kwaliteit op de kaart Ontwikkelingen en resultaten op het gebied van kwaliteit van ziekenhuiszorg

Transcriptie

1 kwaliteit op de kaart Ontwikkelingen en resultaten op het gebied van kwaliteit van ziekenhuiszorg

2

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting 6 1 Hoezo kwaliteit? 8 2 Hoe meet je de kwaliteit van ziekenhuiszorg? 10 3 Waar komen de kwaliteits gegevens vandaan? 12 4 Kwaliteitsvenster voor patiënten 14 Thema 1: patiëntervaringen 15 Thema 2: werk van artsen 17 Thema 3: wachttijden 18 Thema 4: risicovolle operaties 21 Thema 5: medicijnen 22 Thema 6: infecties 23 Thema 7: pijn 24 Thema 8: keurmerken en accreditaties 25 Thema 9: sterfte 27 Thema 10: waardering medewerkers 29 5 Wat zijn onze toekomstplannen? 30

4 4 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

5 Voorwoord De ziekenhuiszorg in Nederland behoort tot de top van Europa. De kwaliteit van zorg is hoog, de toegang tot de gezondheidszorg is goed en de zorg is betaalbaar in vergelijking met West-Europese landen. Om deze toppositie te behouden, is het registreren en monitoren van de kwaliteit van ziekenhuizen erg belangrijk. Deze kwaliteitsinformatie gebruiken ziekenhuizen om te verbeteren, want ruimte om te verbeteren is er altijd. Kwaliteitsinformatie is niet alleen belangrijk voor ziekenhuizen, maar ook voor patiënten, zorgverzekeraars, toezichthouders en overheid. Zichtbaarheid van kwaliteit is daarom een speerpunt van de ziekenhuisbranche. Het themarapport Kwaliteit op de kaart richt zich op de ontwikkeling van de sector op het gebied van kwaliteit. Daarmee belichten we de baten van de zorg nu eens niet vanuit het perspectief van besparingen en financiële opbrengsten, maar vanuit de inhoud van de zorg. De prestaties van de algemene ziekenhuizen in dit rapport zijn weergegeven op basis van de Jaardocumenten Maatschappelijke Verantwoording en andere openbare kwaliteitsgegevens. Uit de cijfers blijkt onder andere dat de effecten van spreiding en concentratie nu duidelijk zichtbaar worden. Risicovolle operaties worden in steeds grotere mate uitgevoerd door gespecialiseerde ziekenhuizen. Ook blijkt dat steeds meer ziekenhuizen hun veiligheid adequaat meten en verbeteren, al vergen sommige zaken nog extra aandacht. De NVZ verwerkt deze aandachtspunten in haar beleid, bijvoorbeeld in de Veiligheidsagenda die samen met de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) is opgesteld. Dit rapport is voor de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen een stimulans om door te gaan met het zichtbaar maken van kwaliteit. De Nederlandse ziekenhuissector heeft de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in het meten van kwaliteit en veiligheid. De sector heeft zich op dit gebied sterk ontwikkeld. Onze doelstelling is hierbij om gebruik te maken van de waardevolle informatie die nu al vastgelegd wordt door ziekenhuizen. We realiseren ons dat er veel gevraagd wordt van de zorgprofessionals als het gaat om het registreren van kwaliteit. Ons streven is dan ook om de regeldruk op de werkvloer te verminderen met behoud van kwaliteit. Belangrijk is dat we samen met alle partners de juiste zaken goed oppakken. Wij gaan ervan uit dat u het themarapport 2013 met veel interesse zult lezen. Yvonne van Rooy Voorzitter Kwaliteit op de kaart 5

