LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vakken: PV Praktijk elektriciteit, TV Elektriciteit, TV Elektronica, PV/TV Stage elektriciteit (19/19 lt/w) Specifiek gedeelte Studierichting: Elektrische installatietechnieken Studiegebied: Mechanica- elektriciteit Onderwijsvorm: TSO Graad: derde graad Leerjaar: eerste en tweede leerjaar Leerplannummer: 2015/035 (vervangt: 2002/306, 2005/098, 2002/308, 2013/015) Nummer inspectie: 2015/1139/1//V17 (vervangt: 2002/54//1/N/SG/1/III//D/, 2005/29//1/N/SG/1/III/ /D/, 2002/49//1/N/SG/1/III/ /D/, 2013/866/1//V15/) Pedagogische begeleidingsdienst Huis van het GO! Willebroekkaai Brussel

2 SO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 2 PV Praktijk elektriciteit, PV/TV Stage elektriciteit, TV Elektriciteit en TV Elektronica, (1e leerjaar: 19 lestijden/week, 2e leerjaar:19 lestijden/week) Inhoud Visie 3 Beginsituatie 5 Competenties 6 Cluster 1: Algemene competenties (deze competenties kunnen in alle projecten terugkomen) 6 Cluster 2: Specifieke competenties 22 Algemene pedagogisch-didactische wenken 37 Minimale materiële vereisten 40 Evaluatie 42 Bibliografie 44

3 SO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 3 PV Praktijk elektriciteit, PV/TV Stage elektriciteit, TV Elektriciteit en TV Elektronica, (1e leerjaar: 19 lestijden/week, 2e leerjaar:19 lestijden/week) Visie Leerlingen die kiezen voor de derde graad TSO Elektrische installatietechnieken zijn aangetrokken door de wereld van de elektriciteit en de installatietechniek. Deze leerlingen willen vooral de uitvoering van opdrachten voorbereiden en bijsturen. Ze zullen zelfstandig en opdracht gebonden een dossier kunnen samenstellen. Ze zullen uitvoeringsrichtlijnen kunnen formuleren om de gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken. De studierichting heeft een dubbele doelstelling. De leerlingen leren procesmatig denken en kwaliteitsvol handelen om zich als elektrotechnicus te kunnen bewegen tussen opdrachtgever-ontwerper en de zuivere uitvoerder. De klemtoon ligt op herkennen, interpreteren, toelichten en verwerken van de ontwerpaspecten om te komen tot praktische realisaties. De taak van een dergelijke elektrotechnicus is zowel uitvoerend als coördinerend. Vervolgstudies aanvatten om zich te specialiseren en/of zijn competenties te verbreden via een Se-n-Se. Hoger onderwijs van één cyclus is voor een aantal leerlingen haalbaar. Het is van kapitaal belang om dit enthousiasme levendig te houden zodat hun schoolcurriculum gedragen wordt door een motiverende interesse. Om dit te realiseren is, naast een praktische professionele benadering, een dynamische en aanschouwelijke aanpak vereist zodat de leergierigheid van deze leerlingen continu wordt aangemoedigd. Leerlingen uit de studierichting Elektrische Installatietechnieken zullen in eerste instantie hun projecten begeleid verwezenlijken waarbij 60 % van de beschikbare tijd gaat naar het conceptuele en 40 % naar uitvoering. In deze opleiding wordt de klemtoon gelegd op het verwerven van competenties en worden telkens relevante contexten, ondersteunende kennis, te verwerven vaardigheden en attitudes geïntegreerd tot zinvolle opleidingsgehelen. In cluster 1 vind je de algemene competenties die in alle projecten kunnen terugkomen. Een didactische aanpak via projectwerking met contextrijke authentieke opdrachten is een voorwaarde opdat leerlingen een competentie kunnen behalen. Deze projecten kunnen zowel klassikaal, in groep als individueel aan bod komen waarbij een toenemende graad van zelfstandigheid bij de leerlingen cruciaal is. In dit leerplan worden een aantal competenties beoogd die eigen zijn aan een aantal beroepen uit de sector. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de beroepskwalificatie elektrotechnicus.

4 SO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 4 PV Praktijk elektriciteit, PV/TV Stage elektriciteit, TV Elektriciteit en TV Elektronica, (1e leerjaar: 19 lestijden/week, 2e leerjaar:19 lestijden/week) De elektrotechnisch monteur (m/v) monteert en plaatst leidingen en dozen, trekt draden en kabels teneinde de elektrische onderdelen van een installatie voor te bereiden op aansluiting en in bedrijfstelling. De elektrotechnisch installateur (m/v) heeft een ruimer takenpakket, maar zijn werk situeert zich steeds in sterk vergelijkbare contexten en omstandigheden. Hij sluit elektrische componenten aan in de verschillende borden conform het AREI en stelt de eigen elektrische installatie in bedrijf. Hij stelt de eigen residentiële en klassieke (niet-complexe) tertiaire elektrische installatie in werking en voert basiscontroles uit. Hij stelt in samenwerking met een specialist ook de niet klassieke (complexe) tertiaire installatie in dienst en assisteert bij het ingrijpen op niet klassieke (complexe) tertiaire elektrische installaties. Het takenpakket van de elektrotechnicus (m/v) is uitgebreider en gevarieerder. Hij stelt een residentiële en klassieke (niet-complexe) tertiaire en klassieke (niet-complexe) industriële elektrische installatie in werking en voert controles uit. Hij stelt in samenwerking met een specialist ook de niet klassieke (complexe) tertiaire en industriële installatie in dienst. Bovendien zoekt hij storingen aan een residentiële, tertiaire en industriële elektrische installatie en herstelt de defecte elementen. Hij werkt samen met de technicus industriële automatisering, de meet- en regeltechnicus of met een programmeur van geautomatiseerde systemen voor wat het geautomatiseerd gedeelte van een installatie betreft. Hij werkt samen met een elektromecanicien of onderhoudstechnicus voor het (elektro-)mechanisch gedeelte van industriële installaties. Bemerkingen Volgende onderdelen van de beroepskwalificatie elektrotechnicus worden enkel verwerkt in de competentie 10 De leerlingen stellen de eigen residentiële, klassieke (niet-complexe) tertiaire en industriële (niet-complexe) elektrische installatie in werking en voert controles uit. de kringen systematisch onder spanning brengen volgens het stappenplan. (10.28) visuele controles uitvoeren op de werking van de elektrische installatie. (10.29) de goede werking controleren van de elektrische installatie door testen en metingen. (10.30) Volgende onderdelen van de beroepskwalificatie elektrotechnicus worden enkel verwerkt in de competentie 11 De leerlingen verlenen assistentie bij niet klassieke (complexe) tertiaire en industriële elektrische installaties, stellen de installaties in werking en voeren controles uit. complexe problemen bespreken met de specialist (ontwerper, programmeur, ). (11.9) het probleem oplossen in samenspraak met de specialist. (11.10) Realiseren van een tertiair en industrieel elektrisch schema (10.19) zit verwerkt in de competentie 10 De leerlingen stellen de eigen residentiële, klassieke (niet-complexe) tertiaire en industriële (nietcomplexe) elektrische installatie in werking en voert controles uit.

