2. Inleiding en motivatie p2. 3. Doelstelling p4. 4. Methodologie p5. Deel 1 : Literatuurgegevens. Deel 2 : Onderzoeksresultaten

Transcriptie

1 Inhoudstafel 1. Dankwoord p2 2. Inleiding en motivatie p2 3. Doelstelling p4 4. Methodologie p5 5. Resultaten p8 Deel 1 : Literatuurgegevens p8 Deel 2 : Onderzoeksresultaten p17 6. Besluit en aanbevelingen p50 7. Samenvatting p52 Referenties p54 Bijlagen Bijlage 1 : Studieverloop en timing Bijlage 2 : Interviewformulier hulpverleners Bijlage 3 : Enquêteformulier jongens Bijlage 4 : Goedkeuring Ethische Commissie Bijlage 5 : Personalia Bijlage 6 : Wettekst Bijlage 7 : Statistiek tabellen 1

2 I. Dankwoord Eindelijk zijn we erdoor geraakt! Het schrijven van deze masterproef was me niet gelukt zonder de steun en uitgebreide adviezen van mijn promotor Prof. Van Damme en co-promotor Dr. Leuridan. Ik wil hen dan ook hartelijk bedanken voor de tijd en energie die ze mee in dit werk gestoken hebben. Ook de trajectbegeleiders van Boysproject en medewerkers van voor het afnemen van vragenlijsten en het geven van informatie: bedankt. Dank aan alle personen die ik heb mogen interviewen en natuurlijk alle jongens en mannen voor het invullen van de enquêtes. Bedankt ook Katrien Vanhalle voor de juridische adviezen. En tenslotte mijn familie: mijn man Sven voor de hulp bij het lezen, het geduld en het blijven aanmoedigen. Hanne, Rien en Tita dankjewel ook voor jullie geduld en jullie blijvend goede humeur zelfs als mama weer eens aan haar thesis moest werken. En oma en opa voor de opvang! II. Inleiding en motivatie Mannelijke Sekswerkers (MSW) zijn blootgesteld aan gezondheids- en andere risico s, waaronder SOI (Seksueel Overdraagbare Infecties), geweld, alcohol- en druggebruik. Vaak zijn er barrières om beroep te doen op de reguliere gezondheidszorg en andere hulpverlening. Er is dus nood aan specifieke (medische en psychosociale) hulpverlening voor deze kwetsbare doelgroep. In de volksmond wordt er veel gespeculeerd over de homo s van t park, maar er is nog weinig over geschreven. Het is zeker niet mijn ambitie om alles in kaart te brengen. Wel wilden we nagaan in de literatuur wat er allemaal geschreven is rond jongensprostitutie en een beschrijving geven van het Boysproject (mannelijk prostitutieproject in Antwerpen) en de medische hulpverlening van Gh@pro vzw (gezondheidshuis Antwerpse prostitutie) in dat kader. Zelf ben ik één van de artsen die werken bij Gh@pro vzw. Het doel van deze studie is de beschrijving van de specifieke kenmerken van mannelijke jonge sekswerkers in Antwerpen. Aan de hand van medische gegevens, vragenlijsten en interviews met betrokken instanties wordt een beeld geschetst van deze specifieke doelgroep binnen de Antwerpse prostitutie. Verder willen we een beschrijving geven van de bestaande brede hulpverlening voor deze zeer kwetsbare groep. De aandacht gaat vooral naar jonge mannelijke sekswerkers tot de 2