6 Samenvatting Kwaliteit op de kaart is een themarapportage van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ). In deze rapportage vindt u de ontwikkelingen en resultaten van de kwaliteit van ziekenhuiszorg. Op dit gebied is de afgelopen jaren veel in gang gezet. Ziekenhuizen registreren veel kwaliteitsgegevens. Dit levert informatie op voor kwaliteitsverbetering, maar het geeft ook inzicht aan patiënten, verzekeraars, toezichthouders en de overheid. Uit gegevens van de afgelopen vijf jaar blijkt dat Nederlandse ziekenhuizen kwalitatief hoogwaardige zorg leveren en dat de kwaliteit van zorg toeneemt. Het is de ambitie van de NVZ om de kwaliteit van de Nederlandse ziekenhuiszorg verder te verbeteren en kwaliteitsinformatie toegankelijk te maken voor een breder publiek. Het zichtbaar maken van kwaliteit is de komende jaren dan ook een belangrijk thema voor de Nederlandse ziekenhuizen. Tegelijkertijd toetsen we welke kwaliteitsregistraties zinvol zijn en welke niet om zo de regeldruk bij verpleegkundigen en medisch specialisten te verminderen: meer tijd voor zorg en minder tijd voor administratie. Patiënten vertrouwen Nederlandse ziekenhuizen Patiënten hebben goede ervaringen met ziekenhuizen. Het vertrouwen in de Nederlandse ziekenhuizen, de verpleegkundigen en de medisch specialisten is hoog. Patiënten geven gemiddeld een 8 als rapportcijfer voor de zorg die artsen en verpleegkundigen bieden aan patiënten in ziekenhuizen. Patiënten die in ziekenhuizen worden opgenomen, geven twee verbeterpunten aan: ze willen meer inbreng krijgen in hun zorgproces en ze willen inhoudelijk een beter opnamegesprek. Op de polikliniek willen patiënten betere uitleg over het gebruik en de bijwerkingen van medicijnen. Patiënten kunnen snel terecht in het ziekenhuis Nederlanders kunnen relatief snel in ziekenhuizen terecht. Voor een bezoek aan de polikliniek, voor diagnostiek en voor de meeste behandelingen zijn de wachttijden afgelopen jaren gedaald. Patiënten kunnen meestal binnen de afgesproken landelijke norm van vier weken terecht voor een eerste bezoek aan de polikliniek en binnen zeven weken starten met een behandeling. Mensen kunnen met name snel starten met een behandeling voor borstkanker, diabetes en hart- en vaatziekten (dotterbehandeling). De meeste ziekenhuizen voldoen aan de volumenormen Ziekenhuizen willen veilige en effectieve zorg bieden. De meeste ziekenhuizen halen inmiddels de minimum aantallen, de zogenaamde volumenormen, die voor complexe, risicovolle operaties zijn vastgesteld. Hierdoor worden de uitkomsten van deze zorg beter. Ook zien we dat complexe en risicovolle operaties steeds vaker bij een beperkter aantal ziekenhuizen worden verricht. Anders gezegd: het proces van concentratie van complexe zorg is volop in beweging, maar nog niet voltooid. 6 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

7 Minder sterfte in ziekenhuizen Steeds meer ziekenhuizen maken hun gestandaardiseerde sterftecijfers openbaar. De sterftecijfers van ziekenhuizen zijn onderling lastig te vergelijken. Gestandaardiseerde sterftecijfers zijn vooral nuttig voor interne signalering en kwaliteitsverbetering. De landelijke ziekenhuissterfte is in % lager dan in Tussen 2008 en 2012 is de vermijdbare sterfte met 53% is gedaald. Dit is mede het resultaat van het VMS Veiligheidsprogramma waar ziekenhuizen de afgelopen vijf jaar aan hebben gewerkt. Ziekenhuizen blijven werken aan het verder terugdringen van vermijdbare sterfte: elk vermijdbaar overlijden is er immers één teveel. Hiervoor is een Veiligheidsagenda opgesteld door de NVZ en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Kwaliteitsvenster laat kwaliteit van zorg zien De NVZ wil de kwaliteit en diversiteit van zorg zichtbaar maken. Het streven is dat in 2014 Nederlandse algemene ziekenhuizen een Kwaliteitsvenster voor patiënten op hun eigen website publiceren. De NVZ heeft dit Kwaliteitsvenster samen met ziekenhuizen, patiënten en deskundigen ontwikkeld. In dit venster kunnen patiënten in één oogopslag de algemene kwaliteit van een ziekenhuis online bekijken. In het Kwaliteitsvenster worden tien kwaliteitsthema s getoond, zoals sterfte en pijn. De resultaten worden waar mogelijk getoond over meerdere jaren en afgezet tegen het landelijk gemiddelde of een standaard. In het format geven ziekenhuizen per thema een toelichting op hun resultaten, zodat deze resultaten in de juiste context geplaatst kunnen worden. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van kwaliteit op de tien thema s uit het Kwaliteitsvenster besproken. Daaruit volgt een algemeen beeld van de kwaliteit van ziekenhuiszorg. Toekomst: focus op uitkomsten van ziekenhuiszorg Het zichtbaar maken van kwaliteit kan verder verbeterd worden. Veel van de huidige kwaliteitsindicatoren zijn structuur- en procesindicatoren. De patiënt is echter vooral gebaat bij informatie over de uitkomsten van zorg bij bepaalde aandoeningen. De NVZ zal zich hiervoor inzetten. Met het Kwaliteitsvenster als stevige basis werkt de NVZ toe naar aandoeningsspecifieke vensters. Om kwaliteitsinformatie op een juiste en efficiënte manier zichtbaar te maken, wil de NVZ met betrokken partijen afspraken maken over: Het meten van effecten van behandelingen. Uniformiteit bij registratie. Het is de bedoeling dat alle medewerkers dezelfde werkwijzen en definities hanteren. Efficiënte registratie. We werken toe naar éénmalige registratie aan de bron. Het toetsen van kwaliteitsregistraties. Dat doen we om er zeker van te zijn dat registraties effectief en doelmatig zijn. Kwaliteit op de kaart 7