5 SO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 5 PV Praktijk elektriciteit, PV/TV Stage elektriciteit, TV Elektriciteit en TV Elektronica, (1e leerjaar: 19 lestijden/week, 2e leerjaar:19 lestijden/week) Beginsituatie De leerlingen komen uit het 2e jaar van de tweede graad Elektrotechnieken. Afhankelijk van de studierichting die de leerlingen volgden, kan de voorkennis sterk verschillen Door middel van enkele goed gekozen oefeningen zal de leerkracht bij het begin van het schooljaar meteen het niveau van de leerlingen nagaan. Mocht blijken dat er voor sommigen een bijwerking nodig is, dan zal dit hoofdzakelijk moeten gebeuren door inhaallessen buiten het normale lessenrooster en/of door binnenklasdifferentiatie. De leerkracht zal echter steeds zorgen voor een gestructureerde bijwerking en voor een degelijke begeleiding van de leerling. Coördinatie met collega's zal zeker noodzakelijk zijn.

6 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 6 Competenties Cluster 1: Algemene competenties (deze competenties kunnen in alle projecten terugkomen) Competentie 1. in teamverband werken 1.1. voorraadbeheer van een reële situatie beschrijven de gebruikte materialen (types van kabels, gebruikte elektrische componenten ) beschrijven en aanduiden alle gegevens van de elektrische componenten toelichten informatie uitwisselen met medeleerlingen instructies van leidinggevende opvolgen verbruikte materialen registreren (bestelbon) door gebruik te maken van ICT mondeling en schriftelijk rapporteren doelgericht werken (metingen uitvoeren en deze bespreken met de opdrachtgever) de klant of verantwoordelijke inlichten bij een onvoorziene omstandigheid tijdsbesteding registreren door gebruik te maken van ICT klantgericht werken onderhandelend ingesteld zijn correcte informatie geven positief omgaan met gezag en feedback. De elektrotechnicus moet op een constructieve en gebruiksvriendelijke wijze informatie uitwisselen met collega s, klanten en verantwoordelijken. Hij moet gebruiksvriendelijke informatie uitwisselen aan collega s en leidinggevende.

7 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 7 Hij heeft formele of informele momenten met collega s/klanten. Maak gebruik van catalogen en ICT. Competentie 2. werken met oog voor veiligheid, energie, kwaliteit en welzijn 2.1. de milieuvoorschriften toelichten in functie van de eigen werkzaamheden veiligheidsregels (PBM s, CBM s, signalisatie) beschrijven toepassingen van het AREI toelichten kernzaken van Codex, ARAB beschrijven de verschillende keurmerken beschrijven materiaal in Explosieve-omgeving toelichten (D) volgens CE-markering machinerichtlijn een risicoanalyse toelichten de gevaren van elektriciteit toelichten procedures van BA4/BA5 toelichten de Vitale 8 beschrijven het gebruik van hef- en hijswerktuigen volgens voorschriften toelichten begrippen van energie zuinig wonen beschrijven (energiedriehoek) elektrische-, warmte- en koelsystemen bij energie zuinige woningen beschrijven ventilatiesystemen beschrijven de verschillende soorten thermostaten beschrijven (mechanisch, elektronisch programmeerbaar) zich houden aan de regels over veiligheid, gezondheid en milieu werken met oog voor de energieprestatie van gebouwen verspilling vermijden persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen gebruiken aangepast aan de werkomstandigheden de eigen werkplek inrichten volgens voorschriften en/of instructies.

8 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken hef- en hijswerktuigen volgens voorschriften gebruiken (D) door zelfevaluatie de kwaliteit van hun werk beoordelen en bewaken ventilatiesystemen plaatsen en elektrische aansluiten (D) warmte systemen plaatsen en aansluiten zoals dynamische en statische accumulatie (D) koel-, en elektrische systemen plaatsen en aansluiten (D) een thermostaat voor elektrische verwarming kunnen aansluiten en programmeren ergonomisch werken veilig werken lawaaihinder en stof voorkomen. Bij het werken met machines kan er lawaaihinder en stof voorkomen. De situatie op de werkplek kan het dragen van lasten en werken in moeilijke houdingen en omstandigheden betekenen. De elektrotechnicus wordt door zijn werkgever bevoegd verklaard om werkzaamheden uit te voeren aan installaties die een vergelijkbare bouw en complexiteit kennen, maar met enige variatie in onder andere de aan te sluiten componenten. Hij moet oog hebben voor kwaliteit en de tevredenheid van de klant door met zorg en toewijding en zin voor esthetiek te werken. Zelfevaluatie en reflectie in projectmatig werken. Bespreek rechtstreekse, onrechtstreekse aanraking, aarding, netsystemen, IP-waarden, isolatie klassen, Het is de bedoeling dat de veiligheidsregels bij alle competenties worden herhaald en toegepast. Met elektrische installaties wordt bedoeld: residentieel, tertiair, industrieel en alternatieve energie. Keurmerken/normalisatie instellingen: Voor België: CEB/BEC Voor Europa: CENELEC Wereldwijd: IEC

9 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 9 De nadruk in deze activiteit over hef-en hijswerktuigen ligt op het veilig en ergonomisch leren werken bij het heffen en tillen. Leerlingen moeten leren dat er hulpmiddelen zijn en hoe ze die moeten gebruiken. Bespreek de wetgeving rond energie zuinige woning volgens EPB. Verschillende koel-, warmte- en elektrische systemen die worden toegepast bij energiezuinige woningen kort bespreken zodat de leerling een duidelijk overzicht heeft. Bespreek de verschillende ventilatiesystemen A,B,C en D erkende basistypes. Competentie 3. werken op hoogte volgens de veiligheidsvoorschriften 3.1. de voorschriften en risico s om op hoogte te werken toelichten de veiligheidsvoorschriften voor gebruik van hoogtewerker, rolbrug, stellingen, steigers toelichten de richtlijnen voor gebruik van hoogtewerker, rolbrug, stellingen, steigers toelichten stellingen en steigers plaatsen en gebruiken (D) hoogtewerkers plaatsen en gebruiken (D) de juiste ladders plaatsen en gebruiken persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen gebruiken aangepast aan de werkomstandigheden. veilig werken 3.8. Heel wat tertiaire en industriële werkzaamheden moeten verricht worden op een bepaalde hoogte. Hiervoor gebruikt de elektrotechnicus ladders en stellingen en in bepaalde gevallen ook hoogtewerkers. Hij moet in wisselende situaties kunnen werken met deze toestellen volgens richtlijnen en instructies.

10 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 10 Met een hoogtewerker werken kan alleen als er een opleiding hoogwerker werd gevolgd: - de hoogwerker dient geschikt te zijn om met meerdere personen aanwezig te zijn, - alle aanwezigen dienen van een geschikt en gekeurd valharnas te beschikken en te dragen, - valharnassen dienen vastgemaakt te worden, - bij binnenwerken dient een veiligheidshelm gedragen te worden. Hiernaast gelden nog andere veiligheidsmaatregelen specifiek aan werken op hoogte (werkzone dient afgebakend te zijn). Er moet ook een procedure aanwezig zijn om de personen, die zich bevinden op de hoogtewerker, in geval van nood te ontzetten. Op een stelling en steiger werken is de wetgeving werken op hoogte van toepassing. De nodige preventiemaatregelen dienen getroffen te worden om vallen te vermijden. Op stelling werken mag alleen indien er een opleiding werd gevolgd. Verwerk hier een paar hoofdstukken van VCA. Competentie 4. gepaste machines en gereedschappen gebruiken 4.1. materialen, machines en gereedschappen toelichten soorten meetgereedschap toelichten machines en gereedschappen op de juiste manier gebruiken (veilig en efficiënt) de staat van arbeidsmiddelen (machines, gereedschappen, verlengkabels, ladder, ) voor en na gebruik controleren gereedschappen, machines en materialen reinigen en opslaan onderhoud uitvoeren aan de eigen machines of gereedschappen en herstellen indien nodig. zorg dragen voor het materiaal De elektrotechnicus werkt met materialen en machines die met enige omzichtigheid moeten behandeld worden omwille van kans op

11 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 11 breuken, beschadigingen Alle leercontexten die de leerlingen tegenkomen tijdens hun opleiding. Koolborstels vervangen, zekeringen uitmeten, stekker vernieuwen, controle batterijen. Competentie 5. De leerlingen maken een planning en verdelen de taken 5.1. een overzicht van de grenzen van bevoegdheden toelichten technische voorschriften toelichten de nodige bestellingen opstellen en plaatsen gebruik makend van ICT afspraken maken met de klant over de planning gebruik makend van ICT voorbereidingen treffen om een opdracht optimaal uit te voeren binnen de voorziene tijdspanne aanbevelingen doen in functie van de eigen werkzaamheden bij de opmaak van de planning rekening houden met de parameters die de planning beïnvloeden (start- en einddatum, veiligheid, materiaal ) opdrachten en richtlijnen geven relevante informatie verzamelen en verwerken elektrische schema s, montagevoorschriften, werkinstructies, technisch dossier en technische tekeningen lezen en begrijpen beslissen welke materialen, machines en gereedschappen men moet gebruiken de keuze verantwoorden planmatig denken en werken binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig uitvoeren en afwerken volgens de vooropgestelde eisen documentatie op de juiste wijze gebruiken positief omgaan met stress.

