Nederlandse norm. NEN 5897 (nl) Monsterneming en analyse van asbest in onbewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat

Transcriptie

1 Nederlandse norm Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. NEN 5897 (nl) Monsterneming en analyse van asbest in onbewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat Sampling and analysis of asbestos in waste materials and demolition waste Vervangt NEN 5897:1999 Ontw. ICS december 2005

2 NEN 5897 Normcommissie "Milieuaspecten van bouw-, rest- en afvalstoffen" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

3 Inhoud 1 Onderwerp en toepassingsgebied Normatieve verwijzingen Termen en definities Apparatuur en benodigdheden Benodigdheden voor de visuele inspectie en monsterneming Benodigdheden voor de monsterbewerking Laboratoriumuitrusting en benodigdheden Analyseapparatuur Benodigdheden voor de analyse van vrije asbestvezels (met een lengte < 100 µm) Fasering van het onderzoek Vooronderzoek asbest Terreinen Partijen Verwerking resultaten Rapportage Verkennend onderzoek asbest Algemeen Onderzoeksplan Visuele inspectie oppervlak Visuele inspectie gaten en sleuven Halfverhardingslagen Afgedekte funderingslagen bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat Verwerking, interpretatie en toetsing Rapportage Nader onderzoek asbest Terreinen Opstellen onderzoeksplan Vaststellen gemiddelde gehalte aan asbest per RE Vaststellen van de omvang Afwijkende situaties Rapportage Nader onderzoek asbest Partijen Opstellen onderzoeksplan Onderzoeksstrategie Verwerking en interpretatie Rapportage Monstervoorbehandeling op locatie Bepaling van de greep- en monstergrootte Analyse Analysestrategie Analyse in op locatie verzamelde materialen (veldinspectie) Bepaling asbest in het analysemonster Bepaling van de fijne fractie asbestvezels Berekeningen veldinspectie Berekeningen analysemonster Berekening totaal gehalte (veldinspectie + analysemonster) Afronding Rapportage Meetbereik, bepalingsgrens, onjuistheid en precisie van de analyse Systematische en steekproefafhankelijke fouten Boven- en ondergrens voor op locatie onderzocht materiaal (veldinspectie)

4 13.3 Boven- en ondergrens analysemonster Bepalingsgrens analysemonster Veiligheidsaspecten Kwaliteitsborging...69 Bijlage A (normatief) Tabellen voor het berekenen van het 95%- en 90%-betrouwbaarheidsinterval voor Poisson-verdeling...70 Bijlage B (informatief) Rekenvoorbeeld Nader onderzoek asbest Partijen...72 Bijlage C (informatief) Validatiegegevens...76 Bibliografie

5 Monsterneming en analyse van asbest in onbewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze norm beschrijft methoden voor de bepaling van het gehalte aan asbest in: onbewerkt bouw- en sloopafval; bewerkt bouw- en sloopafval; recyclinggranulaat. De voorgeschreven werkwijze is geschikt voor het bepalen van het gehalte aan asbest, onafhankelijk van de vraag in welke vorm het asbest aanwezig is. Asbest komt onder meer in de volgende vormen voor: stukken asbestcement, asbesthoudend board, restanten isolatiemateriaal, al dan niet gebonden vezelbundels en losse (fijne) vezels. In de norm worden verschillende methoden aangereikt voor het uitvoeren van handhaving- en verificatieonderzoek. De norm is niet primair gericht op productiecontrole van recyclinggranulaat; hiervoor wordt verwezen naar BRL 2506:2005 [24]. De methode is geschikt voor de bepaling van het gehalte aan asbest in onbewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat en daarmee vergelijkbare materialen en is zowel van toepassing op partijen aanwezig in depot als op partijen die reeds als fundering of verharding van wegen of terreinen zijn toegepast. Bij onbewerkt bouw- en sloopafval (korrelgrootte > 100 mm) kan alleen een schatting worden gemaakt van het gehalte aan asbest. Fijnere graderingen worden als bewerkt of als recyclinggranulaat beschouwd. De norm bevat de volgende onderzoeksmethoden: een vooronderzoek asbest; een verkennend onderzoek asbest; een nader onderzoek asbest. De beschreven onderzoeksmethoden hebben een toenemende intensiteit resp. detaillering. Het vooronderzoek leidt tot de hypothese "verdacht" of "onverdacht". Dit betreft vooral historisch onderzoek met de mogelijkheid tot een locatie-inspectie. Het verkennend onderzoek is gebaseerd op een gedetailleerde visuele inspectie op de locatie of in de partij. In het nader onderzoek worden systematische methoden beschreven voor partij- en veldonderzoek en monsterneming. De norm kan worden gebruikt als keuringsprotocol voor depots met bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat en als onderzoeksprotocol voor verhardingslagen. In de norm is derhalve een tweedeling aangehouden in partijen en terreinen. Ondanks de verschillen in onderzoeksstrategie voor beide typen is de onderzoeksinspanning gelijk, zodat een terrein als partij kan worden onderzocht en andersom. De norm is in principe alleen van toepassing op asbest in bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat met een volumepercentage van minder dan 80 % grond. Voor de bepaling van asbest in bodem en grond met een volumepercentage van minder dan 20 % bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat moet in principe NEN 5707 worden gebruikt. In het overgangsgebied waar het volumepercentage ca. 20 % bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat is, is het gebruik van de locatie en/of de herkomst van de partij bepalend. Partijen die gebruikt zijn als verhardingsmateriaal op terreinen moeten volgens NEN 5897 worden onderzocht. NEN 5897 en NEN 5707 zijn zo op elkaar afgestemd dat beide normen kunnen worden toegepast zonder dat dit leidt tot een verschillend onderzoeksresultaat. 3