3 leeftijd van 25 jaar. Oudere mannen werden echter ook bevraagd, omdat ze vaak tijdens de adolescentie al bij prostitutie betrokken waren. Meer in het bijzonder gaan we de SOI status nakijken, hun kennis hierover en hun kennis over seksueel risicogedrag, alsook de vaccinatiestatus tegen hepatitis B en andere basisvaccinaties. Verschillende prevalentiestudies tonen aan dat MSW hogere SOI prevalenties hebben, verschillend seksueel gedrag vertonen en verschillende demografische karakteristieken hebben tegenover vrouwelijke sekswerkers 1,2,3. Resultaten van SOI screening bij de populatie MSW in Antwerpen werden beschreven in Bij 45.5% van de MSW werden toen een of meerdere SOI vastgesteld. De prevalentie van HIV was 10.8%, hepatitis B doorgemaakte infectie 28.9%, syfilis 12.5%, gonorroe 1.7% en Chlamydia thrachomatis 9.7%. Deze gegevens stemmen overeen met internationale gegevens en zijn beduidend hoger dan bij de vrouwelijke sekswerkers in dezelfde stad. 5 De gegevens tonen aan dat een specifieke aanpak en aandacht voor de MSW noodzakelijk is. In de toenmalige studie werden onvoldoende gegevens verzameld om relevante verschillen aan te tonen in seksueel gedrag in vergelijking met vrouwelijke sekswerkers en er werd ook niet gepeild naar de algemene gezondheidstoestand en de basisvaccinaties bij deze doelgroep. Daarom leek het ons ook zeer nuttig de specifieke eigenschappen van deze populatie verder te onderzoeken en te peilen naar zowel het seksueel gedrag als de kennis omtrent SOI en hun preventie. Dit laatste is vooral van belang om de prevalentie van de SOI te doen dalen bij deze hoog-risico groep. Aangezien de mannen vaak al jong in de prostitutie terecht komen, is het zeker van belang de jongste groep te onderzoeken en eventueel, naar aanleiding van deze studie, op maat hulp aan te bieden bij specifieke problemen. Gh@pro vzw, Gezondheidshuis Antwerpse prostitutie, biedt preventieve medische en sociaal georiënteerde hulp voor problemen gerelateerd aan het beroep. Het accent ligt vooral op het geven van een preventieboodschap, gezondheidsvoorlichting en opvoeding. Daarnaast behoort vroegtijdige opsporing en behandeling van SOI tot de prioriteiten, alsook een vaccinatieprogramma voor hepatitis B, indien nodig. Er wordt consultatie gehouden in alle verschillende sectoren van de prostitutie: raamprostitutie in het Schipperskwartier, privéhuizen en bars in de provincie Antwerpen, jongensprostitutie in de buurt van het stadspark en in de consultatieruimte van het gezondheidshuis in het Schipperskwartier. Belangrijk is dat anonimiteit en vertrouwelijkheid worden gewaarborgd. Alle contacten worden zodanig geregistreerd dat een goede opvolging mogelijk is, zonder dat aan 3

4 de anonimiteit van de sekswerker geraakt wordt. De gegevens van het vaccinatie- en screeningsprogramma worden nauwgezet bijgehouden en opgevolgd. De aangeboden diensten worden gratis georganiseerd. De reden hiervoor is tweeërlei: sommige sekswerkers kunnen zich geen testen veroorloven via de reguliere preventieve dienstverlening en het systeem waarborgt de onafhankelijkheid van de werking. Indien nodig, zal het team actief doorverwijzen en desgewenst zelf de contacten maken met de reguliere hulpverlening. Sinds de start van het pilootproject in 1999 tot eind april 2008 werden in totaal 3108 mensen gevolgd door vzw, hiervan zijn 2775 vrouwen en 333 mannen. De vzw werkt met een mobiele equipe, bestaande uit een arts en een sociaal verpleegkundige. Voor sommige subpopulaties wordt het team aangevuld met een outreacher die het voorbereidende werk doet en contacten legt met de doelgroep. De kern van deze werkwijze is het hulpverleningsaanbod actief naar de doelgroep brengen, waarbij de sekswerker benaderd wordt vanuit zijn/haar beroepsrisico. De outreachers gaan sekswerkers opzoeken op hun werkplek. Ze geven hen informatie en voorlichting en organiseren contacten met de arts. Voor de mannelijke prostitutie in Antwerpen wordt deze outreachtaak vervuld door de vzw Boysproject. vzw heeft een samenwerkingscontract met het Boysproject om tweewekelijks een raadpleging te houden in hun aanloophuis in de Quellinstraat, voor het organiseren en aanbieden van de preventief medische consulten. De straathoekwerking en o.a. het bekend maken van de medische consultatie, gebeurt door hen. Vaak hebben we hier te maken met jongens eerder dan met mannen. III. Doelstellingen Het onderzoek heeft als doel bij te dragen tot het formuleren van een antwoord op de volgende onderzoeksvragen bij de doelgroep mannelijke sekswerkers tussen 16 en 25 jaar oud: 1. Beschrijving van het vzw Boysproject (mannelijk prostitutieproject in Antwerpen) en de hulpverlening van vzw in dat kader. 2. Wat is de prevalentie van SOI en wat is de vaccinatiestatus van hepatitis B (en eventueel andere vaccins die op schoolleeftijd in orde dienen te zijn) in deze doelgroep? 3. Wat is de kennis van de doelgroep over SOI en de risico s van seksueel contact? 4

