wat moet ik ermee? Iedereen in Nederland eet 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag Mee eens Mee oneens MODE DIËTEN EN VOEDINGSGOEROES:

Transcriptie

1 MODE DIËTEN EN VOEDINGSGOEROES: wat moet ik ermee? Lisbeth Mathus-Vliegen Maag-Darm-Leverarts / Hoogleraar Klinische Voeding Academisch Medisch Centrum / Universiteit van Amsterdam Iedereen in Nederland eet 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag Mee eens Mee oneens 1

2 Hoe weet u wat u (of uw patiënt) moet eten en hoe u (of uw patiënt) gezond moet eten? Groenten en fruit: vitamine C, foliumzuur mineralen (K), vezel, bioactieve stoffen Brood, aardappelen, pasta, rijst, peulvruchten: koolhydraten, eiwit, vezel, B-vitamines, mineralen Melk(producten), kaas, vlees (waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers: eiwit, mineralen (Ca, Fe), B-vitamines, visvetzuren Smeer- en bereidingsvetten: vitamine A, D, K, essentiële vetzuren Dranken: vocht Voedingsfactoren Groenten Fruit Geassocieerde ziekten Hart/vaatziekten, longkanker Hart/vaatziekten, beroerte, kanker van long, maag en borst Voedingsvezel Hart/vaatziekten, diabetes type 2 Vis Hart/vaatziekten, beroerte Gemiddelde consumptie Aanbeveling/ richtlijn 120 g/d 200 g/d 100 g/d 200 g/d 10 g/1000 kcal (± 20 g/d) 2-3 maal per maand 14 g/1000 kcal (± g/d) 1-2 maal per week Verzadigd vet Hart/vaatziekten 14 energie% <10 energie% Transvetzuren Hart/vaatziekten 1,8 energie% <1 energie% Zout Hart/vaatziekten, beroerte 9 g/d 6 g/d 2

3 VEZELRIJKE VOEDING 3,4 g/mj of 14 g/1000 kcal 30 g/d, 40 g/d (GR advies 2006) Helft fermenteerbare vezels: groenten, fruit, peulvruchten Helft niet-fermenteerbare vezels: granen 4 sneden volkoren brood 8 g 2 flinke porties rauwkost 4 g 1 portie groenten 5 g 1 appel met schil 3 g 1 sinasappel 3 g 4 aardappelen 6 g Totaal 29 g 5 sneden volkorenbrood or 4 eetlepels zemelen (12 g) 39 g Volkoren brood per 100 g 6,8 voedingvezel Wit brood per 100 g 2,7 g voedingsvezel Blue Band Goede Start: per 100 g 6,8 g voedingsvezel Samenstelling per 100 g: tarwevezel 2,8 g, inuline 2,2 g Voor niet-ontbijters is Brinta Wake-up, Hero Fruitontbijt en Mona Goedemorgen een goede vervanger MEE EENS MEE ONEENS 3

4 Nederlands ontbijt Vol Kcal Vet Voedingvezel Hero fruit ontbijt Vol Kcal Vet Voedingvezel Goede morgen Mona Vol Kcal Vet Voedingvezel Brinta wake-up Vol Kcal Vet Voedingvezel ,3 1,5 Hoe meer vitamines, hoe beter MEE EENS MEE ONEENS Vitamine K AANDACHT VOOR VITAMINES Na geboorte 1 mg po, 25 mcg vanaf dag 8-3mnd RR 3,2 laattijdige bloedingen Nieuw voorstel: Na geboorte 2 mg po, 1 mg po vanaf dag 8-3mnd* Neonaat met risicofactoren eenmalig 1 mg im** * Geen vitamine K bij kunstvoeding > 500 ml ** Risicofactoren: kind geen orale intake moeder tijdens zwangerschap en lactatie: gebruik van fenobarbital, fenytoine, rifampicine, INH, fenylbutazon, vitamine K antagonisten of malabsorptie 4