8 1 Hoezo kwaliteit? Nederland staat in de top 3 van Europese landen met een goed gezondheids zorgsysteem. Op welke punten scoren Nederlandse ziekenhuizen goed? En wat kan beter? De NVZ wil de kwaliteit van zorg beter zichtbaar maken. Zichtbaarheid van kwaliteit is de komende jaren hét strategische thema van de ziekenhuisbranche. De NVZ wil dat patiënten, zorgverzekeraars, overheid en politici weten dat de ziekenhuizen in Nederland kwalitatief hoogwaardige en doelmatige medisch-specialistische zorg leveren. Er is nog een reden dat de NVZ focust op het zichtbaar maken van de kwaliteit van zorg: het is een belangrijke impuls voor ziekenhuizen om de kwaliteit van ziekenhuiszorg te blijven verbeteren. Wat is kwaliteit? Kwaliteit van ziekenhuiszorg is een rekbaar begrip. Voor de NVZ gaat het om zorg die in medisch opzicht voor elke patiënt tot het best mogelijke resultaat leidt, zonder complicaties, dus veilig. Daarbij verloopt de bejegening van patiënten plezierig en naar wens en ontvangen patiënten goede informatie op basis waarvan zij keuzes kunnen maken voor een bepaalde behandeling. Anders gezegd: de patiënt kan rekenen op de beste diagnose en behandeling, vakkundigheid en medeleven, heldere communicatie, veiligheid, snelle service en dienstverlening, zorg op maat, goede nazorg en duurzaamheid. Top 3 Nederland scoort in Europees opzicht goed op het gebied van kwaliteit van zorg. Dit blijkt uit het feit dat Nederland het enige land is dat sinds 2005 structureel in de top 3 staat van het Health Consumer Powerhouse (HCP). Dit is een onafhankelijke organisatie die de gezondheidszorg in landen vergelijkt op vijf thema s: patiëntrechten en informatie, toegangstijd, uitkomsten, farmacie en preventie en verzekeringspakket (figuur 1). Voor 2013 geldt volgens HCP dat Nederland the best healthcare system in Europe heeft. Ziekenhuizen spelen daarin, samen met hun partners in de zorgketen, een belangrijke rol. 8 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

9 Figuur 1 Hoe scoort het curatieve zorgstelsel in een land in 2013? Figuur (maximaal punten) Nederland 870 Zwitserland IJsland Denemarken Noorwegen 17% België Duitsland Luxemburg Tsjechië Frankrijk Finland Zweden Oostenrijk UK Portugal Slovenië Spanje Kroatië Italië Ierland Slowakije Estland Litouwen Cyprus Griekenland Malta Hongarije Macedonië Albanië Sebrenica Bulgarije Polen Letland Roemenië Bron: Euro health consumer index 2013, Health Consumer Powerhouse, 2013 Nederland heeft in 2013 het beste gezondheids zorgsysteem van Europa Kwaliteit op de kaart 9