5 4. Welke hulpverlening (sociaal, medisch, juridisch) bestaat er voor deze hoog-risico groep voor SOI? IV. Methodologie Deze eindverhandeling omvat : 1. Literatuurstudie 2. Interviews met de betrokken instanties en hulpverleners: trajectbegeleiders (straathoekwerkers) van vzw Boysproject, schooldirecteurs, CLB artsen, jeugdbrigade (politie Antwerpen), advocaat van de jeugdrechtbank, rechter van de jeugdrechtbank. (Bijlage 2) 3. Een prospectieve epidemiologische studie bij een cohorte mannelijke sekswerkers van 16 tot 25 jaar werd uitgevoerd. o Gegevensverzameling via enquêtes bij de doelgroep, afgenomen door een arts, verpleegkundige of trajectbegeleider. Het doel is om 40 à 50 jongens te includeren van 16 tot 25 jaar, werkzaam in de prostitutie, die op consultatie komen bij vzw Gh@pro of vzw Boysproject. Er werd eerst mondelinge informatie gegeven en nadien mondelinge toestemming gevraagd om een vragenlijst af te nemen. (Bijlage 3) o Een gedeelte van de analyse gebeurde op retrospectief verzamelde data: de data van bloed- en urineonderzoeken uit de elektronische databank van Gh@pro vzw. o De enquêtes werden afgenomen tussen 01/01/2008 en 30/4/2008. o Een goedkeuring van de Ethische Commissie van de Universiteit Antwerpen werd bekomen om deze cohorte samen te stellen. (Bijlage 4) 1. Voor de literatuurstudie heb ik eerst gezocht via Pubmed met de zoektermen prostitut* AND male : met deze zoekactie kreeg ik meer dan 2000 artikels. Met dezelfde zoektermen maar met de MeSH termen waren er nog 1711 resultaten. Vervolgens heb ik enkele limieten ingevuld: alleen Engelse en Franse artikels, male, humans, reviews en meta-analysen, verschenen na 1 januari 1990 en voor 31 december 2007; op deze manier vond ik 85 artikels. Als ik als extra zoekterm minor toevoegde, waren er geen artikels beschikbaar. Bij extra zoekterm child, waren er 8 artikels. Hieruit (uit die 85, resp. 8) heb ik aan de hand van het abstract gekeken of er relevante informatie in stond voor mijn onderzoek. Uiteindelijk waren er 5

6 15 bruikbare reviews of meta-analysen. De artikels die ik uiteindelijk gebruikt heb voor het tot stand brengen van deze tekst, worden vermeld in de referentielijst. Er waren reeds 4 artikels geschreven door medewerkers van Gh@pro vzw die natuurlijk ook geraadpleegd werden voor deze thesis De referenties van de oorspronkelijke artikels werden nagekeken en dit leverde ook enkele interessante artikels op. Uiteindelijk waren er een 10- tal bruikbare relevante artikels. Ook uit de jaarverslagen van Gh@pro vzw, Pasop vzw en het Boysproject heb ik data gehaald 5 9,10. De verhandelingen voorgedragen tot het behalen van de graad van Gediplomeerde in de Gespecialiseerde Studies in de Jeugdgezondheidszorg van Mieke De Boeck Kennis en gebruik van (nood)anticonceptie bij jongeren (academiejaar ) en van Kris Keersmaekers Toegankelijkheid van gezondheidszorg voor anderstalige nieuwkomers: een onderzoek naar compliance bij doorverwijzing in de preventieve jeugdgezondheidszorg en impact van trajectbegeleiding hierop (academiejaar ) werden nagelezen. Als achtergrondinformatie werd het boek De Roma van Brussel geraadpleegd 11. Om een eerste kijk te krijgen, bekeek ik de website van het Boysproject, Sensoa (Vlaams service- en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en HIV (Human Immunodeficiency Virus)), Europap (netwerk van 18 West- en Centraal- Europese landen die de gezondheid en well-being van sekswerkers promoten met o.a. HIV en SOI preventie), Child Focus (het Europees Centrum voor vermiste en seksueel uitgebuite kinderen), WHO (World Health Organization), UNAIDS en via deze kanalen nog vele andere interessante links. 2. Mondelinge interviews met de betrokken instanties: trajectbegeleiders (straathoekwerkers) van het Boysproject, schooldirecteurs, CLB artsen, jeugdbrigade (politie Antwerpen), advocaat van de jeugdrechtbank, rechter van de jeugdrechtbank werden door mij afgenomen in de periode januari tot april Voor de gegevens van de verschillende betrokken partijen die geïnterviewd werden, verwijs ik naar bijlage 5 : Personalia. 3.A. De enquêtes met de doelgroep (jongens van 16 tot 25 jaar die werken in de prostitutie) werden mondeling afgenomen in de periode januari tot april 2008 door een arts (ikzelf), een verpleegkundige van Gh@pro vzw of een straathoekwerker van Gh@pro vzw of Boysproject. 6