5 FOLIUMZUUR Foliumzuur in de VS en Canada: uit de voeding 250 mcg/dag en via verrijking (toevoeging aan meel als 140 mcg/100 g) minimale intake 400 mcg/dag (zwangeren 600 mcg/dag) Supplementen met mcg foliumzuur worden door 30% van de VS populatie genomen en is niet gereguleerd GOEDE NIEUWS Reductie neurale buis defecten met 20% Reductie lage folium zuur spiegels (<3 ng/ml) van 21% tot <1 % SLECHTE NIEUWS Toename van hoge foliumzuur spiegels (>20 ng/ml) bij kinderen en oudere volwassenen van 5% tot 38% Niet gemetaboliseerd foliumzuur (pteroylmonoglutamaat, PMG) te vinden in het serum van 80% van oudere vrouwen Morris et al. AJCN 2007;85: FOLIUMZUUR 1400 ouderen met laag vitamine B 12 en hoge folaat status door foliumzuur supplementen: verhoogde incidentie van anemie en verminderde cognitie Laag folaat status verhoogt kanker risico door destabilisering van DNA omdat foliumzuur voor thymidine synthese nodig is Hoog folaat status kan kanker risico verhogen door proliferatie van nietactieve kankercellen Kanker N yrs RR Mammaca Colorectaal ca J VORMIG VERBAND KANKER RISICO EN FOLAAT STATUS Stolzenberg-Solomon et al. AJCN 2006;83: ; Cole et al. JAMA 2007;297: VITAMINE D Bronnen: fotosynthese in de huid afhankelijk van geografische breedte (λ nm), huidpigmentatie, bedekte huid/ in huis blijvend, leeftijd Voeding: vette vis, margarine, in VS en Canada 400 IU/L in verrijkte melk (1 mcg = 40 IU) Supplementen 400 IU/ dosis Toxiciteit (hypercalciemie) bij > IU/dag 5

6 AANBEVELING VITAMINE D Leeftijdsgroep Wie Vitamine D mcg Kinderen 0 t/m 3 jaar Iedereen 10 mcg Vrouwen 4 t/m 49 jaar 50 t/m 69 jaar 70 jaar Donkere huid/ onvoldoende buiten Iedereen Iedereen 10 mcg 10 mcg 20 mcg Mannen Zwangeren 4 t/m 69 jaar 70 jaar Iedereen Donkere huid/ onvoldoende buiten Iedereen 10 mcg 10 mcg 20 mcg NIEUWE ONTWIKKELINGEN VITAMINE D mcg vitamine D en 0,5-1,0 g calcium/dag Overtuigend verlaagt het risico op botbreuken met 13% (HR 0,87 (0,77/0,97)) Aannemelijk vermindert de afname in botdichtheid vermindert het risico op vallen met 15% (HR 0,85 (0,76/0,96)) NIEUWE ONTWIKKELINGEN VITAMINE D Serum calcidiol > 30 nmol/l Overtuigend Aannemelijk geen deficiëntie verschijnselen (>50 nmol/l bij vanaf 50 en vanaf 70 jaar) lager risico op kanker colorectaal en prostaat lagere bloeddruk Onvoldoende relatie vitamine D inname kanker/ bloeddruk relatie vitamine D inname en vitamine D status hart- en vaatziekten autoimmuun aandoeningen infectieziekten type 2 diabetes 6

7 VITAMINES Aandacht voor vitamine K, vitamine D, foliumzuur, vitamine B 6 en vitamine B 12 Toxiciteit van vetoplosbare en wateroplosbare vitamines β-caroteen en longkanker, β-caroteen en maagkanker Vitamine E en prostaatkanker, vitamine E en vroegtijdig overlijden Ongezonde voeding vul je aan met supplementen Niet-nutritieve componenten of bioactieve stoffen in de voeding (als potentiële remmers van carcinomen) Groep Glucosinolaten Flavonolen Terpenen Org. Zwavelverbindingen Catecholen Tannines Fenolische zuren Carotenoïden Gewassen Brassica: broccoli,div. koolsoorten, spruitjes Vele groenten- en fruitsoorten (sla, ui) Citrusvruchten Knoflook, uien, sjalotten Groene thee Groene thee, druiven, noten Diverse groenten (slasoorten) Wortels 7