12 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 12 De beroepsbeoefenaar werkt in diverse installaties met gelijkaardig (vaak identiek) materiaal waarbij het ééndraadschema en het situatieschema gerespecteerd moeten worden. Hij verricht steeds weerkerende handelingen volgens opgelegde instructies, schema s en controleprocedures. De werkopdrachten worden vaak strikt afgebakend in de tijd en er heersen in veel gevallen strikte deadlines, wat stressbestendigheid en doorzettingsvermogen vraagt. De elektrotechnicus heeft in principe regelmatige uren, maar afhankelijk van de tijdsdruk die op een bepaald project zit, moet wel eens overgewerkt worden. Leer de leerlingen dat de planning minimaal antwoord geeft op: wie, wat gaat doen, hoe en wanneer. Stel gegevens ter beschikking van werkelijke uitvoeringstijden. Competentie 6. De leerlingen voeren voorbereidende werkzaamheden uit materialen, machines en gereedschappen toelichten de concrete mogelijkheden nagaan op de werkplek aan de hand van de werkinstructies het werkplaatsreglement naleven niet-standaardsituaties identificeren en melden aan de klant of verantwoordelijke de benodigde gereedschappen, machines en materialen kiezen voor de uit te voeren werkzaamheden de werkplek afbakenen en een doorgang voorzien voor bevoegden de veiligheid garanderen.

13 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken professionele gedragsregels volgen. Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. Hij moet aandachtig omgaan met gevaarlijke situaties en veiligheidssignalisatie op de werkplek/werf. Hij moet PBM s en CBM s respecteren en met zorg gebruiken. Alle leercontexten die de leerlingen tegenkomen tijdens hun opleiding. Competentie 7. De leerlingen gebruiken de algemene elektrische begrippen op de juiste manier 7.1. structuur van de energiemarkt verklaren principes van energieproductie beschrijven. (opwekken, transformeren en transport) amplitude, periode, frequentie, fase, ogenblikkelijke, gemiddelde en effectieve waarde toelichten vermogen bij monofasige wisselspanning omschrijven vermogen bij monofasige wisselspanning definiëren samengestelde kringen (serie-, parallel- en gemengde kringen) omschrijven samengestelde kringen (serie-, parallel- en gemengde kringen) definiëren (D) begrip resonantie omschrijven begrip resonantie definiëren (D) driefasige wisselstroom: opwekken, ster en driehoekschakeling, vermogen bij ster- en driehoekschakeling (symmetrische en asymmetrische belasting), driefasige arbeid en verbeteren van de arbeidsfactor omschrijven driefasige wisselstroom : ster en driehoekschakeling, vermogen bij ster- en driehoekschakeling (symmetrische en asymmetrische belasting), driefasige arbeid en verbeteren van de arbeidsfactor definiëren (D) het aansluitschema van de verschillende meettoestellen bij mono- en driefasige wisselspanning toelichten de verschillende soorten meervoudige tarieven bij industriële toepassingen toelichten condensatorbatterijen en noodvoedingen toelichten.

14 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken de verschillende eigenschappen van de netstructuren IT,TT en TN beschrijven magnetisch veld rond stroomvoerende geleider, Lorentzkrachten, zelfinductie, wederzijdse inductie, wervelstromen toelichten één- en driefasige transformator: samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen omschrijven de bijzondere eigenschappen van speciale transformatoren toelichten: spaar-, lekveld-, lastransformator, kortsluitvaste transformator en scheidingstransformator, meettransformatoren (stroom en spanning) voor meet- en beveiligdoeleinden toelichten driefasige asychrone motoren: samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen toelichten de verschillende soorten aanloopmethodes toelichten de frequentiesturing als toepassing op snelheidsregeling toelichten éénfasige inductiemotoren samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen toelichten driefasige synchrone generator samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen toelichten andere motoren: universele motor, lineaire motor, stappenmotor.samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen toelichten gelijkstroommotoren: samenstelling, werking, eigenschappen en toepassingen toelichten via een meting met een oscilloscoop verschillende soorten spanningen en stromen onderscheiden bij samengestelde kringen berekeningen en metingen van spanning, stroom en vermogen bij samengestelde kringen uitvoeren berekeningen en metingen van spanning, stroom en vermogen bij samengestelde kringen door middel van complex rekenen maken(d) vermogensmetingen correct en veilig uitvoeren metingen uitvoeren op één- en driefasige kwh-meter metingen uitvoeren met een cos ϕ-meter de eigenschappen van transformatoren proefondervindelijk vaststellen (nullastproef, kortsluitproef ) de koppel-snelheidskarakteristiek van een driefasige asynchrone motor opnemen proefondervindelijk de invloed op de aanzetstroom kunnen bepalen bij verschillende aanloopmethodes proefondervindelijk de invloed op het aanzetkoppel kunnen bepalen bij verschillende aanloopmethodes (D) een softstarter aansluiten en parametreren een frequentieregelaar aansluiten en parametreren proefondervindelijk de U/f verhouding van een frequentieregelaar bepalen op de juiste manier metingen uitvoeren. De elektrotechnicus moet zelfstandig onderdelen kunnen herstellen of vervangen. Hij moet ook fouten kunnen zoeken in elektrische installaties en assistentie verlenen bij het oplossen van complexe problemen die buiten zijn bevoegdheid vallen. Daarvoor is een bepaalde

15 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 15 kennis nodig van elektriciteit en elektronica. Leerstof 7.3 en 7.16 : herhaling uit 2e graad. Peilen naar kennis van de leerlingen door goed gekozen oefeningen. Individuele metingen en laboverslagen laten maken. Maak gebruik van vectoriële voorstelling om berekeningen uit te voeren op samengestelde wisselstroomketens Gemengde samengestelde wisselstroomketens : gebruik dit als inleiding voor het verbeteren van de arbeidsfactor Verschillende meettoestellen bij mono- en driefasige wisselspanning : wattmeter, kwh-meter, cos ϕ meter, Om de verschillende tarieven bij industriële toepassingen te duiden maak gebruik van een energiefactuur van een bedrijf. Maak gebruik van toepassingen om de verschillende motoren te verklaren en hun werking toe te lichten. Bespreek ook de frequentieregelaar als aanloopmethode om de aanzetstroom te beperken. Competentie 8. de wetten/regels van de elektriciteit toepassen 8.1. de wetten van Kirchoff toelichten het theorema van Thévenin/Norton toelichten (D) de brug van Wheatstone toelichten de wet van Pouillet / spanningsval verklaren bij mono- en driefasige wisselspanning de vergelijkingen van de wetten van Kirchoff opstellen de ontbrekende waarden berekenen in netwerken die niet te herleiden zijn tot een serie, parallel of gemengde schakeling (D) de brug van Wheatstone toepassen op de juiste manier berekeningen maken.