7 Het doel was om 40 à 50 jongens te includeren van 16 tot 25 jaar, werkzaam in de prostitutie, die op consultatie komen bij vzw of het vzw Boysproject. Er werd eerst mondelinge informatie gegeven en nadien toestemming gevraagd om een vragenlijst af te nemen. De enquêtes werden opgesteld naar het voorbeeld van de standaardenquêtes van vzw, die op hun beurt werden opgesteld naar analogie met de vragenlijsten die gebruikt worden door Europap (zie 1.4.). Daarom werden de huidige vragenlijsten niet meer apart gevalideerd in onze studie. Voor de verwerking van de vragenlijsten werden de gegevens uit de datasets in Excelspreadsheets ingevoerd en verwerkt. De gegevens werden samengevat en gepresenteerd door middel van draaitabellen en draaigrafieken. Beperkte statistiek werd uitgevoerd op de resultaten van deze studie. De onderzoeksgroep was klein en bijgevolg was het niet altijd mogelijk om statistische bewerkingen betrouwbaar uit te voeren. Er werd geopteerd om Chi-kwadraat testen met 2*2 tabellen uit te voeren waar mogelijk, en daaruit een p-waarde te berekenen om de probabiliteit van de vooropgestelde stelling na te gaan (als grens werd p groter of kleiner dan 0,05 genomen). Uitgesproken conclusies kunnen we van onderzoek op deze schaal niet verwachten, hoewel een duidelijke problematiek zich wel kan aftekenen en een grote studie binnen dit soort populatie eigenlijk moeilijk haalbaar is. 3.B. De laboresultaten van alle onderzoeken uitgevoerd op Gh@pro vzw bij de ondervraagde jongens, werden verzameld. Een algemene SOI screening wordt routinematig uitgevoerd op de consultaties met goedkeuring van de patiënten: een bloedstaal voor bepaling van HIV (antistoffen), Syfilis (FTA en VDRL) en hepatitis B (HBsAg, anti-hbc en anti-hbs) alsook een urinestaal voor bepaling van Chlamydia trachomatis en Gonorroe via PCR (Cobas Amplicor). De patiënten worden allemaal tijdens een controleraadpleging op de hoogte gesteld van de resultaten van de onderzoeken en, zo nodig, doorverwezen voor verdere behandeling. De gegevensbank van Gh@pro vzw wordt gebruikt om de SOI gegevens van de mannelijke populatie sekswerkers die door Gh@pro vzw worden gevolgd, te beschrijven. Dit is een retrograde data-analyse in tegenstelling tot de prospectieve gegevensverzameling met de enquêtes. De gegevens van alle mannelijke patiënten werden unlinked anonymous geanalyseerd. De gegevens over land van herkomst en geboortedatum werden wel gebruikt en gelinkt aan de resultaten van de SOI screening. Patiënten weten dat ze deelnemen aan het onderzoek, omdat er een enquête wordt afgenomen. Ook deze resultaten werden unlinked anonymous verwerkt. 7

