Essay Beperkte keuze

Transcriptie

1 Essay Beperkte keuze TU/e Bouwkunde December 2012 Philosophy in Architecture 7T700 door: Edwin Caspers Onder begeleiding van: Dr. J.C.T. Voorthuis

2 Let s say you pick up a rock and you throw it. And in mid-flight you give that rock consciousness and a rational mind. That little rock will think it has free will and will give you a highly rational account of why it has decided to take the route it is taking. Tom Wolfe (2004)

3 In een college over duurzame bouwsystemen werden verschillende duurzame oplossingen aangedragen. Met een simpele doch banale vraag uit het college werd mijn slaap gewekt: Maar hoe weet je nou wat de beste keuze is? Dit werd eenvoudig afgedaan met plaats afhankelijke, comfort en financiële eisen. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat de ontwerper een duidelijk schema kan hanteren waarin de eisen zijn uitgezet tegenover de oplossingen. Uiteraard werkt dit in de werkelijkheid niet zo, want er zijn meer factoren waarmee de ontwerper rekening moet houden. Dit vormt een complex geheel. Zo complex dat er nog steeds architecten ontwerpen maken die geen aangename omgeving creëren. Dit heeft de voornaamste reden dat er verkeerde keuzes zijn gemaakt. Keuzes die niet overeenkomen met de wensen van de gebruikers. Keuzes die niet het beoogde resultaat opleveren. Hierdoor bleven de volgende vragen in mijn gedachte: Hoe maken wij die keuze daadwerkelijk? Wegen we de dingen wel zoals we denken dat we ze afwegen, want anders zouden ze toch te schematiseren zijn? Leiden meer opties tot betere keuzes?

4 Om vers en dichtbij te beginnen is er eerst aandacht voor de volgende vraag: Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen voor dit essay? Er was de vraag naar een essay over een onderwerp wat zowel de architectuur als de filosofie raakt. Dit was een korte tekst waarin iemand zijn persoonlijke gedachten opschrijft over een bepaald onderwerp betreffende de meest algemene en universele aspecten van het bestaan, maar tevens met kunst en leer van het ontwerpen te maken heeft. Deze definitie verklaart de aansluiting van de opdracht met het gekozen onderwerp: Keuzes maken. Keuzes refereert zowel aan de architectuur als aan het leven, maar hierin zijn veel meer onderwerpen te bedenken, zoals: beleven, aanpasbaarheid, ritme, ect. Zou de onbewuste irritatie aan slechte bouwwerken de reden zijn tot de keuze van dit onderwerp? Deze bouwwerken zijn ontstaan uit verkeerde keuzes. Door erachter te komen hoe dit proces te werk gaat, zijn er makkelijkere analyses van deze bouwwerken te maken en misschien wel een knelpunt ontdekken waarop dit ontwerpproces fout is gegaan. Al is de kans groter dat dit utopisch gedacht is. Het thema van het college waarin het eureka moment plaatsvond, was flexibiliteit en duurzaamheid gedacht in oplossingen. Zouden deze onderwerpen de link tussen architectuur en filosofie hebben aangekaart, of was het alleen de desinteresse waardoor de vraag als een contragewicht insloeg? Er kunnen vele rationele redens bedacht worden, maar een precieze verklaring is echter niet aantoonbaar of onbevredigend. Dit is verklaarbaar door dat we onze keuzes niet volledig bewust maken. We zijn geneigd te denken dat ons bewustzijn aan de touwtjes trekt. Dit komt door verschillende redens, maar de belangrijkste is het wijdverbreide idee dat we ons bewustzijn niet kunnen voorstellen het te moeten missen. Mensen kunnen zich voorstellen dat ze verder moeten leven zonder ogen of arm, maar jezelf inbeelden zonder bewustzijn is luguber. Dit komt uit het feit dat het moeilijk is voor te stellen dat je bewustzijn er niet meer is. Het kan niet ergens ophouden. Toch is die angst voor het verlies van bewustzijn eigenlijk ongegrond, want ons bewustzijn creëert dat gevoel van onmisbaarheid. Dat dit idee een misvatting is, is af te leiden uit het feit dat we gemiddeld per nacht acht uur slapen. Dan is ons bewustzijn volledig uitgeschakeld. Dat dit moment niet ervaren wordt als luguber komt voort uit het feit dat als je geen bewustzijn hebt, je er ook niet bewust bent van het feit dat je geen bewustzijn hebt. [1] Bij verreweg het grootste deel van ons gedrag speelt het bewustzijn geen enkele rol, dus ook bij het grootste deel van de keuzes die we maken. Een mooie vergelijking gaat op met een ijsberg: 90 procent van een ijsberg bevindt zich onder water. Zonder kennis van de natuurwetten of de mogelijkheid om onder water te kijken, zal je dit nooit te weten komen. Toch is het goed dat er vele onbewuste processen zijn, omdat het bewustzijn zich maar met één ding tegelijk kan bezighouden. Je moet stoppen met iets voordat je met iets nieuws kunt beginnen, terwijl ons onbewuste vele parallelle taken tegelijk kan uitvoeren. [2]

