Kunstspeuren. Kunstspeuren

Transcriptie

1 Kunstspeuren Kunstspeuren Kunstspeuren Kunstspeuren 9 tot 12 jaar LEERKRACHTEN HANDLEIDING Kunstspeuren is een kant-en-klaar pakket waarmee je zonder gids het museum bezoekt. Maak meer van je bezoek en boek een atelier rond één van de kunstwerken die in Kunstspeuren besproken worden.

2 Hartelijk welkom! ANTWOORDEN In principe is geen enkel antwoord fout. Het is vooral de bedoeling dat de leerlingen leren kijken naar, denken en praten over kunst. WERKWIJZE Dit boekje herneemt het boekje van de leerlingen en is aangevuld met extra informatie voor de leerkracht. Bij elk kunstwerk staat vermeld: Extra informatie voor de leerkracht De opdracht voor de leerling De antwoorden Grijze en gekleurde potloden krijgen de leerlingen mee aan de balie van het museum. Maak meer van je bezoek en boek een atelier rond één van de kunstwerken die in Kunstspeuren besproken worden. 2

3 Er zijn verschillende didactische werkwijzen voor een educatief museumbezoek met jonge kinderen. Wellicht vindt iedere leerkracht een eigen benaderingswijze door deze voorstellen te combineren en er nog wat persoonlijks aan toe te voegen. Hier vindt u enkele suggesties: De kinderen kunnen individueel of in kleine groepjes met de opdrachten rondgaan en zoveel mogelijk zelf vragen oplossen. Zij kunnen alle schilderijen behandelen die in de opdrachtenbladen zijn opgenomen of daaruit een selectie maken. Nadien komt gans de klas bij elkaar en wisselen de leerlingen bij elk werk hun bevindingen uit. De leerkracht kan de discussie leiden en nog wat inhoudelijke toelichting geven. Daarvoor zijn er in dit pakket gegevens opgenomen. De leerkracht geeft bij elk werk dat hij geselecteerd heeft een korte toelichting. De kinderen kiezen één of twee werken die ze individueel of in een klein groepje bespreken. Nadien worden de bevindingen en ervaringen uitgewisseld voor de ganse groep. Als de kinderen meer dan één werk besproken hebben, kunnen ze uitleggen welk werk hen meest geboeid heeft. De leerkracht kan ook een aantal schilderijen aanduiden waaruit de leerlingen kunnen kiezen. Zij beginnen met de gegeven opdrachten. De leerkracht trekt van groep naar groep en geeft per schilderij toelichting. Wanneer al de gegevens gevonden zijn, kiest elke groep een gids die voor de ganse klas het door hem bestudeerde schilderij bespreekt. Vragen en bedenkingen kunne aan bod komen en voor een levendige discussie zorgen. Tenslotte ken de beste gids bekroond worden, bijvoorbeeld voor het mooiste Nederlands, de duidelijkste uitleg, het best tot gans de groep gesproken, het meest intensief naar het werk gekeken, het meest gevonden, de creatiefste benadering Wellicht wint iedereen een prijs! De benadering van een schilderij kan ook eindigen met een tekenwerk. Kinderen kunnen hun werk toelichten voor de klas. De groep kan erop reageren. De leuke werken kunnen misschien wel in het museum tentoongesteld worden. Een tekenopdracht kan ook het vertrekpunt zijn van een bespreking volgens de opdrachtenbladen. Vanuit de tekening kan een heel verhaal groeien en dat is dan weer een schrijfopdracht in het museum of nadien, bij naverwerking in de klas. Als afsluiter kunnen de kinderen ook een topdrie van de mooiste of interessantste werken opstellen 3

4 DIT BOEKJE IS VAN: Naam: Datum: 4

5 Hallo, Fijn dat jullie met mij op tocht gaan. Ik heb zelf al eens een kijkje genomen in het museum, maar ik heb nog een heleboel vragen. Kunnen jullie me helpen een antwoord te vinden? Eerst zoeken we een portret van een familie die in levendige groepjes rond een tafel staat en zit. Vereenvoudigd ziet het er zo uit: 5

6 Gevonden? Goed zo! Wat is de naam van de schilder? Frans Floris Hoe heet het schilderij? Familieportret In welk jaar werd het geschilderd? 1561 Hoeveel vrouwen staan er op het schilderij afgebeeld? 7 Welke dieren zijn erop afgebeeld? Een hond, een wezel of otterachtig dier, twee vogeltjes op het spinet. Noem vier vruchten die op het witte tafelkleed liggen: Druiven Kalebas Wat doen de mensen rond de tafel? Welke instrumenten herken je? Appel Meloen Ze zijn samen verenigd, maken muziek. Ze kijken naar elkaar en raken elkaar aan. Luit (lijkt op gitaar) Spinet (lijkt op piano) Ook mogelijk: granaatappel, peren, pruimen, mispel, abrikoosachtige vruchten 6

7 Aan de muur in de kamer hangt een portret van een man die net gestorven is. Met wie denk jij dat hij getrouwd was? Met de vrouw die een appel schilt. Van welke man is hij de vader? Van de man met de spitse baard.(staat in het midden, bespeelt de luit) Van wie is hij de grootvader? Van de twee kindjes links vooraan. Deze familie wil laten zien dat ze een hechte groep vormen. Ze maken samen muziek, kijken naar elkaar, raken elkaar aan. Wanneer ervaar jij zo'n sterk groepsgevoel? Symbolen Weet je wat een symbool is? Je kent vast wel het hartje als symbool voor de liefde of de duif als symbool voor de vrede. Liefde, vrede, goedheid kun je moeilijk schilderen. In plaats daarvan gebruik je een kleur, een dier of een voorwerp. In dit schilderij wil de familie tonen dat ze goed overeenkomen met elkaar. Vind jij enkele symbolen terug die de schilder gebruikte om het gevoel samenhorigheid uit te beelden? 7

8 EXTRA INFO: HET FAMILIEPORTRET Extra info kunstwerk: Olieverf op paneel, 130 x 225 cm Op de originele lijst: De inscriptie : VT NIL CONCORDI THALAMO FELICIVS OMNI IN VITA ESSE POTEST ET SINE LITE TORO/SIC MAGE IVCVNDM NIHIL EST QUAM CERNERE GNATOS CONCORDEIS NIVEO PECTORE PACE FRVI = Zoals er in gans het leven niets gelukkigers kan zijn dan een eensgezind huwelijk en een bed zonder twist, zo is er niets aangenamers als zijn eensgezinde nakomelingen met onbevlekt gemoed van de vrede te zien genieten. De datering : 1561 Op de lijst van het in het schilderij afgebeelde portret: OBIIT A A CHRISTO NATO 1559 X IAN. ANNOS NATUS LVIII. = overleden in het jaar van Christus geboorte 1559, 10 januari. Leeftijd 58 jaar. Extra info kunstenaar: Dit familieportret wordt toegeschreven aan Frans Floris. Die schilder werd in Antwerpen geboren, waar hij in 1540 of 1541 het meesterschap verwierf. De commerciële bloei van Antwerpen schiep veel werkgelegenheid in de artistieke sector. Na het verwerven van zijn meesterschap ging Floris gedurende een vijftal jaren in Rome werken. Vanaf het begin van de 16 de eeuw werd de reis naar Italië geleidelijk een obligate etappe in de loopbaan van iedere kunstenaar in de Nederlanden. Floris was 42 jaar oud toen hij dit familieportret afwerkte. Hij kende veel succes en stond aan het hoofd van een groot atelier met talrijke medewerkers en een overvloedige productie. 8

9 Extra info personages: Er worden zeven vrouwen afgebeeld. Vooral bij de afgebeelde kinderen is het aan de hand van de kleding moeilijk uit te maken of het een jongen of een meisje is. Op het Familieportret zijn er dus elf volwassenen en twee kinderen afgebeeld of drie generaties. De familie zit achter een tafel bekleed met een tapijtje in gele, rode en vaalblauwe kleuren. De weduwe van de herdachte vader is de vrouw achter de tafel, die een appel schilt. Aan haar linkerzijde zit, met een luit in de handen, haar oudste zoon met spitse baard, het nieuwe hoofd van de familie. Zijn echtgenote zittend in een leunstoel begeleidt hem aan het spinet dat beschilderd is met symbolen van de liefde, de twee vogeltjes bek aan bek en de gebundelde liefdespijlen. De twee kinderen van het echtpaar bevinden zich aan het andere uiteinde van de tafel, onder de hoede van een vrouw van middelbare leeftijd, wellicht ook een verwante. In de achtergrond staan de andere familieleden, een jongen en een meisje links, waarschijnlijk twee nog ongehuwde kinderen van de weduwe die voor hen zit, en aan de rechterzijde een man en een vrouw, wellicht de zuster van de luitspeler en haar echtgenoot, en een ouder echtpaar met een jonge vrouw, misschien de ouders en de zuster van de vrouw aan het spinet. Het nieuwe familiehoofd bekleedt de meest in het oog vallende plaats in het schilderij. Compositorisch is het schilderij links evenwichtig en daar is er zelfs ruimte gelaten voor een doorkijk naar een vaag landschap door een raam. Rechts daarentegen staan de personages samengedromd. Het Lierse Familieportret wordt van grote betekenis geacht in de ontwikkeling van het groepsportret in de Nederlanden. Extra info dieren: Het hondje dat opspringt tegen de knie van de vrouw is het symbool van echtelijke trouw. Naast de hond heeft de schilder een wezel- of otterachtig dier weergegeven. Op het spinet staan ook nog twee vogeltjes afgebeeld. 9

10 EXTRA INFO: HET FAMILIEPORTRET (vervolg) Extra info vruchten: De afgebeelde vruchten, het brood en het wijnglas zijn symbolen voor de vruchtbaarheid die het voorspoedige leven in vredestijd meebrengt. De trouwe liefde en het standvastige huwelijk zijn het basisgegeven voor de gelukkige samenleving. Het gezamenlijk eten van de vruchten bevordert het samenzijn. Een groot deel van de vruchten zijn van exotische herkomst en waren toen wellicht dure luxeproducten : druiven, kalebas, appel, meloen, granaatappel, peren, pruimen, abrikoosachtige vruchten, mispel. De granaatappel is trouwens een liefdessymbool en verwijst naar het harmonieus huwelijk tussen de twee echtgenoten. Extra instrumenten: Men speelt op luit en spinet. De luit is een muziekinstrument met oorspronkelijk vier, later zes, zeven of meer snaren, van gewelfde bouw en met lange hals. Dit instrument was in 16 de en 17 de eeuw zeer geliefd en wordt nu nog gebruikt tot eigen begeleiding van eenvoudige (volks)liederen. Het spinet is één van de oudste vormen van het met toetsen bespeeld snaarinstrument. Het is genoemd naar Giovanni Spinetti, die het omstreeks 1503 te Venetië voor het eerst gebouwd zou hebben. De snaren worden aangetokkeld en niet aangeslagen zoals bij de latere piano. Het instrument was vooral tijdens de 16 de, 17 de en 18 de eeuw in gebruik. 10

11 Extra info betekenis van het schilderij: De samenhorigheid van het gezin en een harmonieus huwelijk staan in dit schilderij centraal. Het samen musiceren bevordert die samenhorigheid en symboliseert tevens de nagestreefde harmonie. Het schilderij was bedoeld als een aandenken aan de overleden vader die in het schilderij in een portret is afgebeeld. Op de lijst van dit tegen de achterwand hangende portret staat dat de man op 10 januari 1559 gestorven is. Zoals het Latijnse vers op de grote baklijst verklaart, trachtte het werk tegemoet te komen aan het verlangen van samenhorigheid dat zijn nakomelingen verbond. 11

12 Dit schilderij lijkt op het eerste gezicht erg rommelig. Mensen en dieren wemelen door elkaar en zijn allemaal met de gekste dingen bezig. Toch heeft iedereen een welbepaalde plaats. Wanneer ik de mensen weglaat en enkel de lijnen van de gebouwen teken, krijg je dit: Vind jij dit schilderij? 12

13 Wat is de naam van de schilder? Pieter Breughel de Jonge Hoe heet het schilderij? De Spreekwoorden In welk jaar werd het geschilderd? 1607 Vind jij de volgende landschapselementen terug in het schilderij? Schrijf de cijfers op de juiste plaats in de tekening: 1. dorpsplein 2. rivier 3. herberg 4. kasteeltoren 5. heuvel met akkers Hoe heet de herberg? In De Maene Kopie Pieter Breughel de Jonge schildert De Spreekwoorden in Het lijkt heel erg op een schilderij van zijn vader. Dat Pieter Breughel de Jonge zijn vader kopieert wil niet zeggen dat hij te weinig inspiratie heeft! Heel veel mensen vinden de schilderijen van vader Bruegel mooi en willen er één kopen. Maar vader Bruegel sterft jong en drukkerijen en kopieermachines bestaan nog niet. Naschilderen is de enige manier om een gelijkend schilderij te maken. Pieter Breughel de Jonge is zo goed, dat hij een eigen bedrijfje opstart en veel geld verdient. 13