10 2 Hoe meet je de kwaliteit van ziekenhuiszorg? Elk jaar leveren ziekenhuizen gegevens aan waarmee de kwaliteit van zorg inzichtelijk kan worden gemaakt. De NVZ wil de komende jaren meer focussen op de resultaten van de zorgverlening. Drie kwaliteitsaspecten Kwaliteit kent drie aspecten: structuur, proces en uitkomst. Deze drie aspecten, gebaseerd op het model van Donabedian 1, helpen om de kwaliteit van zorg meetbaar te maken. Kwaliteitsaspect 1: structuur Structuur gaat over de voorwaardenscheppende kanten van de zorgverlening. Denk aan zaken als technologie, financiën, een kwaliteitscertificaat, het opleidingsniveau van zorgverleners of het hebben van een helder pijnbeleid. Structuur gaat ook over de organisatiestructuur en de cultuur binnen een instelling. Een passende structuur is een voorwaarde voor het leveren van kwaliteit. Kwaliteitsaspect 2: proces Het proces gaat over alle activiteiten binnen een ziekenhuis die nodig zijn om goede zorg te leveren. Denk aan integrale processen, zoals de zorgpaden en multidisciplinaire samenwerking, maar ook aan het functioneren van zorgverleners en het aantal keren dat een bepaalde behandeling heeft plaatsgevonden. Kwaliteitsaspect 3: uitkomst De uitkomst is het resultaat van de zorgverlening aan de patiënt. Welke gezondheidswinst heeft de zorg voor de patiënt opgeleverd? Een voorbeeld van zo n uitkomst: het percentage patiënten dat ernstige pijn heeft 72 uur na een operatie. Hoe pakken ziekenhuizen dit aan? Nederlandse ziekenhuizen maken kwaliteit zichtbaar via ruim vragen vanuit het programma Zichtbare Zorg en de basisset kwaliteitsindicatoren van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Afgelopen vijf jaar is het aantal verplichte indicatoren waarover ziekenhuizen gegevens moeten aanleveren vertienvoudigd. Ziekenhuizen leveren vooral gegevens over de twee kwaliteitsaspecten structuur en proces: in 2012 samen 96% van de verplichte indicatoren (figuur 2). 1 The definition of quality and approaches to it s assessment, Donabedian, Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

11 Figuur 2 Over welke kwaliteitsaspecten moeten ziekenhuizen verplicht gegevens aanleveren? uitkomst proces structuur Bron: IGZ/ZiZo Een hoge score op een structuur- of procesindicator houdt in dat de kans op een goed resultaat toeneemt. Vaak worden structuur- en procesindicatoren in de loop der jaren minder onderscheidend, doordat steeds meer ziekenhuizen hun structuur en proces op orde krijgen. Het resultaat telt en daarom is het van belang om juist de uitkomst van zorg zichtbaar te maken. Het aantal metingen van uitkomsten in de Zichtbare Zorg Ziekenhuizen en IGZ indicatorsets is de afgelopen jaren toegenomen van 9 uitkomstindicatoren in 2008 naar 140 in De NVZ streeft de komende jaren naar een groter aandeel uitkomstindicatoren die bovendien betrouwbaar en valide zijn. Het aantal structuur- en procesindicatoren kan dan minder worden, waardoor de administratieve belasting niet zal toenemen maar eerder zal afnemen. Hierbij zijn goede ICT-voorzieningen van essentieel belang. Meten is complex Het meten van uitkomsten van zorg is moeilijk. Het maken van valide indicatoren vergt veel onderzoek en ontwikkeling. Zeker als de indicatorscores gebruikt worden om ziekenhuizen met elkaar te vergelijken, is een correctie voor de samenstelling van een patiëntenpopulatie nodig. 3 Soms zijn uitkomsten niet geheel toe te schrijven aan de prestaties van zorgverleners en ziekenhuizen. Zo blijkt bijvoorbeeld de ziekenhuissterfte ook samen te hangen met de regio waar gemeten wordt. 4 2 SiRM analyse, IGZ basisset kwaliteitsindicatoren en Zichtbare Zorg Ziekenhuizen, periode Measuring quality of care: methods and applications to acute neurological diseases Lingsma, Ziekenhuissterfte geografisch bepaald, Bosch van den e.a., Medisch Contact, 2013 (13) Kwaliteit op de kaart 11