8 SAMENVATTEND Met de maaltijdschijf is goed begrip en uitleg van een gezonde voeding mogelijk Bij een gevarieerde Nederlandse voeding zijn supplementen niet nodig Supplementen kunnen kool, broccoli en spruitjes niet vervangen Enkele vitamines (K, D, foliumzuur) moeten soms worden aangevuld Verschillende soorten vezels haal je uit groenten en fruit en uit granen VOEDINGSGOEROES Davis Bread Belly Verburgh de Voedselzandloper En waar zijn Montignac, Atkins, South Beach, bloedgroepen dieet, Sonja Bakker, dr. Frank behalve dood of stinkend rijk gebleven? WILLIAM R. DAVIS WHEAT BELLY: Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health De toenemende verspreiding van tarweproducten veroorzaakt de toename van overgewicht Het zetmeel in tarwe is anders dan dat in bananen, aardappelen en groenten. De amylopectine structuur van het zetmeel in tarwe zorgt voor een snelle stijging van de bloedglucose spiegel Volkorenbrood heeft een glycemische index (GI) van 72 en dat is veel hoger dan die van kristalsuiker (GI 59) Brouns et al., J Cereal Sci 2013;58:

9 WILLIAM R. DAVIS WHEAT BELLY: Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health Tarwe-opiaten zijn zo verslavend dat zij het mensen onmogelijk maken om hun voedingsinname te beheersen en het vermijden van tarwe uit het dieet veroorzaakt ontwenningsverschijnselen Lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health 215 obese coeliakie patiënten 13 kg 25 patiënten kg -12,5 en 91 patiënten kg +7,5 patiënten met overgewicht of obesitas in 58% en 46% gewichtsverlies 66% van de patiënten met ondergewicht aankomend Brouns et al., J Cereal Sci 2013;58: ; Murray et al., AJCN 2004;4: ; Cheng et al., J Clin Gastroenterol 2-10;4: KRIS VERBURGH DE VOEDSEL ZANDLOPER 7 BASIS REGELS 1. Geen brood, aardappelen, pasta of rijst 2. Havermoutpap als broodvervanger; rijst, aardappelen en pasta vervangen door groenten, peulvruchten, paddenstoelen, tofu, quorn 3. Geen melk of yoghurt, wel sojavarianten 4. Geen rood vlees, wel vette vis en met mate gevogelte 5. Groenten en fruit zijn de basis koppen groene/witte thee en 1 glas fruit- of groentensap per dag 7. Het nuttigen van intelligente voedingssupplementen Melk, frisdranken, (drink)yoghurt, sterke drank, bier, niet-versgeperste fruitsap Brood, aardappelen, rijst, pasta Kant-en-klaar gerechten, rood vlees, gefrituurd voedsel Zoetigheden Margarine, boter, zout, suiker, ω-6 olie Med. MINDER Supl Suiker vervangers, smaakversterker, gezonde oliën Zwarte chocola, noten, sojapap/yoghurt Vette vis, gevogelte, ei, kaas, tofu, quorn Havermoutpap, peulvruchten, fruit, paddenstoelen, groenten Thee, water, rode wijn, soja melk, koffie MEER VOEDSELZANDLOPER Bovenin de slechte, onderin de goede voedingsmiddelen Geen brood, pasta, rijst, aardappelen, wel havermoutpap Glycemische index havermout = 50 volkoren brood en bruine rijst; volkoren spaghetti zelfs 42 en beter Chocola kans op myocardinfarct 37% Handvol walnoten kans op myocardinfarct 50% Paddenstoelen kans op borstkanker 62% 9

