Samenvatting Inleiding
|
|
- Roeland Brabander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting Inleiding Epilepsie is een ziekte die al lang bekend is en waartegen dan ook al sinds eeuwen therapieën gezocht zijn. Aan het begin van onze jaartelling beschreef Celsus dat epilepsie bestreden kon worden door het drinken van bloed afkomstig van een gladiator, of een aderlating uit de enkels of het achterhoofd. Zijn conclusie hierbij was dat indien dit niet hielp, de ziekte waarschijnlijk levenslang zou zijn. Hoewel er sinds de tijd van Celsus veel meer bekend is geworden over epilepsie en er veel anti-epileptica beschikbaar zijn gekomen, zijn deze middelen bij ongeveer 30% van de epilepsie patiënten niet afdoende en kunnen de epileptische aanvallen niet of slechts gedeeltelijk onderdrukt worden. De mate waarin deze zogenaamde farmacoresistentie optreedt, is verschillend van patiënt tot patiënt: sommigen zijn nooit aanvalsvrij, terwijl andereninhetbegingoedreagerenopdeanti-epileptica,maarnaverloopvandetijd farmacoresistent worden. De mechanismen die ten grondslag liggen aan het ontstaan van farmacoresistentie zijn grotendeels onbekend. Het bestuderen van deze mechanismen is dan ook een belangrijk onderwerp binnen het epilepsie onderzoek. In de literatuur zijn verschillende hypotheses geformuleerd over de mechanismen die farmacoresistentie tegen anti-epileptica veroorzaken. De twee belangrijkste hypotheses stellen dat (a) de geneesmiddelen niet op de plaats van werking kunnen komen door veranderingen in de bloed-hersen barrière, of (b) de receptoren waarop de geneesmiddelen aangrijpen veranderd zijn, waardoor de anti-epileptica hun werk niet meer kunnen doen. Het onderzoek in dit proefschrift richtte zich op het tweede concept, waarbij veranderingen in de GABA A receptor gedurende het proces van ontstaan en ontwikkeling van epilepsie werden bestudeerd. GABA is de belangrijkste inhiberende neurotransmitter in de hersenen. Verminderde effectiviteit van het GABAerge systeem zal dan ook leiden tot verhoogde excitatie, waardoor epileptische aanvallen kunnen ontstaan. De GABA A receptor is daarom interessant als doelwit voor anti-epileptica. Een vorm van epilepsie waarbij farmacoresistentie vaak optreedt, is temporaalkwab epilepsie. Deze vorm van epilepsie heeft een karakteristiek ziekteverloop: het wordt meestal veroorzaakt door een hersenbeschadiging na bijvoorbeeld koortsstuipen, hersenvliesontsteking of een ernstig tekort aan zuurstof voor of tijdens de geboorte. Na een periode van enkele jaren waarin geen epileptische aanvallen optreden, de zogenaamde latente periode, ontwikkelen zich ernstige motorische aanvallen, die meestal ongevoelig zijn voor anti-epileptica en een progressief karakter hebben. Als onderzoekshypothese voor dit proefschrift was gesteld dat al ten gevolge van die allereerste gebeurtenis veranderingen in de GABA A receptor optreden, die uiteindelijk
2 158 Pharmacoresistance in epilepsy leiden tot een verminderde effectiviteit van anti-epileptica. Dit betekent dat de receptor dus al verandert gedurende de latente periode voorafgaand aan het ontstaan van spontane aanvallen. Om deze hypothese te testen, werd onderzoek gedaan in diermodellen van epilepsie, waarbij enerzijds gezocht werd naar biomarkers waarmee de ontwikkeling van epilepsie kan worden gevolgd, en anderzijds de expressie en functionaliteit van de GABA A receptor werd bestudeerd. Voor de data analyse werden concepten van populatie pharmacokineticpharmacodynamic (PK-PD) modellering gebruikt. Bij PK-PD modellering wordt de geneesmiddelconcentratie (farmacokinetiek, PK) gerelateerd aan het geneesmiddeleffect (farmacodynamiek, PD) door middel van wiskundige modellen. Wanneer bovendien rekening gehouden wordt met mogelijke variatie tussen individuen binnen een populatie met behulp van stochastische modellen spreken we van populatie modellering. Dit heeft als voordeel dat alle data gemeten binnen eenbepaalde populatie simultaan geanalyseerd kunnen worden, wat meer statistisch onderscheidingsvermogen oplevert. Verder kan met behulp van zogenaamde covariaten onderzocht worden door welke factoren de variatie binnen een populatie wordt veroorzaakt. Een voorbeeld hiervan is variatie in het maximale effect van een geneesmiddel, wat bijvoorbeeld verklaard kan worden door verschillen in receptor dichtheid. Wanneer deze laatste grootheid ook gemeten kan worden, kan de relatie tussen receptor dichtheid en maximaal effect onderzocht en in het model geïmplementeerd worden. Een diermodel dat het ziekteverloop van temporaalkwab