de straatverlichting voor LED lampen Met het bespaarde geld wordt een gezamenlijke wens van de wijk gerealiseerd

19 Ik heb opgeschreven: we zitten op de kennisranglijst, het vergrijst hier enorm, studenten komen eigenlijk alleen maar uit de regio en we vechten elkaar de tent uit. Lucas Verweij, dagmoderator pag. 37 Middagprogramma van het Brabant Academy Event OVER ONDERWIJS EN BIJBENEN Waren in de ochtend de drie o s onderwijs, overheid en ondernemers van de Triple Helix nog redelijk gelijkelijk vertegenwoordigd, in de middag stonden de verbindingen tussen de drie o s centraal, maar domineerde het onderwijs. Hier en daar nam een ondernemer het woord, maar dat bleken verklede vaders. Het onderwijs kwam op twee verschillende manieren aan bod. Het eerste deel in de vorm van speeddating; kort, krachtig en verleidelijk presenteerden de deelnemers van de zes Brabant Academy-projecten hun studies. We zagen naast veel studenten en docenten ook een enkele ondernemer. Soms leek dit deel meer op een wedstrijd wereldrecord speedtalking. Na een uur werd het iets, maar niet veel rustiger in de zaal. Drie onderwijsmanagers, een organisatiepsycholoog en een masterstudent moesten het gehoor overtuigen dat het onderwijs er alles aan doet om de ontwikkelingen bij te benen. Niet alleen die van de vaart der volkeren (over internationalisering) maar ook die bij de huidige studenten, met hun andere eisen, wensen en behoeftes. Lucas Verweij, de moderator, gaf net als in de ochtend de aankondigingen, praatte het geheel aan elkaar, gaf iedereen die er om vroeg het woord, hield vooral de vaart erin en stond zijn microfoon niet af: Regel één van het moderatorschap: geef nooit je microfoon af. Schets Bij onderwijs moet vooral worden gedacht aan het hoger onderwijs, de twee universiteiten en de hogescholen die Noord-Brabant rijk is. Als blijk van experimenteerlust is dankzij een samenwerking tussen ROC Eindhoven en de TU Eindhoven ook een mbo-instelling vertegenwoordigd. Paul Rüpp, bestuursvoorzitter van Avans Hogescholen, gaf aan wat er zoal speelt in het hoger onderwijs. Avans neemt samen met Fontys Hogescholen het leeuwendeel van het hbo-onderwijs in Brabant voor zijn rekening. Er is reden tot zorg over ons hoger onderwijs: wij verliezen internationaal positie, we zijn uit de top 5 gekelderd naar plaats 9 of 10. De commissie Veerman is gevraagd aan te geven hoe we weer kunnen klimmen op die ranglijst. Twee aanbevelingen springen eruit. De hbo-instellingen moeten zich gaan profileren: de ene hbo moet duidelijk maken dat hij de ander niet is. De Triple Helix moet door hechtere verbindingen de kwaliteit en de actualiteit van het hoger onderwijs op het hoogste en meest vooruitstrevende plan helpen brengen. Wat daar ook bij moest helpen was de internationalisering van dat hoger onderwijs, dat meer studenten naar en uit Nederland komen en gaan. Meer loca dan glocalisering Bestuursvoorzitter Paul Rüpp kwam met een schokkende mededeling. Het overgrote deel van de studenten komt vanuit de regio. Dat geldt ook voor de universiteitsstudenten. Al komen die van de Technische Universiteit Eindhoven ook vaak uit Limburg en zijn de internationale studenten iets beter vertegenwoordigd. Er is wel enige reden tot zorg, namelijk dat de internationalisering van het onderwijs niet goed van de grond komt. Buitenlandse studenten zijn hard nodig. Er is een sterke vergrijzing in Brabant. Straks zijn er te weinig jongeren beschikbaar om het hoge kennispeil in stand te houden of liefst hoger te krijgen. Reden voor actie dus. Misschien heel Brabants is dat de grote hbo-instellingen elkaar opzoeken en de krachten bundelen om er zo het beste uit te halen. Om het zover te krijgen zul je als hoger-onderwijsinstellingen meer moeten focussen in je onderwijsaanbod