12 3 Waar komen de kwaliteitsgegevens vandaan? Ziekenhuizen leveren gegevens aan om de professionele kwaliteit en de veiligheid van de zorg zichtbaar te maken. Bij patiënten wordt onderzoek gedaan naar de patiëntgerichtheid en de ervaren resultaten van de zorg. Gegevens van ziekenhuizen Ziekenhuizen leggen kwaliteitsgegevens vast in hun systemen om zo verbeterinformatie te genereren. Uit een inventarisatie van de NVZ blijkt dat ziekenhuizen, afhankelijk van hun zorgaanbod, met honderd kwaliteitsregistraties te maken kunnen hebben. Afgelopen jaren hebben ziekenhuizen fors geïnvesteerd in menskracht en informatiesystemen om alle gegevens over kwaliteit te kunnen registreren en aanleveren. Zichtbare Zorg en IGZ basisset Zorginhoudelijke indicatoren zijn opgenomen in de Zichtbare Zorg Ziekenhuizen dataset. Verder leveren ziekenhuizen gegevens aan de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) over zorginhoud en veiligheid. Ziekenhuizen zijn verplicht deze gegevens aan te leveren en de resultaten worden openbaar gemaakt. Het aantal indicatorsets dat jaarlijks verplicht gemeten wordt, is gestegen van 13 in 2008 naar 53 in Zorgverzekeraars Meerdere zorgverzekeraars hebben een eigen uitvraag om de kwaliteit van ziekenhuizen in beeld te brengen. Naast de door alle veldpartijen overeengekomen indicatorsets van Zichtbare Zorg Ziekenhuizen willen zorgverzekeraars extra informatie over behandelingen in ziekenhuizen. Bijvoorbeeld welk type implantaat wordt voor een nieuwe heup gebruikt? Klinische registraties Ook via klinische registraties worden gegevens over patiënten verzameld. Deelnemende vakgroepen krijgen een gedetailleerde terugkoppeling van hun resultaten die zij vervolgens gebruiken om de kwaliteit van zorg voor een specifieke diagnosegroep te verbeteren. 5 SiRM analyse, IGZ en ZiZo Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

13 Enkele voorbeelden: Gegevens over de zorg op intensive-careafdelingen worden geleverd aan de Nationale Intensive Care Evaluatie (NICE). Gegevens over ziekenhuisinfecties worden geleverd aan PREventie ZIEkenhuisinfecties door Surveillance (PREZIES). Gegevens over de zorg rondom geboorte worden geleverd aan Stichting Perinatale Registratie Nederland (PRN). In 2009 is Dutch Surgical Colorectal Audit (DSCA) begonnen met een klinische registratie voor darmkankeroperaties. In deze registratie worden ook uitkomstindicatoren berekend. Deze audit is nu onderdeel van Dutch Institute for Clinical Auditing (DICA). In 2013 kent DICA tien registraties en er wordt gewerkt aan nog acht registraties. 6 Verder zijn er klinische registraties die door de wetenschappelijke verenigingen worden beheerd, waaronder die voor gynaecologie en orthopedie. De door de patiënt ervaren uitkomst van zorg is dé maat voor kwaliteit' Gegevens van patiënten Al jaren wordt de mening van patiënten gebruikt voor kwaliteitsverbetering van de zorg. Hier zijn allerlei manieren voor: via patiënttevredenheidsonderzoeken, maar ook via de Consumer Quality Index, 7 kortweg CQI. De CQI bestaat uit gestandaardiseerde vragenlijsten waarmee de ervaring van patiënten gemeten wordt. Er worden bijvoorbeeld vragen gesteld over de bejegening van zorg - verleners en over de informatievoorziening. PROM s Uiteindelijk is de door de patiënt ervaren uitkomst van ziekenhuiszorg dé maat voor kwaliteit. Dat kan gemeten worden met Patient Reported Outcome Measures (PROM s), waarmee een patiënt de verandering van zijn gezondheidstoestand zelf aangeeft. Stichting Miletus 8 ontwikkelt voor dertig aandoeningen beknopte vragenlijsten waarop patiënten aangeven hoe zij hun klachten ervaren voorafgaand aan en na afloop van de behandeling. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij diabetes, staar en spataderen. Zorgkaart Nederland De Nederlandse Consumenten Patiënten Federatie (NPCF) heeft een zorgkaart ontwikkeld. 9 Deze website biedt een overzicht van het zorgaanbod in Nederland. Patiënten kunnen op deze website hun ervaringen met zorgverleners en zorg - organisaties kenbaar maken en een cijfer geven. 6 Rapportages 2012: investeer in kwaliteit, DICA, Kwaliteit op de kaart 13

