ONDERWIJS September 2018

Transcriptie

1 ONDERWIJS September 2018

2 2018 Guidea - Kenniscentrum voor Toerisme en Horeca vzw Deze informatie werd met de grootste zorg samengesteld. Guidea, het Kenniscentrum voor Toerisme en Horeca vzw stelt zich echter niet aansprakelijk voor de juistheid van de aangeboden informatie. In geen geval is Guidea, het Kenniscentrum voor Toerisme en Horeca aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van of in verband met de aangeboden informatie uit deze publicatie.

3 SYNTHESE 3 Leerlingenaantallen 3 Mobiliteit 3 Onderwijs - arbeidsmarkt 4 1 LEERLINGENAANTALLEN Secundair onderwijs Voltijds Technisch Secundair Onderwijs (TSO) en voltijds Beroeps Secundair Onderwijs (BSO) Leerlingen in het Deeltijds Beroepssecundair Onderwijs (DBSO) Leertijd Leerlingenaantallen in het Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSO) Hoger Onderwijs Volwassenenonderwijs Secundair Volwassenenonderwijs Hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs 23 2 MOBILITEIT Instroom: Herkomst van de inschrijvingen per studierichting Instroom naar eerste leerjaar van de tweede graad Instroom naar eerste leerjaar van de derde graad Instroom naar Specialisatiejaar (BSO) en Se-n-se Doorstroom: secundair naar hoger onderwijs BSO TSO Hotelmanagement Uitstroom: Schoolverlaters 32 3 ONDERWIJS - ARBEIDSMARKT Leerlingenstages in het voltijds secundair onderwijs Leren en werken Deeltijds beroepssecundair onderwijs Leertijd Duaal leren 42 BRONNEN 46

4

5 Synthese Leerlingenaantallen In het schooljaar zitten in het voltijds Technisch Secundair Onderwijs (TSO) en het Beroeps Secundair Onderwijs (BSO) leerlingen in een horecagerelateerde richting. Op vijf jaar tijd is het aantal leerlingen gedaald met 23%. Het aandeel ten opzichte van de totale leerlingenpopulatie in het voltijds secundair onderwijs daalt daarbij van 1,40% tot 1,08%. De grootste daling van het aantal leerlingen is te zien in de tweede graad met 32% minder leerlingen op vijf jaar tijd. Enkel bij de specialisatiejaren BSO en Se-n-Se daalt het aantal leerlingen voorlopig niet. Het Deeltijds Beroepssecundair Onderwijs (DBSO) telt leerlingen in een horecagerelateerde richting. Op vijf jaar tijd stijgt het aantal leerlingen met 16%. Binnen Leertijd zien we de omgekeerde beweging. Het aantal leerlingen in een horecagerelateerde richting in Leertijd bedraagt 286. Op vijf jaar tijd daalt het aantal leerlingen er met 54%. De stijging binnen DBSO is onvoldoende om de daling binnen Leertijd op te vangen. In het Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSO) zitten leerlingen in een horecagerelateerde richting. Hiervan volgen leerlingen lineair onderwijs en 78 leerlingen modulair onderwijs. De meest voorkomende groep zijn de leerlingen type 1 (licht mentale handicap). Er volgen 662 studenten de richting Hotelmanagement in een hogeschool. Het aantal studenten in deze richting kent een dalende trend. De laatste tien jaar was het studentenaantal nog nooit zo laag.. Het secundair volwassenenonderwijs telt unieke inschrijvingen in een horecagerelateerde richting. De aantallen dalen al enkele jaren. In het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs telt de richting Hotel- en cateringmanagement 94 unieke inschrijvingen. Mobiliteit De instroom van leerlingen in de tweede graad is veel diverser dan in de derde graad. Het overgrote deel van de leerlingen in de derde graad stroomt in vanuit een horecagerelateerde richting. In de tweede graad stroomt daarentegen de helft in vanuit een niet-horecagerelateerde richting. De leerlingen in de specialisatiejaren komen bijna uitsluitend uit horecagerelateerde richtingen. In de Se-n-Se richtingen komen de meesten uit een horecagerelateerde richting, al zijn de leerlingenaantallen wel beperkt. Weinig leerlingen uit het BSO horeca proberen een diploma hoger onderwijs te behalen. Deze lage participatiegraad wordt wellicht mede in stand gehouden door de lage slaagkans. Bij TSO horeca liggen de participatiegraad en slaagkans (iets) hoger. Als we kijken naar de professionele bachelor Hotelmanagement dan zien we dat het studierendement het hoogst ligt voor leerlingen uit het 2018 Guidea Onderwijs 3

6 ASO. Studierichtingen met een logische doorstroom naar Hotelmanagement halen niet noodzakelijk een beter studierendement. Het percentage schoolverlaters horeca TSO en BSO dat werk zoekt één jaar na afstuderen, ligt onder het gemiddelde van de desbetreffende onderwijsvormen, wat goed is. Bij de Leertijd horeca, DBSO voeding-horeca en BuSo voeding liggen de percentages boven het gemiddelde van de verschillende onderwijsvormen. De resultaten voor de bachelor Hotelmanagement liggen in lijn met het gemiddelde voor een professionele bachelor. Onderwijs - arbeidsmarkt In het schooljaar bedraagt het totaal aantal stageplaatsen in de horecasector Dat is 2,6% van alle stageplaatsen. 93% van de stageplaatsen in de horecasector vindt plaats in het voltijds gewoon secundair onderwijs, 7% in het voltijds buitengewoon secundair onderwijs. Leerlingen uit een horecagerelateerde richting in het voltijds gewoon secundair onderwijs vullen 70% van de stageplaatsen in de horecasector in. In het voltijds buitengewoon secundair onderwijs is dat 91%. Het aantal leerlingen uit het DBSO met een werkervaringsplaats in de horecasector gaat gestaag omhoog naar 391. Hun aandeel bedraagt bijna 14% van alle deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats. Het aantal leerlingen uit de Leertijd met een leerovereenkomst in de horecasector daalt daarentegen naar 199. Ongeveer 11% van de leerovereenkomsten in de Leertijd is in de horecasector Guidea Onderwijs 4

7 1 Leerlingenaantallen 1.1 Secundair onderwijs Voltijds Technisch Secundair Onderwijs (TSO) en voltijds Beroeps Secundair Onderwijs (BSO) Schooljaar Op de volgende pagina vinden we de leerlingenaantallen voor het schooljaar terug. De aantallen zijn onderverdeeld per graad, onderwijsvorm en geslacht. In de eerste graad zijn er twee horecarichtingen: Hotel-Voeding (Basisoptie tweede leerjaar) Hotel-Bakkerij-Slagerij (Beroepenveld beroepsvoorbereidend jaar) In de tweede graad zijn er twee horecarichtingen: Hotel (TSO 3 de en 4 de jaar) Restaurant en keuken (BSO 3 de en 4 de jaar) In de derde graad zijn er twaalf horecarichtingen 1 : Hospitality (TSO 5 de en 6 de jaar) Hotel (TSO 5 de en 6 de jaar) Grootkeuken (BSO 5 de en 6 de jaar) Restaurant en keuken (BSO 5 de en 6 de jaar) Banketaannemer-traiteur (BSO - Specialisatiejaar) Gemeenschapsrestauratie (BSO - Specialisatiejaar) Hotelonthaal (BSO - Specialisatiejaar) Restaurantbedrijf en drankenkennis (BSO - Specialisatiejaar) Specialiteitenrestaurant (BSO - Specialisatiejaar) Wereldgastronomie (BSO - Specialisatiejaar) Butler-intendant (Se-n-Se) Hotelbeheer (Se-n-Se) Voor alle graden samen zijn er leerlingen, waarvan (62%) jongens en (38%) meisjes. Het aantal leerlingen van betekent een daling van 6% ten opzichte van voorgaand schooljaar. Het aantal jongens (-6%) daalt iets sterker dan het aantal meisjes (-5%). 1 De richtingen banketaannemer-traiteur en butler-intendant kwamen vorig jaar nog niet voor in het rapport. Het totaal aantal leerlingen in een horeca-gerelateerde richting verschilt dus met vorige rapporten. Tijdsreeksen zijn bijgevolg aangepast Guidea Onderwijs 5

8 Tabel 1-1: Aantal leerlingen in het TSO en het BSO in een horecagerelateerde richting per geslacht ( ) Eerste graad Eerste graad Tweede graad Derde graad TOTAAL 1ste leerjaar 2de leerjaar Totaal 1ste leerjaar 2de leerjaar Se-n-Se (tso) /3de leerjaar (bso) Totaal 1ste + 2de + 3de graad M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T Hotel-Voeding (Beroepsvoorbereidend) Hotel-Bakkerij-Slagerij Totaal TSO Hotel Hospitality Butler-intendant Hotelbeheer Totaal TSO BSO Restaurant en keuken Grootkeuken Banketaannemer-traiteur Gemeenschapsrestauratie Hotelonthaal Restaurantbedrijf en drankenkennis Specialiteitenrestaurant Wereldgastronomie Totaal BSO Totaal Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 6