epilepsie goed nabootst is het post-status epilepticus model. Hierbij wordt een status epilepticus (een aaneengesloten reeks van aanvallen) opgewekt in ratten, bijvoorbeeld door injecties met kainaat. Na een latente periode van enkele weken treden spontane epileptische aanvallen op. Een nadeel van dit diermodel is de hoge variabiliteit: sommige dieren ontwikkelen vrijwel geen spontane aanvallen, terwijl in andere dieren meerdere aanvallen per dag waargenomen worden. Daarom is voor enkele experimenten waar minder variabiliteit gewenst was een ander model, het amygdala kindling model, gebruikt. In dit model wordt de amygdala van de ratten electrisch gestimuleerd volgens een specifiek protocol, waardoor de dieren na verloop van tijd verhoogd gevoelig zijn voor het opwekken van een epileptische aanval. Biomarkers om de ontwikkeling van epilepsie te kwantificeren Om de hypothese te kunnen toetsen dat de GABA A receptor al verandert tijdens de latente periode, is het van belang biomarkers te vinden waarmee de ontwikkeling van epilepsie ook tijdens die periode kan worden gekwantificeerd. Daarom werden de volgende twee methodes geselecteerd: (a) het meten van de drempel voor het opwekken van een epileptische aanval met behulp van electrische stimulatie van de cortex en (b) het kwantificeren van de synchronisatie tussen beide hersenhelften gebaseerd op de detectie vanpiekeninheteeg.
3 Samenvatting 159 Maat voor de exciteerbaarheid van de hersenen Stimulatie van de cortex met behulp van een trein van electrische pulsen, die toenemen in stroomsterkte, resulteert in het opwekken van een epileptische aanval die gekarakteriseerd wordt door een vast patroon van gedragscomponenten. Door de duur van de stimulatie, en dus de stroomsterkte van de pulsen te variëren kan de ernst van deze aanval gecontroleerd worden. Op deze manier kan ook bepaald worden wat de drempel is voor het opwekken van een bepaalde gedragscomponent. Een voorbeeld hiervan is de drempel voor clonische activiteit: de TLS. In hoofdstuk 3 werd onderzocht of de TLS gebruikt kan worden als maat voor de exciteerbaarheid van de hersenen. Hiermee zou de progressie van epilepsie in het post-status epilepticus diermodel gekwantificeerd kunnen worden. Omdat bij epilepsie de hersenen verhoogd exciteerbaar zijn, werd verwacht dat de TLS lager zou zijn in epileptische dan in controle dieren. De resultaten in hoofdstuk 3 laten echter zien dat de drempel zelfs tot vier weken na de inductie van een status epilepticus verhoogd is. Om te onderzoeken waardoor deze verhoging veroorzaakt wordt, werd een aanval, opgewekt op dag 28 na status epilepticus, geanalyseerd door middel van gedragsanalyse. De resultaten van dit experiment laten zien dat er na status epilepticus nog steeds clonische activiteit aanwezig is en dat het patroon waarmee de gedragscomponenten optreden bij electrische stimulatie van de cortex kwalitatief niet is veranderd. Er kan dus geconcludeerd worden dat de TLS een valide maat is, ook na de inductie van status epilepticus, en dat deze drempel inderdaad verhoogd is. Een mogelijke oorzaak hiervoor kan een beschermend mechanisme zijn, dat ontstaat als gevolg van epilepsie en het optreden van epileptische aanvallen. Een interessant resultaat van de gedragsanalyse is dat, ondanks het feit dat de convulsie kwalitatief niet verschillend is in epileptische en controle dieren, er wel kwantitatieve verschillen te zien zijn in het voorkomen van aanvalscomponenten. Zo werd in epileptische ratten significant minder clonische activiteit in de aangezichtsspieren en voorpoten waargenomen, maar juist meer tonische aanvalscomponenten. Het is bekend dat verschillende hersengebieden verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van deze specifieke gedragscomponenten. Ondanks het feit dat de huidige resultaten niet voldoende zijn om hierover conclusies te trekken, geven ze wel aan dat gedragsanalyse een interessante techniek is om veranderingen in hersengebieden te bestuderen. Kwantificatie van de synchronisatie tussen hersenhelften De tweede potentile biomarker was het kwantificeren van de synchronisatie tussen beide hersenhelften gebaseerd op de detectie van pieken in het EEG, gemeten op de cortex van de rat. Hiervoor werd een piek gedefinieerd als een uitslag in het EEG met een maximum dat groter of kleiner was dan vier maal de standaarddeviatie van het controle EEG. De mate van synchronisatie werd bepaald aan de hand van het simultaan detecteren van pieken in beide hersenhelften, waarbij een vertraging van maximaal 6 ms werd toegestaan.