14 4 Kwaliteitsvenster voor patiënten De NVZ heeft samen met ziekenhuizen, patiënten en deskundigen een Kwaliteitsvenster voor patiënten ontwikkeld. In dit venster zien patiënten in één oogopslag de kwaliteit van een ziekenhuis. In dit hoofdstuk vindt u een beschrijving van de tien thema s uit het kwaliteitsvenster. 10 Wat is het? Het Kwaliteitsvenster is een online format dat bestaande en onderscheidende kwaliteitsindicatoren toont over tien thema s die voor patiënten relevant zijn (figuur 3). Waar mogelijk worden de resultaten van het ziekenhuis getoond over meerdere jaren en afgezet tegen het landelijk gemiddelde of een standaard. Ziekenhuizen publiceren het Kwaliteitsvenster op hun eigen website en geven per thema een toelichting op hun resultaten. Door deze toelichting kunnen de resultaten in de juiste context geplaatst worden. Figuur 3 Impressie van het Kwaliteitsvenster Bron: NVZ, Sommige thema s bevatten informatie van het ziekenhuis die niet centraal beschikbaar is. Voor deze thema s worden in dit rapport andere bronnen gebruikt. Waar mogelijk worden indicatoren over vijf jaren besproken. Het Kwaliteitsvenster is ten tijde van het publiceren van dit rapport nog in ontwikkeling, daarom kunnen de uiteindelijke thema s in het Kwaliteitsvenster afwijken van de in dit rapport besproken thema s 14 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

15 Thema 1: patiëntervaringen Ziekenhuizen meten regelmatig hoe patiënten de ziekenhuiszorg ervaren. Deze ervaringen worden gebruikt om de zorg en dienstverlening verder te verbeteren. In 2012 heeft 73% van de Nederlanders veel of zeer veel vertrouwen in ziekenhuizen. Dit is hoger dan in 2008, zo blijkt uit de Barometer vertrouwen in de gezondheidszorg (figuur 4). Het vertrouwen in medisch specialisten en verpleegkundigen is nog groter: dit ligt sinds 2008 tussen de 83 en 91%. Patiënten geven gemiddeld een 8 als rapportcijfer voor de zorg die artsen en verpleegkundigen bieden aan patiënten die zijn opgenomen in het ziekenhuis. 11 Figuur Figuur 4 4 Aandeel panel met veel of zeer veel vertrouwen in de Nederlandse ziekenhuiszorg (%) Bron: NIVEL Barometer Over het algemeen hebben patiënten goede ervaringen met ziekenhuiszorg. Deze gegevens worden verzameld met de gestandaardiseerde Consumer Quality Indexmethodiek. 12 Patiënten die zijn opgenomen in een ziekenhuis zijn positief over de communicatie met de verpleegkundigen en over het pijnbeleid. Verbeterpunten zijn de eigen inbreng van patiënten en de inhoud van het opnamegesprek (figuur 5). In het opnamegesprek wordt besproken wat er gaat gebeuren bij de opname, maar ook zaken als medicatiegebruik, klachtenregelingen en huisregels komen aan bod. Figuur 5 5 Hoe waarderen patiënten een ziekenhuisopname in 2011? (maximaal 100) Pijnbeleid 83 Uitleg bij behandeling 83 Communicatie met verpleegkundigen 80 Gevoel van veiligheid 79 Communicatie met artsen 77 Informatie bij ontslag 74 Communicatie rond medicatie 67 Eigen inbreng 64 Inhoud opnamegesprek 60 Bron: Stichting Miletus Kwaliteit op de kaart 15