en werken aan talentontwikkeling die tot excellentie leidt, zoals dat tegenwoordig heet. Door zulke excellentie aan te bieden zijn ondernemers en overheden ook sneller geneigd om met het onderwijs samen te werken. Ze zullen dan studenten eerder stageplekken aanbieden. En voor pas afgestudeerden die arbeidsplaatsen scheppen die inspelen op de behoeftes en uitgebreide mogelijkheden van de pas afgestudeerden. Focussen Waarin excelleert kennisprovincie Brabant? Daarvoor zijn de hogescholen van Brabant: Avans, Fontys, Design Academy, de Kempel en NHTV rond de tafel gaan zitten. Zij kwamen uiteindelijk met zes focusgebieden voor het hoger onderwijs waarin Brabant zich onderscheidt. De focusgebieden sluiten aan op de Agenda van Brabant, de zojuist uitgekomen toekomstvisie van de provincie. Het eerste focusgebied is de mobiliteit. Met een aantal opleidingen voor logistiek, automotive en een onderzoeksinstituut (Dinalog) hoeft deze focus slechts verder uitgebreid en verbeterd te worden. Maintenance is ook zo n focusgebied waarin Brabant veel te bieden heeft. Daarvan zijn reeds afdelingen te vinden in Tilburg, Breda, Woensdrecht en Zeeland. Al is dat laatste geen Brabant inderdaad. Aan het volgende focusgebied, dat van de energietransitie, het proces van overschakeling van fossiele brandstoffen naar schone energie, is men al ver en druk bezig op de Technische Universiteit Eindhoven, maar ook bij de hogescholen.

20 Niet dat we aan elke hype of modegril meedoen: wat vandaag gevraagd wordt, moet over vijf-zeven jaar ook nog worden gevraagd. Pas dan heeft het zin een nieuwe opleiding aan te bieden. Paul Rüpp, bestuursvoorzitter Avans over de nieuwe opleiding Megatronica. pag. 39 Middagprogramma van het Brabant Academy Event Duurzaam gedrag Zijn die focusgebieden allemaal technisch? Nee. Brabant is met haar onderwijs sterk gericht op sociale innovatie. Het onderwijs en onderzoek op dat gebied heeft een reputatie in het leveren van toegevoegde waarde aan de samenleving. Brabant is ook continu bezig het woon- en leefkwaliteit te verbeteren. Daarmee trekt het ondernemers en studenten uit het buitenland. Op het gebied van leisure, toerisme, health en food heeft de provincie alle reden zich te profileren. Ten slotte is er een gebied waarop Brabant zich wel moet richten: dat van de cultuur. Nu was dit gebied van oudsher al goed vertegenwoordigd in Brabant, straks met de komst van 2018 Brabant Culturele Hoofdstad zal cultuur een nog prominentere plaats innemen. Waar de hogescholen in Brabant zich ook op richten, ook al is dit niet als focusgebied benoemd, is een verdere professionalisering van de studenten. Niet alleen door er deskundigen in hun vakgebied van te maken of door ze daar waar mogelijk te ondersteunen als ze ondernemer willen worden. Maar misschien nog wel het belangrijkste is dat ze iets weten van duurzaamheid, duurzaamheid in hun gedrag dan, en dat ze blijk geven van maatschappelijke betrokkenheid. Jonge rebellen Uit de reacties in de zaal bleek er toch wel enige moeite met die internationalisering te bestaan. Wat maakt het eigenlijk uit dat de meeste studenten uit de regio komen? Worden ze tegenwoordig niet gedwongen om langer thuis te blijven door de hoge kosten van het wonen op kamers? Lucas Verweij, de moderator van het Event, denkt nog met weemoed terug aan de tijden dat hij nu juist buiten zijn woonplaats ging studeren. Daar kon hij aan de beperkingen van zijn dorp ontkomen. Paul Rüpp benadrukte wel dat het van alle tijden en streken is dat studenten bij de dichtstbijzijnde onderwijsinstelling hun opleiding volgen. Zolang die regionalisering maar niet te exclusief is. Een zekere mate van internationalisering is wel nodig; anders krijg je inteelt. Uitgangspunt Moeten de onderwijsinstellingen niet