4 160 Pharmacoresistance in epilepsy Metdezemethodewerduiteindelijkhetaantalpiekenpertijdseenheid(ER) berekend voor beide hersenhelften, alsmede de synchronisatie tussen de hersenhelften (Q). Wanneer het EEG, opgenomen tijdens de inductie van status epilepticus geanalyseerd wordt met de hierboven beschreven methode, kunnen er 4 fasen onderscheiden worden die verschillen in ER en Q (hoofdstuk 4). Tijdens de inductie van status epilepticus vertonen de ratten verschillende in ernst toenemende epileptische aanvallen volgens een bepaald patroon. In eerste instantie hebben de dieren alleen perioden van immobiliteit, vervolgens aanvallen met krampen in de aangezichtsspieren, die zich daarna uitbreiden naar de voor en achterpoten, waarna tenslotte convulsies met algehele verkramping van het lijf optreden. Alhoewel het gedrag niet continu geobserveerd werd, viel het op dat deze verschillende aanvalstypen samenvielen met de vier EEG fasen. De analyse methode werd ook toegepast om het EEG opgenomen gedurende vier weken in een post-status epilepticus rat te analyseren (hoofdstuk 4). Dit liet een interessant tijdsprofiel zien. Tijdens de status epilepticus werden veel pieken gedetecteerd, die in hoge mate gesynchroniseerd waren, resulterend in hoge waarden voor ER en Q gedurende ongeveer twee dagen. Tot dag 6 na de inductie van status epilepticus zakten beide parameters tot onder de basislijn, waarna in eerste instantie periodieke toenamen van ER waargenomen werden, gecorreleerd met toename van Q, totdat vanaf dag 12 post-status epilepticus zowel ER als Q langzaam maar voortdurend toenamen. In een controle rat werden weliswaar pieken waargenomen, maar deze waren niet gesynchroniseerd. Verder werden er in deze rat geen veranderingen in ERof Q gedurende de tijd waargenomen. Samenvattend laten de resultaten zien dat het mogelijk is om met deze analyse methode verschillen tussen epileptische en controle dieren te kwantificeren, zowel tijdens als na inductie van status epilepticus. Kwantificeren van synchronisatie gebaseerd op piekdetectie in het EEG is dan ook een veelbelovende biomarker om de ziekteprogressie van epilepsie in kaart te brengen. De GABA A receptor in epilepsie Kwantificatie van de receptor expressie in vivo Om de receptor expressie in vivo te meten, is positron emission tomography (PET) een veel gebruikte techniek. Hierbij wordt een stof ingespoten die gemerkt is met een radioactief isotoop. Om de expressie van de GABA A receptor te meten, wordt de antagonist flumazenil, gemerkt met 11 C, gebruikt. Met behulp van een PET scanner kan de locatie van deze stof als functie van de tijd gemeten worden. Vervolgens kan hiermee door middel van wiskundige modellen de receptor expressie (B max )endeaffiniteitvan flumazenil voor de receptor (K D ) berekend worden. Hoofdstuk5beschrijftdeontwikkelingvaneenmethodeombeideparameters simultaan in één experiment te bepalen. Hiertoe werd een verzadigingsdosering van flumazenil toegediend, resulterend in een maximale bezetting van de GABA A receptoren. Vervolgens werden gedurende een half uur de concentratie-tijd profielen in de hersenen
5 Samenvatting 161 en het bloed gemeten. Omdat flumazenil snel geklaard wordt in de rat, wordt binnen de tijd van een half uur het volledige bereik van de receptor bezetting bestreken. De concentratie-tijd profielen werden simultaan geanalyseerd met behulp van populatie PK- PD modellering, resulterend in betrouwbare schattingen van zowel B max als K D. Deze nieuwe methode is een belangrijke verbetering ten opzichte van bestaande methodes, omdat bij de laatstgenoemde methodes meerdere PET scans nodig zijn om zowel B max als K D te kunnen bepalen. Bij de in hoofdstuk 5 beschreven methode daarentegen, wordt gebruik gemaakt van het volledige bereik van receptor bezetting, gemeten in één experiment, waardoor de parameters simultaan bepaald kunnen worden. Vervolgens werd de ontwikkelde methode toegepast om de eigenschappen van de GABA A receptor in het amygdala kindling model voor epilepsie te bepalen. Zoals in hoofdstuk 6 beschreven is, blijkt de receptor expressie in deze dieren afgenomen te zijn met 36% ten opzichte van controle ratten. Dit komt overeen met een afname van 28% in effectiviteit van midazolam, een allostere modulator van de GABA A receptor, in hetzelfde diermodel, zoals beschreven door Cleton en collega s. Verder bleek het distributievolume in de hersenen verhoogd te zijn, wat duidt op een mogelijke