8 V. Resultaten Deel 1 : literatuurgegevens 1.1. Achtergrond Prostitutie wordt in het Van Dale woordenboek gedefinieerd als: seks, uitgeoefend tegen betaling, een prostituée wordt vervolgens verklaard als een vrouw die tegen betaling seksuele handelingen verricht en een sekswerker is iemand die werkzaam is in de seksindustrie, bijvoorbeeld als prostitué of als pornoacteur. In de laatste omschrijving betreft het zowel mannen als vrouwen. In deze scriptie gebruiken we de woorden prostituée voor een VSW (vrouwelijke sekswerker), prostitué voor een MSW en prostitué(e) als het over beiden gaat. Mannen en vrouwen die werkzaam zijn in de prostitutie noemen zichzelf vaak sekswerker. Dit is een meer respectvolle benaming dan prostitué en benadrukt dat het gaat om werk eerder dan om een identiteit. Het is belangrijk om sekswerk als een beroep te bekijken, eerder dan een bepaald gedrag. Deze benadering helpt ook om het zelfrespect te verhogen onder sekswerkers 7. Kinderprostitutie wordt door Child focus als volgt gedefinieerd: het gebruik van een kind voor seksuele handelingen tegen betaling of een andere vorm van vergoeding. 12. Er bestaan verschillende redenen waarom sekswerkers dit beroep gaan uitoefenen. Een deel van de sekswerkers prostitueert zich uit financiële noodzaak (bv. schulden) of omdat hun partner hen heeft achtergelaten en ze als alleenstaande ouder hun kinderen dezelfde levensstijl willen geven. Een belangrijk deel van deze groep, vaak vrouwen, hebben een diploma als verpleegkundige of verzorgster e.a. in de zorgsector, maar omwille van de moeilijke uurregeling in combinatie met het gezin, kiezen zij uiteindelijk om op een snelle manier toch een redelijk inkomen bijeen te krijgen. Een klein deel doet het om studies te financieren. Een grote groep van sekswerkers wordt door omstandigheden zoals bv. illegaliteit in de prostitutie gedwongen : zij kunnen slachtoffer zijn van mensenhandel. Zeker niet alle sekswerkers worden gedwongen: er zijn ook mensen die zich uit vrije wil prostitueren. Een kleine minderheid doet het omdat ze graag aan seks doen. Hoewel mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting voornamelijk gebeurt bij vrouwen en meisjes, moet toch ook mannelijke prostitutie in rekening gebracht worden. Mannen en jongens werken enerzijds als escorte, maar ook in de straatprostitutie, in de barprostitutie, en heel soms in privé-huizen. In België zijn slechts enkele organisaties specifiek gericht op deze doelgroep. Mannelijke minderjarigen in de prostitutie betreffen voornamelijk jongens uit ex- 8

9 Joegoslavië en Centraal- en Oost- Europa (Roemenië en Bulgarije). Het gaat om een erg mobiele groep, die vermoedelijk ook in andere Europese landen actief is in de prostitutie. Ze zijn vaak dakloos, komen uit arme, behoeftige of ontheemde gezinnen of hebben verschillende jaren doorgebracht in jeugdinstellingen. In tegenstelling tot de vrouwelijke prostituées werken de jongens voornamelijk voor zichzelf. Mannelijke prostitutie blijkt aldus voornamelijk vrijwillig te zijn. Daarom is het ook zo moeilijk om te bepalen wanneer deze praktijken uitmonden in uitbuiting 13. Het is moeilijk om cijfers te geven van het aantal minderjarigen dat seksueel wordt uitgebuit, omdat kinderprostitutie, kinderhandel en kinderpornografie illegale fenomenen zijn en veel uitbuiting aldus verborgen blijft 12. Omwille van een strikte controle op minderjarigen in de prostitutie en omwille van een strenge aanpak in bepaalde Belgische steden, kunnen we vermoeden dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden van zichtbare naar meer onzichtbare prostitutie (advertenties, massagesalons, privé-escorte,...), ten einde de controle te ontlopen. Ongeacht of seksuele exploitatie nu initieel vrijwillig of onder dwang werd ondergaan, het plaatst deze jongeren alleszins voor enorme risico s inzake gezondheid (SOI s, HIV/AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome)) en fysiek en mentaal welzijn Verschillende vormen van sekswerk in Europa 14 Straatprostitutie Sekswerkers ronselen hun klanten op straat en geven de seksuele dienstverlening in een auto, een hotel of in een park. De straatprostitutie is meer gelieerd aan drugverslaving omdat het organisatieniveau hier erg laag is. De sekswerkers huren geen ruimte en er is geen werkgever zoals in vele georganiseerde vormen. Georganiseerde prostitutieplaatsen zoals seksclubs, bordelen,... De manier waarop seksclubs georganiseerd zijn, varieert van plaats tot plaats. Meestal neemt een sekswerker een klant mee naar een ruimte om seksuele diensten te verlenen. De klant betaalt het management en de sekswerkers ontvangen een percentage. Extra geld verdienen ze door alcohol te drinken met de klant of door extra diensten aan te bieden als ze alleen met de klant zijn. De klant kan onveilige seks vragen en de sekswerker moet dan zijn of haar grenzen strikt bewaken. Daartegenover kan het management een klimaat van veilige seks ondersteunen door de klanten duidelijk te maken dat onveilige seks niet beschikbaar is én door condooms en glijmiddelen aan de sekswerkers te geven. 9

10 Raamprostitutie In sommige steden werken sekswerkers achter een winkelraam om zich aan de klanten te presenteren. De seksuele dienstverlening vindt plaats in een klein kamertje juist achter het raam. Om aan te geven dat ze een klant hebben, sluiten ze de gordijnen van het raam. Bij deze vorm van prostitutie brengen sekswerkers meestal minder tijd door met een klant en verdienen ze minder op drank. Gemiddeld is het aantal klanten hoger dan in een club. Raamsekswerkers moeten voor hun raam dagelijks huur betalen, als er geen klanten opdagen verliezen ze geld. Privé-huizen of appartementen Deze vorm van sekswerk neemt toe maar is zeer moeilijk te lokaliseren. Meestal wordt er reclame gemaakt via advertenties in kranten, internet, tijdschriften of via taxichauffeurs. De manier waarop reclame gemaakt wordt, is afhankelijk van de wetgeving en hoe die door de overheid toegepast wordt. De werkplek is van buiten uit niet herkenbaar. Vaak is het een appartement of een huis in een gewone buurt. Deze sekswerkers werken alleen of met collega s. Veiligheid is een belangrijk onderwerp want er is geen sociale controle op wat er in het privéhuis gebeurt. Videofoons bij de ingang, alarmknoppen, een grote hond, of andere maatregelen verhogen de veiligheid. Escortebureaus In de meeste steden van de wereld zijn er escortebureaus. Moderne communicatietechnieken en internet vervingen het fotoboek in een kantoor waardoor het risico voor werkgevers daalde. De seksuele dienstverlening wordt in een hotel gegeven of bij de klant thuis. Escortes worden per uur betaald. Soms huurt een klant een escorte om uit te gaan of voor een korte vakantie. Veiligheid is ook hier een belangrijk item. Escortebureaus verzorgen vaak het transport en staan in voor de bescherming van hun werknemers. Over veilige seks onderhandelt de sekswerker zelf maar een veilige seks politiek van het management vergemakkelijkt dit. Sauna s en massage-instituten Niet alle sauna s en massage-instituten geven seksuele dienstverlening. Deze instituten kunnen wel opgezet zijn om aan prostitutie te doen. Het gevaar is dat massagesalons niet over condooms mogen beschikken, dus de veiligheid van de seksuele contacten neemt hierdoor sterk af. Bij erotische massage komt orale seks meer voor dan vaginale of anale seks. 10

11 1.3. Wettelijk kader Prostitutie is van alle tijden en van alle culturen. Het wordt vaak omschreven als een noodzakelijk kwaad en bijgevolg gedoogd in de schemerzone van de wet. 15 Het wettelijk kader is verschillend van land tot land, maar vooral de manier waarop de overheid de bestaande wetgeving toepast in de praktijk is belangrijk. 14 Hulpverlening is echter universeel en onafhankelijk van bestaande wetten en morele overwegingen. In alle contacten tussen de overheid en gezondheidswerkers moet de missie zijn: de gezondheidsrisico s van sekswerk tot een minimum beperken. Zelfs de meeste abolitionisten (strekking uit de 19 e eeuw die streven naar de afschaffing van de wettelijke regeling van prostitutie), erkennen de toegang van gezondheidswerkers tot sekswerkers en de noodzaak van geld om gezondheidsprogramma s uit te voeren. Er kan hulpverlening gegeven worden zonder een discussie op te starten of sekswerk al dan niet moet bestaan en zo ja, hoe het in een wettelijk kader georganiseerd zou moeten worden. 14 In België, net zoals in de meeste andere Europese landen is prostitutie op zich bij meerderjarigen niet strafbaar maar wel de exploitatie ervan. Toch wordt er vaak slechts opgetreden wanneer aan de prostitutie andere criminele activiteiten verbonden zijn of wanneer overlast veroorzaakt wordt en wordt er in feite een gedoogbeleid gevoerd ten aanzien van vrijwillige prostitutie. In België wordt prostitutie niet officieel erkend maar in de meeste gemeenten wordt een gedoogbeleid gevoerd ten aanzien van zichtbare prostitutie. Er is zelfs eerder sprake van een reguleringssysteem waarbij prostituées worden ingeschreven als dien(st)ers en zo gekoppeld worden aan de horecawetgeving. De reglementeringen zijn vaak enkel gericht op de zichtbare vorm van prostitutie. Het gevaar bestaat dat er dan een verschuiving komt naar de minder zichtbare en dikwijls gewelddadiger vorm van prostitutie. Gezien de hiërarchie van de wetgeving en de tegenspraak in de praktijk zit men dus uiteindelijk in een grijze zone. 15 Seks op openbare plaatsen (vb in het park, op straat of in de auto) is wel verboden. Seksuele contacten op openbare plaatsen zijn niet toegelaten, het kan gezien worden als openbare zedenschennis of het kan bestraft worden als exhibitionisme (geslachtsdelen tonen, enz). Reclame maken voor prostitutie is ook verboden, zelfs in bedekte bewoordingen. Dit geldt zowel voor prostitutie bij minderjarigen, als bij meerderjarigen. Pooierschap, dus geld verdienen met de prostitutieactiviteiten van anderen, is ook verboden en strafbaar; ook dit geldt zowel voor minderjarige als meerderjarige prostitués