6 De methoden zijn zo opgezet dat tussentijds kan worden besloten al dan niet verder te onderzoeken, zodat deze opeenvolgend kunnen worden uitgevoerd. Hierdoor kan een onderzoekstraject worden onderbroken indien voortijdig is voldaan aan de onderzoeksvraag. Alleen het nader onderzoek asbest leidt tot een statistisch onderbouwde uitspraak betreffende het gehalte aan asbest. Door de beperkingen van de bepalingsmethode moet het gehalte worden beschouwd als een schatting waarbij het werkelijke gehalte aan asbest ligt tussen de grenzen van het betrouwbaarheidsinterval van het bepaalde gehalte. Het verkennend onderzoek asbest geeft slechts een globale indruk van het gehalte aan asbest; alleen onder bepaalde voorwaarden is geen nader onderzoek noodzakelijk. De bepalingsmethode van het gehalte aan asbest in bewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat is gebaseerd op een steekproefsgewijze visuele inspectie in het veld en in het laboratorium. De inspectie-effectiviteit is afhankelijk van de inspecteur, de analist, de puinmatrix, de locatie en het weer. Daarnaast is de bepaling van het gewichtspercentage aan asbest in de aangetroffen asbesthoudende materialen gebaseerd op een visuele schatting. Het gehalte aan asbest in bouw- en sloopafval en in recyclinggranulaat kan worden getoetst aan alle in Nederland gehanteerde toetsingswaarden op het gebied van asbest in bodem, bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat. Bij de rapportage moet zowel het gemiddelde gehalte aan asbest als het 90 %- of 95 %-betrouwbaarheidsinterval worden vermeld. De keuze van het betrouwbaarheidsinterval hangt af van de toetsingskaders van het vigerende (overheids)beleid. 2 Normatieve verwijzingen De volgende documenten waarnaar is verwezen zijn onmisbaar voor de toepassing van dit document. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. NEN 2560:1998 NEN 5104:1989 NEN 5707:2003 NVN 5725:1999 NEN 5740:1999 NEN 5747:1990 NEN 5753 :1994 NVN 5860:1999 NEN 5896:2003 NVN 7301:1997 Controlezeven Draadzeven, plaatzeven en geëlektroformeerde plaatzeven met ronde en vierkante gaten (inclusief wijzigingsblad A1:2000) Geotechniek classificatie van onverharde grondmonsters (inclusief correctieblad C1:1990) Bodem Inspectie, monsterneming en analyse van asbest in bodem Bodem Leidraad voor het uitvoeren van vooronderzoek bij verkennend, oriënterend en nader onderzoek Bodem Onderzoeksstrategie bij verkennend onderzoek Onderzoek naar de milieuhygiënische kwaliteit van bodem en grond (inclusief correctieblad C1:1990) Bodem Bepaling van het vochtgehalte en het gehalte aan droge stof van veldvochtige grond Bodem Bepaling van lutumgehalte en korrelgrootte van grondmonsters met behulp van zeef en pipet Afvalstoffen Bemonstering van afval Kwalitatieve analyse van asbest in materialen met behulp van polarisatiemicroscopie Uitloogkarakteristieken van vaste grond- en steenachtige bouwmaterialen en afvalstoffen Monsterneming Monsterneming van korrelvormige materialen uit materiaalstromen 4

