Samenwerking Bibliotheek en Voortgezet Onderwijs. Naar een landelijke aanpak. Marleen Wijnen in opdracht van Kunst van Lezen

Transcriptie

1 Samenwerking Bibliotheek en Voortgezet Onderwijs Naar een landelijke aanpak Marleen Wijnen in opdracht van Kunst van Lezen

2 Inhoud Samenvatting... 4! Inleiding... 7! 1! AANLEIDING EN ACHTERGRONDEN... 9! 1.1! Stand van zaken samenwerking mediatheken en bibliotheken... 9! 1.2! Ontwikkelingen in de branche... 11! 1.3! Ontwikkelingen in het voortgezet onderwijs... 14! 2! DE BIBLIOTHEEK OP SCHOOL VOORTGEZET ONDERWIJS... 18! 2.1! Doel en uitgangspunten... 18! 2.2! Naar een netwerkaanpak op drie niveaus... 19! 2.2.1! Van strategie tot uitvoering... 20! 2.2.2! Startpunt: het strategisch niveau... 21! 2.3! Werken met een lees- en mediaplan... 22! 2.4! Samenwerking in scenario s... 23! 2.5! HRM en opleiding... 26! 2.6! Mediatheek en bibliotheek zijn partners... 27! 2.7! Monitoring en kwaliteitsbewaking... 28! 3! INHOUDELIJKE PIJLERS COLLECTIE, LEZEN EN MEDIAWIJSHEID... 30! 3.1! Werken met beproefde bibliotheekprojecten en activiteiten... 30! 3.2! Pijler Collectie... 32! 3.3! Pijler Lezen... 33! 3.4! Pijler Mediawijsheid... 34! 3.5! Digitaal portal voor VO... 35! 4! NAAR EEN UITVOERINGSORGANISATIE VOOR HET ONDERWIJS... 36! 4.1! Pilot beleid & organisatie in de aanloopfase... 37! 5! TRAJECT IN FASEN EN PLANNING... 39! 5.1! De aanloopfase... 39! 5.1.1! Lobby en communicatie in de aanloopfase... 39! 5.1.2! De pilots in de aanloopfase... 40! 5.2! Vervolgacties in de implementatiefase... 44! 5.3! Planning van het traject... 45! 6! PROJECTORGANISATIE EN COMMUNICATIE... 46! 6.1! Projectorganisatie aanloopfase en implementatiefase... 46! 6.2! Projectcommunicatie... 48! Literatuur... 49! Bijlage 1: Overzicht van betrokken partijen bij plan van aanpak... 51! Bijlage 2: Gespreksverslagen (is afzonderlijke bijlage bij plan van aanpak)... 51! Bijlage 3: Lijst van afkortingen... 52! 2

3 Overzicht tabellen: Tabel 1 Opbouw referentieniveaus taal... 15! Tabel 2 Betrokken medewerkers van verschillende niveaus van betrokken partijen... 20! Tabel 3 Overzicht betrokken bibliotheekprojecten en andere activiteiten... 30! Tabel 4 Overzicht campagnes voortgezet onderwijs... 31! Tabel 5 Overzicht inhoudelijke pijler Collectie... 32! Tabel 6 Overzicht inhoudelijke pijler Lezen... 33! Tabel 7 Overzicht inhoudelijke pijler Mediawijsheid... 34! Tabel 8 Fasen en planning pilots... 41! Tabel 9 Overzicht van pilotprojecten de Bibliotheek op school voortgezet onderwijs... 43! Overzicht afbeeldingen: Afbeelding 1 Schematische weergave van netwerkaanpak... 19! Afbeelding 2 Fasen van strategie tot uitvoering... 21! Afbeelding 3 Schematische weergave van opbrengstgericht werken en cirkel van Deming... 28! Afbeelding 4 Voorbeeld van mogelijke dbos-portal VO... 35! Afbeelding 5 Organogram aanloopfase... 47! Afbeelding 6 Organogram implementatiefase... 47! 3

4 Samenvatting De bibliotheek op school voortgezet onderwijs De directe aanleiding voor dit plan van aanpak is het voornemen van Kunst van Lezen om de programmalijn de Bibliotheek op school uit te breiden naar het voortgezet onderwijs (VO). Deze uitbreiding biedt de bibliotheken in Nederland een strategische aanpak voor de invulling van de educatieve functie voor het voortgezet onderwijs, inspelend op de ontwikkelingen in de branche en het onderwijs. De aanpak levert een meetbare toegevoegde waarde door het verhogen van leesplezier, het vergroten van de lees- en mediavaardigheid en het verbeteren van leerresultaten van jongeren tussen 12 en 18 jaar. De koppeling met een dienstenpakket van gestandaardiseerde bouwstenen biedt de bibliotheek én school die mate van flexibiliteit die nodig is voor een passende lokale dienstverlening: maatwerk met standaardproducten. Die bouwstenen zijn niet nieuw, maar zijn elementen uit beproefde bibliotheekprojecten en producten. De monitor geeft inzicht in de resultaten van de samenwerking en laat de toegevoegde waarde zien. De Bibliotheek op school voortgezet onderwijs (VO) heeft drie pijlers: collectie, lezen en mediawijsheid. De doelgroepen zijn leerlingen én docenten in het voortgezet onderwijs. Uitgaande van opbrengst gericht werken werkt de bibliotheek met deze aanpak planmatig aan een structurele langdurige samenwerking teneinde de taal-, lees- en mediavaardigheden van scholieren te verbeteren. De Bibliotheek op school - VO biedt infrastructuur, faciliteiten en deskundigheid en advies. Het vierde en zichtbare onderdeel van aanpak is een goed werkend en beproefd digitaal portal. Deze portal bouwt voort op de portal van dbos-po en komt beschikbaar via de Bibliotheek.nl (Bnl) infrastructuur. Dit ziet er als volgt uit: 4