verandering in het transport van flumazenil over de bloed-hersenbarrière. De resultaten laten dus zien dat de verminderde effectiviteit van midazolam toegeschreven kan worden aan een lagere expressie van de GABA A receptor. Verder werd hierbij aangetoond dat deze nieuwe methode gebruikt kan worden om zowel de receptor expressie, als de affiniteit van het ligand voor de receptor te bepalen in één experiment. Omdat het een in vivo techniek betreft, kunnen er meerdere PET studies in één dier gedaan worden, zodat de receptor expressie gedurende de ontwikkeling van epilepsie als functie van de tijd gemeten kan worden. Functionaliteit van de GABA A receptor in epilepsie In de hoofdstukken 7 en 8 is de functionaliteit van de GABA A receptor onderzocht in het post-status epilepticus diermodel. Hiervoor werd het effect van verschillende GABAerge liganden op de amplitude van de β-frequentie band ( Hz) van het EEG op dag 4 en/of dag 14 na inductie van status epilepticus gemeten. Toename in de amplitude vandezefrequentiebandiseenmaatvoorversterkingvangabaergeinhibitiedoor deze stoffen. De concentratie-werking relaties van de verschillende liganden werden vervolgens geanalyseerd met behulp van populatie PK-PD modellering. Het eerste ligand was de allostere modulator midazolam. Het maximale effect van midazolam was verlaagd met 48% op dag 4 en zelfs met 74% op dag 14 na status epilepticus, zoals beschreven in hoofdstuk 7. Ex vivo bindingsstudies met flumazenil, gemerkt met 3 H, in de hersenen van deze ratten lieten zien dat de binding weliswaar afgenomen was in de epileptische dieren ten opzichte van controles, maar niet in dezelfde mate als de verlaging van het maximale midazolam EEG effect. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken die dit verschil kunnen verklaren. Om te beginnen is midazolam een allostere modulator, hetgeen betekent dat het GABA nodig
6 162 Pharmacoresistance in epilepsy Figuur 1: De GABA A receptor. Een subunit van de GABA A receptor bestaat uit vier transmembraan segmenten met een extracellulaire NH 2 en COOH terminus, zoals schematisch weergegeven in onderdeel A. In onderdeel B is een van de meest voorkomende subunit composities, opgebouwd uit twee α 1,tweeβ 2 en één γ 2 subunit, weergegeven. Een dwarsdoorsnede laat het chloride kanaal van de receptor zien. In de onderdelen C en D worden twee GABA A receptoren met verschillende subunit samenstellingen vergeleken. Wanneer de γ 2 subunit vervangen wordt door een δ subunit (vergelijk C met D) kunnen benzodiazepines (BZD), zoals midazolam, niet meer binden. Deze figuur is eerder gepubliceerd in Neurotherapeutics, 2007;4(1):18 61, en overgenomen met toestemming van Elsevier. heeft om effectief te zijn. Indien er dus minder GABA aanwezig zou zijn als gevolg van epilepsie, kan het effect van midazolam lager zijn, zonder dat de binding van flumazenil afneemt. Om dit te onderzoeken, werd het effect van tiagabine bestudeerd (hoofdstuk 8). Tiagabine remt de heropname van GABA in de synaptische spleet, zodat GABA langer in de nabijheid van de receptor aanwezig is. De effectiviteit van tiagabine bleek onveranderd te zijn na status epilepticus. Omdat dit dus feitelijk het effect van GABA weergeeft, kan geconcludeerd worden dat het GABAerge effect zelf intact blijft. Een andere mogelijke verklaring is dat de populaties GABA A receptoren betrokken bij het EEG effect van midazolam en de binding van flumazenil niet exact dezelfde zijn. Zowel de binding van flumazenil als het EEG werden gemeten in de cortex. Het zou echter kunnen dat de GABA A receptoren die betrokken zijn bij het midazolam effect op het EEG zich niet uitsluitend in de cortex bevinden. Deze suggestie wordt ondersteund door de waarneming dat het sederend effect van midazolam niet afgenomen was, zelfs niet in ratten waarin vrijwel geen EEG effect van midazolam te zien was. Tenslotte kan een verandering in subunit samenstelling van de GABA A receptor een rol spelen. De GABA A receptor is namelijk opgebouwd uit vijf verschillende subunits, die samen een chloride kanaal vormen (zie figuur 1). Momenteel zijn er 19