5 Dit verklaart ook de reden waarom mensen bij een toename van het aantal alternatieven bij een bewuste keuze geneigd zijn helemaal niet te kiezen. Dit is tevens in een onderzoek door de psycholoog Barry Schwartz bewezen, zie bijlage 1. [3] Hieruit blijkt dat het helemaal niet zo eenvoudig is om tussen veel alternatieven te bewust te kiezen. Er zijn echter meer manieren van kiezen en deze zijn onderverdeeld in drie groepen. Bij een bewuste keuze kan er een overzicht gemaakt worden waarin de verschillende redens zijn geplaatst en er een zwaarte aanhangen. Dit kan worden gedaan om het bewuste kiezen visueel bij te staan, om zo makkelijker verbanden te leggen. Bij de onbewuste keuze wordt de informatie opgenomen, en je laat er dan vervolgens een tijd overheen gaan. Ook wel een nacht erover slapen genoemd. Voelt het na zo n nacht nog steeds goed, dan kies je ervoor. De derde manier is een snelle keuze waarbij er vanuit gevoel gedacht wordt en er geen gedachtegang heeft plaats gevonden. Deze volgorde wordt ook doorgaans door de meeste mensen gehanteerd in ordening van goede manier van keuzes maken. Dit suggereert dat een beslissing verbetert door er meer over na te denken, maar Tim Wilson en collega s deden een aantal experimenten waarin ze lieten zien dat bewust nadenken niet altijd leidt tot betere beoordelingen of beslissingen, zie bijlage 2. Uit het experiment maakten de mensen die nauwelijks hadden nagedacht de beste keuze. Ze waren later tevredener met hun poster, dan proefpersonen die uitgebreid hadden nagedacht en geanalyseerd. Het probleem is dat veel nadenken ertoe leidt dat argumenten die verbaliseer baar zijn, belangrijker gemaakt worden dan ze in feite zouden zijn. Juist bij belangrijke keuze spelen emoties een grote rol, en die kun je niet goed verbaliseren. De benodigde tijd om een juist beslissing te maken hangt veelal af van de kennis over het onderwerp.[4] De expert kan binnen afzijnbare tijd een goede, complexe beslissing nemen, omdat deze al de nodige ervaring heeft over het gaande probleem. Deze ervaring heeft met bewuste keuzes te maken, want er wordt eerst bewust gedacht wanneer er een probleem voordoet. Tevens wordt er bij het analyseren van foutieve keuzes gebruik gemaakt van een bewust gedachtenproces. Welke invloed de ervaring heeft op de onbewuste keuzes is onbekend. Waardoor ook de invloed van de ervaring van de onbewuste keuzes op de bewuste keuzes, en visa versa, onbekend blijft. [4] Leonardo da Vinci had dit fenomeen al door: Het is een goed idee om zo nu en dan een probleem los te laten en je te ontspannen. Wanneer je daarna weer opnieuw nadenkt over het probleem, is je oordeel beter, want continu nadenken over een probleem tast de kracht van je oordeel aan.

6 De uiteenzetting hierboven suggereert dat beslissingen op verschillende manieren gemaakt wordt, en dat het niet allemaal rationeel te bewijzen is. Echter is een onbewuste keuze niet bevredigend, omdat we in het wetenschappelijk onderwijs geleerd krijgen om met bewijzen een waarheid te formuleren. Tevens hebben wij hiervoor de ervaring niet, en zal de keuze niet de juiste zijn, omdat er routine ontbreekt. De keuze voor een bepaald soort duurzame oplossing zal gebaseerd moeten worden op cijfers, door fabrikanten gemanipuleerd om meer afzet of subsidie te krijgen. De duurzaamheid van zonnepanelen is door grondstof- en transportgebruik over zijn gehele levensduur niet duurzaam. Toch zijn er door subsidie afgelopen jaar zeer veel zonnepanelen op de daken van verschillende bouwstijlen gekomen, waardoor er een conflict is gekomen tussen de moderne panelen met standaard afmetingen en de woning. Dit conflict zal echter van te voren niet opgemerkt worden door de fabrikant, de opdrachtgever of de subsidieverstrekker, omdat ze hier geen ervaring mee hebben, of hun ervaring niet willen delen. De beperkte ervaring in de toepassing geeft altijd aanleiding voor fouten, ook wanneer de ervaring van een ander gebruikt wordt. Hierdoor is er een verschil in referentiekader een belangrijke obstructie in het begrijpen van zijn ervaring. Een grondige bewuste analyse maken van het probleem geeft echter ook narigheid, want deze informatie moet worden opgenomen door de zintuigen, en er wordt intern een beeld geschetst van het probleem, bewust of onbewust. Voor deze voorstelling wordt een oplossing gezocht om deze vervolgens te vertalen naar de werkelijkheid. Echter zal het in de werkelijkheid altijd anders zijn, doordat er niet alle variabele zijn meegenomen. Echter kunnen de resultaten tijdens deze uitvoering worden getest door de zintuigen om vervolgens aanpassingen te doen, of een geheel nieuwe overweging. Dit testen, en opnieuw proberen is de enige manier op de juiste keuze uiteindelijk te maken. Vooral terugkoppelen is een van de belangrijkste manieren waarop je foutieve keuzes in de toekomst kan voorkomen, omdat je op deze manier je ervaring vergroot en je onbewuste keuze gedrag traint op het maken van een efficiëntere keuze. Uit het onderzoek van Barry Schwartz is gebleken dat een veelvoud aan keuzes leidt tot het maken van geen keuze. In dit onderzoek zijn de onderzoekers echter van de gewone mens uit gegaan, dus niet een expert op het gebied van jams. Deze expert heeft een uitgebreide ervaring, en zou zonder moeite meteen een keuze kunnen maken tussen de verschillende soorten jams. Een veelvoud aan informatie en ervaring leidt dus altijd tot een beter keuze, want informatie en ervaring zorgen ervoor dat de vertaalslagen beter gemaakt kunnen worden. Doordat de informatie echter altijd verandert, mede door de veranderingen in de kijk op de wereld, zal ieder probleem anders zijn en de keuze zal iedere keer opnieuw overwogen moeten worden.