9 Tabel 1-2: Aantal leerlingen in het TSO en het BSO in een horecagerelateerde richting per inrichtende macht en per geslacht ( ) Inrichtende macht Jongens Meisjes Totaal Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk rechtspersoon Provincie Gemeente Totaal Inrichtende macht Jongens Meisjes Totaal Gemeenschapsonderwijs 21,7% 19,5% 20,8% Privaatrechtelijk rechtspersoon 60,3% 63,8% 61,6% Provincie 9,4% 9,0% 9,2% Gemeente 8,7% 7,7% 8,3% Totaal 100% 100% 100% Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) De meerderheid (62%) van de leerlingen loopt school in het privaatrechtelijk onderwijs. Het gemeenschapsonderwijs is als inrichtende macht goed voor 21% van de leerlingenaantallen. De provincie en gemeente hebben elk minder dan 10% van de leerlingen. Overal gaan de leerlingenaantallen achteruit in vergelijking met vorig jaar. Op vijf jaar tijd verliest het gemeenschapsonderwijs (-1%) heel wat minder leerlingen dan de andere schoolbesturen. De provincie en gemeente verliezen elk 22% leerlingen, het privaatrechtelijk onderwijs zelfs 26%. Figuur 1-1: Aantal leerlingen in voltijds horecaonderwijs per vestigingsplaats van de school (gemeente) -2016/2017- Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Brugge is de stad waar het meeste leerlingen les volgen in het voltijds horecaonderwijs. Brugge houdt met 896 leerlingen Antwerpen (560), Koksijde (369), Hasselt (354) en Hoogstraten (226) achter zich. De scholen en leerlingen situeren zich verspreid over gans Vlaanderen, al is West Guidea Onderwijs 7

10 Vlaanderen wel koploper wat leerlingenaantallen betreft. We zien ook op de kaart dat er geen scholen zijn met voltijdse horeca-opleidingen in Oost- en Noord-Limburg. Figuur 1-2: Aandeel leerlingen horecaonderwijs t.o.v. totaal aantal leerlingen in het voltijds horecaonderwijs naar woonplaats leerlingen (gemeente) -2016/2017- Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Bovenstaande figuur toont per woonplaats van de leerling het aandeel leerlingen dat horecaonderwijs volgt in het voltijds secundair onderwijs. De gemeenten met het hoogste aandeel kleuren donkerblauw. Op de kaart is duidelijk te zien dat er heel wat gemeenten in West-Vlaanderen een relatief hoog aandeel hebben (> 1,5%). Enkel in de Noorderkempen zien we ook een regio met gemeenten die een hoog aandeel hebben. In Limburg liggen de aandelen het laagst. Dit wijst er mogelijks op dat de nabijheid van scholen belangrijk is in de keuze voor een (horeca)opleiding. Evolutie In onderstaande grafiek bekijken we de evolutie van het totale aantal leerlingen in het voltijds secundair horecaonderwijs sinds het schooljaar Guidea Onderwijs 8

11 Figuur 1-3: Evolutie leerlingen in het voltijds secunair onderwijs (TSO en BSO) in een horecagerelateerde richting -2005/ ,37% 1,38% 1,36% 1,40% ,34% ,28% ,21% ,14% ,08% 1,8% 1,5% 1,2% ,9% ,6% ,3% 0 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 0,0% Horecagerelateerde richting voltijds Aandeel Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Het aantal leerlingen in het voltijds secundair horeca-onderwijs blijft vrij stabiel tot het schooljaar De laatste vijf jaar is er een zichtbare daling. In vergelijking met vijf jaar terug ( ) telt het recentste schooljaar ( ) 23% minder leerlingen in een horecagerelateerde richting. Het aandeel leerlingen in een horecagerelateerde richting in het voltijds onderwijs ten opzichte van de totale leerlingenpopulatie in het voltijds secundair onderwijs blijft eveneens tot vrij stabiel. De laatste vijf jaar daalt het aandeel ook van 1,40% naar 1,08%. De totale leerlingenpopulatie in het voltijds secundair onderwijs daalt de laatste jaren niet meer verder, terwijl het aantal leerlingen in een horecagerelateerde richting dit wel doet. Hieronder bekijken we (de evolutie van) elke graad in het horecaonderwijs in detail. Eerste graad In de eerste graad zijn er twee horecarichtingen: Hotel-voeding en beroepsvoorbereidend jaar Hotel-Bakkerij-Slagerij. Zoals uit de namen blijkt, zijn deze niet 100% horecagerelateerd. In dit stadium maakt men nog geen onderscheid, gezien het om oriëntatierichtingen gaat. Tijdens het schooljaar zitten in deze richtingen samen 810 leerlingen. Dat is 5% minder dan 2 jaar geleden en 25% minder dan 5 jaar geleden Guidea Onderwijs 9

12 Figuur 1-4: aantal leerlingen in de eerste graad in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) In het schooljaar zitten in de eerste graad 526 jongens (65%) en 284 meisjes (35%). In vijf jaar tijd is het aantal jongens met 31% gedaald terwijl het aantal meisjes met 11% achteruitging. De verhouding jongens-meisjes lag vijf jaar eerder nog op De meeste leerlingen zitten in de richting Hotel-Bakkerij-Slagerij, met name 507 leerlingen. In vergelijking met vijf jaar eerder daalt het aantal leerlingen er met 17%. De daling is iets groter bij de jongens (-19%) dan bij de meisjes (-13%). In de andere richting, Hotel-voeding, zitten 303 leerlingen. Hun aantal daalt in vijf jaar tijd met liefst 35%. De evolutie bij jongens (-46%) is veel negatiever dan bij meisjes (-8%). Tabel 1-3: aantal leerlingen in de eerste graad in een horecagerelateerde richting -2008/2017- '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 1e gr bvlj Hotelbakkerij-slagerij M V e lj 1e gr Hotelvoeding M V Totaal 1ste graad M V Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 10

13 Tweede graad In de tweede graad kunnen de leerlingen kiezen voor de richtingen Hotel (TSO) en Restaurant en keuken (BSO). Tijdens het schooljaar zitten in deze richtingen samen leerlingen. Dat is 15% minder dan 2 jaar geleden en 32% minder dan 5 jaar geleden. Figuur 1-5: aantal leerlingen in de tweede graad in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) In het schooljaar zitten in de eerste graad 906 jongens (61%) en 591 meisjes (39%). De daling in leerlingenaantallen is het grootst bij de jongens. In het meest recente schooljaar zitten er 36% minder jongens en 25% minder meisjes in de tweede graad horeca in vergelijking met vijf jaar eerder. De daling bij de jongens was zelfs al enkele schooljaren eerder ingezet. De grootste richting in de tweede graad is Restaurant en keuken (BSO) met leerlingen in het schooljaar In vergelijking met 5 jaar eerder zitten er nu 26% minder leerlingen in deze richting. De daling is iets groter bij de jongens (-28%) dan bij de meisjes (-21%). In de andere richting Hotel (TSO) zitten in totaal 479 leerlingen in het schooljaar In deze richting is het aantal leerlingen nog sterker gedaald. Zo zijn er 43% minder leerlingen in vergelijking met 5 jaar geleden. Bij de jongens (-49%) is de daling nog een stuk groter dan bij de meisjes (-32%). Tabel 1-4: aantal leerlingen in de tweede graad in een horecagerelateerde richting -2008/2017- '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Hotel M V Restaurant en keuken M V Totaal 2de graad M V Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 11

14 Derde graad - 5 de en 6 de jaar In de derde graad (leerjaar 5 & 6) vind je vier horecagerelateerde richtingen terug. Het gaat om Hotel (TSO), Hospitality (TSO), grootkeuken (BSO) en restaurant en keuken (BSO). Tijdens het schooljaar zitten in deze richtingen samen leerlingen. Dat is 14% minder dan 2 jaar geleden en 21% minder dan 5 jaar geleden. Figuur 1-6: aantal leerlingen in de derde graad in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) In de derde graad zitten meer jongens ( %) dan meisjes (637-38%). De evolutie bij jongens is weliswaar negatiever dan bij meisjes. Er zijn 24% minder jongens en 14% minder meisjes in vergelijking met 5 jaar eerder. De grootste richting is Restaurant en keuken (BSO) met 865 leerlingen, gevolgd door Hotel (TSO) met 510 leerlingen. De evolutie van deze richtingen is echter wel negatief. Zowel binnen Restaurant en keuken (-24%) als Hotel (-27%) zitten er een kwart minder leerlingen in vergelijking met 5 jaar eerder. De daling is in beide richtingen het grootst bij de jongens. In de richtingen Grootkeuken (BSO) en Hospitality (TSO) zien we geen daling maar eerder een stagnering of kleine stijging. Tabel 1-5: aantal leerlingen in de derde graad in een horecagerelateerde richting -2008/2017- '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Grootkeuken M V Hospitality M V Hotel M V Restaurant en keuken M V Totaal Derde graad M V Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 12