meer inspelen op de behoeftes van de studenten? Dat die instellingen minder de eisen van het lesrooster als uitgangspunt nemen? Of die van overheid en ondernemers? Daar wordt aan gewerkt. Met nieuwe vakken als megatronica bijvoorbeeld. Omdat vakken als electronica en werktuigbouw steeds minder studenten trokken, is dit aantrekkelijker vak ervoor in de plaats gekomen. Rüpp: Er wordt dus wel degelijk ingespeeld op de behoeftes van de studenten. In toenemende mate zijn studenten ertoe geneigd om het lesrooster min of meer te negeren en hun eigen plan te trekken. De Faculteit Industrial Design komt hun studenten wat dat betreft het meest tegemoet. Zij biedt nu competentiegericht onderwijs waar de studenten volledig hun eigen leerroute kunnen bepalen. Caroline Hummels, onderwijsdirecteur van de faculteit: Bij ons bestaat het curriculum niet, wij kennen het individueel curriculum. Iedere student past het zo in dat hij daardoor aan zijn eigen behoeftes toekomt. En het werkt: steeds vaker worden studenten door internationale bedrijven weggehaald omdat die de andere mentaliteit opmerken en waarderen. Groot moet dood en klein is fijn? Uit het publiek was het geluid te horen van iemand die normaal gesproken geen voorstander van schaalvergroting is: in woningcorporatieland is het een crime. Voor het hoger onderwijs wilde hij een uitzondering maken. Dat was tot voor kort zo versnipperd, dat een heleboel slagen, zoals de internationalisering, niet gemaakt konden worden. Nu kan dat beter, maar dreigt daarentegen weer het gevaar van de leerfabrieken zonder persoonlijk contact. Dat hoeft gelukkig niet. De instellingen hebben maatregelen genomen om de band tussen docent en student in stand te houden. Op Avans houdt men zich aan minimaal drie voortgangsgesprekken per jaar. Dat vereist nogal wat organisatie, maar het is tot nu toe altijd gelukt. Bij andere instituten zijn er ook meerdere vaste contacten tussen de student en zijn docent. Bij een instituut wordt vrij regelmatig gemonitord of de student gedurende de studie nog wel op de goede plek zit. En vlak de goede gaven van docenten niet helemaal uit. Bij Ilona Dulfer van de ROC Eindhoven is ook een opleiding voor stukadoors. De leerlingen moeten daar een dag per week naar school. Bij zulke leerlingen hoef je niet aan te komen met leerboeken en getheoretiseer. Dus wat doet die docent? Die geeft ze al doende stukjes les in taal en algemene vorming. Zit ik daar met die man iets te bespreken, is er net pauze. Als die is afgelopen, komen de leerlingen zonder morren op tijd binnen. Zonder pet en zonder kauwgom. Slimmer Waar moet het volgens de directeur van een Hogeschool voor de Kunsten van Fontys Hogescholen, Rien van Vleuten, met het onderwijs naar toe? Naar een onderwijs dat leidt tot slimmer werken. En dan vooral slimmer in de zin van meer verbeelding. Door het alsmaar verder rationaliseren van dat onderwijs is die verbeelding steeds meer in het gedrang gekomen. Van Vleuten: Terwijl die verbeelding vier belangrijke voordelen heeft. De economie gaat erop vooruit, weet ondertussen iedereen al van Richard Florida. Verbeelding is het beste medicijn om angsten als xenofobie mee te genezen. Verbeelding is ook nodig om de eigen plek te waarderen, Brabant dus in dit geval. Met verbeelding in het onderwijs heb je meer kans op ontmoetingen en meer mogelijkheden. Dat komt hier in Brabant goed uit. De provincie is daar altijd goed in geweest; haar cultuur is er voor een belangrijk deel op gebaseerd. Met het kunstonderwijs zelf gaat het overigens geweldig. Het is een landelijke trend dat de aanmeldingen alsmaar toenemen. Rien van der Vleuten krijgt er tegenwoordig tweeduizend, terwijl hij maar plaats heeft voor 500 kunststudenten. Kunst wordt meer en meer geaccepteerd. Lucas Verweij