7 NVN 7302:1997 Uitloogkarakteristieken van vaste grond- en steenachtige bouwmaterialen en afvalstoffen Monsterneming Monsterneming van korrelvormige materialen uit statische partijen NEN 7310:1995 NVN 7311:1995 NEN 7360:1997 Uitloogkarakteristieken van vaste grond- en steenachtige bouwmaterialen en afvalstoffen Monstervoorbehandeling Algemene aanwijzingen Uitloogkarakteristieken van vaste grond- en steenachtige bouwmaterialen en afvalstoffen Monstervoorbehandeling Monsteropslag en -conservering Uitloogkarakteristieken van vaste grond- en steenachtige bouwmaterialen en afvalstoffen Termen en definities NEN-ISO 14966:2003 Ambient air Determination of numerical concentration of inorganic fibrous particles Scanning electron microscopy method 3 Termen en definities Voor definities betreffende monsterneming en afval, die niet zijn opgenomen in de onderstaande lijst, wordt verwezen naar NEN 7360, NVN 7302 en NVN Voor definities van termen betreffende de identificatie van asbest in materialen, die niet zijn opgenomen in de onderstaande lijst, wordt verwezen naar NEN Voor deze normen gelden verder de volgende termen en definities. 3.1 Termen en definities met betrekking tot asbest amfibool asbest mineralogische vezelnaam die bepaalde (metaal)silicaten beschrijft die behoren tot de mineralogische groep van de amfiboolmineralen en die zijn uitgekristalliseerd in de zogenoemde asbestiforme vorm De mineralen die onder de definitie vallen zijn: crocidoliet (CASnr ), amosiet (CASnr ), vezelvormig anthophylliet (CASnr ), vezelvormig actinoliet (CASnr ) en vezelvormig tremoliet (CASnr ) asbest mineralogische vezelnaam die bepaalde (metaal)silicaten beschrijft die behoren tot de mineralogische groep van de serpentijn- en amfiboolmineralen en die zijn uitgekristalliseerd in de zogenoemde asbestiforme vorm Deze (metaal)silicaten zijn daardoor gemakkelijk splijtbaar tot lange, dunne, flexibele, sterke vezels wanneer ze worden vermalen of verwerkt. De mineralen die onder de definitie vallen zijn: chrysotiel (CASnr ), crocidoliet (CASnr ), amosiet (CASnr ), vezelvormig anthophylliet (CASnr ), vezelvormig actinoliet (CASnr ) en vezelvormig tremoliet (CASnr ) asbesthoudend materiaal elk materiaal dat asbest bevat asbestverdacht materiaal materiaal dat op basis van voorkennis en/of een beoordeling met het blote oog mogelijk asbest bevat Onderzoek met stereomicroscopie en polarisatiemicroscopie volgens NEN 5896 zal moeten uitwijzen of het materiaal daadwerkelijk asbest bevat. 5