15 Derde graad Specialisatiejaar BSO Het is interessant te kijken naar de verdeling van het aantal leerlingen in de horecagerelateerde richtingen die enkel in het derde jaar van de derde graad BSO worden georganiseerd. Zo zien we waar de voorkeuren van de leerlingen naar uit gaan en de evolutie hierin. Het aantal leerlingen in het derde jaar van de derde graad bedraagt 516 in het schooljaar Dit aantal is iets lager dan het jaar voordien, maar nog steeds één van de hoogste van de laatste jaren. Figuur 1-7: aantal leerlingen in het derde jaar, derde graad BSO in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Er zijn meer jongens dan meisje in het derde jaar van de derde graad. Het aantal meisjes ligt de laatste twee jaar wel boven de grens van 200. Specialiteitenrestaurant (32%) is de populairste horecarichting in het derde jaar van de derde graad BSO. Op een tweede en derde plaats staan banketaannemer-traiteur (20%) en gemeenschapsrestauratie (18%). De aantallen in deze richtingen zijn vrij volatiel waardoor evoluties moeilijk te bepalen zijn. Tabel 1-6: Aantal leerlingen in het derde jaar, derde graad BSO in een horecagerelateerde richting -2008/2017- '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Banketaannemertraiteur M V Gemeenschapsrestauratie M V Hotelonthaal M V Restaurantbedrijf en drankenkennis M V Guidea Onderwijs 13

16 Specialiteitenrestaurant M V Wereldgastronomie M V Totaal 7de jaar M V Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Derde graad - Se-n-se Opleidingen secundair-na-secundair (Se-n-Se) zijn korte (gespecialiseerde) opleidingen binnen de 3de graad TSO en KSO. Een Se-n-Se-opleiding bereidt voor op een beroep waarbij een groot deel van je opleidingstijd bestaat uit leren op een werkplek. Er zijn twee horecagerelateerde opleidingen: butler-intendant en hotelbeheer. Figuur 1-8: Aantal leerlingen in een Se-n-Se in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Het totaal aantal leerlingen in beide richtingen ligt vrij laag. Het is dus vrij moeilijk een bepaalde evolutie te zien. In het schooljaar volgen 30 leerlingen de richting hotelbeheer en 3 leerlingen de richting butler-intendant. De verdeling naar geslacht verschilt van jaar tot jaar. Tabel 1-7: Aantal leerlingen in een Se-n-Se in een horecagerelateerde richting -2008/2017- '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Butler-intendant M V Hotelbeheer M V Totaal Sense M V Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 14

17 1.1.2 Leerlingen in het Deeltijds Beroepssecundair Onderwijs (DBSO) Tabel 1-8: Aantal leerlingen in het DBSO in horecagerelateerde opleidingen per geslacht ( ) Opleiding M V totaal Grootkeukenmedewerker Hulpkelner Hulpkok Kelner Keukenmedewerker Kok Medewerker kamerdienst Medewerker snackbar - taverne Totaal Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) In het schooljaar bedraagt het totale aantal leerlingen in het deeltijds beroepssecundair onderwijs 1.450, waarvan 912 (63%) jongens en 538 (37%) meisjes. Keukenmedewerker blijft de populairste opleiding (53%). Cijfers zijn slechts beschikbaar vanaf aangezien er vanaf dan enkel nog modulaire richtingen zijn. In het schooljaar stijgt het aantal leerlingen in het DBSO naar (+3%). Het aandeel van de horecagerelateerde richtingen bedraagt 16%. Figuur 1-9: Evolutie aantal leerlingen in het DBSO in een horecagerelateerde richting -2010/ % 21% 18% ,2% 15,2% 14,7% 15,5% 15,2% 16,1% 16,4% 15% 12% 600 9% 400 6% 200 3% 0 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 0% Totaal Horeca aandeel horeca Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 15

18 1.1.3 Leertijd Tabel 1-9: Aantal leerlingen 2 in Syntra leertijd in de horecasector -2010/2017- '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-' Grootkeukenhulpkok Grootkeukenkok Hulpkelner Hulpkok Kelner (1 jaar) Kelner (3 jaar) Keukenmedewerker Kok Medewerker snackbar-taverne Restauranthouder Snackbarexploitant Traiteur-banketaannemer Totaal horeca Bron: Syntra (persoonlijke communicatie, 6 juli 2018) In volgen 286 leerlingen Syntra leertijd, opnieuw een daling ten opzichte van de voorgaande jaren. De stijging binnen DBSO is onvoldoende om de daling van de afgelopen jaren binnen Leertijd op te vangen. De opleiding Hulpkok is ook dit jaar de populairste opleiding in Leertijd met 153 leerlingen (53%). 2 Uitgedrukt in aantal contracten die minimum 1 dag lopen Guidea Onderwijs 16

19 1.1.4 Leerlingenaantallen in het Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSO) In het BuSO is er één horecagerelateerde studierichting in het lineair onderwijs, namelijk Grootkeukenmedewerker. Daarnaast is er het modulair onderwijs 3 met in dit schooljaar vier horecagerelateerde studierichtingen: Grootkeukenhulp Grootkeukenmedewerker Hulpkelner Keukenhulp Keukenmedewerker In het Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSO) zitten leerlingen in een horecagerelateerde richting, een daling ten opzichte van vorig schooljaar leerlingen volgen lineair onderwijs en 78 leerlingen modulair onderwijs. De leerlingen hebben volgende kenmerken: De meest voorkomende groep zijn de leerlingen met een licht mentale handicap (type 1) gevolgd door de leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (type BA) en zij met een emotionele of gedragsstoornis (type 3). De meeste leerlingen volgen les in een school in Antwerpen, voor Oost- en West- Vlaanderen. Iets meer dan de helft van de leerlingen volgt onderwijs in het privaatrechtelijk onderwijs. Op de tweede plaats staat het gemeenschapsonderwijs. Er volgen iets meer jongens dan meisjes een opleiding in een horecagerelateerde richting. 3 Het statistisch jaarboek neemt (bijna) altijd de leerlingen op tellingsdatum 01/02. Voor het modulair onderwijs gaat het om unieke leerlingen per richting, niet per module Guidea Onderwijs 17

20 Tabel 1-10: Aantal leerlingen in het BuSO in een horecagerelateerde richting -2016/2017- Lineair stelsel Modulair stelsel Schooljaar Grootkeukenmedewerkehulmedewerkemedewerker Grootkeuken- Grootkeuken- Keuken- Totaal Hulpkelner Keukenhulp Totaal Type Type Type Type Type Type Type BA Vestigingsplaats school Antwerpen Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant Limburg Brussels Gewest Inrichtende macht Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk Provincie Gemeente Intercommunale Vlaamse gemeenschapscommissie Geslacht Jongen Meisje Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) 2018 Guidea Onderwijs 18

21 Figuur 1-10: Evolutie aantal leerlingen in het BuSO in een horecagerelateerde richting -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 16-'17 Lineair Modulair Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Het totaal aantal leerlingen in het BuSO in een horecagerelateerde richting kent de laatste jaren een kleine daling. Het aantal leerlingen in het lineair stelsel daalt, terwijl het aantal leerlingen in het modulair stelsel min of meer gelijk blijft Guidea Onderwijs 19

22 1.2 Hoger Onderwijs Drie hogescholen bieden de professionele bachelor Hotelmanagement aan: Erasmushogeschool Brussel Katholieke Hogeschool Vives-Noord AP Hogeschool Antwerpen Tabel 1-11: Aantal studenten in de hogeschoolopleiding Hotelmanagement per geslacht en per nationaliteit ( ) Belgische studenten Studenten van vreemde nationaliteit Totaal M V T M V T M V T Erasmushogeschool Brussel Katholieke Hogeschool Vives-Noord AP Hogeschool Antwerpen Totaal Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) In het schooljaar volgen 662 studenten de opleiding Hotelmanagement, 255 (39%) jongens en 407 (61%) meisjes. In deze richting zijn er 600 Belgische studenten (91%) en 62 studenten van vreemde nationaliteit (9%). Erasmushogeschool Brussel heeft nipt de meeste studenten in deze richting (259). Figuur 1-11: Evolutie aantal studenten in de hogeschoolopleiding Hotelmanagement -2006/ '06-'07 '07-'08 '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) In daalt het aantal studenten terug. Het is het laagste aantal van de laatste jaren Guidea Onderwijs 20

23 1.3 Volwassenenonderwijs Sinds 1 september 2007 is het (nieuwe) decreet Volwassenenonderwijs in werking. Dit decreet deelt het volwassenenonderwijs in drie delen: Basiseducatie Secundair volwassenenonderwijs Hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs Secundair Volwassenenonderwijs Onder het studiegebied Voeding vallen meerdere opleidingen. We vinden er opleidingen Bakkerij (bv. Bakkersgast, Brood en banket), opleidingen Slagerij (bv. Slagersgast) en Horecaopleidingen. Tabel 1-12: Aantal unieke inschrijvingen 4 in het secundair volwassenenonderwijs gerelateerd aan horeca per opleiding (referteperiode 1/4/ /3/2017) M V n.b. T Bierkenner Grootkeukenhulpkok Grootkeukenkok Grootkeukenmedewerker Hotel Hotelbedrijf Hulpkelner Hulpkok Kelner Keukenverantwoordelijke Kok Medewerker brasserie, taverne, en bistro Traiteur-banketaannemer Traiteur-delicatessenslager Traiteurkok Wijnkenner Zaalverantwoordelijke Totaal Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) In het schooljaar zijn er volwassenen ingeschreven in een horecarichting in het secundair volwassenenonderwijs, waarvan 48% mannen en 52% vrouwen. De opleidingen hulpkok, kok en hotelbedrijf zijn de populairste. Samen zijn ze goed voor 70% van de inschrijvingen. 4 Unieke inschrijving in een opleiding: iemand die zich gedurende een referteperiode twee of meer keer inschrijft in dezelfde opleiding en binnen hetzelfde stelsel, telt men slechts eenmaal. Wanneer hij/zij zich twee (of meer) keer inschrijft in dezelfde opleiding, maar in een verschillend stelsel (de ene keer lineair, de andere keer modulair), telt men deze persoon tweemaal. Wanneer hij/zij zich in twee verschillende opleidingen -al dan niet binnen hetzelfde studiegebied- inschrijft, telt men deze persoon tweemaal Guidea Onderwijs 21

24 Het aantal unieke inschrijvingen in een horecagerelateerde richting in het secundair volwassenenonderwijs daalt sinds In het schooljaar waren er nog meer dan unieke inschrijvingen in een horecagerelateerde richting in het secundair volwassenenonderwijs. Figuur 1-12: Evolutie unieke inschrijvingen in het secundair volwassenenonderwijs gerelateerd aan horeca per opleiding -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) 2018 Guidea Onderwijs 22

25 1.3.2 Hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs Onder het studiegebied Handelswetenschappen en bedrijfskunde vinden we één horecagerelateerde richting terug in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs. De richting Hotel- en cateringmanagement telt 94 unieke inschrijvingen. Het gaat om 34 mannen en 60 vrouwen. Tabel 1-13: Aantal unieke inschrijvingen in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs per opleiding (referteperiode 1/4/ /3/2017) Man Vrouw Totaal Hotel- en cateringmanagement Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) Figuur 1-13: Evolutie unieke inschrijvingen in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs -2008/ '08-'09 '09-'10 '10-'11 '11-'12 '12-'13 '13-'14 '14-'15 '15-'16 '16-'17 Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) Het aantal unieke inschrijvingen in de richting Hotel- en cateringmanagement in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs daalt naar Guidea Onderwijs 23

26 2 Mobiliteit 2.1 Instroom: Herkomst van de inschrijvingen per studierichting Hieronder bekijken we voor elke horecarichting in de tweede en derde graad secundair, de specialisatiejaren (bso) en de Se-n-se opleidingen van waaruit leerlingen instromen 5. Voor de richtingen in de tweede en derde graad geven we de meest voorkomende basisopties (A-stroom), beroepenvelden (B-stroom) en studierichtingen (tweede graad en hoger) van waaruit de grootste groep van leerlingen instromen weer. De basisopties, beroepenvelden en studierichtingen van waaruit een klein aantal leerlingen instroomt, brengen we samen in de rubriek overige. Tot slot zijn er nog de categorieën zittenblijvers en nvt en onbekend. Zittenblijvers is een verzamelnaam voor: Bissers: leerlingen die hun jaar overdoen in dezelfde studierichting. Neveninstromers: leerlingen die hun jaar overdoen in een andere instelling. Opstromers: leerlingen die hun jaar overdoen in een sterkere studierichting. In de rubriek nvt en onbekend staat onbekend voor de leerlingen waarvan de herkomst onbekend is en nvt voor leerlingen die het jaar voordien: in een OKAN-klas zaten, in een modulair systeem zaten, of in een systeem met hoofdstructuur zonder leerjaren zaten (methodescholen). Bij de specialisatiejaren (BSO) en de Se-n-se opleidingen geven we enkel de studierichting van waaruit de meeste leerlingen stromen (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2015). 5 Voor elke richting, geordend per graad en per leerjaar, geven we een overzicht van de verschillende basisopties, beroepenvelden en studierichtingen. Leerlingen die instromen vanuit de eerste graad komen uit een basisoptie (A-stroom) of uit een beroepenveld (B-stroom). Vanaf de tweede graad gebruiken we de term studierichting Guidea Onderwijs 24

27 2.1.1 Instroom naar eerste leerjaar van de tweede graad De herkomst van de instroom naar een horecarichting in het eerste leerjaar van de tweede graad varieert sterk. De instroom gebeurt vanuit zeer veel basisopties en beroepenvelden. Iets meer dan vier op de tien leerlingen volgen de logische doorstroom vanuit ofwel de basisoptie Hotel-voeding ofwel het beroepenveld Hotel-bakkerij-slagerij. Ongeveer de helft van de leerlingen stroomt in vanuit andere basisopties of beroepenvelden. In de richting Restaurant en keuken (BSO) komt de grootste instroom vanuit het beroepenveld Hotel-bakkerij-slagerij (39%). In de richting Hotel (TSO) is het grootste aandeel leerlingen afkomstig uit de basisoptie Hotel-voeding (43%). In beide richtingen zitten er gemiddeld zo n 10% zittenblijvers. Tabel 2-1: Basisopties en beroepenvelden van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar 'Restaurant en keuken van de tweede graad (BSO) Basisopties (n = 2) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Hotel-voeding 52 7,6% Sociale en technische vorming 46 6,7% Beroepenvelden (n = 2) Hotel-bakkerij-slagerij ,1% Kantoor en verkoop Verzorging-voeding 76 11,2% Overige (36) ,5% Zittenblijvers 74 10,9% NVT en onbekend 34 5,0% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) Tabel 2-2: Basisopties en beroepenvelden van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar 'Hotel van de tweede graad (TSO) Basisopties (n = 15) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Hotel-voeding ,8% Moderne wetenschappen 90 20,5% Sociale en technische vorming 66 15,1% Handel 20 4,6% Overige (11) 28 6,3% Zittenblijvers 40 9,2% NVT en onbekend 7 1,5% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) 2018 Guidea Onderwijs 25

28 2.1.2 Instroom naar eerste leerjaar van de derde graad De instroom naar het eerste leerjaar van een horecarichting in de derde graad is divers, al volgt het merendeel van de leerlingen de logische stroom vanuit een horecarichting in de tweede graad. In de richtingen Grootkeuken (BSO) en Restaurant en keuken (BSO) komt de grootste instroom logischerwijze vanuit de studierichting Restaurant en keuken (69% en 77%, resp.). In de richting Hotel (TSO) is het grootste aandeel leerlingen afkomstig uit de studierichting Hotel (84%). De instroom in de richting Hospitality is het meest verscheiden. Daar stromen de leerlingen vooral in vanuit Toerisme (20%), Hotel (20%) en de restcategorie Overige (21%). Zittenblijvers zijn telkens goed voor zo n 7 à 10% van de instroom, met uitzondering van de richting Hospitality die gemiddeld zo n 20% zittenblijvers per jaar telt. Daar zijn de aantallen wel klein. Tabel 2-3: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Grootkeuken van de derde graad (BSO) Studierichtingen (n = 15) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Restaurant en keuken (BSO) 67 68,8% Verzorging-voeding (BSO) 12 12,1% Sociale en technische wetenschappen (TSO) 3 2,7% Hotel (TSO) 2 1,6% Overige (11) 4 3,5% Zittenblijvers 9 9,7% NVT en onbekend 2 1,6% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) Tabel 2-4: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Restaurant en keuken van de derde graad (BSO) Studierichtingen (n = 27) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Restaurant en keuken (BSO) ,0% Hotel (TSO) 48 8,0% Verzorging-voeding (BSO) 9 1,5% Sociale en technische wetenschappen (TSO) 5 0,8% Overige (23) 10 1,7% Zittenblijvers 40 6,8% NVT en onbekend 25 4,1% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) 2018 Guidea Onderwijs 26