14 A B C D E

15 Vul de spreekwoorden en de roosternummers aan. Kies voor de spreekwoorden uit: Elkaar bij de neus nemen. Als het kalf verdronken is, dempt men de put. Tegen de stroom opzwemmen. Zijn geld in het water smijten. Spreekwoord Als het kalf verdronken is, dempt men de put. C 3 Grote vissen eten de kleine. D2 Rooster nummer Verklaring De fout herstellen als het ongeluk gebeurd is. De machtigen verrijken zich ten koste van de armen. Met het hoofd tegen de muur lopen. A 3 Zijn geld in het water smijten. D1- D2 Door te sterke tegenwerking niet kunnen bereiken wat men nastreeft. Nutteloos uitgeven. De kat de bel aanbinden. B 3 De eerste stap doen om een gevaarlijk plan uit te voeren. Door de mand vallen. E 2 Betrapt worden. Op hete kolen zitten. D 2 Ongeduldig wachten. Een stok in de wielen steken. D3 Een onderneming belemmeren. Tegen de stroom opzwemmen. E2 Elkaar bij de neus nemen. A1 Ingaan tegen de algemene opvatting. Elkaar foppen, bedriegen. 15

16 EXTRA INFO: SPREEKWOORDEN Extra info kunstenaar: Pieter Bruegel de Oude was de bekendste kunstenaar van de zestiende eeuw in de Nederlanden. Hij was ook de stamvader van een succesvolle dynastie van schilders. Zijn oudste zoon, de maker van dit schilderij, heette ook Pieter. Pieter Breughel de Jonge heeft hard gewerkt voor de roem van de familie. Immers, bijna alle belangrijke werken van de vader bevonden zich in privéhanden, vaak zelfs in koninklijke collecties, en waren dus niet te bezichtigen. Pieter Breughel de Jonge voldeed aan de vraag van kunstliefhebbers door kopieën te schilderen van zijn vaders meesterwerken, maar ook varianten en soms zelfs ronduit verrassende taferelen in de stijl van zijn vader. 16

17 Extra info schilderij: Pieter Bruegel de Oude schilderde zijn beroemde Spreekwoorden in 1559; het schilderij bevindt zich in Berlijn. Deze kopie uit 1607 van zijn zoon is misschien de eerste kopie die gemaakt werd, naar een gedetailleerde tekening uit de nalatenschap. Spreekwoorden waren in de zestiende eeuw een geliefd thema. Erasmus publiceerde zijn bestseller Adagia, Latijnse spreekwoorden, en verschillende bundels met Nederlandse en Franse spreekwoorden kwamen van de persen. Voor vader en zoon Bruegel waren de spreekwoorden een aanleiding om menselijke dwaasheid en bedrog onvergetelijk in beeld te brengen, op een gewone dag in een Vlaams dorp. 17

18 Het jongetje dat jullie hiernaast op de foto zien, is weggelopen uit een veel groter schilderij. Wie vindt het? Wat is de naam van de schilder? David II Teniers Hoe heet het schilderij? Boerenerf In welk jaar werd het geschilderd? 17 de eeuw Het lijkt wel of je dit schilderij in twee delen kunt splitsen. Wat zie je links? Wat zie je rechts? Een boerenerf met huis en groentekraam. Een landschap met een beek. Wat doen de mensen op dit schilderij? Een rijke mevrouw koopt groenten en fruit aan een kraam bij een boerderij.ze heeft haar zoontje, dochtertje en oppas bij.de boer en boerin staan achter het kraam om hun waar te verkopen. De kunstenaar schilderde ook twee heel nieuwsgierige vrouwen. Waar vind je ze terug? Linksboven kijkt de ene vrouw uit het raam naar buiten om te zien wat er gaande is op het erf en in de huisdeur op de achtergrond komt de ander vrouw een kijkje nemen. 18

19 Wie zou de mevrouw zijn die het kindje bij de xhand houdt? de oudere zus de moeder de kinderjuf Welk stuk fruit of groente zou jij uitkiezen? De groenten en het fruit zijn net geoogst. In welke maand van het jaar situeer je het tafereel? Augustus - september Teken hieronder zelf één van de volgende dingen van het schilderij: > het jongetje met de hazewind > de kruiwagen met de groenten erop de ton met de kruik, de ketel en de potten > 19