7 De gevolgen van een keuze binnen architectuur, zijn tegenwoordig steeds beter te visualiseren. Echter blijft de beste manier om de keuzes te testen door het te bouwen. Dan is het toch zonde dat het merendeel van de architectuur alleen op het papier blijft. Hierdoor spreken deze ontwerpen op papier slecht mensen aan met een goed inlevingsvermogen en ervaring op dat gebied. Een gemiddelde mens kan zich niets voorstellen van de krabbels op papier. Een begin van een goed ontwerp zal een gevolg zijn van vele fouten die gemaakt zijn, en zichtbaar zijn. Hierdoor speelt de ervaring een belangrijke rol in de architectuur, echter geeft deze ervaring alleen een zekerheid van de gemaakte keuze en niet zo zeer of dat keuze ook de wens is van de gebruiker. Hierdoor zijn plekken die we mooi noemen het werk van die zeldzame architecten die nederig genoeg zijn om zich naar behoren in hun verlangens te verdiepen en vasthoudend genoeg zijn om hun vluchtige inzicht in vreugde om te zetten in een logisch ontwerp, een combinatie die hen in staat stelt omgevingen te scheppen waardoor behoeften bevredigd worden, waar we ons niet eens van bewust waren. [3] Bronvermelding Dijksterhuis, A. (2007). Het slimme onbewuste. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker Zwart, H. (2010). De waarheid op de wand. Nijmegen: Vantilt Botton, A. de. (2011). De architectuur van het geluk. Amsterdam: Olympus Perelman, C.(1979). Retorica en argumentatie. Baarn: Ambo Ortega y Gasset, J.(2009). Wat is filosofie?. Utrecht: Uitgeverij IJzer

8 BIJLAGE 1: In een bekend experiment door psycholoog Barry Schwartz is getest of een toename van keuzemogelijkheden de keuze beïnvloed. In een winkel boden de winkeliers zes verschillende soorten jam aan. Mensen konden de jam proeven, en als ze wilden kregen ze één dollar korting op de jam naar keuze. Het bleek dat 30 procent van de klanten inderdaad jam kocht. Later veranderde men het experiment. In plaats van zes jams werden er 24 aangeboden. Nu bleek dat juist minder mensen jam kochten. Men wilde er gewoon niet aan beginnen om te kiezen tussen 24 soorten jams. Uiteindelijk bleek slechts 3 procent de jam te kopen. Het blijkt dat het helemaal niet zo eenvoudig is om tussen veel alternatieven bewust te kiezen. BIJLAGE 2: Tim Wilson en collega s lieten proefpersonen uit vijf verschillende posters kiezen. Elke proefpersoon mocht na het experiment zijn of haar favoriete poster mee naar huis nemen en enkele weken later werden ze gebeld met de vraag hoe tevreden ze waren met de door hen gekozen poster. Verschillende proefpersonen kozen echter onder verschillende omstandigheden. Aan sommige proefpersonen werd gevraagd om uitgebreid over elke poster na te denken en op te schrijven wat ze mooi of juist niet mooi vonden. Aan anderen werd domweg gevraagd te kiezen. Uit het experiment maakten de mensen die nauwelijks hadden nagedacht de beste keuze. Ze waren later meer tevreden met hun poster, dan proefpersonen die uitgebreid hadden nagedacht en geanalyseerd. Het probleem is dat veel nadenken ertoe leidt dat argumenten die verbaliseer baar zijn, belangrijker gemaakt worden dan ze in feite zouden zijn. Juist bij belangrijke keuze spelen emoties een grote rol, en die kun je niet goed verbaliseren. De benodigde tijd om een juist beslissing te maken hangt veelal af van de kennis over het onderwerp. Hierdoor zal een expert binnen afzienbare tijd een goede, complexe beslissing kunnen nemen. Zelfs voordat hij/zij zichzelf er van overtuigd heeft met tastbaar bewijs. Hierdoor zijn er goede, complexe beslissingen in hele kort tijd realiseerbaar, al zal dit wel gepaard gaan met onbewust denken.