5 Werken aan netwerkaanpak De bibliotheek op school VO werkt vanuit een netwerkaanpak waarin het strategisch, beleidsmatig en uitvoerend niveau van verschillende organisaties met elkaar samenwerken om de beoogde resultaten te behalen. Bibliotheek, voortgezet onderwijs en gemeente zijn gezamenlijk verantwoordelijk en zetten verschillende functionarissen in: Betrokken eindverantwoordelijke medewerkers 1 Strategisch Beleidsmakend Uitvoerend Bibliotheek Voortgezet Onderwijs Gemeente Directeur Bestuurder Directeur Bestuurder Bovenschools manager Wethouder Raadsleden Raadsfractie Hoofd / manager Educatieve Dienst Projectleider VO Middenkader Domeinspecialist educatie / specialist VO Accountmanager ICT Coördinator Taalcoördinator Mediathecaris Staffunctionaris onderwijs Onderwijskundige Ambtenaar VO Domeinspecialist educatie / specialist VO Leesconsulent Mediacoach Informatiespecialist Mediathecaris Medewerker Mediatheek Docent Onderwijsassistent Ambtenaar VO Strategisch niveau is startpunt In de samenwerking is de bibliotheek partner, geen aanbieder. De bibliotheek zet haar expertise op het gebied collectie, lezen en mediawijsheid in, werkt vraaggericht en gaat uit van de lokale schoolsituatie. Het startpunt van de samenwerking is niet het aanbod van de bibliotheek, maar het gesprek met het strategisch niveau van de school: de bestuurder van de school. In dat gesprek komen vragen aan de orde als: - hoe kan de bibliotheek uw school ondersteunen bij het taalbeleid - hoe kunnen we door samenwerking de lees- en leerprestaties van leerlingen verhogen - hoe kunnen wij het informatievaardigheden van leerlingen en docenten verbeteren, - hoe kunnen wij de docenten in uw school ondersteunen in hun werk Dat vraagt om gedegen kennis van het onderwijs en de specifieke vaardigheden om enerzijds dit gesprek goed te kunnen voeren en anderzijds een goede vertaling te kunnen maken naar de wenselijke dienstverlening. Daarbij rekening houdend met wat de school al doet en heeft. De aanwezigheid van een mediatheek en mediathecaris wordt hierin meegenomen. De professioneel en goed opgeleide mediathecaris is een belangrijke sparringpartner voor de educatief specialist VO van de bibliotheek. Wanneer de school geen mediatheek of mediathecaris heeft dat consequenties voor de samenwerking. Dat geldt ook voor een vestiging van de bibliotheek in school of op loopafstand. In grote lijnen zijn er drie scenario s van samenwerking: 1. de bibliotheek en het VO met mediatheek 2. de bibliotheek en het VO zonder bibliotheek 3. dienstverlening voor het VO in de bibliotheek 1 de functienaam kan afwijken 2 Actieplan Kunst van Lezen

6 Het gesprek zorgt voor maatwerk, inspelend op de lokale schoolcontext en behoefte van de school. De bibliotheek is partner geen aanbieder. Naar een uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs De ervaringen van Kunst van Lezen en de Bibliotheek op school primair onderwijs laten zien dat een goede implementatie van een landelijke aanpak vraagt om een landelijke uitvoeringsorganisatie. Een organisatie die deze implementatie adequaat kan uitvoeren en blijvend ondersteunen, op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Die uitvoeringsorganisatie ondersteunt bij de implementatie van de totale educatieve functie van de bibliotheek. Een landelijke uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs stelt de lokale basisbibliotheek of een netwerk van basisbibliotheken in staat om structureel samen te werken met het onderwijs. Op dit moment kent de branche geen organisatie die deze handschoen direct en volledig kan oppakken. Er zijn wel ervaringen met brede samenwerkingsverbanden zoals Stichting Biebsearch, het formulebureau Retail en digitale dienstverlening via BNL. In dit kader start onder regie van het SIOB in november 2012 een pilot beleid & organisatie die mogelijke scenario s voor een landelijke uitvoeringsorganisatie onderzoekt. De werkwijze en opzet van Stichting Biebsearch wordt als vertrekpunt genomen. Het traject in fasen en planning De aanloopfase is in 2011 gestart met een onderzoek naar de stand van zaken van mediatheken in het voortgezet onderwijs en de samenwerking met de bibliotheek. Dit plan van aanpak is het vervolg, evenals de pilots en het lobby en communicatietraject. De implementatiefase start in januari Het totale traject ziet er als volgt uit: Onderdeel Planning Onderzoek stand van zaken Mediatheken in het VO Mei 2012 afgerond Plan van aanpak de Bibliotheek op school VO September 2012 afgerond Inrichten projectorganisatie en voorbereiding pilot beleid & Oktober 2012 organisatie Pilot Beleid & Organisatie November 2012 april 2013 Start lobby en communicatietraject interne en externe netwerk (blijvend proces) November 2012 december 2015 Pilots rond: September 2013 scenario s van samenwerking april 2014 dienstverlening speciale doelgroepen werken in netwerken lezen en mediawijsheid monitoring lezen en mediawijsheid en digitaal portal VO Evaluatie en rapportage pilots Mei augustus 2014 Aanpassing aanpak en inrichting landelijke organisatie, toolkit September en monitoring, voorbereiding implementatie Start gefaseerde implementatie De Bibliotheek op school VO door landelijke uitvoeringsorganisatie i.s.m. lokale basisbibliotheken en het voorgezet onderwijs december 2014 Vanaf januari 2014 Presentatie de Bibliotheek op school VO op NOT Januari 2015 Evaluatie en rapportage De Bibliotheek op school VO December

7 Inleiding De succesvolle aanpak van de Bibliotheek op school - PO (PO) is voor Kunst van Lezen aanleiding te kiezen voor een uitbreiding naar het voortgezet onderwijs. Kunst van Lezen is een project van Stichting Lezen en Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB). Met een proefsgewijze introductie voor het voortgezet onderwijs (VO) wil Kunst van Lezen met haar partners de bibliotheken nadrukkelijk verbinden met (mediatheken van) het voortgezet onderwijs om zo jongeren nog beter op maat te bedienen met boeken, leesbevorderende en mediawijze activiteiten 2. Bovenstaande is de directe aanleiding voor dit plan van aanpak. Een plan om te komen tot een structurele samenwerking tussen bibliotheek en voortgezet onderwijs rond de pijlers collectie, lezen en mediawijsheid.!met deze aanpak levert de bibliotheek een bijdrage aan het vergroten van het leesplezier, het verbeteren van de lees- en mediavaardigheden van scholieren en het verhogen van de leerresultaten. Dit plan is geschreven voor de bibliotheekbranche en biedt inzicht in de achtergronden, inhoud, te nemen stappen en randvoorwaarden. De focus van dit plan ligt bij het voortgezet onderwijs, maar biedt ook mogelijkheden voor samenwerking met het MBO. Het!zou!goed!zijn!als!scholen!en!bibliotheken!kijken!naar!de!mogelijkheden!en!kansen.!Beiden! werken!aan!hetzelfde!doel:!lees<!en!mediavaardige!jongeren,!daan!beeke,!stichting!lezen! 1 e stap: stand van zaken samenwerking De eerste stap in dit traject is het onderzoek door Oberon in opdracht van Kunst van Lezen naar de stand van zaken rond de samenwerking tussen mediatheken en bibliotheken en de mogelijke betekenis van Kunst van Lezen voor het VO 3. Uit dit onderzoek blijkt onder meer dat bibliotheken en het voortgezet onderwijs (VO) al sinds jaar en dag samenwerken. Echter de manier waarop verschilt per bibliotheek en per school. Een aantal bepalende factoren is de aanwezigheid van een goede mediatheek en gekwalificeerd personeel bij zowel de school als de bibliotheek. Ook de mate waarin het strategische niveau van de betrokken organisaties kiezen voor samenwerking is bepalend voor het succes. De grote diversiteit in bibliotheken en scholen maakt dat de samenwerking niet altijd effectief is. Nog steeds is het succes van die samenwerking sterk afhankelijk van de persoonlijke inzet van die ene docent, bibliothecaris of mediathecaris. Vaak is geen sprake van een structurele samenwerking ingebed in het onderwijs en voor alle leerlingen toegankelijk. De vervolgstap is dit plan van aanpak om te komen tot die structurele samenwerking. De resultaten en aanbevelingen van dit onderzoek zijn hierin meegenomen. Uitgangspunten plan van aanpak Uitgangspunt is het realiseren van een langdurige en structurele samenwerking tussen bibliotheken en voortgezet onderwijs om zo het leesplezier te vergroten, de taal-, lees- en mediavaardigheden en leerresultaten van scholieren te verhogen. Dat betekent samenwerken op strategisch, beleidsmatig en uitvoerend niveau van zowel bibliotheek, het onderwijs en gemeente. De totale organisatie is betrokken bij het resultaat. Het vertrekpunt is de vraag wat wil de school, wat doet de school al en hoe kan de bibliotheek daarop inspelen. Niet met nieuwe producten of dienstverlening, maar werken met beproefde bibliotheekprojecten als Biebsearch VO/ROC, 4you!, Leeskr8!, Read2Me en My Life Story, geïntegreerd tot een landelijke aanpak voor strategische samenwerking met het voortgezet onderwijs. De pijlers zijn collectie, leesbevordering en mediawijsheid. 2 Actieplan Kunst van Lezen Mediatheken in het voortgezet onderwijs : een veld in beweging, Oberon (mei 2012) 7

8 De aanpak maakt gebruik de ervaringen en producten die binnen de Bibliotheek op school voor het PO zijn ontwikkeld. Samen met experts Het plan is in samenwerking met direct betrokken partijen uit de bibliotheekbranche en het voortgezet onderwijs tot stand gekomen. Naast deskresearch en gesprekken met experts zijn twee bijeenkomsten georganiseerd, waarin de tussenresultaten en het eindresultaat zijn besproken. Het resultaat van die bijeenkomsten is verwerkt in het uiteindelijke plan van aanpak, evenals de ervaringen en aanbevelingen die tijdens de gesprekken met de verschillende partijen naar voren kwamen. De gespreks-verslagen zijn gebundeld tot een afzonderlijke losse bijlage bij het plan van aanpak. Leeswijzer Het eerste hoofdstuk omschrijft kort de resultaten van het onderzoek naar de stand van zaken van de mediatheken in het voortgezet onderwijs en de samenwerking tussen mediatheken en bibliotheken. Dit onderzoek werd gepubliceerd in mei 2012 en is uitgevoerd door Oberon in opdracht van Kunst van Lezen. Het onderzoek is onderdeel van de aanloopfase van dit traject. Daarnaast worden relevante ontwikkelingen en achtergronden voor dit plan van aanpak in de bibliotheekbranche en het voortgezet onderwijs nader omschreven. Het tweede hoofdstuk omschrijft het doel, de uitgangpunten en randvoorwaarden van de Bibliotheek op school VO. Daarbij inhakend op de eerder geschetste ontwikkelingen, achtergronden en ervaringen met de Bibliotheek op School Primair Onderwijs (PO). Een belangrijke randvoorwaarde voor borging en continutiet is samenwerken volgens de netwerkaanpak door bibliotheek, onderwijs en gemeente. Het derde hoofdstuk is de inhoud van de pijlers collectie, lezen en mediawijsheid en welke bibliotheekprojecten en landelijke campagnes onderdeel zijn van de bouwstenen. Het vierde hoofdstuk omschrijft een andere belangrijke randvoorwaarde voor de implementatie van de landelijke aanpak: een uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs, onder regie van het SIOB. De fasen en planning van het traject staan omschreven in hoofdstuk vijf. Het zesde en laatste hoofdstuk beschrijft in grote lijnen de projectorganisatie en communicatie. Naast een literatuurlijst is een lijst met afkortingen toegevoegd. Bijlage 1 is een overzicht van direct betrokken experts bij dit plan van aanpak. De gespreksverslagen met deze experts staan in een afzonderlijk losse bijlage. Het plan van aanpak gebruikt de naam de Bibliotheek op school Voortgezet Onderwijs (VO) gebruikt. De naamgeving van de aanpak kan nog veranderen. Tenslotte Graag dank ik iedereen die op enige wijze heeft bijgedragen aan dit plan van aanpak. Ik wens alle betrokkenen succes met het realiseren van een structurele samenwerking die past bij de eigen lokale situatie voor zowel de school als de bibliotheek. Ingebed in het onderwijs, uitgevoerd met professioneel en goed opgeleid personeel en met ondersteuning van een landelijke uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs. Marleen Wijnen September

9 1 AANLEIDING EN ACHTERGRONDEN De directe aanleiding voor dit plan van aanpak is het voornemen van Kunst van Lezen om de programmalijn de Bibliotheek op school uit te breiden naar het voortgezet onderwijs. Het gaat hierbij om samenwerking met alle vormen van voortgezet (speciaal) onderwijs: van praktijkonderwijs tot gymnasium. Met een effectieve langdurige structurele samenwerking op het gebied van lezen en mediawijsheid wil Kunst van Lezen en haar partners net als in het primair onderwijs komen verbetering van het lees- en leerniveau van jongeren. Daarnaast wordt door deze uitbreiding recht gedaan aan het realiseren van de doorgaande leeslijn van 0-18 jaar en het vergroten van de mediavaardigheden van alle burgers. Dit zijn speerpunten van het beleid van Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) en Stichting Lezen. Tegelijkertijd past deze uitbreiding bij de ontwikkelingen in het voortgezet onderwijs: inzetten op beter presteren en een ambitieuze leercultuur. Om dat te bereiken is het werken met doorlopende leerlijnen en instellen van referentieniveaus taal en rekenen gestart. De daarop aanvullende maatregelingen zijn meer opbrengstgericht werken en de vakken Nederlands, Engels en Wiskunde worden kernvakken. De leerresultaten van leerlingen worden onder meer verhoogd door hogere eisen te stellen in een leercultuur met aandacht voor excellentie en hoogbegaafdheid. De school wordt ook voor docenten en schoolleiding een lerende organisatie 4. Onderstaande paragrafen beschrijven een aantal relevante ontwikkelingen en achtergronden voor de samenwerking tussen de bibliotheek en het voortgezet onderwijs. 1.1 Stand van zaken samenwerking mediatheken en bibliotheken! Op!scholen!met!een!mediatheek!geldt!dat!die!mediatheek!onderdeel!is!van!het!voortgezet! onderwijs.!samenwerken!met!het!voortgezet!onderwijs!betekent!automatisch!ook!samenwerken! met!de!mediatheek!en!de!mediathecaris,!als!die!er!zijn,! Marian!Hendriks!en!Monique!Castenmiller!,!BMO!! Diversiteit vraagt maatwerk met standaardproducten. De mediatheek is een bijna natuurlijke partner voor de bibliotheek. Echter niet iedere school voor het voortgezet onderwijs werkt samen met de bibliotheek of heeft een mediatheek met een professionele mediathecaris. Met name de categorale VMBO-scholen hebben geen voorziening of deskundig personeel in eigen huis. De diversiteit van mediatheken en mediathecarissen is groot, evenals het voortgezet onderwijs zelf: van praktijkonderwijs tot gymnasium. Dat vraagt om maatwerk. De veelheid aan projecten en activiteiten voor het voortgezet onderwijs maakt dat beschikbare middelen verdeeld worden over dat aanbod. Het gaan werken met een landelijke aanpak betekent een keuze in het aanbod, waarbij niet het aanbod maar de vraag van de school richtinggevend is: maatwerk met standaardproducten. Rapportcijfer samenwerking: 7.2 In het onderzoek Mediatheken in het voortgezet onderwijs 5 beoordelen de mediathecarissen van scholen die samenwerken met de bibliotheek de samenwerking met een gemiddeld rapportcijfer van 7.2, een ruime voldoende. 4 Actieplan Beter Presteren : opbrengstgericht en ambitieus, 23 mei Mediatheken in het voortgezet onderwijs : een veld in beweging, Oberon (mei 2012) 9

10 Toch laat het onderzoek ook zien dat veel scholen de mogelijkheden van samenwerken niet of nauwelijks kennen en dat de mate van succes sterk afhangt van de individuele bibliothecaris of docent. Er is geen sprake van structurele langdurige samenwerking. Voor veel scholen blijft die beperkt tot het lenen van collecties. Opvallend is dat de meerderheid van de mediathecarissen die deelnamen aan het onderzoek aangeeft dat zij het niet als hun hoofdtaak zien om een rol in het primaire onderwijsproces te spelen. Leesbevordering is een taak van de docent en integratie van mediawijsheid in het onderwijs is geen gemakkelijke taak stelt het overgrote deel van mediathecarissen. Op scholen waar dat wel lukt is het draagvlak bij de schoolleiding een belangrijke succesfactor Aanbevelingen Het onderwijsprogramma en de daaruit voortkomende vraag zijn leidend voor de dienstverlening van de mediatheek én bibliotheek. Dat vraagt om kennis van het onderwijs. Iedere onderwijssoort heeft zijn eigen specifieke eisen en spreekt een eigen taal. De dienstverlening is mede afhankelijk van de voorzieningen en activiteiten die de school zelf al heeft en doet. Naast maatwerk geeft het onderzoek de volgende aanbevelingen: - Zet in op (verdere) professionalisering en deskundigheid van de mediathecaris en medewerker educatie van de bibliotheek. Door opleiding, na- en bijscholing op het gebied van samenwerking met docenten, het opzetten van beleidsplannen, pedagogische en didactische vaardigheden, kennis van het onderwijs en de doelen, spreken van de schooltaal en het bieden van beleid en structuur. Ook wederzijdse regelmatige kennisdeling vergroot de professionaliteit van de medewerkers die op die manier elkaars werelden leren kennen. - Ontwikkel een model Mediatheek nieuwe stijl met keuzemenu s en keuzevrijheid om zo recht te doen aan de verschillen. Het werken aan beleid en structuur moet voorop staan in die keuzemenu s - Biedt een systematische aanpak om zo de effectiviteit van de samenwerking en inzet van projecten te verhogen, de plaats van de mediatheek/bibliotheek in het curriculum te verstevigen en een betere aansluiting te realiseren op het taal- en leesbeleid en het vakoverstijgend werken over de leerjaren heen Met!alleen!een!overeenkomst!en!handtekening!van!betrokken!partijen!is!de!samenwerking! nog!geen!succes,!josette!linssen,!directeur!heerbeeck!college!best! De professionalisering van de medewerkers mag niet beperkt blijven tot het uitvoerend niveau. Voor het succes van de samenwerking in welke mate dan ook is inzetten op het strategische en beleidsmakend niveau essentieel. Dat betekent dat beide niveaus van zowel het voortgezet onderwijs als de bibliotheek elkaars werelden kennen en die kennis en vaardigheden hebben die nodig zijn voor een adequate structurele dienstverlening. Dat vraagt om opleiding en blijvende aandacht op gezette tijden. Het vergroten van de professionaliteit van de medewerkers past binnen het overheidsbeleid waarin scholen worden gestimuleerd om meer dan nu een lerende organisatie te worden met ambities. Scholen ontvangen hiervoor extra geoormerkte middelen en worden geacht om zelf ook extra middelen te steken in het vergroten van de professionaliteit voor alle functiegroepen, ook voor de mediathecarissen. 10

11 1.2 Ontwikkelingen in de branche Beleidsthema s lezen, leesbevordering en mediawijsheid onveranderd belangrijk In het onlangs verschenen meerjarenplan ziet het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken 6 (SIOB) aandacht voor leesbevordering en mediawijsheid als belangrijke taken. Het SIOB voert dit samen met Stichting Lezen uit via het project Kunst van Lezen. De beoogde uitbreiding van de programmalijn De Bibliotheek op school 7 naar jarigen via het voortgezet onderwijs is onderdeel van het meerjarenplan. Stichting Lezen stelt zich ten doel intermediairs te helpen een omgeving te creëren, waarin jongeren een kans krijgen leesplezier te ontwikkelen en een passie te ontwikkelen voor lezen, om boeken te kiezen die passen bij zijn of haar interesse en leesniveau. De bibliotheekwereld en het onderwijs zijn belangrijke intermediairs om jongeren te bereiken met leesbevorderende activiteiten 8. Zowel het SIOB als Stichting Lezen fungeren op landelijk niveau als aanjager en regisseur. Niets nieuws, maar voortbouwen op wat er al is De aandacht voor lezen, leesbevordering en mediawijsheid kreeg in 2011 een extra impuls met de introductie en doorontwikkeling van de Bibliotheek op school - PO. Een landelijke strategische aanpak voor samenwerking met het primair onderwijs: betere leerresultaten en verminderen van taal- en leerachterstanden door verhoging van het leesplezier en vergroting van de lees- en mediavaardigheid van kinderen. Kenmerkend voor de gekozen strategie is: - samenbrengen van de succesvolle elementen uit bestaande en beproefde bibliotheekprojecten - werken in een netwerk van bibliotheek, onderwijs en gemeente - aansluiten bij de werkwijze van het onderwijs: opbrengstgericht werken - laten zien dat het werkt door onderzoek en monitoring - aandacht voor de lokale invulling Voortbouwen!op!producten!dBOS<primair!is!noodzakelijk!om!zo!dubbel!werk!te!voorkomen! en!om!de!doorgaande!lijn!te!realiseren,!jan!klerk!en!willemijn!jongens,!bibliotheek.nl! Op dit moment zijn veel bibliotheken bezig met de implementatie van deze aanpak en bieden provinciale serviceorganisaties (PSO s) ondersteuning. De doorontwikkeling gebeurt op landelijk niveau. Deze gekozen strategie blijkt succesvol en wordt ook toegepast voor de Bibliotheek op school voortgezet onderwijs. Ook nu wordt niets nieuws ontwikkeld, maar wordt gewerkt met wat er al is, voortbouwend op de ervaring en kennis die er al zijn. Bezuinigingen en wettelijk kader leiden tot keuzes: leren, lezen en informeren De overheidsbezuinigingen treffen de bibliotheekwereld op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Hierdoor komt de bereikbaarheid en toegankelijkheid van de bibliotheek onder druk te staan. Vestigingen van kleine gemeenten of in de stad worden vervangen door een beperktere dienstverlening of verdwijnen soms helemaal. Dit alles vraagt om meer samenwerking en ondernemerschap om de bereikbaarheid en dienstverlening van de bibliotheek zo groot mogelijk te houden. De educatieve taak van de bibliotheek blijft onveranderd belangrijk. Dat komt ook terug in de onlangs gepresenteerde missie en strategie van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB): de bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert. 6 Sectorinstituut Openbare Bibliotheken : Meerjarenplan , 16 juli 2012, versie Naamgeving wordt in overleg met merkteam vast gesteld 8 Samen werken aan een sterke leescultuur : beleidsvoornemens van Stichting Lezen voor cultuurplanperiode , mei 2012: 11

12 Leren, lezen en informeren zijn de primaire kernfuncties. Dit past bij het overheidsbeleid. In de actualisering van het wettelijk kader voor de openbare bibliotheken ziet staatsecretaris Zijlstra van OCW lezen, leren en informeren als maatschappelijke functies van de bibliotheek. Hierin staan samenwerken en ondernemerschap in het eigen netwerk en met het onderwijs voorop. Het ontwikkelen van een gezamenlijke dienstverlening voor het voortgezet onderwijs, vraaggericht en met beproefde bibliotheekprojecten, past binnen deze strategie 9 en wordt gezien al belangrijke kans in de eerste keuze van de strategie: de bibliotheek is er voor individu en samenleving, evenals collectieve marketingcampagnes en de nationale bibliotheekpas. Het ondernemerschap komt terug in de derde strategiekeuze van de VOB: de bibliotheek onderneemt! Hernieuwde rol- en taakverdeling van de bestuurslagen bibliotheekstelsel 10 De overheden van het rijk, de provincie en de gemeente dragen gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor het bibliotheekstelsel. In actualisering van het wettelijk kader staan de rol- en taakverdeling ter discussie, met name die van de provincie. De overheid wil de rol van de PSO S beperken tot een basispakket van ondersteuning voor het fysieke domein van de bibliotheek. Het digitale domein is de opdracht aan Stichting Bibliotheek.nl (BNL). Niet duidelijk is in welke richting dit gaat. Belangrijk is dat er duidelijkheid komt over de uitvoerende taken van de PSO s voor de bibliotheken. De wenselijke samenwerking en eenduidigheid in uitvoering krijgt door de Bibliotheek op school een extra impuls. Model mediawijsheidcompetenties In opdracht van Mediawijzer.net wordt een landelijk model met 10 mediawijsheid competenties ontwikkeld. SIOB is één van de kernpartners van Mediawijzer.net en speelt een actieve rol in de realisatie van dit model. De bibliotheek wordt in deze netwerkorganisatie gezien als het Huis van de Mediawijsheid, met het accent op informatievaardigheden: het zoeken, vinden en beoordelen van informatie. Het model onderscheidt begrip, gebruik, communicatie en strategie als hoofdgroepen. Informatie vinden en verwerken is onderdeel van de groep communicatie. Iedere competentie wordt vertaald naar competentieniveaus. Het model verschijnt na de zomer, wordt de landelijke leidraad voor mediawijsheid en vormt ook het uitgangspunt voor dit plan van aanpak. Verbetering geletterdheid versus bestrijding laaggeletterdheid Het rapport Opbrengsten in beeld 11 laat zien dat het Aanvalsplan Laaggeletterdheid effect heeft gehad. Laaggeletterdheid blijft niet beperkt tot educatie, maar is een maatschappelijk en economische vraagstuk waarbij steeds meer partijen betrokken raken. De aandacht voor de vakken taal en rekenen is in de volle breedte van het onderwijs sterk toegenomen en is vertaald in de Wet Referentiekader Taal en Rekenen. De bibliotheek is een belangrijke partner in de infrastructuur om structureel te werken aan het voorkomen van laaggeletterdheid. Leesbevordering, in en buiten het onderwijs, wordt gezien als belangrijk speerpunt in de preventie van laaggeletterdheid. Het aantal laaggeletterden in Nederland blijft op circa 10% van de Nederlandse bevolking. Het nieuwe actieplan Geletterdheid in Nederland : actieplan laaggeletterheid hanteert de term geletterdheid en gaat conform het onderwijsbeleid uit van ambitie en beter presteren. Geletterdheid is het luisteren, spreken, schrijven, gecijferdheid en in dat kader het gebruiken van alledaagse technologie om te communiceren en om te gaan met informatie. 9 de Bibliotheek levert waarde : strategie , Vereniging van Openbare Bibliotheken, juli Sectorinstituut Openbare Bibliotheken : Meerjarenplan , 16 juli 2012, versie Opbrengsten in beeld : Rapportage Aanvalsplan Laaggeletterdheid , Cinop, Geletterdheid in Nederland : Actieplan Laaggeletterdheid , september

13 De componenten technologie en mediawijsheid worden toegevoegd. Ook in het nieuwe actieplan blijft de bibliotheek een belangrijke partner in het uitdragen van het belang van leesbevordering en de inzet bij ondersteuningsprogramma s. Het traject Kunst van Lezen krijgt in het nieuwe actieplan een vervolg. Als het gaat om jongeren zet het actieplan in op het bevorderen van de geletterdheid door verbetering van de prestaties van de geletterde scholieren: Niet dweilen, de kraan moet verder dicht! Hierbij gaat het om maatregelen voor betere beheersing van de basisvaardigheden taal en rekenen en het tegengaan van vroegtijdig schoolverlaten. Opbrengstgericht werken en ambitieuze leercultuur zijn hierin belangrijke speerpunten. Veranderende wereld van informatie en dienstverlening ICT en internet hebben een enorme impact op de beschikbaarheid, toegankelijkheid, productie en toepassing van informatie. De digitalisering verandert niet alleen de dienstverlening van de bibliotheek. Ook de eisen die de klant stelt veranderen in rap tempo door de digitalisering en de 24-uurs informatiemaatschappij. Dat geldt ook voor het voortgezet onderwijs. Voor jongeren is omgaan met ICT en digitale media vanzelfsprekend. Leerlingen, docenten en directies verwachten dat de bibliotheek aansluit op die ontwikkelingen. Hierbij gaat het om het leveren van een digitale dienstverlening onafhankelijk van plaats en tijd, relevante digitale content en meer gepersonaliseerde informatie 13. Het goed inspelen op die verwachtingen passend bij de eisen van en ontwikkelingen in het onderwijs vereist samenwerking en op de hoogte zijn van de ontwikkelingen in het onderwijs. De Cultuurhistorische Canon van Nederland Sinds 2010 is de Canon van Nederland opgenomen in de kerndoelen van het primair onderwijs en de onderbouw voortgezet onderwijs. De canon van Nederland is een overzicht van belangrijke personen, teksten, kunstwerken, voorwerpen en verschijnselen uit de geschiedenis van Nederland en telt 50 onderwerpen (vensters). De Canon is ingevoerd om het historisch besef te vergroten en is bedoeld als handreiking en inspiratiebron voor het geschiedenisonderwijs. Stichting Entoen.nu organiseert de Canon richting het onderwijs. Belangrijk centraal element is de website De literaire ondersteuning van de Canon is onderdeel van het programma Kunst van Lezen en valt vanaf 2012 onder de programmalijn de Bibliotheek op school (pijler collectie). Kunst van Lezen heeft zowel voor jeugd als voor jongeren honderden relevante titels bij de vensters geselecteerd zodat leerkrachten vakken als geschiedenis, aardrijkskunde en Nederlands toegankelijker kunnen maken door het inzetten van boeken die feiten in een literair perspectief plaatsen. De titels zijn beschikbaar via entoen.nu en worden geopend in bibliotheeksites van Bibliotheek.nl: Leesplein.nl, Jongerenliteratuurplein.nl en Literatuurplein.nl. Bibliotheken kunnen dit initiatief richting het voortgezet onderwijs beschouwen als een van de collectie visitekaartjes die leerkrachten kunnen inzetten om lessen interessanter te maken en de gestelde kerndoelen makkelijker te bereiken. 13 Sectorinstituut Openbare Bibliotheken : Meerjarenplan , 16 juli 2012, versie

14 1.3 Ontwikkelingen in het voortgezet onderwijs Bestuursakkoord : Opbrengstgericht en ambitieus Verbetering van de onderwijskwaliteit, vergroting van de kwaliteit van leraren en schoolleiders en hogere prestaties van leerlingen zijn de pijlers van het in december 2011 gesloten bestuursakkoord tussen de VO-Raad en OCW De gezamenlijke ambitie 14 is: - Leerlingen behalen goede prestaties op de voor de doorstroom relevante kernvakken Nederlands, Engels en Wiskunde én worden breed gevormd - Scholen werken systematisch aan het maximaliseren van prestaties van leerlingen, ze werken opbrengstgericht. In 2015 werkt 50% van de scholen opbrengstgericht - Leraren signaleren (cognitieve) verschillen tussen leerlingen en gaan hier op een adequate wijze mee om. - Op scholen is sprake van een ambitieuze leercultuur waar excellentie wordt gestimuleerd en hoogbegaafdheid wordt ondersteund. - Op scholen is sprake van een lerende cultuur waarin het niet alleen draait om het leren van leerlingen, maar ook om het leren van leraren en schoolleiders. Goed HRM-beleid is daarvoor een voorwaarde. Het vertrekpunt voor alle scholen is de eigen schoolcontext. Scholen bepalen zelf op welke manier zij de gezamenlijke ambitie waar willen maken. De Inspectie van het Onderwijs ziet toe op het daadwerkelijke behalen van de resultaten. Alle scholen dragen ieder op hun eigen gekozen manier bij aan de gezamenlijke ambitie die moet leiden tot een hogere score van Nederland op internationale ranglijsten, waaronder PISA. Zo wordt voor lezen gestreefd naar een stijging van 4 punten per meting (in 2015 naar 516). Scholen kunnen gebruik maken van handreikingen en professionele ondersteuning door School aan zet. Daarnaast wordt een virtuele vo-academie gestart voor alle functiegroepen in het voortgezet onderwijs: Extra middelen versus bezuinigingen Scholen ontvangen voor het realiseren van bovenstaande ambitie extra middelen via de zgn. Prestatiebox. In het bestuursakkoord is afgesproken dat ieder schoolbestuur beschikbaar gestelde bedrag ten minste verdubbelt, in elk geval voor zover het de middelen voor professionalisering van de medewerkers betreft. Een deel van de beschikbare middelen is geoormerkt voor die wenselijke professionalisering.! Tegelijkertijd worden scholen geconfronteerd met zgn. stille bezuinigingen, waardoor veel scholen in financiële problemen dreigen te komen. Voorbeeld van die bezuinigingen is de afschaffing van de CJP-pas voor leerlingen, waardoor scholen zelf de kosten voor een cultuurkaart ȧ 10,- per leerling moeten dragen. Dat geldt ook voor leerboeken van leerlingen die niet meer doorberekend mogen worden aan de ouders. Ook de kosten als gevolg van Cao-afspraken voor onderwijspersoneel zijn voor rekening van de scholen. Hiervoor ontvangen scholen geen extra middelen van het rijk. Daarnaast is een reservering nodig voor ouders die de vrijwillige ouderbijdragen niet willen of kunnen betalen. Ook dat moet de school zelf dragen. De MR van de school heeft zeggenschap over de inhoud en hoogte van die vrijwillige ouderbijdrage. 14 Bestuursakkoord VO-raad OCW 14 dec 2011 en Handreiking voor scholen Bestuursakkoord Definitief, VO-raad, maart

15 Deze bezuinigingen hebben gevolgen voor de exploitatie- en personeelsbegroting van de school met ontslagen tot gevolg en minder mogelijkheden voor andere zaken die niet tot het regulier onderwijs of onderwijsproces horen. Een belangrijk succesfactor voor de samenwerking tussen bibliotheek en onderwijs is dat activiteiten in dit kader onderdeel zijn van het onderwijsproces. Invoering referentieniveaus taal en rekenen en taaltoets Hoewel jongeren internationaal gezien goed scoren heeft de overheid toch maatregelen genomen om die leerresultaten te verhogen, met als prioriteit taal en rekenen. Hiertoe zijn vanaf schooljaar 2010/2011 referentieniveaus taal en rekenen ingevoerd. Deze referentieniveaus zijn richtinggevend voor het taal- en reken/wiskundeonderwijs. Leesvaardigheid is een van de vier componenten. De andere componenten zijn taalverzorging, begrippenlijst en mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid. Vanaf 2015 wordt via een taaltoets het taalniveau van leerlingen voortgezet onderwijs getoetst op de referentieniveaus taal. De opbouw 15 van die niveaus is als volgt: Niveau Fundamentele kwaliteit Drempel 1F Eind primair onderwijs Van po naar vo 2F Eind vmbo Van vo fase 1 naar vo fase 2/ van vmbo naar mbo 3F Eind mbo-4 en havo Van vo en mbo naar ho 4F Eind vwo van vo naar wo Tabel 1 Opbouw referentieniveaus taal Taalbeleidsplan, taaltoets en taalcoördinator in het VO Naast de invoering van de referentieniveaus verplicht de overheid de scholen in het voortgezet onderwijs om een taalbeleidsplan te hebben. In veel gevallen is dat taalbeleidsplan niet meer dan een ordner in de kast en komt het beleid onvoldoende uit de verf. Voor veel scholen geldt dat een taalbeleidsplan pas wordt gemaakt als reactie op een negatief oordeel van de inspectie of slechte leer- en/of taalresultaten van leerlingen. Een positieve aanleiding voor het maken van een taalbeleidsplan motiveert leerlingen en docenten om aan taal te werken. Die motivatie is een belangrijke succesfactor. Een lees- en mediaplan kan daarbij een hulpmiddel zijn en biedt een systematisch aanpak om structureel aandacht te besteden aan lezen en mediawijsheid.! Enthousiasme!van!de!docent!is!(nog)!steeds!maatgevend.!Is!dat!enthousiasme!groot!dan!zet!die!docent! allerlei!manieren!in!om!de!leerlingen!te!laten!lezen!! Peter!van!Duijvenboden,!Stichting!Lezen!! Een aantal scholen heeft een taalcoördinator die belast is met het maken van een taalbeleidsplan. Voor veel scholen is dat een lastige klus. Dat geldt met name voor het betrekken van alle vakdocenten bij het taalbeleid van een school. De vakdocenten leveren meestal geen of onvoldoende bijdrage aan het taalbeleid op een school, ook omdat hen de kennis en vaardigheden ontbreken om dat te doen. Integratie van taal in alle vakken is voor met name het VMBO van belang. Lezen en mediawijsheid nu nog vooral bij vak Nederlands Het verplichte taalbeleidsplan en de aanwezigheid van een taalcoördinator bieden mogelijkheden om lezen breder te trekken dan alleen bij het vak Nederlands. Ook voor andere vakken is goed kunnen lezen en mediavaardig zijn belangrijk. Mediawijsheid komt met name terug bij ICT-vaardigheden. 15 Referentieniveaus taal en rekenen: 15

16 De verplichte taaltoets vanaf 2015 biedt argumenten om meer aandacht dan nu te besteden aan lezen. Dit belang continu aantonen en verwoorden aan betrokken partijen door onderzoek en presentatie van onderzoekresultaten is belangrijk. Hierin is ook bewustwording van ouders belangrijk. Aandacht voor en het belang van lezen als onderwerp benoemen tijdens ouderavonden of andere gelegenheden waarop de school ouders van leerlingen ontmoeten is daarvan een voorbeeld. De gemeente als partner met verschillende verantwoordelijkheden De verantwoordelijkheden die de gemeente heeft voor het voortgezet onderwijs verschilt met de verantwoordelijkheden voor de bibliotheek. Voor het voortgezet onderwijs is de gemeente verantwoordelijk voor de huisvesting en inrichting van de school, niet voor de onderwijsinhoud. De huisvesting geldt ook voor de bibliotheek. Daarnaast is de gemeente opdrachtgever voor de bibliotheek en daarmee medebepalend voor het (basis-) dienstverleningsniveau. Een combinatie van die verantwoordelijkheden en het aantonen van het maatschappelijk belang van de samenwerking biedt kansen om ook de gemeente als partner mee te krijgen in het proces. Succesfactoren in het betrekken van de gemeente bij de samenwerking is aanhaken op (gemeentelijk) beleid en uitvoeren van gezamenlijke activiteiten. Dat vraagt om kennis van de gemeentelijke politiek en besluitvormingsprocessen op gemeentelijk niveau. Dat geldt ook voor het vaardig zijn in lobbyen. Aanknopingspunten voor het inhoudelijke verhaal zijn o.a. taalachterstand in de gemeente, geletterdheid, maatschappelijke stage op school in combinatie met zelfredzaamheid burger, burgerschap, transitie van de jeugdzorg en passend onderwijs. Leerlingen!hebben!in!het!kader!van!de!maatschappelijke!stage!ouderen!cursus!gegeven!in!de!bibliotheek! over!het!gebruik!van!sociale!media!en!het!zoeken!via!google,!! Josette!Linssen,!directeur!Heerbeeck!College!Best! Steeds weer zoeken naar nieuwe mogelijkheden om aan te tonen dat de bibliotheek en mediatheek een belangrijke rol kunnen spelen in het binden en boeien van leerlingen. Vooral ook laten zien dat het werkt door samen activiteiten te organiseren en te verantwoorden, ook activiteiten op buurtniveau. Gebruik maken van elkaars sterke kanten van bibliotheek en onderwijs en samen optrekken met een goed inhoudelijk verhaal helpen om de gemeente sneller mee te krijgen als partner. Groeiende rol voor ICT in onderwijs In toenemende mate worden traditionele lesmethodes vervangen door digitale leermaterialen via de ICT infrastructuur van de school. De elektronische leeromgeving is daarvan een onderdeel. Het aantal computers op scholen is gemiddeld 1 op de 5 leerlingen. Op veel scholen worden vaste werkstations vervangen door laptops. Steeds meer leerlingen werken dan ook vanaf de start van hun schoolcarrière met een eigen laptop. De roep om grootschalige introductie van tablet-computers in het onderwijs wordt groter en het werken in de Cloud is een belangrijke ontwikkeling die invloed heeft op het onderwijs, in didactiek, vorm en inhoud. Kennisnet onderzoekt jaarlijks de stand van zaken van ICT in het onderwijs: de Vier in Balans Monitor. Effectief ICT-gebruik in het onderwijs is gekoppeld aan vier voorwaarden: Visie op leren via ICT, deskundigheid van leerkrachten, beschikbaarheid van digitale leermaterialen en een goed werkende en voldoende ICT infrastructuur. De Vier-in-balansmonitor laat de stand van zaken ten aanzien van die vier voorwaarden in de verschillende onderwijstypes zien. 16

17 Uit de monitor in blijkt het volgende: - Het gebruik neemt toe maar is nog vooral gericht op gebruik van internet en verwerkingssoftware, niet op didactische toepassingen van ICT - 75% van de leerkrachten maakt gebruik van ICT in het onderwijs - 17% van het lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs is digitaal - De bruikbaarheid van het beschikbare digitale lesmateriaal is gering omdat dit aanbod onvoldoende inspeelt op de vraag - 40% van scholen heeft een visie op leren met ICT. - Het hebben van een visie levert een positieve bijdrage op de mate van deskundigheid van leerkrachten in gebruik, didactiek en vaardigheid van ICT in het onderwijs. In scholen waar geen visie is de mate van deskundigheid van de leerkrachten afhankelijk van de waarde die de individuele leerkracht daaraan geeft. Op dit moment actualiseert Kennisnet met partners het kader ICT-bekwaamheid van leraren 17, uitgaande van leeropbrengst en didactisch gebruik van ICT. Het behalen van leerdoelen met behulp van ICT. Mediawijsheid en in dit kader informatievaardigheden komen specifiek terug. Het kader is in concept beschikbaar. De Bibliotheek op school kan in samenwerking met het voortgezet onderwijs via de pijler mediawijsheid ook een bijdrage leveren aan het beschikbaar stellen van goed en bruikbaar digitaal lesmateriaal en vergroten van de deskundigheid van leraren. 16 Vier in Balans Monitor door Kennisnet: 17 ICT-bekwaamheid van leraren, Kennisnet, versie 1.6 (13 juli 2012) 17

18 2 DE BIBLIOTHEEK OP SCHOOL VOORTGEZET ONDERWIJS! De!aanpak!laat!zien!dat!samenwerken!met!de!bibliotheek!een!toegevoegde!waarde!!heeft!voor!het!voortgezet!onderwijs.,!Maaike!Toonen,!SIOB! De Bibliotheek op school VO is een strategische aanpak van de bibliotheek voor de scholen in het voortgezet onderwijs. De bibliotheek levert met deze aanpak een bijdrage aan het vergroten van het leesplezier, het verbeteren van de lees- en mediavaardigheden van scholieren en het verhogen van de leerresultaten. De inhoudelijke pijlers van de landelijke aanpak zijn collectie, lezen en mediawijsheid. Het digitaal portal, o.a. beschikbaar via de elektronische leeromgeving van de school, is de vierde pijler. De samenwerking tussen school en bibliotheek kent verschillende scenario s, rekening houdend met lokale context. Het lees- en mediaplan, vastgesteld door het strategisch niveau, is de basis voor de samenwerking. Goed HRM beleid en een goed werkende professionele uitvoeringorganisatie in het eigen netwerk zijn essentieel voor het succes. Deze aspecten worden in de hierna volgende paragrafen toegelicht.! 2.1 Doel en uitgangspunten Uit de resultaten van het onderzoek Mediatheken in het voortgezet onderwijs ; een werkveld in beweging blijkt dat samenwerken met voortgezet onderwijs om een vernieuwde systematische aanpak vraagt. Met de uitbreiding van de programmalijn de Bibliotheek op school naar het voortgezet onderwijs komt Kunst van Lezen hieraan tegemoet. Deze strategische aanpak biedt de bibliotheken in Nederland een invulling van de educatieve functie voor het voortgezet onderwijs, met daaraan verbonden een landelijk integraal ontwikkeld en ondersteund dienstenpakket van gestandaardiseerde bouwstenen. De focus ligt op samenwerking rond collectie, lezen en mediawijsheid voor leerlingen én docenten in het voortgezet onderwijs. De aanpak gaat uit van een netwerkaanpak op drie niveaus: strategisch, beleidsmakend en uitvoerend. School, bibliotheek en gemeente werken planmatig aan een structurele effectieve samenwerking om zo het leesplezier, de lees- en mediavaardigheid van scholieren te vergroten teneinde betere leerresultaten te behalen. De aanpak biedt infrastructuur, faciliteiten, deskundigheid en advies. De Bibliotheek op school - VO: - past bij de geschetste achtergronden en ontwikkelingen - is een landelijke netwerkaanpak voor samenwerking die lokaal wordt uitgevoerd - maakt gebruik van de ervaringen, instrumenten en producten van beproefde bibliotheekprojecten en andere activiteiten voor het voortgezet onderwijs - streeft naar een langdurige structurele samenwerking - borduurt voort op de ervaringen, instrumenten en producten van de Bibliotheek op school - PO - is meetbaar, vraaggericht en gaat uit van de lokale schoolsituatie - is maatwerk met standaardproducten 18

19 2.2 Naar een netwerkaanpak op drie niveaus Maak!gebruik!van!het!netwerk!dat!er!al!is!!Zorg!voor!draagvlak!en!specifieke!deskundigheid!op!alle!niveaus.! Vergeet!daarbij!de!eigen!organisatie!niet.!Maak!de!toegevoegde!waarde!duidelijk,!! Annemarie!van!Essen,!Biebsearch Netwerken is het opbouwen, onderhouden en inzetten van een duurzaam en wederzijds waardevol (professioneel) netwerk 18. De Bibliotheek op school - VO wordt opgezet als netwerkaanpak. Professionals van verschillende organisaties ontwikkelen en voeren in een zekere samenhang activiteiten uit rond collectie, lezen, leesbevordering en mediawijsheid. De samenwerking wordt vastgelegd in een convenant tussen betrokken partijen. Net als voor het PO geldt dat kiezen voor de Bibliotheek op school een strategische keuze is voor de bibliotheek, het voortgezet onderwijs én de gemeente. Samen optrekken en kiezen voor deze netwerkaanpak maakt de kans op blijvend succes groter. Die keuze wordt gemaakt door het strategisch niveau. Conform de werkwijze voor het PO onderscheidt se Bibliotheek op school VO voor het externe netwerk drie niveaus: 1. strategisch netwerk: bestuurt, bepaalt de kaders, is eindverantwoordelijk en maakt de strategische keuzes 2. beleidsmatig: werkt strategische beslissingen uit tot plan van aanpak om gewenste activiteiten structureel te organiseren 3. uitvoerend: voeren de activiteiten daadwerkelijk uit en staan in verbinding met de scholieren Ter illustratie hieronder een schematische weergave van de netwerkaanpak 19 voor de Bibliotheek op school PO: Afbeelding 1 Schematische weergave van de netwerkaanpak primair onderwijs 18 Werken aan netwerken: een strategie voor bibliotheek en leesbevordering, Werken aan netwerken: een strategie voor bibliotheek en leesbevordering,

20 Onderstaande tabel is een overzicht van de samenwerkingspartners en betrokken medewerkers op de drie niveaus van het netwerk: Betrokken eindverantwoordelijke medewerkers 20 Strategisch Beleidsmakend Uitvoerend Bibliotheek Directeur Bestuurder Voortgezet Onderwijs Gemeente Directeur Bestuurder Bovenschools manager Wethouder Raadsleden Raadsfractie Hoofd / manager Educatieve Dienst Projectleider VO Middenkader Domeinspecialist educatie / specialist VO Accountmanager ICT Coördinator Taalcoördinator Mediathecaris 21 / hoofd Mediatheek Staffunctionaris onderwijs Onderwijskundige Ambtenaar VO Domeinspecialist educatie / specialist VO Leesconsulent Mediacoach Informatiespecialist Mediathecaris Medewerker Mediatheek Docent Onderwijsassistent Ambtenaar VO Tabel 2 Betrokken medewerkers van verschillende niveaus van betrokken partijen Voor het primair onderwijs is voor het werken aan leesbevorderingsnetwerken een stappenplan ontwikkeld 22. Dit stappenplan kan ook ingezet worden voor het werken aan netwerken in het voortgezet onderwijs in het kader van lezen en mediawijsheid. Dit stappenplan is als volgt: 1. van visie tot gezamenlijke ambitie 2. verkenning van het speelveld: omgevingsanalyse 3. formaliseer de afspraken en werk aan randvoorwaarden 4. hoe verder? Zorg voor verankering van het netwerk Van strategie tot uitvoering De samenwerking tussen bibliotheek, voortgezet onderwijs en gemeente verloopt volgens onderstaande vier fasen: van strategie tot uitvoering. De start is de beleidskeuze door het strategisch niveau van bibliotheek en school: ervoor gaan!. Het slot is de evaluatie, rapportage en aanpassing. Een continu terugkerend proces, waarbij alle niveaus zijn betrokken. 20 de functienaam kan afwijken 21 afhankelijk van de inhoud, kennis en vaardigheden van de functionaris en de positie in het primair onderwijsproces. 22 Werken aan netwerken : een strategie voor bibliotheek en leesbevordering,