16 Patiënten in de polikliniek waarderen vooral de bejegening door artsen en andere zorgverleners, maar ze willen betere informatie over mogelijke bijwerkingen van medicijnen en over het gebruik in combinatie met andere medicijnen (figuur 6). Figuur Figuur 6 6 Hoe waarderen patiënten de polikliniek in 2011? (maximaal 100) Bejegening door een andere zorgverlener 83 Bejegening door de arts 83 Communicatie door de arts 80 Ontvangst op de polikliniek/balie 79 Communicatie door een andere zorgverlener 77 Informatievoorziening door de arts 74 Informatievoorziening door andere zorgverlener 67 Nazorg m.b.t. medicijnen 64 Bron: Stichting Miletus Bijna driekwart van de Nederlanders heeft veel vertrouwen in de ziekenhuizen' 16 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

17 Thema 2: werk van artsen Het is voor patiënten belangrijk dat artsen optimale zorg leveren. Hun functioneren wordt daarom onder andere beoordeeld via de feedbackmethodiek Individueel Functioneren Medisch Specialisten, kortweg IFMS. IFMS is een landelijke methode waarbij de arts door collega s en desgewenst ook door patiënten een uitgebreide spiegel voorgehouden krijgt over zijn of haar functioneren. Sinds de invoering van IFMS in 2009 stijgt het aantal artsen waarmee een feedbackgesprek gevoerd is (figuur 7). In 2012 neemt 65% van de artsen in ziekenhuizen deel aan een gesprek. Hoewel het percentage deelnemende artsen fors gestegen is, behoeft dit nog wel verbetering. Figuur Figuur 7 7 Hoeveel procent van de artsen hebben de afgelopen 24 maanden een functioneringsgesprek gehad (IFMS)? Bron: IGZ Kwaliteit op de kaart 17

18 Thema 3: wachttijden Nederlanders kunnen relatief snel in het ziekenhuis terecht. De gemiddelde wachttijd voor een bezoek aan de polikliniek, voor diagnostiek en voor de meeste behandelingen is de afgelopen jaren gedaald. In Nederland is de zorg goed toegankelijk in vergelijking met acht West-Europese landen. Dit blijkt uit een onderzoek van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). De ervaren toegankelijkheid van de zorg hangt in Nederland nauwelijks af van de hoogte van het inkomen of van de benodigde reistijd. Wachtlijsten zijn bijna nooit een reden voor beperking van toegang tot zorg (figuur 8). Figuur 8 8 Hoeveel procent van de bevolking heeft in 2009 geen toegang tot zorg? Nederland Spanje Oostenrijk België Groot-Brittannië Zwitserland Denemarken Frankrijk Duitsland 0,3 0,7 1,2 1,5 1,7 2,0 2,0 4,6 5,4 te duur wachtlijsten te ver Bron: Health at a Glance 2011, OESO In Nederland hoeven patiënten niet lang te wachten op zorg. Voor vrijwel alle behandelingen haalt ruim 75% van de ziekenhuizen de norm. Deze norm is: patiënten kunnen binnen vier weken na verwijzing op de polikliniek terecht (de Treeknorm). Voor een behandeling in het ziekenhuis is een wachttijd van zeven weken de norm. Haalt een ziekenhuis een norm niet, dan zijn er altijd andere ziekenhuizen die de norm wel halen. De patiënt kan dan desgewenst terecht bij een ander ziekenhuis. Tussen 2009 en 2012 zijn verreweg de meeste wachttijden verkort. Dit geldt voor 32 van de 38 geïnventariseerde behandelingen, 3 diagnostische onderzoeken en poliklinische afspraken bij 17 van de 25 specialismen. Een patiënt kan gemiddeld het snelst terecht bij Radiologie en Heelkunde (tabel 1). Langere wachttijden gelden voor Revalidatiegeneeskunde en Allergologie. Borstkankerpatiënten en diabetici kunnen snel worden geholpen (tabel 2). Voor een borstreconstructie en borst verkleining gelden langere wachttijden. Voor spoedpatiënten gelden geen wachtlijsten, zij worden met voorrang behandeld. 18 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

19 Tabel 1 Voor welke specialismen gelden de kortste en langste wachttijden? (in weken) gemiddelde wachttijd Specialisme in 2012 korter dan 2009? aandeel ziekenhuizen met wachttijd < 4 weken <2 weken (Treeknorm) Kortste wachttijden Radiologie 1,3 v 95% 89% Heelkunde 1,4 v 100% 91% Oncologie 1,6 x 100% 80% KNO 1,9 v 95% 65% Cardiologie 2,2 v 92% 54% Langste wachttijden Pijnbestrijding/ 5,1 x 42% 21% Anesthesiologie Maag-, darm- en leverziekten 5,2 v 31% 3% Reumatologie 5,3 x 47% 22% Revalidatie-geneeskunde 5,4 x 28% 8% Allergologie 5,7 x 38% 10% Tabel 2 Voor welke behandelingen gelden de kortste en langste wachttijden? (in weken) gemiddelde wachttijd Behandeling in 2012 korter dan 2009? aandeel ziekenhuizen met wachttijd < 7 weken < 3,5 (Treeknorm) weken Kortste wachttijden Borstkanker 1,5 v 100% 99% Diabetes 1,5 v 100% 86% Diabetes bij kinderen 1,8 v 100% 100% Sterilisatie man Chirurgie 2,0 v 100% 83% Dotterbehandeling 2,4 v 100% 91% Langste wachttijden Knieprothese 6,2 v 70% 11% Borstvergroting 7,4 v 58% 7% Buikwandcorrectie 8,3 v 59% 5% Borstverkleining 8,6 v 52% 9% Borstreconstructie 11,2 x 0% 0% Kwaliteit op de kaart 19

20 Gemiddeld is de wachttijd voor een afspraak op de polikliniek in ,2 weken. Voor een behandeling is dat 4,6 weken. Beide toegangstijden zijn korter dan in de jaren daarvoor (figuur 9). Figuur 9 Hoeveel weken moet je gemiddeld wachten voor de polikliniek Figuur en voor 9 een behandeling? 5,3 5,0 4,7 4,6 behandeling polikliniek 3,5 3,5 3,5 3, Bron: SiRM analyse, Mediquest De gemiddelde wachttijd in ziekenhuizen is de afgelopen jaren verder gedaald 20 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

21 Thema 4: risicovolle operaties Het is belangrijk dat een arts en zijn behandelteam genoeg ervaring hebben met risicovolle operaties. Voor sommige complexe operaties geldt dat het ziekenhuis minimaal een vastgesteld aantal keren deze operatie moet uitvoeren (volumenormen). Voor een aantal ingrepen blijkt dat de kwaliteit verbetert als een team de behandeling vaker heeft gedaan. 13 Dat is voor sommige ingrepen echter wel onderhevig aan kritiek, zo kan het om een kleine of niet-significante relatie gaan. 14 De wetenschappelijke verenigingen hebben voor ongeveer 40 operaties volumenormen vastgesteld. 15 De IGZ gebruikt deze normen bij het toezicht op ziekenhuizen. Daarnaast gebruiken zorgverzekeraars de normen voor hun inkoopbeleid. Als gevolg van de normen voeren sommige ziekenhuizen bepaalde ingrepen niet meer uit. Een ziekenhuis kan dan nog wel de diagnostiek en de voor- en nazorg voor die ingreep verzorgen. Volgens zorgverzekeraars heeft in 2012 meer dan 80% van de ziekenhuizen de normen voor 24 ingrepen behaald. 16 Voor een aantal ingrepen zijn publieke gegevens beschikbaar. Uit figuur 10 blijkt dat het proces van concentratie van risicovolle operaties volop in beweging is, maar nog niet voltooid. Figuur 10 Hoeveel procent van de ziekenhuizen voldoet aan de volumenorm Figuur of aan 10de criteria van de beroepsgroep voor een ingreep? (%) Totale heupvervanging Operatie bij maagkanker Operatie bij primaire borstkanker 99 Blaasverwijdering 96 Operatie bij dikkedarmkanker 95 Operatie bij longkanker Operatie bij alvleesklierkanker Plaatsing biventriculaire pacemaker met ICD Maagverkleining Operatie bij verwijding buikslagader Plaatsing biventriculaire pacemaker zonder ICD Bron: Basisset IGZ en Zichtbare Zorg Ziekenhuizen 2010, Zie bijvoorbeeld de verwijzingen en bespreking in het verslag van de invitational conference Spreiding en concentratie van ziekenhuisfuncties, NVZ, De concentratiehype voorbij: de relatie tussen volume en kwaliteit van zorg wordt overschat Zuiderent-Jerak e.a., Medisch Contact (1), Volumenormen (chirurgische) ingrepen, november 2012, Gezondheidszorgbalans RIVM 16 Kwaliteit op de kaart 21