moest vroeger bij elk feestje en partijtje opnieuw uitleggen wat hij deed. Tegenwoordig is dat niet meer nodig. Maar waar zit dan de pijn bij Rien van der Vleuten? Dat het onderwijs steeds meer in hokjes van vier jaar wordt gestopt, terwijl de overheid steeds hogere eisen aan het kunstonderwijs stelt. Dat elke bestuurder en ambtenaar roept dat de kunsten de hoogste prioriteit hebben, maar dat die kunsten in de onderste paragraaf van welk document dan ook worden geplaatst. Misschien dat die ambtenaren te weinig verbeelding hebben? Noodzakelijk? Als Ilona Dulfer, directeur Bouwen en Wonen van ROC Eindhoven zegt dat het onderwijs een noodzakelijk kwaad is, dan bedoelt ze niet dat het onderwijs kan worden gemist. Verre van dat. Zonder onderwijs zou deze wereld, met zoveel mensen en welvaart, niet kunnen bestaan. Nee, Dulfer vraagt zich af waarom het onderwijs, zoals dat nu gegeven wordt, zo weinig aansluit bij de behoeftes van haar leerlingen. Zijn 50 leerlingen met een docent voor hun neus de toekomst van het onderwijs? Dan is dat onderwijs voor mij een maatschappelijk kwaad. Maar hoe komt de moderne student toe aan zijn eigen behoeftes? Hoe kan hij zich ontplooien, als dat onderwijs gekeurslijfd wordt door strakke planningen en extreme kostenbesparingen. Dulfer weet een goed voorbeeld van dichtbij. Een zoon van haar studeert medicijnen. Hij ging er een jaar van tussen. Dan kun je zeggen dat hij een jaar verspild heeft, aldus Dulfer, maar moet je zien hoe hij gegroeid is in zijn algemene ontwikkeling in dat ene jaar. Om die zelfontplooiing tot volle wasdom te laten komen zou er ook meer rekening gehouden moeten worden met de verschillen tussen mensen. De een leert snel, de ander langzaam. Er zijn er die studeren voor overzicht over de materie, anderen zijn eerder op zoek naar diep inzicht. Dulfer ziet graag een type onderwijs dat die menselijke maat volgt en een gevarieerder aanbod levert. Nee hè, niet de financiering Ilona Dulfer had het dan over het onderwijs als noodzakelijk kwaad, maar er is nog een ander kwaad dat heel noodzakelijk is: de financiering. En hoe graag Dulfer dit onderwerp nu even uit de discussie had willen houden, het moest toch even aangeroerd worden. Nieuwe donkere wolken pakken zich samen boven Den Haag. Het plan is om de hogescholen een bonus te geven als de studenten binnen vier jaar de opleiding afronden, en geen financiering als zij er langer dan vier jaar over doen. Zulke donkere wolken versterken de roep naar de leidende student, die zelf zijn studie stuurt. Dan heeft die student een aanzienlijk hogere motivatie dan als de studie door de school of de docent wordt opgelegd. De leidende student en het leven lang leren doet ook denken aan de theorie van onderwijsvernieuwer Ivan Illich die iedereen een studiebudget voor het leven wilde geven. Als iemand ergens in zijn leven een studie wil volgen, dan kan dat met dat budget. Het maakt niet uit wanneer. Jong Aart Bontekoning moet ergens aan denken als hij die verhalen hoort. Ouders zijn tegenwoordig veel tijd kwijt aan de onderhandelingen met de kinderen. Over waar het gezin met de vakantie heen gaat bijvoorbeeld, of welke nieuwe auto vader moet kopen. Er wordt wat af onderhandeld tegenwoordig in de moderne gezinnen. En dan komen ze op school of op het werk en dan mag dat opeens niet meer. Bontekoning ziet dat al die jonge mensen zo hun energie niet kwijt kunnen. De oudere generaties van docenten en onderwijsontwikkelaars denken nog in termen van: Hoe moeten jonge mensen leren? Zo werkt het niet meer. Al die kennis van de nieuwe media, hun vermogen om in hun eigen taal, hun eigen communicatievormen overtuigend over te komen, al die prachtige waardevolle energie gaat verloren omdat de docent en de manager ze niet de ruimte geven.