20 EXTRA INFO: BOERENERF Extra info kunstenaar: David Teniers de Jonge was een zeer succesvolle schilder in de zeventiende eeuw en hij kende zijn klassieken: hij was getrouwd met een kleindochter van Pieter Bruegel en wilde net zoals Rubens in de adelstand worden verheven. Aanvankelijk schilderde hij meer sombere herbergtaferelen in de stijl van zijn leermeester Adriaan Brouwer, later verkoos hij een wat aristocratischer benadering: ideale country scènes vol harmonie en charme, die veel succes kenden bij het kapitaalkrachtige publiek, een publiek dat net zoals de schilder zelf landgoederen kocht om te genieten van stijlvolle zomers op het platteland. 20

21 21

22 A B C Een klein schilderij over een grote brand van een schilder met een gekke familienaam. Vinden jullie het? Wat is de naam van de schilder? Pieter Jan Schotel 22 Hoe heet het schilderij? Brand van het Antwerpse stapelhuis In welk jaar werd het geschilderd? 1830

23 De stad Antwerpen staat in lichterlaaie. Kanonskogels vliegen door de lucht. Het is oorlog.foto s en televisie bestaan nog niet. Enkel een schilder of een tekenaar kan een beeld maken van zo n dramatische gebeurtenis. Er is een duidelijk verschil tussen televisie en een schilderij. Wat brengt een televisiereportage méér over zo n brand dan dit schilderij? Bij een televisiereportage hoor je geluiden en zie je bewegende beelden. Er is het commentaar van de verslaggever en soms zijn er interviews met de betrokkenen. Er worden slachtoffers en hulpdiensten getoond. De evolutie van het gebeuren wordt in beeld gebracht door de verschillende stadia van de brand te laten zien, bijvoorbeeld de bluswerken. De televisie toont alles van heel dichtbij terwijl op dit schilderij alles van ver weergegeven wordt zodat het niet zo duidelijk is. Het jaar waarin dit schilderij werd gemaakt, vertelt waarover het gaat. Wat gebeurde er toen met ons land? Dit schilderij toont wat er gebeurde in Antwerpen op 27 oktober 1830, in de strijd om de Belgische onafhankelijkheid. Wie vocht tegen wie? Belgische opstandelingen tegen het Hollandse leger. Op het schilderij staan fregatten, kanonneerboten en een korvet. Duid jij ze aan op de tekening? A: Fregat (een oorlogsschip met drie masten) B: Korvet (een oorlogschip met twee masten) C: Kanonneerboot Hoeveel kanonskogels zie je door de lucht vliegen? 2 Breng het schilderij tot leven. Word reporter ter plaatse en vertel wat er gebeurt. Schrijf het kort op om het later in de klas te vertellen. 23

24 EXTRA INFO: BRAND Extra info kunstenaar: De schilder van dit werk, Pieter Jan Schotel, was een expert in zeevoorstellingen en een groot kenner van scheepstypes. Van 1830 tot 1848 gaf hij tekenles aan het Marine-Instituut in Medemblik. De Nederlandse prins Hendrik gaf hem de opdracht om sleutelmomenten van het optreden van de Hollandse zeemacht in Antwerpen te vereeuwigen. 24

25 Extra info schilderij: Van op de Schelde kijken we naar de rechteroever van de stad, met uiterst rechts de citadel, - toen nog in Hollandse handen onder bevel van generaal Chassé -, dan het Sint-Michielstapelhuis en scheepstimmerwerven. In het midden staat de kathedraal. Uiterst links is een stukje van de linkeroever te zien, met het Vlaams Hoofd. Op de Schelde liggen verschillende Hollandse marineschepen, die op de achterkant van dit paneel allemaal geïdentificeerd worden: het korvet Proserpina, het fregat Eurydice, het korvet Corveel, vier kanonneerboten en een brik. Van op de kaaien schoten Belgische strijders op de schepen. Deze beantwoordden het geweervuur met bommen, waarna ook van op de citadel een bombardement op de stad begon, dat duurde van vier uur in de namiddag tot half elf s avonds. Vooral het Sint-Andrieskwartier wordt zwaar getroffen. De Kloosterstraat en vele aanpalende straten en stegen gaan in de vlammen op, de horizon en de Schelde baden in de vuurgloed en de kruitdamp. Op de voorgrond dobbert een roeibootje met acht inzittenden. Samen met ons kijken zij naar het strijdtoneel. 25