10 OVERGEWICHT EN MODE DIËTEN? Eiwitverrijkt dieet Atkins/ low carb dieet (laag koolhydraten) Laag glycaemisch index/ load dieet KARAKTERISTIEKEN VAN MACRONUTRIËNTEN Eiwit Koolhydraten Vet Verzadigingssnelheid snel matig snel traag Verzadigingsduur lang lang kort Bijdrage aan de dagelijkse energie laag hoog hoog Energiedichtheid laag matig hoog Opslagcapaciteit geen laag hoog Metabole wegen voor opslag elders ja ja nee Autoregulatie goed goed slecht Energie toevoer in kcal/ gram 4 3,75 9 Thermogenese (DIT) ± 20% ± 8% ±5-10% 5% oxidatie, 12% glycogeensynthese, Lean % lipogenese LEEFSTIJLVERANDERING: DIEET maakt de samenstelling in vetten, eiwitten en koolhydraten uit? Hoog-eiwit versus laag-calorisch dieet Review van 7 RCT, FU mnd gewichtsverlies 12 mnd 3,6 (0,2 tot 7,4) kg in het voordeel van hoog-eiwit dieet gewichtsverlies 36 mo 1,5 (-2,4 tot 5,4) kg niet verschillend Avenell et al., Health Technology Assessment 2004,8:

11 SYSTEMATISCH REVIEW: LOW-CARB(OHYDRATE) (LC) VS LAAG-VET (LV)/ LAAG-CALORISCHE DIËTEN Meer gewichtsverlies na 6 mnd (4,02 kg) en na 12 maanden (1,05 kg) Hoger LDL cholesterol na 6 (0,14 mmol/l) en 12 maanden (0,37 mmol/l) Hoger HDL cholesterol na 6 (0,04 mmol/l) en 12 maanden (0,06 mmol/l) Lagere triglyceriden na 6 (0,16 mmol/l) en 12 maanden (0,19 mmol/l) Lagere RR systolisch na 12 maanden (2,19 mm Hg) Geen effect op glucose en insuline Uitval lager op low-carb dieet vs controle dieet Hession et al., Obes Rev 2008;10:36-50 GLYCEMISCHE INDEX Toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na inname van koolhydraten als % van de referentiewaarde. Referentiewaarde = de toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na 50 g glucose of witbrood Inname koolhydraten Time after meal (hours) GLYCEMISCHE INDEX Toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder de curve) na inname van koolhydraten als % van de referentiewaarde. Referentiewaarde = de toename van de glucose over 2 uur (oppervlakte onder High GI de curve) na 50 g glucose of witbrood Low GI Inname koolhydraten Time after meal (hours) 11

12 META-ANALYSE LAAG GL DIËTEN - Meer lichaamsgewicht verlies (1,1 kg), meer vetmassa verlies (1,1 kg) zonder verschil in vetvrije massa - Meer daling van totaal cholesterol (0,22 mmol/l) en LDL cholesterol (0,24 mmol/l) - Geen verschil in HDL cholesterol en triglyceriden - Geen verschil in nuchtere glucose en insuline waarden, geen verschil in insuline gevoeligheid - Geen verschil in bloeddrukwaarden - Cave merendeels bepaald door 1 van de 5 studies Thomas et al., Cochrane Syst Rev 2007, issue 3 TAKE HOME MESSAGE Ten opzichte van energiebeperking geven eiwitverrijkte diëten op korte termijn, maar niet op langere termijn meer gewichtsverlies laag-koolhydraten, hoog vet/hoog eiwit diëten meer gewichtsverlies op korte termijn (6 mnd) en in geringe mate ook op lange termijn (12 mnd), niet op de hele lange termijn (24 mnd) * nadelige effecten van een verhoogd totaal en LDL-cholesterol * gunstige verhoging van HDL en verlaging van triglyceriden, * gering effect op de bloeddruk laag glycemische index/ load diëten * iets meer gewichtsverlies * verbetering van totaal en LDL cholesterol 12