29 Tabel 2-5: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Hospitality van de derde graad (TSO) Studierichtingen (n = 16) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Toerisme (TSO) 6 20,1% Hotel (TSO) 6 19,5% Sociale en technische wetenschappen (TSO) 4 11,3% Economie (ASO) 2 6,9% Overige (12) 7 21,4% Zittenblijvers 6 19,5% NVT en onbekend 0 1,3% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) Tabel 2-6: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Hotel van de derde graad (TSO) Studierichtingen (n = 19) Gemiddeld aantal inschrijvingen per schooljaar -2008/2013 N % Hotel (TSO) ,0% Sociale en technische wetenschappen (TSO) 6 1,7% Economie (ASO) 4 1,0% Overige (16) 12 3,4% Zittenblijvers 32 8,8% NVT en onbekend 4 1,1% Totaal % Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) 2018 Guidea Onderwijs 27

30 2.1.3 Instroom naar Specialisatiejaar (BSO) en Se-n-se De herkomst van de instroom naar de specialisatiejaren (BSO) en Se-n-se s varieert minder. De instroom gebeurt immers vanuit een beperkter aantal studierichtingen. In de BSO richtingen Banketaannemer-traiteur, Hotelonthaal, Restaurantbedrijf en drankenkennis, Specialiteitenrestaurant, en Wereldgastronomie komt de grootste instroom vanuit de BSO studierichting Restaurant en keuken (65% tot 86%). Enkel bij Gemeenschapsrestauratie komt de grootste groep leerlingen logischerwijs uit Grootkeuken (77%). In de Se-n-se richtingen Butler-intendant en Hotelbeheer (TSO) is het grootste aandeel leerlingen afkomstig uit de TSO studierichting Hotel (72% en 53%, resp.). In al deze richtingen is het aandeel zittenblijvers dat instroomt beperkt (max. 3%). Tabel 2-7: Voornaamste studierichting van waaruit leerlingen instromen in een specialisatiejaar BSO of Se-n-se Studierichting Specialisatiejaar bso 6 Gemiddeld aantal leerlingen Studierichting grootste herkomst n % Banketaannemer-traiteur (5) 104 Restaurant en keuken 82,8% Gemeenschapsrestauratie (4) 81 Grootkeuken 77,0% Hotelonthaal (9) 58 Restaurant en keuken 86,3% Restaurantbedrijf en drankenkennis (4) 66 Restaurant en keuken 65,0% Specialiteitenrestaurant (3) 142 Restaurant en keuken 75,1% Wereldgastronomie (3) 28 Restaurant en keuken 80,1% Se-n-se Butler-intendant (3) 6 Hotel 71,9% Hotelbeheer (8) 20 Hotel 52,5% Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2015) 6 Het cijfer tussen haakjes vermeldt het aantal studierichtingen van waaruit leerlingen instromen Guidea Onderwijs 28

31 2.2 Doorstroom: secundair naar hoger onderwijs In dit deel bekijken we de doorstroming van leerlingen uit het secundair horecaonderwijs naar het hoger onderwijs. Uit de cijfers is niet op te maken om welke richtingen in het hoger onderwijs het gaat. De cijfers hebben betrekking op de generatiestudenten periode t.e.m BSO Het behalen van een diploma BSO betekent voor veel leerlingen een toegangspoort tot de arbeidsmarkt. Het aantal studenten dat na een zevende jaar BSO dan ook doorstroomt naar het hoger onderwijs ligt logischerwijze laag. Enkel in de richting Hotelonthaal waagt bijna één op vier studenten zich aan het hoger onderwijs. Bij Banketaannemer-traiteur en Specialiteitenrestaurant ligt de participatiegraad onder de 10%. In de tabel hieronder zijn drie van de zes horecagerelateerde richtingen in het zevende jaar van het BSO opgenomen. Bij de andere drie richtingen ligt het aantal studenten te laag om representatief te zijn. De lage participatiegraad wordt wellicht mede in stand gehouden door de lage slaagkans. In alle drie richtingen slaagt minder dan één op vijf er in om een bachelordiploma te behalen binnen de vijf jaar. Het aandeel studenten dat zijn diploma behaalt binnen de beoogde drie jaar ligt nog veel lager. Hotelonthaal Tabel 2-8: Participatiegraad en slaagcijfers bachelordiploma van leerlingen uit het BSO horecaonderwijs Banketaannemertraiteur Specialiteitenrestaurant Aantal studenten n Participatiegraad Prof. Bachelor Ac. Bachelor n % 8,6% 23,6% 8,1% na 3 jaar 4,3% 8,7% 7,1% na 4 jaar 6,4% 7,2% 4,8% na 5 jaar 4,3% 0,0% 2,4% na 3 jaar 0% 1,4% 0% na 4 jaar 0% 0% 0% na 5 jaar 0% 1,4% 0% Geen diploma behaald na 5 jaar 85,1% 81,2% 85,7% Bron: Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) TSO De participatiegraad hoger onderwijs na het behalen van een TSO-diploma ligt veel hoger. Bij de richtingen Hotel en Hospitality gaat het om 42% en 75%. De slaagkans ligt in deze richtingen ook laag, maar wel hoger dan in het BSO: ongeveer twee op tien behalen hun bachelordiploma binnen 2018 Guidea Onderwijs 29

32 de drie jaar, vier op tien binnen de vijf jaar. Een heel klein deel van de studenten gaat voor een diploma op universitair niveau. Tabel 2-9: Participatiegraad en slaagcijfers bachelordiploma van leerlingen uit het TSO horecaonderwijs Hotel Hospitality Aantal studenten n Participatiegraad Prof. Bachelor Ac. Bachelor n % 41,9% 75,0% na 3 jaar 19,2% 18,4% na 4 jaar 13,0% 12,1% na 5 jaar 7,9% 10,6% na 3 jaar 0,1% 0% na 4 jaar 0,7% 0% na 5 jaar 0,3% 0,7% Geen diploma behaald na 5 jaar 58,8% 58,2% Bron: Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018a) Hotelmanagement In dit deel kijken we naar het studierendement van studenten die instromen in de bacheloropleiding Hotelmanagement. Onderstaande tabel toont de studierichtingen secundair onderwijs van waaruit minstens 30 studenten hotelmanagement stroomden. Tabel 2-10: Studierendement van studenten Hotelmanagement per herkomstrichting Totaal uitstroom Aantal studenten hotelmanagement Participatiegraad Gemiddeld studierendement Economie-moderne talen (ASO) ,49% 85,96% Handel (TSO) ,50% 63,36% Hotel (TSO) ,33% 63,32% Hotelonthaal (BSO) ,79% 33,51% Humane wetenschappen (ASO) ,18% 73,56% Kantooradministratie en gegevensbeheer (BSO) ,43% 31,56% Onthaal en public relations (TSO) ,58% 47,13% Secretariaat-talen (TSO) ,25% 62,00% Sociale en technische wetenschappen (TSO) ,33% 42,03% Toerisme (TSO) ,71% 59,45% Bron: Ministerie van Onderwijs en Vorming (2018b) In absolute aantallen stromen het meeste studenten in hotelmanagement in vanuit de richtingen Hotel, Economie-moderne talen en Toerisme. De participatiegraad (aandeel studenten dat 2018 Guidea Onderwijs 30

33 vanuit die richting hotelmanagement kiest) is echter laag bij Economie-moderne talen (0,5%). Die ligt logischerwijze veel hoger bij Hotel (15%) en Toerisme (5%), alsook bij Hotelonthaal (11%). Afgaand op het gemiddeld studierendement blijkt een diploma ASO het meest aangewezen om deze bachelor studie aan te vatten. Studenten uit Economie-moderne talen halen een gemiddeld studierendement van 86%, leerlingen Humane wetenschappen 74%. Studenten uit TSO-richtingen halen een gemiddeld studierendement dat varieert van 42% tot 63%, studenten uit BSO-richtingen een studierendement van iets meer dan 30%. Studierichtingen met een logische doorstroom naar Hotelmanagement halen niet noodzakelijk een beter studierendement Guidea Onderwijs 31

34 2.3 Uitstroom: Schoolverlaters Op het einde van het schooljaar verlieten zowel in de 3 e graad van het TSO, als in het DBSO en het BUSO zo n 200 à 250 leerlingen de school na het afwerken van een horecaopleiding. In de 3 e graad van het BSO lag dit aantal heel wat hoger (531 schoolverlaters met een horecagetuigschrift of -diploma). In de Leertijd lag het aantal dan weer lager: hier verlieten in dezelfde periode 101 horecaleerlingen de school. 130 studenten verlieten de hogeschool met een professionele bachelor Hotelmanagement op zak (zie figuur 2-1; VDAB, 2018). Figuur 2-1: Aantal schoolverlaters uit horecaopleidingen 7, gegroepeerd per studieniveau, % % ,9% 40% ,9% ,2% 226 7,5% 10,4% ,1% TSO BSO DBSO Leertijd BUSO Hogeschool 30% 20% 10% 0% schoolverlaters Werkzoekend na 1 jr Bron: VDAB (2018) Schoolverlaters uit de horecaopleidingen in het TSO en BSO lijken het goed te doen op de arbeidsmarkt. 8% van de schoolverlaters TSO horeca en 10% van de schoolverlaters BSO horeca zoekt werk één jaar na het verlaten van de schoolbanken. Beide percentages liggen onder het gemiddelde van de desbetreffende onderwijsvormen. Bij de leertijd horeca (17%), DBSO voedinghoreca (28%) en BuSo voeding (40%) loopt het percentage werkzoekenden na één jaar verder op. Daarenboven liggen de percentages ook boven het gemiddelde van de verschillende onderwijsvormen. Bij de professionele bachelor Hotelmanagement zoekt slechts 4% van de schoolverlaters na 1 jaar naar werk. Dit ligt in lijn met het gemiddelde van een professionele bachelor. 7 De volgende opleidingen zijn meegenomen in de berekening: TSO = het totaal van de horecaopleidingen Butler-intendant, Hospitality, Hotel, Hotelbeheer (Se-n-se) BSO = het totaal van de horecaopleidingen Banketaannemer-traiteur, Gemeenschaps-restauratie, Grootkeuken, Hotelonthaal, Restaurant en keuken, Restaurantbedrijf en drankenkennis, Specialiteitenrestaurant, Wereldgastronomie DBSO = het totaal van het studiegebied Voeding-Horeca Leertijd = het totaal van het studiegebied Horeca BUSO = het totaal van het studiegebied Voeding 8 Aantal schoolverlaters 2017 betreft het opvolgingsjaar 2017 waarin de VDAB alle schoolverlaters die na het school- of academiejaar de school verlaten een jaar lang opvolgt (tot einde juni 2017) Guidea Onderwijs 32

35 Tabel 2-11: % schoolverlaters die nog werk zoeken een jaar na schoolverlaten, opdeling naar studiegebied en studieniveau Studieniveau Schoolverlaters (n) Werkzoekend na 1 jr TSO horeca 190 7,5% TSO ,3% BSO horeca ,4% BSO ,0% DBSO Voeding-Horeca ,9% DBSO ,1% Leertijd Horeca ,2% Leertijd ,2% BUSO Voeding ,9% BUSO ,7% Prof. bachelor Hotelmanagement ,1% Prof. bachelor ,2% Bron: VDAB (2018) 9 De cijfers van de VDAB laten hier niet toe om tot op niveau van de horecaopleidingen te kijken. Uit cijfers van het Departement Onderwijs weten we echter dat het merendeel van de studenten uit het studiegebied Voeding-Horeca in het DBSO een horecaopleiding volgt. 10 De cijfers van de VDAB laten hier niet toe om tot op niveau van de horecaopleidingen te kijken. Uit cijfers van het Departement Onderwijs weten we echter dat het merendeel van de studenten uit het studiegebied Voeding in het BUSO een horecaopleiding volgt. 11 Hotelmanagement is geen studiegebied maar een studierichting Guidea Onderwijs 33

36 3 Onderwijs - arbeidsmarkt 3.1 Leerlingenstages in het voltijds secundair onderwijs Er is voorlopig nog geen update beschikbaar van het aantal leerlingenstages voor het schooljaar In het schooljaar bedraagt het totaal aantal stageplaatsen in de horecasector Dat is 2,6% van alle stageplaatsen. Iets meer dan 93% van de stageplaatsen in de horecasector vindt plaats in het voltijds gewoon secundair onderwijs, 7% vindt plaats in het voltijds buitengewoon secundair onderwijs. Meer jongens dan meisjes hebben een stageplaats in de horecasector. Tabel 3-1: Aantal stageplaatsen in de horecasector per soort onderwijs -2015/2016- J M Totaal Voltijds gewoon secundair onderwijs Voltijds buitengewoon secundair onderwijs Totaal Bron: Departement Onderwijs en Vorming Afdeling SLB (persoonlijke communicatie, 23 juni 2017) Er is een kleine daling van het aantal stageplaatsen in de horeca. Het aandeel van de horecasector blijft wel gelijk. 12 Tabel 3-2: Aantal en aandeel stageplaatsen in de horecasector per soort van onderwijs -2013/2016- '13-'14 '14-' Voltijds SO Voltijds BuSO Totaal Aandeel horeca 2,4% 2,6% 2,6% Bron: Departement Onderwijs en Vorming Afdeling SLB (persoonlijke communicatie, 23 juni 2017) 12 Het is niet mogelijk om meer evolutie weer te geven van de stageplaatsen. Sinds vorig schooljaar registreert men stages binnen hetzelfde stagecontract en stagebedrijf als één stage, ook al gaat het over verschillende stagedagen of meerdere periodes. In het verleden registreerde en telde men deze stages soms meerdere keren (bron: Departement Onderwijs) Guidea Onderwijs 34

37 Tabel 3-3: Aantal stageplaatsen in de horecasector in het voltijds gewoon secundair onderwijs per studiegebied en studierichting ( ) Voltijds gewoon secundair onderwijs TSO 880 Voeding: 616 Hotel 576 Hotelbeheer 22 Hospitality 15 Vleeswarentechnieken 1 Brood en banket 1 Slagerij en vleeswaren 1 Toerisme 215 Handel 31 personenzorg 11 Maatschappelijke veiligheid 2 Sport 2 Lichaamsverzorging 1 BSO Voeding: Restaurant en keuken 877 Specialiteitenrestaurant 194 Restaurantbedrijf en drankenkennis 80 Banketaannemer-traiteur 54 Gemeenschapsrestauratie 46 Hotelonthaal 45 Grootkeuken 44 Wereldgastronomie 27 Banketbakkerij-chocoladebewerking 15 Slagerij-fijnkosttraiteur 8 Dieetbakkerij 1 Brood- en banketbakkerij en confiserie 1 Personenzorg 368 Handel 93 Toerisme 80 Mechanica-elektriciteit 12 Bouw 6 Decoratieve technieken 2 Hout 1 Land- en tuinbouw 1 Bron: Departement Onderwijs en Vorming Afdeling SLB (persoonlijke communicatie, 23 juni 2017) Van de stageplaatsen in de horecasector in het voltijds gewoon secundair onderwijs, zijn er 880 stageplaatsen in het TSO. Leerlingen die een horeca-gerelateerde richting volgen (Hotel, Hotelbeheer of Hospitality) nemen 613 stageplaatsen in. In het BSO zijn er dit schooljaar stageplaatsen in de horecasector. Leerlingen die een horecagerelateerde richting volgen (Restaurant en keuken, Specialiteitenrestaurant, Grootkeuken, Restaurantbedrijf en drankenkennis, Banketaannemer-traiteur, Gemeenschaps-restauratie, Hotelonthaal of Wereldgastronomie) nemen van de stageplaatsen in leerlingen die een stageplaats hebben in de horecasector volgen ook een horecagerelateerde studierichting. Dat is 70% van de stages in de horecasector Guidea Onderwijs 35

38 Tabel 3-4: Aantal stageplaatsen in de horecasector in het voltijds buitengewoon secundair onderwijs per studiegebied en studierichting ( ) Voltijds buitengewoon secundair onderwijs 212 OV4 Restaurant en keuken 2 OV4 - Organisatiehulp 1 OV3 - Grootkeukenmedewerker 174 OV3 - Grootkeukenhulp 8 OV2 7 OV3 - keukenmedewerker 5 OV3 - Ond. hulp in inst. en prof. schoonm. 5 OV3 - Keukenhulp 3 OV3 - Bakkersgast 2 OV1 1 OV3 - Log. assistent ziekenhuizen en zorginst. 1 OV3 - receptiemedewerker 1 OV3 - Schilder-decorateur 1 OV3 - Winkelhulp 1 Bron: Departement Onderwijs en Vorming Afdeling SLB (persoonlijke communicatie, 23 juni 2017) Leerlingen die een horecarichting volgen, nemen 192 van de 212 stageplaatsen in de horecasector in het voltijds buitengewoon secundair onderwijs in (91%) Guidea Onderwijs 36

39 3.2 Leren en werken Vanaf 15 jaar kan een leerling overschakelen naar het systeem van Leren en werken of werkplekleren. In dit systeem leren leerlingen afwisselend op school én op de werkvloer een beroep. Leren en werken of werkplekleren bestaat in verschillende vormen. De meest gebruikte vormen zijn het deeltijds beroepssecundair onderwijs en de leertijd (Onderwijskiezer, 2018). Schematisch geeft dit: Figuur 3-1: Overzicht van de verschillende mogelijkheden binnen leren en werken 13 Bron: Onderwijskiezer (2018) 13 *DBSO: Voor + 18-jarigen zijn voortrajecten, brugprojecten en POT niet mogelijk. **POT: Drie trajecten mogelijk (13,15 of 28 u), namelijk POT (vervangt vnl. Leercomponent) + Werkcomponent, Leercomponent + POT (vervangt Werkcomponent) of POT vervangt Leercomponent + Werkcomponent. ***Leertijd voortraject: Bij verbreking leerovereenkomst, verwijst men je door naar een oriëntatiemodule/sollicitatietraining in een SYNTRA campus. Indien nodig kan hierna een voortraject, georganiseerd door een externe partner volgen. 30 dagen na de verbreking moet je een nieuw voltijds engagement hebben. Ondertussen blijf je de lessen in de SYNTRA- campus volgen. Om te kunnen starten in het stelsel van Leren en Werken moet Werkplekleren door jarigen altijd ingevuld worden met echte arbeidservaring Guidea Onderwijs 37

40 Vanaf september 2016 kan je binnen het stelsel leren en werken nog slechts 3 types overeenkomsten afsluiten voor het werkplekleren (Onderwijskiezer, 2018): De Stageovereenkomst alternerende opleiding (SAO) De Overeenkomst alternerende opleiding (OAO) De Deeltijdse arbeidsovereenkomst (DA) In het schooljaar zijn er 695 erkende leerbedrijven met 961 unieke leermeesters die jongeren opleiden via een OAO-contract. De opleiding Leermeester is in het schooljaar nog niet verplicht (Horeca Vorming Vlaanderen, persoonlijke communicatie, 5 juni 2018) Guidea Onderwijs 38

41 3.2.1 Deeltijds beroepssecundair onderwijs In het deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO) volgen leerlingen twee dagen per week opleiding in een centrum deeltijds onderwijs (CDO). Dit combineren ze met drie dagen werkplekleren. Dit werkplekleren 14 verloopt via één van de volgende opties (Onderwijskiezer, 2018): een echte tewerkstelling/arbeidsdeelname (twee contracten: overeenkomst alternerende opleiding of deeltijdse arbeidsovereenkomst). een brugproject: voor jongeren die wel bereid zijn te werken, maar hun attitudes en vaardigheden nog verder moeten ontwikkelen. een voortraject: een specifieke opleidings- en begeleidingsmodule voor jongeren met ontoereikende attitudes en vaardigheden. een persoonlijk ontwikkelingstraject (POT): voor kwetsbare jongeren in problematische situaties, georganiseerd door een Centrum voor deeltijdse vorming (CDV). Tabel 3-5: Aantal deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats per sector brugprojecten -2012/ Horecasector Totaal alle sectoren Aandeel horeca 13,5% 14,3% 13,4% 13,6% 13,9% 13,9% Bron: Departement Onderwijs en Vorming (persoonlijke communicatie, 21 augustus 2018) - exclusief Voor jongeren die willen werkplekleren via echte arbeidservaring zijn er sinds september 2016 enkel nog overeenkomst alternerende opleiding-contracten (OAO) en deeltijds arbeidscontract (DA). In 2017 hebben over alle sectoren heen jongeren uit het DBSO een werkervaringsplaats, waaronder 391 (13,9%) in de horecasector (PC302). Voor de horeca betekent dit in absolute aantallen een stijging in vergelijking met het voorgaande jaar (relatief gezien blijft het aandeel stabiel). Van deze 391 deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats in de horeca hadden er 158 een OAO-contract en 82 een DA-contract (zie Tabel 3-7). De overige contractvormen (e.g., ILW, IBO, BIO ) zijn vanaf 1 september 2016 uitdovend of sterk gereguleerd (Departement Onderwijs en Vorming, persoonlijke communicatie, 21 augustus 2018). 14 Bij de voortrajecten en persoonlijke ontwikkelingstrajecten komen leerlingen niet op de werkvloer 2018 Guidea Onderwijs 39

42 Tabel 3-6: Aantal en soorten contracten bij deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats in de horeca Soort contract OAO 158 DA 82 ILW* 108 IBO* 23 BIO* 3 Interim* 2 Sociale maribel** 2 Werkervaringsproject* 1 Vrijwilligerscontract*** 2 Foutieve registratie 10 Totaal 391 Bron: Departement Onderwijs en Vorming (persoonlijke communicatie, 21 augustus 2018) Leertijd n De leertijd is een opleidingsvorm waarbij leerjongeren vier dagen per week een praktische opleiding volgen in een onderneming en één dag theorie in een SYNTRA-campus. Jongeren die aan de leertijd willen beginnen moeten tussen 15 en 25 jaar zijn (Syntra, 2015). Jongeren kunnen samen met een leertrajectbegeleider bekijken of ze in aanmerking komen voor de leertijd. Voor elke leerjongere en voor elke ondernemer is er een individuele leertrajectbegeleider. Is er een match dan stellen ze samen een leerovereenkomst op met alle onderlinge afspraken zoals de maandelijkse leervergoeding of de besproken werkdagen en werkuren. Tabel 3-7: Aantal leerovereenkomsten in de Leertijdopleiding van Syntra per sector -2012/ Horecasector Totaal alle sectoren Aandeel horeca 9,7% 9,5% 8,7% 11,1% 10,8% 10,7% Bron: Syntra (persoonlijke communicatie 6 juli 2018) Bovenstaande tabel geeft een overzicht van het aantal leerovereenkomsten in de Leertijdopleiding van Syntra, dit zowel voor de horecasector (PC302) als voor alle sectoren. Op 1 februari 2017 hebben 199 jongeren in de horecasector een leerovereenkomst afgesloten. Alle overeenkomsten zijn afgesloten met een contract OAO. In absolute aantallen betekent 199 een daling van het aantal leerovereenkomsten in vergelijking met het voorgaande jaar. Het aandeel van de horeca in het totaal aantal leerovereenkomsten komt uit op bijna 11%, gelijkaardig aan vorig jaar. Meer dan de helft van de jongeren kiest voor het opleidingsgebied Hulpkok (53%). Op ruime afstand volgt de opleiding voor Kelner 3j (19%). 15 *Deze contractvormen zijn uitdovend. ** Sociale Maribel is nog steeds mogelijk maar sterk gereguleerd. *** Nog steeds mogelijk in bepaalde sectoren maar niet aangemoedigd Guidea Onderwijs 40

43 Tabel 3-8: Detail leerovereenkomsten in de Leertijdopleiding van Syntra in de horecasector per opleidingsgebied (2017) n % Hulpkok ,8% Kelner (3j) 37 18,6% Kok 20 10,1% Medewerker snackbar-taverne 15 7,5% Hulpkelner 14 7,0% Grootkeukenhulpkok 4 2,0% Kelner (1j) 2 1,0% Grootkeukenkok 1 0,5% Keukenmedewerker 1 0,5% Totaal horeca % Bron: Syntra (persoonlijke communicatie 6 juli 2018) Een variant van de leerovereenkomst, maar voor niet-leerplichtigen, is de stageovereenkomst georganiseerd door Syntra Vlaanderen. De stageovereenkomst combineert een praktijkopleiding in een bedrijf met cursussen in een Syntra-campus. Een stageovereenkomst duurt minstens 3 maanden en maximaal de duur van een ondernemingsopleiding. De overeenkomst wordt gesloten via een leertrajectbegeleider (Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - SYNTRA Vlaanderen, 2016). In zijn er 20 stageovereenkomsten in de horecasector, iets minder dan het jaar voordien. Het aandeel van de horecasector blijft min of meer gelijk. Tabel 3-9: Aantal stageovereenkomsten -2014/ Restauranthouder (OT) Restauranthouder VDO (OT) Traiteur-banketaannemer (OT) Uitbater Snack-tearoom (OT) Wijnhandelaar-sommelier (OT) Frituuruitbater (OT) Totaal horecasector Totaal alle sectoren Percentage horeca 3,0% 2,7% 4,6% 4,7% Bron: Syntra, (persoonlijke communicatie 6 juli 2018) 2018 Guidea Onderwijs 41

44 3.2.3 Duaal leren Het duaal leren is een proefproject opgestart in het schooljaar Bij duaal leren verwerven jongeren vaardigheden op een voltijdse school, in een centrum voor deeltijds onderwijs of een Syntra-lesplaats én op de werkvloer. Hoeveel uren de jongere per week op de werkplek leert, hangt af van de studierichting (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2018c). Bij het duaal leren geeft de leerkracht een deel van de opleiding door aan de mentor op de werkvloer. Deze mentor is op zijn/haar beurt ook een beetje leerkracht. Dit brengt de realiteit van het werk nóg meer binnen in de school, én leert de mentor de werking van de school beter kennen. Nog nieuw aan dit project is dat ook leerlingen uit het voltijds onderwijs (naast de klassieke opleiding met enkele weken stage) kunnen kiezen om hun opleiding deels op school en deels op de werkvloer (duaal) te krijgen (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2018c). Sinds het schooljaar organiseren 34 scholen en 5 Syntra-lesplaatsen in totaal 7 duale studierichtingen in het voltijds secundair onderwijs, het deeltijds beroepssecundair onderwijs of de leertijd. Vanaf het schooljaar komen er nog 14 studierichtingen bij in 103 scholen en Syntra lesplaatsen (Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - SYNTRA Vlaanderen, 2018). In het schooljaar starten 2 scholen (één voltijdse school en één Syntra campus) met een duaal traject Hotelreceptionist. In het schooljaar komen er in 5 scholen een duale opleiding. Er zijn 2 duale opleidingen: Grootkeuken & Catering (3 de graad) en Grootkeukenkok (specialisatiejaar) bij (Horeca Vorming Vlaanderen, persoonlijke communicatie, 9 september 2018) Guidea Onderwijs 42

45 Lijst tabellen Tabel 1-1: Aantal leerlingen in het TSO en het BSO in een horecagerelateerde richting per geslacht ( ) 6 Tabel 1-2: Aantal leerlingen in het TSO en het BSO in een horecagerelateerde richting per inrichtende macht en per geslacht ( ) 7 Tabel 1-3: aantal leerlingen in de eerste graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Tabel 1-4: aantal leerlingen in de tweede graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Tabel 1-5: aantal leerlingen in de derde graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Tabel 1-6: Aantal leerlingen in het derde jaar, derde graad BSO in een horecagerelateerde richting -2008/ Tabel 1-7: Aantal leerlingen in een Se-n-Se in een horecagerelateerde richting -2008/ Tabel 1-8: Aantal leerlingen in het DBSO in horecagerelateerde opleidingen per geslacht ( ) 15 Tabel 1-10: Aantal leerlingen in Syntra leertijd in de horecasector -2010/ Tabel 1-9: Aantal leerlingen in het BuSO in een horecagerelateerde richting -2016/ Tabel 1-11: Aantal studenten in de hogeschoolopleiding Hotelmanagement per geslacht en per nationaliteit ( ) 20 Tabel 1-12: Aantal unieke inschrijvingen in het secundair volwassenenonderwijs gerelateerd aan horeca per opleiding (referteperiode 1/4/ /3/2017) 21 Tabel 1-13: Aantal unieke inschrijvingen in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs per opleiding (referteperiode 1/4/ /3/2017) 23 Tabel 2-1: Basisopties en beroepenvelden van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar 'Restaurant en keuken van de tweede graad (BSO) 25 Tabel 2-2: Basisopties en beroepenvelden van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar 'Hotel van de tweede graad (TSO) 25 Tabel 2-3: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Grootkeuken van de derde graad (BSO) 26 Tabel 2-4: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Restaurant en keuken van de derde graad (BSO) 26 Tabel 2-5: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Hospitality van de derde graad (TSO) 27 Tabel 2-6: Studierichtingen van waaruit leerlingen instromen in het eerste leerjaar Hotel van de derde graad (TSO) 27 Tabel 2-7: Voornaamste studierichting van waaruit leerlingen instromen in een specialisatiejaar BSO of Se-n-se 28 Tabel 2-8: Participatiegraad en slaagcijfers bachelordiploma van leerlingen uit het BSO horecaonderwijs 29 Tabel 2-9: Participatiegraad en slaagcijfers bachelordiploma van leerlingen uit het TSO horecaonderwijs 30 Tabel 2-10: Studierendement van studenten Hotelmanagement per herkomstrichting Guidea Onderwijs 43

46 Tabel 2-11: % schoolverlaters die nog werk zoeken een jaar na schoolverlaten, opdeling naar studiegebied en studieniveau Tabel 3-1: Aantal stageplaatsen in de horecasector per soort onderwijs -2015/ Tabel 3-2: Aantal en aandeel stageplaatsen in de horecasector per soort van onderwijs -2013/ Tabel 3-3: Aantal stageplaatsen in de horecasector in het voltijds gewoon secundair onderwijs per studiegebied en studierichting ( ) 35 Tabel 3-4: Aantal stageplaatsen in de horecasector in het voltijds buitengewoon secundair onderwijs per studiegebied en studierichting ( ) 36 Tabel 3-7: Aantal deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats per sector - exclusief brugprojecten -2012/ Tabel 3-8: Aantal en soorten contracten bij deeltijds lerenden met een werkervaringsplaats in de horeca Tabel 3-9: Aantal leerovereenkomsten in de Leertijdopleiding van Syntra per sector -2012/ Tabel 3-10: Detail leerovereenkomsten in de Leertijdopleiding van Syntra in de horecasector per opleidingsgebied (2017) 41 Tabel 3-11: Aantal stageovereenkomsten -2014/ Lijst figuren Figuur 1-1: Aantal leerlingen in voltijds horecaonderwijs per vestigingsplaats van de school (gemeente) -2016/ Figuur 1-2: Aandeel leerlingen horecaonderwijs t.o.v. totaal aantal leerlingen in het voltijds horecaonderwijs naar woonplaats leerlingen (gemeente) -2016/ Figuur 1-3: Evolutie leerlingen in het voltijds secunair onderwijs (TSO en BSO) in een horecagerelateerde richting -2005/ Figuur 1-4: aantal leerlingen in de eerste graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-5: aantal leerlingen in de tweede graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-6: aantal leerlingen in de derde graad in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-7: aantal leerlingen in het derde jaar, derde graad BSO in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-8: Aantal leerlingen in een Se-n-Se in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-9: Evolutie aantal leerlingen in het DBSO in een horecagerelateerde richting -2010/ Figuur 1-10: Evolutie aantal leerlingen in het BuSO in een horecagerelateerde richting -2008/ Figuur 1-11: Evolutie aantal studenten in de hogeschoolopleiding Hotelmanagement -2006/ Figuur 1-12: Evolutie unieke inschrijvingen in het secundair volwassenenonderwijs gerelateerd aan horeca per opleiding -2008/ Guidea Onderwijs 44

47 Figuur 1-13: Evolutie unieke inschrijvingen in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs -2008/ Figuur 2-1: Aantal schoolverlaters uit horecaopleidingen, gegroepeerd per studieniveau, Figuur 3-1: Overzicht van de verschillende mogelijkheden binnen leren en werken Guidea Onderwijs 45

48 Bronnen Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018a). Studierendement. Geraadpleegd op 3 augustus 2018 via Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018b). Hotelmanagement - Professionele bachelor. Studierendement. Geraadpleegd op 3 augustus 2018 via Onderwijskiezer. (2018). Leren en werken. Geraadpleegd op 4 mei 2018 via Syntra. (2015). Leertijd werken en leren. Geraadpleegd op 5 mei 2018 via VDAB. (2018). Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen. Geraadpleegd op 4 juni 2018 via Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - SYNTRA Vlaanderen. (2016). Wegwijs in de stageovereenkomst. Geraadpleegd 4 mei 2018 via Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming - SYNTRA Vlaanderen. (2018). Wat is duaal leren? Geraadpleegd op 4 mei 2018 via Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2015). Studieaanbod binnen het studiegebied Voeding. Geraadpleegd op 4 juni 2018 via Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018a). Inschrijvingen basis- en secundair onderwijs. Geraadpleegd op 10 mei 2018 via publiek.vlaanderen.be/qvajaxzfc/notoolbar.htm?document=lp- Publiek%2FPubliek_Inschrijvingen_leerplicht.qvw&host=PubliekQVS%40cwv100163&anonymous= true Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018b). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs Geraadpleegd op 13 juni 2018 via Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018c). Leren op school én op de werkvloer. Geraadpleegd op 10 mei 2018 via Guidea Onderwijs 46

49

50