8 3.2 Termen en definities met betrekking tot bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat bouw- en sloopafval (BSA) afval dat vrijkomt bij respectievelijk het bouwen, renoveren en slopen van gebouwen en andere bouwwerken zoals kunstwerken, wegen en waterbouwkundige constructies Bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat kan o.a. afkomstig zijn van metselwerk, beton, asfalt en hydraulische slak (afkomstig van de bereiding van ruw ijzer en/of staal) of kan in een mengvariant voorkomen bijvoorbeeld van beton en metselwerk of hydraulisch slak (zoals gemengd BSA of menggranulaat). Onder onbewerkt bouw- en sloopafval kunnen ook niet-steenachtige materialen voorkomen alsmede vergelijkbare materiaalsoorten die niet per definitie aan bovengenoemde beschrijving voldoen elementenverharding open verharding bestaande uit geprefabriceerde of natuurlijke elementen en van elementenverhardingen zijn klinkers, keien, tegels e.d fundering laag in de verharding die zich bevindt tussen de onderbouw en de tussenlaag Een funderingslaag bestaat veelal uit een laag al dan niet gebonden, gebroken steenachtig materiaal gebonden fundering/verharding relatief stijve en sterke laag hydraulische of bitumineus, cement- of hydraulisch gebonden mineraal aggregaat Een voorbeeld is hydraulisch menggranulaat of zandcement gemengd bouw- en sloopafval bouw- en sloopafval dat bestaat uit een mengsel van steenachtig materiaal (asfalt, beton, metselwerk) en afval van diverse oorsprong zoals hout, kunststoffen, metalen en bitumineus afval enz recyclinggranulaat materiaal dat ontstaat bij het breken van steenachtige afvalstoffen Afhankelijk van het type puin dat wordt bewerkt kunnen verschillende soorten recyclinggranulaat worden onderscheiden: metselwerkgranulaat, betongranulaat, asfaltgranulaat, menggranulaat (van beton en metselwerk) en hydraulisch menggranulaat (een granulaat met een massapercentage van minimaal 10 % hydraulische slak afkomstig van de bereiding van ruw ijzer en/of staal) halfverharding verharding bestaande uit een laag (gebonden) granulaat locatie gebied dat wordt onderzocht op de aanwezigheid van asbest veldvochtig vochtigheid van een materiaal (in dit geval bouw- en sloopafval of recyclinggranulaat) op locatie of in een partij 6

9 3.3 Termen en definities met betrekking tot de beoordeling van resultaten bovengrens/ondergrens bovenste resp. onderste grens van het betrouwbaarheidsinterval van een berekend gehalte aan asbest, bepaald op basis van systematische fouten (o.a. massaschatting asbest in aangetroffen materialen) en op basis van steekproefafhankelijke fouten in de monsterneming en analyse (Poisson-statistiek) grenswaarde normwaarde, die in het kader van onderzoek maatgevend is, waaraan een berekend gehalte in een (deel)partij kan worden getoetst 3.4 Termen en definities met betrekking tot monsterneming gestratificeerde aselecte monsterneming monsterneming waarbij de te bemonsteren partij op basis van een bepaalde eigenschap of karakteristiek in verschillende deelpartijen wordt ingedeeld waarbij binnen elke deelpartij een monster op een aselect gekozen tijdstip of punt wordt genomen 1 Voor de aselecte keuze van het monsternemingstijdstip of monsternemingspunt wordt van toevalsgetallen gebruikgemaakt. 2 Voor dit begrip wordt vaak de Engels term stratified random sampling gebruikt greep hoeveelheid materiaal die in één handeling uit een partij wordt genomen, maar die niet als individuele eenheid wordt geanalyseerd maximale korrelgrootte (D 95 ) korrelgrootte die overeenkomt met de maaswijdte van de zeef waarop, bij zeven volgens NEN 5753, een massapercentage van maximaal 5 % van het materiaal achterblijft mengmonster monster dat uit verschillende monsters of grepen is samengesteld, waarbij de identiteit van de oorspronkelijke monsters door menging verloren is gegaan monsterneming proces dat wordt uitgevoerd om monsters uit een partij te nemen Monsterneming kan zowel mechanisch als met de hand gebeuren monstervoorbehandeling op locatie voorbehandeling op locatie van de in het verkennend en nader onderzoek genomen monsters Door het op locatie afscheiden van de grove fractie van asbestverdachte materialen en deze grove fractie separaat te inspecteren kan de minimale greep- en monstergrootte opnieuw worden bepaald, aan de hand van de overgebleven fijne restfractie, resulterend in kleinere monsters oppervlak bovenste laag van een partij die nog visueel kan worden geïnspecteerd 7