12 De wet in België zegt dat de klant van een minderjarige prostitué (minder dan 18 jaar) strafbaar is, zelfs al is de klant niet op de hoogte van de minderjarigheid. De toestemming van de minderjarige is hierbij niet van belang. Ook de ontucht of prostitutie van een minderjarige bijwonen (bijvoorbeeld in peepshows of seksshows) is strafbaar. Minderjarige prostituées worden door de overheid beschouwd als slachtoffer. Ze zullen met het oog op bescherming worden opgevolgd als ze in aanraking komen met de politie. Een politieagent is wel verplicht een bewijs van zijn functie te tonen, een badge of een kaart, zelfs al is hij in burger. 16,17 In België zijn er 2 belangrijke wetten die toegepast worden bij minderjarige prostituées: 1) prostitutie van een minderjarige is verboden volgens het strafwetboek, art (Bijlage 6) 2) de jeugdbeschermingswet, dit is een algemene beschermingswet voor minderjarigen (wet van de jeugdbescherming 1965 in Belgisch Staatsblad : Bestaande hulpverleningssettings voor brede prostitutie In België zijn er verschillende organisaties die werken met mannelijke sekswerkers. In Antwerpen zijn dat Gh@pro vzw en Boysproject. (zie verder). In Brussel is er CAW (Centrum Algemeen Welzijn) Mozaïek met afdeling Adzon, dit is een vergelijkbaar project als het Boysproject in Antwerpen. Een andere organisatie is Espace P, dit is vergelijkbaar met Gh@pro vzw. Bij beide projecten is er medische hulpverlening. In Gent bestaat Pasop (cfr. Gh@pro) en straathoekwerk Gent-JOPRO, zij verwijzen voor medische consultaties door naar Pasop. In Luik is er Icar Liège (cfr. Gh@pro), zij doen ook zelf medische consultaties. Europa Europap (Europees netwerk voor HIV/SOI preventie in prostitutie) is een netwerk van 18 West en Centraal Europese landen, waaraan meer dan 400 gezondheidsprogramma s, projecten voor sekswerkers en sociaal ondersteunende programma s verbonden zijn. Het is een overkoepelende organisatie die informatie uitwisselen, guidelines opstellen (in 1998 Hustling for Health, in 11 verschillende talen), soms workshops geven, e.a. 18 Hier volgen een aantal voorbeelden van organisaties in Europese landen. In Nederland bestaan er de GGD s, dit zijn gemeentelijke gezondheidsdiensten die voor iedereen toegankelijk zijn. Alle GGD s hebben een aantal basistaken waaronder 12