7 Samenvatting 163 verschillende subunits van de GABA A receptor bekend: 6α, 3β, 3γ, 1δ, 1ε, 1π, 1θ, and3ρ subunits. De combinatie van subunits bepaalt de farmacologische en electrofysiologische eigenschappen van de receptor. Zo is bijvoorbeeld bekend dat benzodiazepines, waar midazolam er één van is, γ 2 nodig hebben om te kunnen binden, terwijl flumazenil minder afhankelijk is van de subunit samenstelling van de receptor. Om dit verder te onderzoeken, is de effectiviteit van de neurosteroid alphaxalone bepaald. Alphaxalone heeft een voorkeur voor GABA A receptoren met een δ subunit. In tegenstelling tot alphaxalone, bindt midazolam niet aan deze receptoren. Zoals in hoofdstuk 8 beschreven staat, is de effectiviteit van alphaxalone op dag 14 na status epilepticus verhoogd, in plaats van verlaagd. Samen met de waarneming dat de effectiviteit van midazolam sterk verlaagd is, wat slechts gedeeltelijk samenging met een verlaging in de binding van flumazenil en een onveranderde effectiviteit van tiagabine suggereert dit een selectieve verandering van de GABA A receptor na status epilepticus. Algemene conclusies Het onderzoek beschreven in dit proefschrift heeft aangetoond dat kwantificeren van de synchronisatie tussen beide hersenhelften, gebaseerd op de detectie van pieken in het EEG, interessante biomarkers biedt om de ziekte progressie van epilepsie te kwantificeren en continu te meten. De TLS bleek echter niet bruikbaar te zijn als maat voor de exciteerbaarheid van het brein. De resultaten van deze experimenten wezen wel op een beschermend mechanisme dat ontstaat ten gevolge van epilepsie of epileptische aanvallen. Om de expressie van de GABA A receptor in vivo te meten, is een nieuwe methode ontwikkeld, waarmee in één PET experiment zowel de receptor expressie, als de affiniteit van een ligand voor de receptor gemeten kan worden. Experimenten in het amygdala kindling model lieten zien dat het mogelijk was om met deze methode veranderingen in receptor expressie te meten. Op deze manier kunnen dus veranderingen in de expressie van de GABA A receptor als gevolg van de progressie van epilepsie gemeten worden. Tenslotte duidt de waargenomen sterk verminderde effectiviteit van midazolam en de verhoogde effectiviteit van alphaxalone erop dat de GABA A receptor niet zozeer verdwijnt, als wel verandert in epilepsie. Omdat midazolam en alphaxalone selectief zijn voor twee verschillende receptor subtypes, wijst dit op een verandering in subunit samenstelling van de receptor. Wanneer gebruik gemaakt wordt van liganden die selectief zijn voor andere receptor subtypes, zal dit meer kennis van mechanismen die ten grondslag liggen aan de progressie van epilepsie en farmacoresistentie opleveren. Het uniekevandegebruiktemethodeisdatdeveranderingeninreceptorsubtypesin vivo bestudeerd worden, zodat deze veranderingen gedurende de tijd gemeten kunnen worden en vervolgens gerelateerd aan de progressie van epilepsie. Alle experimenten beschreven in dit proefschrift zijn uitgevoerd in diermodellen voor epilepsie. Uiteindelijk moeten de resultaten uiteraard vertaald worden naar de klinische situatie. Omdat de gebruikte technieken ook gebruikt kunnen worden in patiënten, zal dit de vertaalslag naar de kliniek vereenvoudigen.
8
NEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
Nadere informatieSynopsis in Dutch. Nederlandse samenvatting
Synopsis in Dutch Nederlandse samenvatting Algemene inleiding en doel van het onderzoek Het onderzoek in dit proefschrift heeft betrekking op de rol van plasma eiwitbinding op de werking van farmaca in
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatieSAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen
SAMENVATTING Inleiding Black box? Lange tijd werd het brein beschouwd als een zogenaamde black box waar processen plaatsvinden die we niet kunnen zien of meten. In de loop van de vorige eeuw kwam daar
Nadere informatieOptimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische
Nederlandse samenvatting Optimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische farmacokinetische modellen Algemene inleiding Klinisch onderzoek
Nadere informatieChapter 12. Samenvatting in het nederlands
Samenvatting in het nederlands INLEIDING EN ACHTERGROND PIJN Weinig belevingen zijn zo angstaanjagend voor een individu als pijn. Pijn heeft sterke psychologische en emotionele componenten, zoals ook wordt
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Beek, Erik te Title: Neuropharmacology of novel dopamine modulators Issue Date:
Nadere informatieCHAPTER 11 SAMENVATTING
CHAPTER 11 SAMENVATTING Chapter 11 Drugsverslaving Drugsverslaving is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat gekarakteriseerd wordt door dwangmatig drugsgebruik en een hoge mate van terugval na afkicken.
Nadere informatieChapter 14. Samenvatting
Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Introductie Wat zijn T cellen? T cellen zijn witte bloedcellen die een cruciale rol spelen bij het beschermen tegen ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën. Dit doen zij door middel van
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting (Dutch Summary)
Samenvatting (Dutch Summary) Het onderzoek beschreven in dit proefschrift was erop gericht om de regulatie van de expressie van eiwitten die betrokken zijn bij het metaboliseren en het transport van geneesmiddelen
Nadere informatieSAMEN ME VAT A T T I T N I G
SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote
Nadere informatie18. Gegeven zijn de volgende uitspraken: I. Tyrosine is de precursor van serotonine II. Een overmaat aan serotonine kan leiden tot agressief gedrag.
1. Welke uitspraak is WAAR? a. Evertebraten hebben geen zenuwstelsel dat hun toelaat gecoördineerde bewegingen uit te voeren. b. Evertebraten hebben niet meer dan 10.000 zenuwcellen. c. Het telencephalon
Nadere informatie124 Dit proefschrift gaat over de oorzaken van vroeg folliculair verhoogde FSHspiegels bij vrouwen met een regelmatige cyclus. In de Introductie (hoof
Samenvatting 124 Dit proefschrift gaat over de oorzaken van vroeg folliculair verhoogde FSHspiegels bij vrouwen met een regelmatige cyclus. In de Introductie (hoofdstuk 1) wordt de reproductieve veroudering
Nadere informatieSAMENVATTING Hoofdstuk 1 Introductie.
SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Introductie. Bij mensen met medicamenteus onbehandelbare temporaalkwab epilepsie is epilepsie chirurgie een zeer goede behandelmogelijkheid. Het besluit om iemand wel of niet te
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieBij epilepsiechirurgie streeft men naar complete verwijdering of disconnectie van de epileptogene zone met behoud van eloquente hersengebieden. Het do
Samenvatting Bij epilepsiechirurgie streeft men naar complete verwijdering of disconnectie van de epileptogene zone met behoud van eloquente hersengebieden. Het doel is immers om de aanvallen te stoppen
Nadere informatienederlandse samenvatting
Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Hartfalen is een syndroom, waarbij de pompfunctie van het hart achteruitgaat en dat onder andere gepaard kan gaan met klachten van kortademigheid
Nadere informatiebut no statistically significant differences
but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt
Nadere informatieIn search for biomarkers of aging: A proteomics approach Rinse Klooster
Samenvatting Het begrijpen van het verouderingsproces Onderzoek aan zowel hoge als lage eukaryotische modelsystemen heeft laten zien dat verschillende processen bij het verouderingsproces betrokken zijn.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Door de ontwikkelingen in de zorg voor te vroeg geboren kinderen zijn de overlevingskansen van deze kinderen de afgelopen decennia fors toegenomen. Desondanks
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Het tablet is om vele redenen een populaire toedieningsvorm van geneesmiddelen. Het gebruikersgemak en het gemak waarmee ze grootschalig kunnen worden geproduceerd zijn slechts twee van de
Nadere informatieNiet-technische samenvatting
Niet-technische samenvatting 2016403 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Geneesmiddelenontwikkeling voor malaria 1.2 Looptijd van het project 1-4-2016-1-4-2021 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) malaria,
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieNederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex
Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex De prefrontale cortex (PFC) is een hersengebied betrokken bij cognitieve functies als planning, attentie en het maken van beslissingen.
Nadere informatieImmuunreactie tegen virussen
Samenvatting Gedurende de laatste eeuwen hebben wereldwijde uitbraken van virussen zoals pokken, influenza en HIV vele levens gekost. Echter, vooral in de westerse wereld zijn de hoge sterftecijfers en
Nadere informatieThe Outcome of Root-Canal Treatments Assessed by Cone-Beam Computed Tomography Y. Liang
The Outcome of Root-Canal Treatments Assessed by Cone-Beam Computed Tomography Y. Liang Samenvatting en Conclusies In dit onderzoek zijn zowel in-vivo als ex-vivo methoden gebruikt om de resultaten van
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY)
NEDERLANDE AMENVATTING (DUTCH UMMARY) 189 Nederlandse amenvatting (Dutch ummary) trekking van proefschrift Patiënten met een chronische gewrichtsontsteking, waaronder reumatoïde artritis (RA), de ziekte
Nadere informatieNederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving
Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Foto: Tycho Jonker Drugsverslaving is een psychiatrische stoornis met grote gezondheidsrisico s voor de verslaafde en heeft
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37040 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Ercan, Ayşe Ece Title: Diffusion-weighted MRS and MRI : methods and neuro applications
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/59477 Author: Hillger, J.M. Title: Take it personal! Genetic differences in G protein-coupled
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieChapter. De Longcirculatie in Pulmonale Hypertensie. Nieuwe inzichten in Rechter Ventrikel- & Longfysiologie. Nederlandse samenvatting
Chapter 9 Nederlandse samenvatting De Longcirculatie in Pulmonale Hypertensie Nieuwe inzichten in Rechter Ventrikel- & Longfysiologie Samenvatting Pulmonale arteriële hypertensie is een ziekte van de longvaten,
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31601 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stringer, Frances Title: Pharmacogenomics in drug development : implementation
Nadere informatie8 Nederlandse samenvatting
8 Nederlandse samenvatting Achtergrond Bij een groot aantal ziektes (onder andere Alzheimer en Multiple Sclerose) treedt ontsteking op. Dit is een reactie van het lichaam op ongewenste (bijvoorbeeld lichaamsvreemde
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieSamenvatting en Conclusie 165
Samenvatting en Conclusie 165 SAMENVATTING EN CONCLUSIE Als gevolg van de draaiing van de aarde wordt het leven blootgesteld aan dagelijks terugkerende veranderingen in de omgeving, zoals licht en donker,
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Alle levende organismen zijn afhankelijk van energie; zonder energie is er geen leven mogelijk. Uit de thermodynamica is bekend dat energie niet gemaakt kan worden, maar ook niet
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende
Nederlandse samenvatting Ontsteking bij de ziekte van Alzheimer in vivo kwantificatie Achtergrond De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van vele nieuwe geneesmiddelen de behandelmogelijkheden voor patiënten met kanker aanzienlijk uitgebreid. Het grote aantal beschikbare
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch Summary)
(Dutch Summary) 9 (Dutch Summary) Slechtziendheid en blindheid (visuele beperking) vormt in onze vergrijzende samenleving een steeds groter probleem in het leven van veel ouderen. Dit uit zich niet alleen
Nadere informatieHersenontwikkeling tijdens adolescentie
Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35174 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Diepen, Hester Catharina van Title: Retinal and neuronal mechanisms of circadian
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden diagnostische en therapeutische aspecten van acute leukemie bij kinderen beschreven, o.a. cyto-immunologische en farmacologische aspecten en allogene
Nadere informatieEWMA Control Charts in Statistical Process Monitoring I.M. Zwetsloot
EWMA Control Charts in Statistical Process Monitoring I.M. Zwetsloot EWMA Control Charts in Statistical Process Monitoring Inez M. Zwetsloot Samenvatting EWMA Regelkaarten in Statistische Procesmonitoring
Nadere informatieSAMENVATTING IN HET NEDERLANDS
Samenvatting SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SYNOPSIS IN DUTCH Sam 216 SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS 1. ALGEMENE INLEIDING EN DOEL VAN HET ONDERZOEK Het onderzoek in dit proefschrift heeft betrekking op
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieCover Page. Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45888 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haar, Sita Minke ter Title: Birds and babies : a comparison of the early development
Nadere informatieHet voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren
amenvatting 123 amenvatting 125 Het voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren Vallen is één van de meest belangrijke oorzaken van letsel
Nadere informatie-receptoren in celmembranen van bepaalde neuronen. Na binding van de neurotransmitter GABA aan een GABA A
Benzodiazepinen Uit gezondheidsoverwegingen wordt in Nederland geprobeerd het gebruik van bepaalde kalmerende middelen, de benzodiazepinen, terug te dringen door ze niet meer te vergoeden via de zorgverzekering.
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
Nadere informatieCHAPTER 8 SAMENVATTING
SAMENVATTING In de vroege zwangerschap treden indrukwekkende veranderingen op in de bloedsomloop, nierfunctie en vochthuishouding bij de moeder. Hoewel de exacte betekenis van deze hemodynamische aanpassingen
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20183 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20183 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rooden, Stephanie Maria van Title: Clinical patterns in Parkinson s disease Date:
Nadere informatieAutobiografisch geheugen in longitudinaal perspectief
Samenvatting Autobiografisch geheugen in longitudinaal perspectief Stabiliteit en verandering in gerapporteerde levensgebeurtenissen over een periode van vijf jaar Het belangrijkste doel van dit longitudinale,
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Inleiding
Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld
Nadere informatieGating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.
Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende
Nadere informatieSniffing out Parkinson s disease. Samenvatting
Samenvatting 139 Samenvatting De eerste beschrijving van een reukstoornis bij de ziekte van Parkinson (ZvP) dateert uit 1975. Sindsdien is het duidelijk geworden dat Parkinson-patiënten reukstoornissen
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties
Nadere informatie157 De ontdekking van de natuurlijke aanwezigheid van antisense oligonucleotiden in eukaryote cellen, die de expressie van specifieke eiwitten kunnen reguleren, heeft in de afgelopen tientallen jaren gezorgd
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING Een karakteristieke eigenschap van astma is ontsteking van de luchtwegen. Deze ontsteking wordt gekenmerkt door een toename van ontstekingscellen in het longweefsel. De overgrote meerderheid
Nadere informatieSamenvatting. Chapter12
Samenvatting Chapter12 Coinfectie met Mycobacterium Tuberculose tijdens HIV-infectie is een groot probleem in de derde wereld, daar dit leidt tot een grotere sterfte. (hoofdstuk I) In de studies beschreven
Nadere informatiehoofdstuk één hoofdstuk twee
Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar hemolytische foetale bloedarmoede en foetale hydrops. Hemolytische foetale bloedarmoede ontstaat door afbraak van rode bloedcellen. Foetale hydrops betreft het
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieBenzodiazepinen. Eindexamen vwo biologie pilot 2014-II
Benzodiazepinen Uit gezondheidsoverwegingen wordt in Nederland geprobeerd het gebruik van bepaalde kalmerende middelen, de benzodiazepinen, terug te dringen door ze niet meer te vergoeden via de zorgverzekering.
Nadere informatieDe wijde wereld in wandelen
127 De wijde wereld in wandelen Valrisico schatten door het meten van lopen in het dagelijks leven Om een stap verder te komen in het schatten van valrisico heb ik het lopen in het dagelijks leven bestudeerd.
Nadere informatieDutch summary. Nederlandse samenvatting
Dutch summary Nederlandse samenvatting 127 Kinderen die te vroeg geboren worden, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken, worden prematuren genoemd. Na de bevalling worden ernstig
Nadere informatiete onderscheiden valt van FSHD (FSHD2). Omdat deze patiënten echter meer dan 10 D4Z4 repeats hebben kon eerder de diagnose van FSHD in een DNA test
SAMENVATTING Facioscapulohumerale spierdystrofie (FSHD) is een erfelijke spierziekte die wordt gekenmerkt door verzwakking van de aangezichtspieren (facio), de spieren rond de schouderbladen (scapulo)
Nadere informatieSamenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur
Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal
Nadere informatieCHAPTER 9 GENERAL DISCUSSION SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING
CHAPTER 9 GENERAL DISCUSSION SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 9 HERSENEN ONDER DRUK De invloed van bloeddruk en het angiotensine-converterend enzym op de hersenen Achtergrond De ziekte van Alzheimer
Nadere informatieChapter 7. Algemene Discussie en Samenvatting
Algemene Discussie en Samenvatting 75 76 Algemene Discussie en Samenvatting Plaveiselcelcarcinoom van het oog bij runderen (BOSCC) en het vulva papilloma en carcinoma complex bij runderen (BVPCC) zijn
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren
Nadere informatieNeuroprotection in Parkinson s disease: modafinil and 9 -tetrahydrocannabinol- Sanneke van Vliet Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 158 Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve ziekte, die vooral gekenmerkt wordt door verstoring van de motoriek. De drie belangrijkste
Nadere informatieControle van rompbewegingen bij verstoringen tijdens het duwen van karren
Het mechanisch verstoren van de romp wordt gezien als een risicofactor voor lage rugklachten. Dergelijke verstoringen kunnen zorgen voor ongecontroleerde bewegingen van de romp waarbij een inadequate reactie
Nadere informatieAchtergrond van het onderzoek
Samenvatting 138 Samenvatting Achtergrond van het onderzoek Verenpikken bij leghennen vormt een groot welzijnsprobleem in de huidige (commerciële) leghennenhouderij. Hennen pikken en trekken aan elkaars
Nadere informatieSamenvatting 95 SAMENVATTING
Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei
Nadere informatieSAMENVATTING IN HET NEDERLANDS
SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Allergisch astma Allergisch astma is een veel voorkomende ziekte waarbij mensen benauwd worden wanneer ze de stof inademen waar ze allergisch voor zijn geworden. Daarnaast
Nadere informatieVisuele waarneming in basketbalschieten. Rita Ferraz de Oliveira
Visuele waarneming in basketbalschieten Rita Ferraz de Oliveira Het algemene doel van het in dit proefschrift gepresenteerde onderzoek was de visuele basis van basketbalschieten op te helderen. Hoofdstuk
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/48860 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Rotman, M. Title: Crossing barriers, delivery of llama antibody fragments into
Nadere informatieJava Project on Periodontal Disease. Periodontal Condition in Relation to Vitamin C, Systemic Conditions and Tooth Loss Amaliya
Java Project on Periodontal Disease. Periodontal Condition in Relation to Vitamin C, Systemic Conditions and Tooth Loss Amaliya Samenvatting en conclusie In vele studies is een verband aangetoond tussen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Cisplatine is een belangrijk geneesmiddel voor de behandeling van hoofd- en halstumoren, longkanker en kanker aan de eierstokken of teelballen. Helaas kan behandeling met cisplatine
Nadere informatieCHAPTER 10. Nederlandse samenvatting
CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Om uit te groeien tot een kwaadaardige tumor met uitzaaiïngen moeten kankercellen een aantal karakteristieken verwerven. Eén daarvan is het vermogen om angiogenese,
Nadere informatie