10 Over het algemeen is deze laag 1 cm tot 3 cm dik partij hoeveelheid materiaal die voor monsterneming als eenheid wordt beschouwd ruimtelijke eenheid (RE) een deel van de locatie dat een zodanige grootte heeft dat alle variatie binnen het als homogeen beschouwde systeem erin voorkomt; binnen dit protocol wordt een vaste waarde van m 2 gehanteerd statische partij partij die niet tijdens de monsterneming in beweging is of door een transportband of ander transportsysteem wordt getransporteerd verhardingslaag. Een statische partij kan zijn een depot, een container of een reeds toegepaste partij als ophooglaag of terrein een locatie waar bouw- en sloopafval of recyclinggranulaat is toegepast als verhardingslaag of funderingslaag (weg, erf, parkeerplaats, industrieterrein enz.) 3.5 Termen en definities met betrekking tot analyse bezinkingspipet verticaal opgestelde glazen buis voorzien van een aftapkraantje of insteekbuis waarmee in suspensie gebrachte deeltjes beneden (of boven) een bepaalde grootteklasse door sedimentatie in een vloeistof kunnen worden afgescheiden dichtheid in-situ massa van het ongedroogde materiaal op de locatie ter plaatse, uitgedrukt per volume-eenheid 1 Een bepaald volume van het materiaal wordt gewogen, waarbij het materiaal zich bevindt in de natuurlijke toestand zoals deze zich voordoet op de locatie zelf en niet wordt samengedrukt (in het geval van een bepaling van de dichtheid). 2 De dichtheid in-situ' van verdicht materiaal en gestort materiaal is resp. ca kg/m 3 en ca kg/m drooggewicht massa van het materiaal dat bij 105 C tot constant gewicht is gedroogd (volgens NEN 5747) hechtgebondenheid factor die aangeeft hoe goed (slecht) de asbestvezels in een materiaal zijn gebonden De proef die hiervoor geschikt is, wordt niet meer toegepast. Op basis van ervaringen is in deze norm een praktische invulling gegeven in de vorm van een niet-uitputtende lijst (zie tabel 9) hechtgebonden asbest asbest in een product waarvan de asbestvezels hecht zijn gebonden in de matrix 8

11 De volgende producten zijn hechtgebonden: asbestcementproducten, asbestbevattende vinylvloertegels en asbestbevattend bitumen die zich in goede of redelijke staat bevinden (zie tabel 9). Aanvullend geldt voor de stukjes < 4 mm dat als deze duidelijk afkomstig zijn van hechtgebonden producten en materialen, ze tevens als hechtgebonden worden gekenmerkt. In die gevallen behoren minimaal nog resten matrixmateriaal aanwezig te zijn niet-hechtgebonden asbest asbest in een product waarvan de asbestvezels niet of slecht zijn gebonden in de matrix De volgende producten zijn niet-hechtgebonden: isolatie van leidingen, ketels, tanks, brandkastdeuren e.d., isolatie van oudere elektrische apparaten als ovens, broodroosters, strijkijzers e.d., gespoten asbesthoudende materialen (spuitasbest e.d.), vinylvloerbedekking met asbesthoudende onderlaag, brandwerend board en zwaar verweerd asbestcement, zwaar verweerde colovinylproducten en zwaar verweerd bitumen (zie tabel 9). Aanvullend geldt dat stukjes < 4 mm als niet hecht-gebonden worden gekarakteriseerd als deze afkomstig zijn van niet-hechtgebonden producten en materialen en/of het vezelbundels en vezels betreft zonder resten matrix. Niet-hechtgebonden asbest wordt ook wel losgebonden asbest genoemd en kent verschillende gradaties, van ongebonden asbest, zonder matrixmateriaal, tot slecht- en matig-gebonden asbest materiaalmatrix materiaal waarin het asbest is verwerkt, bijvoorbeeld cement, kunststof en bijgemengde stoffen polarisatiemicroscoop lichtmicroscoop waarmee asbestvezels worden gekarakteriseerd op grond van kenmerkende optische eigenschappen zoals: brekingsindex, dubbelbreking, dispersie en het gedrag in gepolariseerd licht De polarisatiemicroscoop werkt met doorvallend licht bij vergrotingen van 100 maal tot 500 maal; bij dergelijke vergrotingen kunnen afzonderlijke vezels of vezelbundels worden waargenomen (zie NEN 5896) referentiemateriaal materiaal waarvan de samenstelling zowel kwalitatief als kwantitatief nauwkeurig is beschreven röntgendiffractie (XRD) analysetechniek waarmee op basis van de specifieke diffractiepatronen van de verschillende kristallijne materialen (zoals asbest) zowel een kwalitatieve als een kwantitatieve analyse kan worden uitgevoerd De bepalingsgrens bedraagt ca. 1 massaprocent scanning-elektronenmicroscopie in combinatie met röntgenmicroanalyse (SEM/RMA) analysetechniek waarmee asbestvezels zowel kunnen worden gedetecteerd als geïdentificeerd op basis van morfologische kenmerken en elementsamenstelling, en waarmee daarnaast vezeltellingen kunnen worden uitgevoerd op polycarbonaat membraanfilters met een coating van goud, waarbij op een aantal willekeurig over het filteroppervlak gekozen beeldvelden de aanwezige vezels worden geteld, gemeten en geïdentificeerd sedimentatie bezinken van vaste deeltjes in een suspensie of vloeistof 1 Sedimentatie wordt gebruikt voor het afscheiden van deeltjes beneden (of boven) een bepaalde grootteklasse; door gebruik te maken van de wet van Stokes kan de bezinkingstijd van deeltjes met een bepaalde grootte worden uitgerekend (zie bezinkingspipet). 2 In deze norm wordt sedimentatie toegepast om fijne deeltjes (selectief) uit een grovere fractie af te scheiden zodat deze deeltjes beter kunnen worden geobserveerd. 9