13 jeugdgezondheidszorg, gezondheidsvoorlichting, infectieziektebestrijding (waaronder SOI consultaties) 19 Naast de GGD is er in Amsterdam een P&G292, dit staat voor prostitutie en gezondheidscentrum 292. Je kan er terecht als prostitué(e) uit alle sectoren voor hulp en advies, SOI testen en hepatitis B vaccinaties. 20 In de UK zijn er GUM clinics: dit staat voor genito-urinary medicine. Het zijn National Health Service klinieken voor alle aspecten van seksuele gezondheid. Er wordt gratis en vertrouwelijk advies gegeven aan iedereen, ook SOI testen en zo nodig behandeling. 21 In Zwitserland (Genève) is er een project Le service male sexwork die informatie geven en oriëntatie voor seksuele gezondheid, sociale en juridische hulpverlening. Er zijn gelijkaardige projecten in Zurich, Bazel en Lucerne. 22 Een voorbeeld buiten Europa: In Australië, Sydney is er een publiek SOI en HIV centrum, Sydney Sexual Health Center, waar zowel prostitué(e)s als andere mensen zich kunnen laten testen SOI en mannen prostitutie Sekswerkers hebben een groot risico om SOI op te lopen. 23,24 In tabel 1 worden enkele studies over mannelijke sekswerkers vergeleken. Deze studies werden via de literatuurzoektocht gevonden zoals in de methode vermeld werd, en geselecteerd op basis van beschikbare gegevens over SOI. Referentie Jaar aantal bloed urine hepb hep B hiv gono chlam syphilis genitale genitale MSW vacc wratten herpes Antwerpen (4) ja ja ja 28.9% 10.8% 1.7% 9.7% 12.5% 0.8% 0.8% Londen (25) 2003? nee nee Uruguay (3) ja nee 50.5% 21.5% Sydney (1) ja ja 1.7% 6.5% 4.7% 1.7% 2.9% 20.9% 7.7% Londen (2) nee nee Pakistan (26) ja nee 3.4% 0% 37% Tabel 1. SOI bij mannelijke sekswerkers in verschillende literatuurstudies De studie uit Londen (augustus 2003) 25 van de ENMP (European network of male prostitution), maakt een vergelijking tussen migrerende en niet migrerende mannelijke 13

14 sekswerkers (tussen 24 en 27 jaar). Met migrerende sekswerkers worden alle sekswerkers bedoeld waarvan het land van herkomst verschillend is dan het land waar ze wonen en werken. Er werden vragenlijsten afgenomen in UK, Frankrijk en Duitsland. Er werden geen SOI testen afgenomen, er werd alleen gevraagd naar de toegang tot gezondheidszorg en specifiek toegang tot hepatitis B vaccinatie (niet-migrerende 95.7% en migrerende 96.8%) en toegang tot HIV tests en counselling (niet-migrerende: 94.6% en migrerende 95.7%). De eerdere studie uit Londen (2000) 2 gaat de kennis van mannelijke sekswerkers over SOI na: de gemiddelde kennis per SOI was sterk verschillend: HIV 83%; hepatitis B 89%; genitale wratten 52%; herpes 59%; syfilis 58%; gonorroe 62%; chlamydia 0% en niet-specifieke urethritis 0%. Uit alle studies blijkt dat het voorkomen van SOI bij mannelijke sekswerkers hoog is en de kennis verschilt naargelang de ziekte en het land. Outreach programma s in verschillende Belgische steden hebben de toegang tot gezondheidszorg verbeterd en het aantal SOI bij sekwerkers doen dalen. 6,24,27, Hepatitis B vaccinatie en mannen prostitutie Een hepatitis B vaccinatieprogramma bij een hoog-risico groep zoals sekswerkers is dikwijls heel moeilijk 29,30,31. Redenen hiervoor zijn: hun (vaak) illegale status, de hoge kostprijs van het vaccin, onwetendheid over het belang van transmissie van hepatitis B in hun beroep en beperkte toegang tot de reguliere gezondheidszorg 24. Deze doelgroep is moeilijk bereikbaar en herkenbaar; het is niet gemakkelijk om hen in te lichten en te motiveren. Het is een bijzonder mobiele groep waardoor het risico van drop-out voor een drie-dosissenschema reëel is 6. Om deze doelgroep wel te bereiken is actieve outreach zeer belangrijk met straathoekwerkers die contact hebben met de sekswerkers op hun werkplek. Het gezondheidshuis moet zeer laagdrempelig zijn. Een mobiel team van een dokter en een verpleegster die de vaccinaties ter plaatse gaan toedienen, zonder dat er verwacht wordt dat de sekswerker naar het gezondheidshuis komt, is de beste manier. 32 Uit verschillende studies bleek dat indien er een versneld vaccinatieschema toegepast wordt (0.1.4 maanden in plaats van het klassieke maanden schema) of een super-versneld schema ( maanden of dagen), een groter deel van de doelgroep (o.a. MSW) bereikt wordt, althans voor het eerste deel van het vaccinatieschema. Het probleem is dat de derde en eventueel de vierde dosis vaak niet meer gegeven kunnen worden, en er dus 32,33, 34,35,36 geen levenslange protectie is tegen hepatitis B. 14