16 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 16 De elektrotechnicus moet zelfstandig onderdelen kunnen herstellen of vervangen. Hij moet ook fouten kunnen zoeken in elektrische installaties en assistentie verlenen bij het oplossen van complexe problemen die buiten zijn bevoegdheid vallen. Daarvoor is een bepaalde kennis nodig van elektriciteit en elektronica. Competentie 9. De leerlingen kennen de basiscomponenten van elektronica 9.1. de technologie van de actieve componenten (diode, zenerdiode, led, transistoren, diac, triac, thyristor ) toelichten. de gelijkrichting(enkelzijdig en dubbelzijdig, enkelfasig en driefasig), afvlakking, stabilisatie (met zenerdiode en IC) beschrijven het blokschema van een gestabiliseerde voedingen verklaren. driefasige gestuurde gelijkrichters toelichten. kenmerken van een operationele versterker omschrijven. schakelingen met operationele versterker toelichten (D) de eigenschappen van de actieve componenten proefondervindelijk vaststellen het elektronisch schakelen uitvoeren en meten de verschillende spanningen van de onderdelen van een voeding meten en tekenen gestabiliseerde voeding maken (D) eigenschappen van de verschillende schakelingen met operationele versterker vaststellen uit metingen (D) op de juiste manier metingen uitvoeren.

17 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 17 De elektrotechnicus moet zelfstandig onderdelen kunnen herstellen of vervangen. Hij moet ook fouten kunnen zoeken in elektrische installaties en assistentie verlenen bij het oplossen van complexe problemen die buiten zijn bevoegdheid vallen. Daarvoor is een bepaalde kennis nodig van elektriciteit en elektronica. Laat de leerlingen zelfstandig meten en een laboverslag maken met ICT. De leerlingen stellen de eigen residentiële, klassieke (niet-complexe) tertiaire en industriële (niet-complexe) elektrische Competentie 10. installatie in werking en voeren controles uit de PBM s en CBM s bij werkzaamheden onder spanning aanduiden de symbolen van verschillende bedieningselementen, sensoren, actoren aanduiden de werking en gegevens van de soorten bedieningselementen, sensoren, actoren beschrijven de symbolen van verschillende elektromagnetische schakelaars aanduiden de werking en de gegevens van de soorten elektromagnetische schakelaars beschrijven de werking en de toepassing van veiligheidsrelais omschrijven de opbouw van de hardware-configuratie van een PLC sturing omschrijven de opbouwrichtlijnen van de hardware-configuratie van een PLC sturing omschrijven de eigenschappen en het gebruik van de verschillende bussystemen omschrijven programmeertechnieken volgens de IEC-normen omschrijven de logische en uitgebreide functies (timers, counters, flanken ) van PLC omschrijven de opbouw van een persluchtinstallatie beschrijven de samenstelling van een conditioneringsunit bij een persluchtinstallatie omschrijven de symbolen van pneumatische en elektropneumatische onderdelen aanduiden de werking van de soorten pneumatische en elektropneumatische onderdelen omschrijven de snelheidsregeling en positiebepaling van de zuiger beschrijven de juiste componenten (sensoren, elektromagnetische schakelaar ) bepalen aan de hand van opgezochte informatie en gekende

18 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 18 keuzecriteria elektrische schema s lezen, begrijpen en interpreteren elektrische schema s tekenen en ontwerpen (met CAD-pakket) een veiligheidsrelais aansluiten en uittesten. project elektromagnetische schakelaars (aan de hand van een eigen ontworpen aansluitschema een sturing plaatsen, aansluiten, bedraden en de functionaliteit testen). project logische stuurmodule (aan de hand van een eigen ontworpen aansluitschema, programmeerbare logische module in een opstelling plaatsen, aansluiten, bedraden en met een eigen gerealiseerd programma de functionaliteit testen ). project PLC (aan de hand van een eigen ontworpen aansluitschema, een PLC in een opstelling plaatsen, aansluiten, bedraden en met een eigen gerealiseerd programma de functionaliteit testen ). project elektropneumatica (aan de hand van een eigen ontworpen uitvoeringsschema, een elektropneumatische schakeling met cilinders en ventielen realiseren en de functionaliteit testen ) een bussysteem aansluiten, in gebruik stellen en de functionaliteit testen (D) programmeren en in gebruik nemen van een HMI (D) de continuïteit van het aardingssysteem controleren de kringen systematisch onder spanning brengen volgens het stappenplan visuele controles uitvoeren op de werking van de elektrische installatie de goede werking controleren van de elektrische installatie door testen en metingen. onderdelen herstellen of vervangen van de elektrische installaties (kleine transformatoren, schakelaars, detectoren, bekabeling, batterijen, ) een installatie voorbereiden ter vrijgave na controle van een bevoegd persoon het opgestelde stappenplan volgen een eindproduct maken die voldoet aan de gevraagde specificaties de gevolgen van een handeling inschatten (op gebied van veiligheid). Hij moet een zelf geïnstalleerde residentiële en klassieke (niet-complexe) tertiaire of industriële (niet-complexe) installatie onder spanning kunnen brengen volgens opgelegde veiligheidsprocedures. Deze procedures zijn bepalend voor elke installatie, maar de toepassing ervan verschilt, afhankelijk van de complexiteit van de installatie De technicus wordt door zijn werkgever bevoegd verklaard om werkzaamheden uit te voeren aan installaties die een vergelijkbare bouw

19 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 19 en complexiteit kennen, maar met enige variatie in onder andere de aan te sluiten componenten. Werken uitvoeren aan een onder spanning staande installatie mag slechts indien de installatie het toelaat en het omwille van dienstnoodwendigheden niet anders kan en indien de nodige geschikte PBM s aanwezig zijn en gedragen worden en indien personeelsleden hiervoor opgeleid worden (permanente opleiding + evaluatie). Met eigen residentiële installatie wordt een domoticasysteem bedoeld (geen klassieke huisinstallatie). Voorbeelden van niet-complexe tertiaire installatie: buitenverlichting, parking. Bedieningselementen: drukknoppen, noodstop, signalisatietoestellen, eindelopen, sensoren, lichtgordijnen. Soorten elektromagnetische schakelaars zoals printrelais, steekrelais, modulaire relais, tijdrelais veiligheidsrelais, schakelklokken en ook een noodstoprelais toelichten. Met visuele controles bedoelen we controleren of er overal gebruik is gemaakt van draadhulzen en de juiste ontmantelafstand, overal gebruik is gemaakt van de juiste kleurencode en draaddoorsnede, de juiste spankracht en lengte van de bedrading, Maak bij de te uitvoeren schakelingen gebruik van een stappenplan om de schakeling onder spanning te brengen. Voorbeeldprojecten elektromagnetische schakelaars : de motorschakeling zoals start/stop, omkeer, ster/driehoek handbediend, automatische ster/driehoek, de snelheidsregeling, de aanzetmethodes en het omkeren van de draaizin Maak gebruik van een veiligheidsrelais indien vereist. Voorbeeldprojecten logische stuurmodule : motorschakelingen zoals in project elektromagnetische schakelaars Voorbeeldenprojecten PLC : garagepoort, zonnewering, toegangspoort. Eventueel ook projecten in combinatie met elektropneumatica. Voorbeeldprojecten elektropneumatica : sturen van een verpakkingslijn, sturen van een afkortzaag, sturen van een transportband, sturen van een sorteerinstallatie Sluit PNP en NPN sensoren aan. Tijdens de projecten wordt er rekening gehouden met alle veiligheidsaspecten verwerkt in competentie 2 en 3. Vertrek steeds vanuit een probleemstelling.

20 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 20 De leerlingen verlenen assistentie bij niet klassieke (complexe) tertiaire en industriële elektrische installaties, stellen de Competentie 11. installaties in werking en voeren controles uit de verschillende werkbevoegdheden aanduiden keuringsverslagen toelichten het schema tekenen van de gebouwde schakeling bij complexe toepassingen de werking van een schema interpreteren bij complexe toepassingen het programma interpreteren aan de hand van een keuringsverslag de nodige aanpassingen formuleren aan de hand van een keuringsverslag de nodige aanpassingen interpreteren elektrische grootheden meten en vergelijken met de te verwachten en de afgeleide waarde complexe problemen bespreken met de specialist (ontwerper, programmeur, ) (zowel tertiare en industriële installaties) het probleem oplossen in samenspraak met de specialist (zowel tertiare en industriële installaties) de installatie voorbereiden en vrijgeven voor de technische controle. een goede samenwerking met de specialist Hij moet een residentiële en klassieke (niet-complexe) tertiaire of industriële elektrische installatie onder spanning brengen volgens opgelegde veiligheidsprocedures. Deze procedures zijn bepalend voor elke installatie, maar de toepassing ervan verschilt, afhankelijk van de complexiteit van de installatie. Zijn werk is over het algemeen gevarieerd en niet eentonig. Assistentie verlenen betekent programma s en schema s aanpassen. Je kan gebruik maken van opdrachten van andere leerlingen/klassen. Als specialist kan je ook andere leerlingen of leerkrachten zien.

21 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 21 De leerlingen stellen een diagnose van een storing aan een tertiaire of industriële elektrische installatie en herstellen de Competentie 12. defecte elementen de meetprocedures toelichten de meetmethodes toelichten een foutanalyse toelichten technische bronnen raadplegen stroom en spanning indien mogelijk uitschakelen om werkzaamheden buiten spanning aan de elektrische installatie uit te voeren onderdelen van de elektrische installatie demonteren fouten zoeken in elektrische installaties door uitsluiting van mogelijke oorzaken op basis van waarnemingen en metingen programma s en regelparameters invoeren, indien nodig in sturingen en regelingen defecte onderdelen van de elektrische installatie vervangen en/of herstellen. de juiste meetprocedure hanteren om fouten op te sporen De elektrotechnicus heeft anderzijds taken die minder voorspelbaar zijn zoals het opsporen van fouten in een installatie, het stellen van een diagnose en het controleren van de werking van een installatie. Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie Ingeven of aanpassen van regelparameters bij softstarter, frequentiesturing, timers/counters aanpassen in PLC Maak gebruik van simulatiepaketten.

22 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 22 Cluster 2: Specifieke competenties Competentie 13. De leerlingen zetten leidingtracés uit volgens de instructies de leidingschema s voor industriële toepassingen toelichten om de voorbereidende werken te kunnen starten technische voorschriften en aanbevelingen in functie van de eigen werkzaamheden toelichten alle gebruikte symbolen op schakelschema s herkennen en beschrijven elektrische schema s en werkinstructies lezen en begrijpen elektrische schema s tekenen (met CAD-pakket) leidingen en kanalisaties aftekenen zodat het formaat ervan overeenkomt met het type kanalisatie en het installatiedossier het gepaste gereedschap op een veilige en efficiënte manier gebruiken werken volgens instructie ordelijk werken nauwkeurig werken hun verantwoordelijkheid nemen. Het beroep wordt uitgeoefend op bouwplaatsen (nieuwbouw), in bewoonde of in gebruik zijnde gebouwen (renovatie). Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. Maak gebruik van bestaande plannen en schema s. De nadruk ligt hier vooral bij industriële toepassingen (bijv. motorschakelingen).

23 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 23 Maak gebruik van praktijk voorbeelden zoals bijv. stofafzuiging schrijnwerkerij bijplaatsen. Vermeld de specifieke gereedschappen in een overzichtslijst, ook gereedschappen die niet voorhanden zijn in de werkplaats. Competentie 14. De leerlingen realiseren sleuven en holtes voor het leggen van leidingen het gebruik en risico s van materialen, machines en gereedschappen toelichten.(muurfrees, slijpschijf, boorhamer, dubbele slijpschijf, diamantboor ). opvoegmethodes van sleuven toelichten werkinstructies, technische tekeningen en elektrische schema s lezen en begrijpen technische bronnen (handleidingen) raadplegen sleuven, nissen en doorboringen maken door in muren en vloeren te slijpen, te kappen en te boren leidingtracés uitzetten toestellen plaatsen op basis van technische plannen veilig werken ordelijk werken correct werken. Het beroep wordt uitgeoefend op bouwplaatsen (nieuwbouw), in bewoonde of in gebruik zijnde gebouwen (renovatie). Alle beroepssituaties die via stage kunnen aangeboden worden. Nodig een firma uit om de verschillende machines te demonstreren en eventueel door de leerlingen te laten gebruiken.

24 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 24 Competentie 15. De leerlingen leggen buizen met draden en/of kabels voor de verschillende stroomkringen de toepassing van het AREI toelichten de normalisatie en harmonisatie van de energiekabels en halogeen vrije kabels :XGB, XVB,LIYY, glasvezelkabel, toelichten de keuzecriteria van het materiaal in functie van de uitwendige invloeden toelichten handelsmaten en toebehoren herkennen gereedschappen: kabelmes, kabelontmanteltang toelichten ondergrondse verbindingen toelichten het juiste materiaal kiezen en de keuze verantwoorden in functie van de uitwendige invloeden pakkingbussen (kabelwartels) plaatsen aangepast aan de uitwendige invloeden kabels bevestigen, ontmantelen, plaatsen en aansluiten met gepaste gereedschap kabels invoeren in de toestellen voldoende draadreserve voorzien de kabels nummeren en/ of labelen volgens de instructie een logica aanhouden in het kleurgebruik van verschillende elektrische draden, conform het AREI ondergrondse verbindingen uitvoeren (D) ordelijk en net werken doelmatig te werk gaan. Alle leercontexten die de leerlingen tegenkomen tijdens hun opleiding. Alle beroepssituaties die via stage kunnen aangeboden worden.

25 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 25 Volgens het AREI blauw nulleider, geel/groen beschermingsgeleider. Gebruik de norm voor verdere kleuren (installatieboek vynckier, cataloog van CEBEO). Maak gebruik van filmmateriaal om de ondergrondse verbindingen theoretisch toe te lichten. Competentie 16. De leerlingen plaatsen en bevestigen aftakdozen met aangepast materiaal, gereedschap en machines materiaal, gereedschap en machines voor industriële toepassingen toelichten klemmenkast ( junction boxes ) toelichten het gebruik van elektrisch materiaal en belang van hermetische en luchtdichte afwerking toelichten het juiste materiaal kiezen en de keuze verantwoorden in functie van de uitwendige invloeden en vermogen rekening houden met de correcte afwerking (luchtdichte afwerking omwille van energieprestatieregeling). nissen en doorboringen maken door in muren en vloeren te kappen en te boren (rekening houden met de luchtdichtheid omwille van de EPB regelgeving) methodisch werken nauwkeurig werken. Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. Hij moet in wisselende situaties kunnen werken met bepaalde toestellen.

26 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 26 Deze competentie kan je het best uitvoeren bij het maken van industriële verdeelborden. Voorbeelden van luchtdichtheid Competentie 17. De leerlingen monteren en plaatsen leidingen, buizen, kanalisaties, vloerdozen en verschillende soorten aansluitdozen de draad-, kabelgoten, kabelladder en draagsystemen met hulpstukken toelichten bevestigingsmiddelen zwaardere uitvoering aanduiden de gebruikte gereedschappen: slijpschijf, vijlen toelichten afdichting gootsystemen tussen verschillende ruimtes toelichten montagevoorschriften en technische tekeningen voor leidingen, buizen en kanalisatie lezen en begrijpen bevestigingssteunen en hulpstukken (bochten, koppelplaten en verloopstukken) maken en aanpassen de geschikte kabelgoten, kabelladders en railkokersystemen kiezen goot-en draagsystemen (kabelgoten, kabelladders, railkokersystemen) bewerken bevestigingsbeugels, gootsystemen, draagsystemen en hulpstukken monteren equipotentiale verbindingen aansluiten op gootsystemen relevante technische informatie raadplegen een constructieve houding aannemen.

27 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken kwalitatief werk leveren. Hij moet in wisselende situaties kunnen werken met bepaalde toestellen en materialen. Alle beroepssituaties die via stage kunnen aangeboden worden. IP-waarden toepassen volgens het AREI ( in de gebruikte opdrachten) draadgoot kabelgoot De leerlingen trekken draden en/of kabels voor de verschillende stroomkringen in elektrische installaties voor het Competentie 18. aansluiten van diverse toestellen de diverse draden met hun draaddoorsnede voor elektrische toepassingen toelichten het elektrisch vermogen van de installatie toelichten de verschillende elektrische verbindingen, steekklemmen, rijgklemmen, draadhulzen, solderen, lasverbinding, krimpkous, aanduiden draadberekening ( welke kabels, welk vermogen) toelichten.

28 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken het juiste materiaal kiezen en de keuze verantwoorden de kabels bevestigen met gepaste hulpmiddelen de kabels ontmantelen met gepast gereedschap pakkingbussen (kabelwartels) op een correcte wijze plaatsen aangepast aan de sectie van de draad voldoende draadreserve voorzien vermogen- en stuurkabels in goten en buizen leggen, moduleren, bevestigen en verbinden de veiligheid garanderen door de juiste lengte en diameter van de draad te gebruiken de veiligheid garanderen door de juiste soort draad/kabel te gebruiken. Hij verricht steeds weerkerende handelingen volgens schema s en werkinstructies. Werk met overzichtstabellen voor draden, kabels en snoeren die de leerlingen steeds verder aanvullen doorheen de loop van het schooljaar. Leer de leerlingen gericht zoeken in catalogi, multimedia en internet. Behandelde verschillende soorten vermogen: mono -, 3-fazig en gelijk- en wisselspanning. Competentie 19. De leerlingen plaatsen het aardingssysteem en sluiten aan samenstelling van een werfkast conform het AREI toelichten de functie van een aardingsinstallatie conform het AREI beschrijven EMC-technieken (Elektro Magnetische Compatibiliteit) toelichten (D) een aarding uitmeten.

29 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken de aardspreidingsweerstand van een niet-residentiële installatie meten en middelen tot verbetering voorstellen de isolatieweerstand van een niet-residentiële installatie meten en rapporteren werfkast bedraden en aansluiten een correcte plaatsingswijze hanteren zorgvuldige verbindingen conform goede praktijken realiseren. Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. De elektrotechnicus wordt door zijn werkgever bevoegd verklaard om werkzaamheden uit te voeren aan installaties die een vergelijkbare bouw en complexiteit kennen, maar met enige variatie in onder andere de aan te sluiten componenten. Op de site van kan men de nodige didactische lespakketten terug vinden. Competentie 20. De leerlingen leggen en sluiten gepantserde kabels aan de normalisatie en harmonisatie aanduiden een sleuf maken de juiste kabel kiezen en de keuze verantwoorden. kabels plaatsen en aansluiten

30 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 30 controleren als juiste kabeltype gebruikt wordt De elektrotechnicus moet in wisselende situaties kunnen werken met bepaalde gereedschappen en materialen. Alle beroepssituaties die via stage kunnen aangeboden worden. Via eandis (workshop). Instructies kan je vinden op of Competentie 21. De leerlingen bevestigen en sluiten materiaal voor mono- en driefasige spanning aan industriële schakelaars: lastscheidingsschakelaar, vermogensschakelaar, nokkenschakelaar, toelichten industriële schakelcomponenten: meerpolige stekker, en stopcontacten in functie van de omgevingsfactoren toelichten de kenplaat van de motor correct toelichten de werking en de noodzaak van een noodstoprelais omschrijven de principiële werking de componenten voor motorbeveiliging tegen kortsluiting en overbelasting beschrijven de aansluitingen van verschillende huishoudtoestellen zoals boiler, oven, kookplaat, in functie van de verschillende spanningen toelichten. de isolatieklassen van de materialen toelichten nokkenschakelaar uitmeten naar klemmen en functie (D).

31 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken aan de hand van de gegevens op de kenplaat, een motor aansluiten en de nodige beveiligingen monteren en instellen onderhoudsvoorschriften lezen en uitvoeren isolatiefouten in motoren opsporen verbruikers aansluiten op verschillende netten. de geschikte wandcontactdozen kiezen, monteren en aansluiten de geschikte industriële schakelaars kiezen, monteren en aansluiten(d) storingen bij huishoudtoestellen zoeken (D) de mogelijke storingen in eenvoudige elektrische toestellen opsporen en verhelpen (snoerbreuk, netaansluiting) (D) onderhandelend ingesteld zijn innoverend ingesteld zijn uitvoeringsfouten ontdekken en mogelijke oplossingen aanreiken. Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. Alle beroepssituaties die via stage kunnen aangeboden worden. Eenvoudige huishoudtoestellen zoals koffiezet, strijkijzer, waterverwarmer, Bij dubbel geïsoleerde toestellen de stekker en het snoer terzelfdertijd vervangen. Bij de herstelde toestellen wordt de isolatieweerstand altijd gemeten. Leerlingen nooit laten testen/schakelen zonder bevoegd verklaarde leerkracht. Maak gebruik van de handleidingen en aansluitschema s van de verbruikers. Componenten motorbeveiliging: thermisch, magnetisch, elektronische zekeringen, automaten, HOV,.

32 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektrische installatietechnieken 32 Competentie 22. De leerlingen realiseren een elektrisch schema van een domoticasysteem de symbolen van een domoticasysteem toelichten de realisatie van een technisch dossier toelichten rekening houden met de behoeften van de klant bij het ontwerp van de domotica installatie voorstellen formuleren aan de klant aan de hand van het ontwerp van de domotica installatie een technisch dossier realiseren met de nodige schema s voor keuring. dat de klanten tevreden zijn Hij moet werken op basis van werkinstructies, technische dossiers en schema s die bepalend zijn voor alle werkzaamheden aan de elektrische installatie, maar hij moet er rekening mee houden dat bepaalde toepassingen kunnen verschillen naargelang van de complexiteit van de installatie. Een technisch dossier dat voldoet aan de technische keuring ( situatie-,ééndraadschema, ), richtlijnen kan je vinden op Competentie 23. De leerlingen monteren en sluiten op zeer lage spanning aan (telefonie, informatica, brandalarm ) de wetgeving over alarm- en brandinstallaties toelichten de werking en de toepassing van een domoticasysteem beschrijven (centraal, decentraal, halfcentraal) de verschillend protocollen van een domoticasysteem toelichten (EIB/KNX, gesloten en open systemen ) het aansluiten van databekabeling toelichten.