12 stereomicroscoop lichtmicroscoop waardoor het object wordt bekeken via twee oculairs elk onder een iets afwijkende hoek, bij vergrotingen van minimaal 5 maal tot maximaal 60 maal en waarbij verschillende beeldpunten op het netvlies worden samengevoegd, hetgeen een stereoscopisch beeld geeft Stokes -middellijn middellijn van een bolvormig deeltje dat dezelfde bezinkingssnelheid heeft als het beschouwde deeltje 1 In dit geval is het beschouwde deeltje een asbestvezel. 2 Doordat de wet van Stokes' alleen opgaat voor bolvormige deeltjes moet de middellijn van een vezel eerst worden omgerekend (bij benadering) naar de Stokes -middellijn, alvorens de bezinkingstijd kan worden uitgerekend. Als benadering wordt veelal gerekend met de middellijn van de vezel vrije asbestvezels (met een lengte < 100 µm) asbestvezels met een lengte < 100 µm die niet zijn ingesloten in een matrix De fractie aan vrije asbestvezels met een lengte < 100 µm wordt bepaald door bezinking in water, waarbij wordt afgescheiden bij een Stokes -middellijn van ca. 100 µm. Deze fractie bevat tevens alle asbestvezels van respirabele afmetingen zeeffractie bepaalde korrelgroottefractie van een monster korrelvormig materiaal dat met één of meer zeven is gescheiden 3.6 Termen en definities met betrekking tot het type onderzoek vooronderzoek asbest onderzoek bestaande uit een historisch- en archiefonderzoek eventueel aangevuld met een locatiebezoek met als doel het verkrijgen van een globaal inzicht van de verontreinigde partij Wanneer de aanwezigheid van asbest is komen vast te staan en/of op basis van het historisch onderzoek een verdenking bestaat, behoort altijd aanvullend onderzoek plaats te vinden visuele inspectie oppervlak systematisch visueel onderzoek van het oppervlak van de locatie op de aanwezigheid van stukjes asbestverdacht materiaal, waarbij in haaks op elkaar staande looprichtingen in raaien met een tussenafstand van ca. 1,5 m het oppervlak visueel wordt geïnspecteerd op de aanwezigheid van asbeststukjes visuele inspectie uitgegraven materiaal beoordeling door zeven, schouwen of harken van onbewerkt bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat uit een gat of sleuf op de aanwezigheid van stukjes asbestverdacht materiaal verkennend onderzoek asbest onderzoek volgend op het vooronderzoek met als doel het vaststellen van de aard en de omvang van de verontreiniging, en het maken van een schatting van het gehalte op basis van een systematisch uitgevoerde visuele inspectie van het oppervlak in combinatie met een steekproefsgewijze inspectie van uitgegraven materiaal Op basis van de doelstelling van het onderzoek en/of de bevindingen van het verkennend onderzoek kan worden besloten in hoeverre een nader onderzoek gewenst of noodzakelijk is. 10

13 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. nl Inspectie en monsterneming van asbest in bouw- en sloopafval en recyclinggranulaat T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview