Jaarverslag Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden

Transcriptie

1 Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden Werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden, april 2013 Bestuurlijk opdrachtgever: H.L.J. Mirck Ambtelijk opdrachtgever: R.P. van Wallenburg

2 Inhoud Blz. 1. Inleiding 2 2. Educatieve activiteiten Aantallen deelnemers Educatief aanbod onderwijs Energie Water Groen 6 3. Communicatie 7 4. Organisatie 8 5. Financiën 9 6. Conclusie 10 Bijlagen Bijlage 1. Educatief betrokkenen per activiteit Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 1

3 1. Inleiding Vanaf 2005 werken de Drechtsteden samen in het programma Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden. Natuur- en Milieueducatie en duurzaamheidscommunicatie worden binnen dit programma regiobreed ingezet als beleidsinstrumenten om burgers te betrekken bij hun leefomgeving en duurzaam denken en handelen te stimuleren. De werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden bepaalt gezamenlijk de jaarlijkse koers en zorgt ervoor dat de activiteiten aansluiten op actueel beleid. Duurzaamheidscentrum Weizigt vervult binnen het programma een coördinerende en uitvoerende rol. Dit jaarverslag geeft een beeld van de activiteiten die vanuit het programma NME en Duurzaamheidscommunicatie hebben plaatsgevonden in Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 2

4 2. Educatieve activiteiten De educatieve activiteiten van het programma Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden zijn erop gericht scholieren en inwoners te betrekken bij hun leefomgeving en hen te stimuleren tot duurzaam denken en handelen. Via Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie worden scholieren en inwoners toegerust met basiskennis en -vaardigheden waarmee zij leren natuur, milieu en duurzaamheid een plaats te geven in afwegingen, keuzes en gedrag. De activiteiten sluiten zoveel mogelijk aan op actueel beleid uit de Drechtsteden rond de thema s water, energie en groen. In paragraaf 2.1 is het totaal aantal deelnemers aan de verschillende activiteiten in 2012 weergegeven. Paragraaf 2.2 gaat in op het educatief aanbod in 2012, waarna paragraaf 2.3 t/m 2.5 inzoomt op de activiteiten per thema. 2.1 Aantallen deelnemers In tabel 1 is het totaal aantal losse bezoekers van Duurzaamheidscentrum Weizigt in 2012 weergegeven en het totaal aantal educatief betrokkenen. Onder educatief betrokkenen wordt verstaan scholieren en inwoners die hebben deelgenomen aan educatieve activiteiten van het programma NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden. Met de komst van de nieuwe Stadsboerderij in 2011 zijn de bezoekersaantallen van Duurzaamheidscentrum Weizigt verdrievoudigd ten op zichte van de voorgaande jaren. Daarmee staat Duurzaamheidscentrum Weizigt in de top 25 van meest bezochte attracties van Zuid-Holland. Dit zorgt voor een beduidend grotere groep inwoners die via een meer informele weg worden bereikt met educatie. Het aantal educatief betrokkenen aan de georganiseerde educatieve activiteiten is ten op zichte van het voorgaande jaar stabiel gebleven. Tabel 1. Totaal aantal bezoekers en educatief betrokkenen Bezoekers Algemeen Duurzaamheidscentrum Weizigt Educatief betrokkenen In tabel 2 is per doelgroep inwoners, primair onderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) weergegeven hoeveel educatief betrokkenen er in 2012 in de verschillende Drechtsteden zijn geweest. De kolom overig staat voor educatief betrokkenen van buiten de Drechtsteden; de kolom regio voor educatief betrokkenen uit meerdere Drechtsteden. Tabel 2. Educatief betrokkenen NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden Dordrecht Zwijndrecht Papendrecht Alblasserdam HIA Overig Regio Inwoners PO VO Totaal per gemeente Totaal in de Drechtsteden Een overzicht van de educatief betrokkenen per activiteit is te vinden in bijlage Educatief aanbod onderwijs Alle scholen in de Drechtsteden kunnen gebruik maken van de lessen, leskisten, excursies, projecten en activiteiten die beschikbaar zijn binnen het educatief basisaanbod van Duurzaamheidscentrum Weizigt over de thema s Water, Energie, Afval en Natuur. Voor het primair onderwijs wordt dit aangeboden in de vorm van een digitaal programma via de website De leerkrachten kunnen zich voor de verschillende Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 3

5 producten digitaal inschrijven. Dit digitale aanbod wordt daarnaast ook extra onder de aandacht gebracht door een schriftelijke uitnodiging per post met een overzicht van het programma. Ieder jaar biedt Weizigt de scholen een gevarieerd aanbod. Voor het voortgezet onderwijs wordt er vraaggericht gewerkt. Er worden op maat projecten ontwikkeld en indien nodig begeleid. Veel scholen zijn al jaren vaste klant. In 2012 hebben de volgende activiteiten plaats gevonden: Opstellen en verspreiden educatief aanbod primair onderwijs onder alle primair onderwijs scholen in de Drechtsteden. Werving scholen. Instrueren leerkrachten. Ontwikkelen en begeleiden op maat programma s voortgezet onderwijs. In de volgende paragrafen worden per thema enkele van de lessen, leskisten, excursies, projecten en activiteiten uitgelicht. Het totaal overzicht van activiteiten en het aantal educatief betrokkenen is te vinden in bijlage Energie Energie is een belangrijk thema in de Drechtsteden. Om de ambitieuze energiedoelstellingen een besparing van 1586 terajoule in 2015 ten opzichte van 2009 te halen, is educatie onmisbaar. In 2012 is daarom stevig ingezet op het project energieke scholen. Energieke Scholen In de twee stookseizoenen in 2012 (eerste en laatste maanden van 2012; het eerste viel in schooljaar 2011/2012 en het tweede in het huidige schooljaar 2012/2013) hebben drie scholen uit Dordrecht, 1 school uit Zwijndrecht, 1 school uit Heerjansdam en 1 school uit Papendrecht het project energieke scholen gedaan. In totaal hebben 210 leerlingen van de bovenbouw van het PO daarbij onderzoek gedaan naar energiebesparing, duurzame energie en een gezond binnenklimaat op de eigen school. Leerlingen kwamen op basis daarvan met verbeterpunten die werden gepresenteerd aan de scholen en de bestuurders en ambtenaren van de gemeente. De Twee Wieken uit Zwijndrecht heeft naar aanleiding van de deelname aan energieke scholen onlangs als vervolg daarop een drieweekse projectweek over duurzaamheid georganiseerd. Mede dankzij cofinanciering door Duurzaamheidscentrum Weizigt en NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden is in 2011 en 2012 een subsidie van Agentschap NL toegekend voor het project Energieke Scholen in Zuid-Holland als onderdeel van het provinciale arrangement STROOM. Daardoor was het mogelijk in 2012 extra aandacht te besteden aan het project en is het in provinciaal verband goed doorontwikkeld. De extra subsidie loopt eind 2012 af, maar het programma Energieke scholen zal vanwege het bewezen succes ook in 2013 worden uitgevoerd op scholen in de Drechtsteden. 2.4 Water Ook het thema water is een prioritair thema binnen de Drechtsteden. De Drechtsteden vinden het belangrijk scholieren en inwoners inzicht te geven in hoe vanuit de Drechtsteden gewerkt wordt aan water en duurzaam waterbeheer én hen mogelijkheden te laten zien hoe zij hier zelf aan kunnen bijdragen en hoe zij duurzaam kunnen omgaan met water. Watereducatie is daarom hard nodig. In 2010 zijn de Drechtsteden partner geworden van het Waterarrangement Drechtsteden (ook wel genoemd Waterzigt op Weizigt Plus ). Eind 2011 liep de uitvoeringsperiode van het Waterarrangement Drechtsteden af en is de samenwerking in 2012 gecontinueerd onder de naam Watereducatie Drechtsteden. De Drechtsteden dragen vanuit het budget Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 4

6 van NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden euro bij aan dit programma. Alle wateractiviteiten worden afgestemd met de andere waterpartners Waterschap Hollandse Delta, Waterschap Rivierenland, Rijkswaterstaat Zuid-Holland, Evides Waterbedrijf, de gemeente Dordrecht en Duurzaamheidscentrum Weizigt. Via het Waterforum zijn ook de beleidsambtenaren uit de Drechtsteden betrokken. Watereducatie Drechtsteden zet in op het vergroten van de kennis en bewustwording van scholieren en inwoners van de Drechtsteden over de waterkringloop en de waterketen. Via tal van activiteiten en producten wordt het belang van water en van een goede samenwerking duidelijk gemaakt. Ook leren scholieren en inwoners wat zij zelf kunnen bijdragen aan een duurzame toekomst waarin voldoende en schoon water beschikbaar is voor iedereen. Hieronder een impressie van de wateractiviteiten in Watereducatieschip De Watervlo Van 2 t/m 14 februari 2012 lag het watereducatieschip De Watervlo in de Drechtsteden. In Dordrecht, Papendrecht, Alblasserdam en Zwijndrecht bezochten in totaal ruim 800 scholieren en inwoners De Watervlo. De scholieren en hun begeleiders zo n 700 in totaal - volgden daar het lesprogramma De Waterwereld. Op woensdagmiddag werd er open schip gehouden in Zwijndrecht, waarbij ongeveer 100 mensen de wereld van het water aan boord kwamen beleven. Ook zijn er in de verschillende Drechtsteden bestuurlijke momenten georganiseerd op De Watervlo en vergaderde de Stuurgroep Watereducatie Drechtsteden op deze unieke locatie. Watersponsorloop Op woensdag 21 maart 2012 deden 410 leerlingen uit de Drechtsteden mee aan de Watersponsorloop Wandelen voor Water. Tijdens dit evenement, dat jaarlijks wordt gehouden, lopen leerlingen 6 kilometer met 6 liter water op hun rug. Het feestelijke startschot daarvoor werd gegeven door wethouder Harry Wagemakers en Olympisch judokampioen Mark Huizinga in aanwezigheid van de andere leden van de stuurgroep Watereducatie. Door deelname aan deze loop worden de leerlingen zich bewust van het belang van goed water in hun leefomgeving en schoon drinkwater. De opbrengst van de actie komt ten goede aan een waterproject van de stichting Simavi. In 2012 werd maar liefst euro opgehaald voor een water- en sanitatieproject in Kenia. Droge voetenfietstocht rondom Alblasserdam In oktober hebben 25 leerlingen uit Nieuw-Lekkerland meegedaan aan de Droge voetenfietstocht. Ze zijn in het dijkmagazijn gestart met een bezoek aan de tentoonstelling Wind, Wieken en Water. Buiten kregen zij van een gids uitleg over de verschillende gemalen. Daarna stapten ze op de fiets en maakten onderweg verschillende opdrachten. Lessen en leskisten voor het primair onderwijs Voor het primair onderwijs zijn verschillende lessen en leskisten beschikbaar rond waterkwaliteit, waterveiligheid en drinkwater. Ruim 700 leerlingen namen deel aan de les Draai je wijzer en 186 aan de les Waterproef, beide op het terrein van Weizigt. Met de leskisten Kikkerpad en Water Leeft, Over de Pot en de Put en de keuzekist drinkwater gingen respectievelijk 700, 200 en 25 leerlingen aan de slag. In september is er nieuw digitaal lesmateriaal, genaamd Droge Voeten, beschikbaar gekomen over Waterveiligheid en Klimaatverandering. Dit is ontwikkeld vanuit het provinciale programma Stroom en is te downloaden via Waterprojecten voortgezet onderwijs Voor het voortgezet onderwijs zijn verschillende op maat ontwikkelde waterprojecten uitgevoerd. Zo gaven in juni 24 leerlingen van het Da Vinci College in het kader van hun waterproject advies aan de wethouder en heemraad over het Deltaprogramma Rijnmond- Drechtsteden. In september is er voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs nieuw digitaal lesmateriaal, genaamd Droge Voeten, beschikbaar gekomen over Waterveiligheid Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 5

7 en Klimaatverandering. Dit is ontwikkeld vanuit het provinciale programma Stroom en is te downloaden via het najaar deden op het Johan de Witt Gymnasium 120 leerlingen mee aan een driedaags waterproject. Ook op het Da Vinci college gingen na de zomer 100 leerlingen aan de slag met een tweedaags waterproject. Op dag één reden zij een fietstocht door de Noordwaard met opdrachten over het thema Ruimte voor de Rivier. Dag twee bestond uit presentaties van twee waterexperts waarna de leerlingen aan de hand van stellingen met elkaar in discussie gingen. In oktober deden 120 leerlingen van het Wartburg College waterexperimenten in het Aquarama en stapten vervolgens op de fiets voor een waterfietstocht. Ook volgden 120 leerlingen van het Stedelijke Dalton Lyceum het lesprogramma Duurzaam Denken Doen waarbij zij op het terrein van Weizigt opdrachten maakten over water, energie, klimaat en de duurzaamheid van het Stadsboerderij. Zestig leerlingen van het Insula College gingen op school aan de slag met een duurzaamheidsproject, waarbij naast het thema water, ook de thema s voeding, energie, klimaat en de duurzaamheid van het schoolgebouw aan bod kwamen. Interviews met experts en een debat met de politiek maakten ook deel uit van het project. Het geheel werd afgesloten met een tentamen. Workshop Water Leeft Op woensdag 19 september hebben 13 leerkrachten, van 8 scholen mee gedaan aan de workshop 'Water Leeft!' bij Duurzaamheidscentrum Weizigt. Tijdens de workshop zijn alle leskisten, lessen en excursies op het gebied van water gepresenteerd. Ook het aanbod van de waterpartners Evides Waterbedrijf, Waterschap Hollandse Delta en Waterschap Rivierenland is gepresenteerd. Daarna zijn de leerkrachten buiten aan de slag gegaan met de leskisten van 'Water Leeft'. De reacties waren positief. Meerdere leerkrachten gaven aan de leskist te gaan lenen of zich alsnog in te schrijven voor de Waterproef les. STROOM! Van 2010 t/m 2012 hebben Zuid-Hollandse NME, water- en energie-organisaties samen gewerkt in het provinciale arrangement Stroom aan een educatief aanbod over klimaat, water en energie voor scholen in de provincie. Een adviseur van Duurzaamheidscentrum Weizigt coördineerde het deelprogramma water. Vanuit dat programma zijn nieuwe lesmaterialen ontwikkeld rond waterkwaliteit (Kikkerpad en Water Leeft) en waterveiligheid en klimaatverandering (Droge Voeten). Ook werden er gezamenlijke activiteiten georganiseerd zoals bestuurlijke momenten op het educatieve schip De Rijnwater en een leerlingendebat. Deze bundeling van krachten en de uitwisseling tussen provinciaal en regionaal niveau leverde ook voor de programma s NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden en Watereducatie Drechtsteden directe meerwaarde op door de nieuwe contacten, lesmaterialen en activiteiten. Momenteel wordt gewerkt aan een vervolg programma Stroom Water waarbij Duurzaamheidscentrum Weizigt nauw betrokken zal zijn. 2.5 Groen Omdat in 2012 het accent lag op de thema s energie en water is in 2012 het thema groen iets minder groots aangepakt dan het jaar ervoor. Lessen, activiteiten en leskisten primair en voortgezet onderwijs Alle scholen konden gebruik maken van de lessen, activiteiten en leskisten rond het thema groen die werden aangeboden via het educatief aanbod. Voor een overzicht van de educatief betrokkenen bij de verschillende onderdelen zie bijlage 1. Landelijke Boomfeestdag 21 maart 2012 In Dordrecht hebben drie scholen deelgenomen aan het programma van de boomfeestdag. 90 leerlingen hebben op en langs het Aletta Jacobs-erf bomen en struiken aangeplant. Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 6

8 3. Communicatie Om de lessen, leskisten, excursies, projecten en activiteiten die vanuit het Programma NME en Duurzaamheidscommunicatie worden aangeboden onder de aandacht te brengen, wordt doorlopend aandacht besteed aan communicatie. Duurzaamheidscentrum Weizigt heeft in 2012 de volgende communicatiemiddelen ingezet om de inwoners en scholieren van de Drechtsteden te bereiken: RTV Dordrecht Huis-aan-huis-bladen Dagbladen Nieuwsbrief primair onderwijs Intranet (InSite) Brochure educatief aanbod Website Weizigt: Website Dordt Duurzaam: Yammer Deze middelen werden ingezet tijdens de volgende communicatiemomenten in 2012: Februari Vaartocht educatieschip de Watervlo in de Drechtsteden Februari Warme Truiendag Maart Boomfeestdag Maart Watersponsorloop Maart Week van Nederland schoon April en juni Focus op Bèta Juni Educatief aanbod Meerdere momenten Energieke Scholen 10 oktober Dag van de duurzaamheid Duurzaamheidscentrum Weizigt had in 2012 met haar activiteiten, waaronder ook die van NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden, 168 persvermeldingen, wat neerkomt op een gemiddelde van ongeveer 3 persvermeldingen per week. Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 7

9 4. Organisatie Werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden In de zomermaanden van 2012 is de werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden, die al enige tijd niet meer bij elkaar kwam, nieuw leven ingeblazen. Met instemming van de bestuurders uit het PFO fysiek en het DSB zijn binnen iedere gemeente contactambtenaren aangewezen die vanuit de afdelingen milieu en onderwijs plaatsnemen in de werkgroep. Ook gemeente Sliedrecht is - onder voorbehoud van financiering - sinds de nieuwe start aangehaakt in de werkgroep. De werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden bestaat uit de volgende leden: Niels Termote (HIA, milieu) Anita Groffen - Hopmans (Papendrecht, milieu) Paula van der Winckel - Struijk (Papendrecht, onderwijs) Sheby Hogenbirk (Alblasserdam, milieu/onderwijs) Cees Noordermeer (Zwijndrecht, milieu) Kim Visser (Zwijndrecht, onderwijs) Carl van Rein (Sliedrecht, milieu) Geesje Speets (Sliedrecht, milieu) Martijn van den Bosch (Dordrecht, milieu) Louise Bergenhenegouwen (Duurzaamheidscentrum Weizigt) Annemarie Lammers (Duurzaamheidscentrum Weizigt) De werkgroep heeft ten doel: Het uitwisselen van informatie op het vlak van educatie en communicatie rond natuur, milieu en duurzaamheid. Op die manier wordt met educatie en communicatie zoveel mogelijk aangesloten op actueel beleid en kan er vanuit het beleid optimaal gebruik worden gemaakt van de producten en activiteiten die binnen NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden beschikbaar zijn. het gezamenlijk bepalen van de accenten voor de werkplannen Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 2013 e.v. het gezamenlijk opstellen en bespreken van de werkplannen en jaarverslagen Het hoofddoel van de werkgroep is: Zorgen dat de activiteiten die plaatsvinden binnen NME Drechtsteden goed aansluiten op actueel beleid in de Drechtsteden De werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden is na de zomer twee keer bij elkaar gekomen. Duurzaamheidscentrum Weizigt verzorgde de coördinatie en verslaglegging van de werkgroep. De werkplannen en jaarverslagen die worden opgesteld door de werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden worden na goedkeuring van het Portefeuillehoudersoverleg Fysiek van de Drechtsteden vastgesteld door het Drechtstedenbestuur. Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 8

10 5. Financiën De deelnemende gemeenten Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Zwijndrecht, Alblasserdam en Papendrecht stellen jaarlijks via een inwonerbijdrage van 0,22 excl. jaarlijkse indexering, een budget van ,- (niveau 2010) beschikbaar voor het programma NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden. Van dit budget gaat euro (113 uur euro middelengeld) naar het programma Watereducatie Drechtsteden, waar de Drechtsteden sinds 2010 partner van is. Van het resterende budget van ,- is 5.800,- is gereserveerd als werkbudget. Het uurtarief van Duurzaamheidscentrum Weizigt is 80 per uur. Dat maakt dat er voor de werkzaamheden in 2012 na aftrek van de voorgenoemde posten nog ,- beschikbaar was, wat neerkomt op 515 uur. Het werkelijke gemaakte aantal uren in 2012 is 862. Dit betekent een overschrijding van 347 uur ten opzichte van het begrote aantal uren. Deze teveel gemaakte uren zijn gedekt binnen de exploitatie van Duurzaamheidscentrum Weizigt. Omdat ook in de voorgaande jaren het begrote aantal uren ruim is overschreden, zal in 2013 met de bestuurlijk opdrachtgever worden gesproken om hier een oplossing voor te vinden. Totale bijdrage partners Bedrag ( ) Bijdrage Drechtsteden Overgeboekt naar Watereducatie Totaal beschikbaar budget Beschikbaar budget Bedrag ( ) Uren Middelen Totaal beschikbaar budget Uren Uren Begroot Werkelijk Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 9

11 6. Conclusie Al met al kan geconcludeerd worden dat het programma NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden succesvol is uitgevoerd in Er hebben ook in 2012 weer veel scholieren en inwoners deelgenomen aan lessen, excursies, projecten en activiteiten van het programma NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden. Ook van de leskisten werd goed gebruik gemaakt. Duurzaamheid leeft in de Drechtsteden! Dankzij het opnieuw opstarten van de werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden zullen in 2013 de activiteiten nog beter aansluiten op actueel beleid en kunnen natuur- en milieueducatie en duurzaamheidscommunicatie optimaal bijdragen aan het realiseren van de beleidsdoelstellingen op het gebied van duurzaamheid. Aandachtspunten voor 2013 zijn met name: Het vergroten van de deelname aan lessen en activiteiten vanuit de andere Drechtsteden dan Dordrecht. Nu de werkgroep NME en Duurzaamheidscommunicatie weer van start is, zullen de leden daar een stimulerende rol in kunnen spelen. Samenwerking tussen NME-organisaties uit de regio versterken. Met activiteiten nog beter aansluiten bij het actuele beleid uit de regio. Een oplossing vinden voor de structurele overschrijding van het aantal gedekte uren. Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 10

12 BIJLAGE 1 Educatief betrokkenen per activiteit Activiteit Thema Doelgroep Dordrecht Zwijndrecht Papendrecht Alblasserdam HIA Overig Regio Dordrecht Schoon 2012 Afval Inwoners 834 Filmavond Afval Inwoners 27 Infomarkt Krispijn Afval Inwoners 50 Opening Dordrecht Schoon Afval Inwoners 35 Theater Nico en zijn kliko (Dordrecht Schoon) Afval Inwoners 1200 Theater S.Z.A. Afval Inwoners 100 Theatervoorstelling Boswachter Beer Afval Inwoners 24 uitreiking Zapaward Afval Inwoners Workshop Kaarsen maken Afval Inwoners 56 Workshop Scrap XL Afval Inwoners 27 Afval bestaat niet Afval PO Kleine Beestjes Afval PO 381 Milieuopsporingsambtenaar op school Afval PO 148 Scrap Afval PO 120 Week van Nederland schoon Afval PO 170 Afvalactie Nederland Stedelijk Dalton Lyceum Schoon VO 162 Insula College C2C VO 210 Debat Insula College met politici Debat politici duurzaamheid VO 60 Duurzaam denken en doen Dalton Lyceum Duurzaam denken doen VO 120 Coordinerend overleg Duurzaamheid Inwoners 72 Cursus Duurzaam dichterbij Binnenstad Duurzaamheid Inwoners 32 Cursus Duurzaam dichterbij Staart Duurzaamheid Inwoners 32 Droomsessie Platform Duurzaamheid Duurzaamheid Inwoners 15 Duurzaamheidscafé Duurzaamheid Inwoners 190 Infomarkt Oost Duurzaamheid Inwoners 310 Kinderboekenweek Duurzaamheid Inwoners 61 Nacht van de Nacht Duurzaamheid Inwoners 35 Rotary ter Merwe Duurzaamheid Inwoners 50 Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 11

13 Tedx Duurzaamheid Inwoners 99 Dag van de Duurzaamheid Duurzaamheid PO 30 Excursie Opnieuw en CO Duurzaamheid PO 155 Hoge Nesse Zwijndrecht Duurzaamheid PO Duurzaamheidscan Duurzaamheid PO 235 Rondleiding Wellantcollege en studenten Portugal Duurzaamheid VO 30 Boerderijscan/Pabo Duurzaamheid (Pabo) VO 50 Duurzaamheidscan Boederijscan Insula College boerderij VO 60 Duurzaamheidscan VO Schiedam boerderij VO 40 Budgetcursus Da Vinci Energie VO 26 Budgetteringscursus Energie Inwoners 15 Fietstocht Ga toch fietsen! Ikv Wielwijk fietst Energie Inwoners 25 Klimaatles: het klimaat verandert, verander jij ook? Energie PO Newton s Energy Experience Energie PO Newtons Experience Energie PO Warme truiendag Energie PO Workshop Energieke Scholen Energie PO 46 Planten Amnesty boom (Insula-college) Groen VO 120 Duurzaamheidscan/Yulius Leerlingen Yulius VO 28 Afvalganzenbord Leskist PO 100 Bakker Leskist PO 175 Bij de bijen Leskist PO 75 Bijengeheimen Leskist PO Bizzy de Bij Leskist PO Bodemdiertjes Leskist PO Drinkwater Leskist PO 25 Glas Leskist PO Keuzekist Windenergie Leskist PO 25 Kikker Leskist PO 150 Kouseband Leskist PO 25 Leskist Bakker Leskist PO 100 Leskist Bijengeheimen Leskist PO 25 Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 12

14 Leskist Kaarsen maken Leskist PO Leskist Kikker Leskist PO 25 Leskist Paddenstoelen Leskist PO 50 Leskist Papier en Karton Leskist PO Leskist Pieter de Pier Leskist PO 125 Leskist Van koe tot Koelkast Leskist PO 50 Leskist Vlinders 1-4 Leskist PO 50 Leskist Vlinders 5-8 Leskist PO 25 Over de Pot en de Put Leskist PO 200 Paddenstoelen Leskist PO 125 Paddenstoelen groep 5 t/m 8 Leskist PO 125 Papier en Karton Leskist PO Pieter de Pier Leskist PO Slootjeskist "Kikkerpad" Leskist PO 75 Slootjeskist Water Leeft! Leskist PO 50 Slootjeskist Water Leeft! Waterdiertjes onder de microscoop Leskist PO Slootjeskist Water Leeft! Waterdiertjes ontdekken Leskist PO 175 Slootjeskist: Water leeft! Waterdiertjes onder de loep Leskist PO 25 Slootjeskist: Water leeft! Waterdiertjes onder de microscoop Leskist PO 25 Spijkerbroek Leskist PO 50 Thuisdieren Leskist PO 175 Tweedehands Leskist PO 100 Van Koe tot Koelkast Leskist PO Vlinders Leskist PO Vlinders groep 5 t/m 8 Leskist PO 50 De cavia Levende dieren PO 75 De kip Levende dieren PO 50 Het konijn Levende dieren PO 50 Kip Levende dieren PO 100 Konijn Levende dieren PO 25 koppel muizen Levende dieren PO 25 Kuikentjes Levende dieren PO 75 Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 13

15 woestijnratjes Levende dieren PO 25 Bloemen en insectenfotografie Natuur Inwoners 3 Dierverzorging junior Natuur Inwoners 71 Dierverzorging mini Natuur Inwoners 20 Lentemarkt Thureborgh Natuur Inwoners 100 Opening bijenstal + extra act. Jaar van de Bij Natuur Inwoners 40 Bij de bijen op bezoek Natuur PO Bomenpuzzeltocht Natuur PO 61 Boomfeestdag Natuur PO 90 Dierenles Natuur PO 886 IVN Natuur Inwoners 213 Kip of het ei? Natuur PO 743 Kleurenganzenbord Natuur PO Nat. Tuinvogeltelling Natuur PO 82 Tuinles Natuur PO Werken op de boerderij Natuur PO 489 Rondleiding studenten Antwerpen Natuur VO 8 Compost scheppen Natuur Inwoners 150 Workshop Dierverzorger Natuur Inwoners 16 Workshop Fotografie Natuur Inwoners 10 insecten zoeken IVN Natuur Inwoners 5 Insectenhotel Natuur Inwoners 18 Klei je favoriete dier Natuur Inwoners 3 Vilten Natuur Inwoners 21 Waterbeestjes zoeken IVN Natuur Inwoners 20 Wilgentenen vlechten Natuur Inwoners 24 Knoppentocht/Pabo Natuur (Pabo) VO 50 Newtonhoek/Pabo PABOstudenten energie VO 60 Energieke scholen Presentatie PO 25 Hans Petrischool Stadsboerderij VO 72 Syllabus Insula College Syllabus duurzaamheid VO 60 Ecotopia Techniek VO Ontwerpwedstrijd focus op bèta Techniek VO Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 14

16 Draai je wijzer Water PO Droge Voetenfietstocht Water PO 25 Waterproef Water PO Watersponsorloop Water PO 410 Watervlo Water PO/Inwoners introductie dagen VAVO van het da Vinci Water VO 100 Waterproefjes Aquarama en fietstocht Water VO 120 Johan de Witt Gymnasium Waterproject VO 120 Da Vinci college Waterproject Praktische opdracht VO 24 Les Burgerschapskunde Da Vincicollege/Buitenwacht Inwoners 13 Totaal Jaarverslag 2012 Natuur- en Milieueducatie en Duurzaamheidscommunicatie Drechtsteden 15