26 Als we veronderstellen dat het op het vorige schilderij heel warm is, gaan we nu op zoek naar een schilderij waarop het erg koud is. Het tegengestelde dus. Vind je het schilderij? Andreas Schelfhout Winterlandschap 19 de eeuw Wat is de naam van de schilder? Hoe heet het schilderij? In welk jaar werd het geschilderd? Waaraan zie je dat het heel koud is? Dit ijsgezicht heeft een donkere hemel met dreigende sneeuwbuien. Vooraan rechts bevindt zich een hoeve met rokende schouw. Aan de hoeve, omgeven door kale bomen, is een schip in het ijs vastgevroren. Op de voorgrond verder nog een bootje en een aanlegsteiger. De bevroren rivier leidt langs velden in de verte naar de horizon met molen. De mooie kleuren, de fijnblauwe winterse toon, de glasharde helderheid van het ijs suggereren een delicate natuurstemming en maken het schilderij tot een zorgvuldig gepenseeld landschap. Op het ijs zijn schaatsende figuren weergegeven al dan niet met sleden. Niettegenstaande de koude gaat het er bij Schelfhout altijd vreedzaam, bedaard en idyllisch aan toe. De afgebeelde mensen lijden niet zichtbaar onder de barre winter. Een schilder zet meestal zijn naam op zijn werk. Waar vind je hier de handtekening van de kunstenaar? Linksonder: A. Schelfhout f. Dat betekent: Andreas Schelfhout fecit of nog, Andreas Schelfhout heeft het gemaakt. 26

27 Vergelijk dit schilderij met Brand in het Antwerpse stapelhuis Welk gevoel geeft de kleur grijs? koud, somber warm, hitte, drama, gevaar Een kleur noemen we soms warm en soms koud. Benoem het grijs. Koud: de achterliggende kleuren zijn blauw, wit. Warm: de achterliggende kleuren zijn geel, oranje. Beschrijf het water. Bevroren, je ziet krassen in het ijs, voorwerpen liggen op het ijs. In beweging, je ziet golven, voorwerpen drijven in het water. Is het ochtend, middag, avond of nacht? Middag Avond Waar ligt de horizon? Heel laag, hierdoor zie je veel lucht. Heel laag, hierdoor zie je veel lucht, dat geeft een weidse indruk. Zouden de schilders elkaar kunnen gekend hebben? Hoe oud werd Pieter Jan Schotel? Hoe oud werd Andreas Schelfhout? Hoeveel ouder werd Andreas Schelfhout? Ja 57 jaar 83 jaar 26 jaar 27

28 EXTRA INFO: WINTERLANDSCHAP Extra info kunstenaar: Andreas Schelfhout is een van Hollands beroemdste landschapschilders in de negentiende eeuw. Schelfhout specialiseerde zich in romantische winterlandschappen: hij schetste naar de natuur en combineerde deze schetsen in zijn atelier dan tot aangename composities. Hij toont geen winterleed, kou of armoede, alleen winterpret en winterschoonheid. Het mooist is zijn weergave van het ijle licht bij vrieskou. Deze stijl geraakte volledig uit de mode door de komst van het impressionisme, waarin alle nadruk lag op een directe, spontane weergave van de natuur en het moderne leven. Pas sinds enkele jaren is er een nieuwe waardering voor dit aantrekkelijke en knap geschilderde oeuvre. 28

29 Extra info schilderij: Dit lijkt een schilderij over de Hollandse identiteit. We zien een boerderijtje met een rieten dak en een rokende schouw, een bevroren rivier, kale knotwilgen, schaatsers en sleeën op het ijs, een koek-en-jeneverkraampje met de Hollandse vlag half gehesen en een windmolen aan de horizon. 29

30 In het rooster zit een slang met de naam van het volgende schilderij. F M S T A I E E L I F E Gevonden? Zoek dan nu het schilderij! Wat is de naam van de schilder? Charles Venneman Hoe heet het schilderij? Familiefeest In welk jaar werd het geschilderd? Welke eeuw is dat? 19 de eeuw

31 Zijn deze mensen arm of rijk? Arm Waaraan merk je dat? Eenvoudige kledij, sober interieur Kijk naar het schilderij en benoem de elementen waaraan je ziet dat het om een feest gaat. Mensen zitten bij elkaar, mensen maken muziek, zingen, eten en drinken. Stel, jij geeft een feestje bij je thuis. Wat mag er zeker niet ontbreken? Som op. Onderlijn in de twee lijstjes de elementen die overeenkomen Soorten schilderkunst Er zijn verschillende soorten schilderijen. Voor elke soort bestaat een naam. De naam hangt af van wat je ziet. Je hebt: portretten landschappen stillevens taferelen uit het leven verhalen uit de geschiedenis of uit boeken abstracte (onherkenbare) schilderijen Taferelen uit het dagelijkse leven noemen we genreschilderkunst. Dit familiefeest is daar een voorbeeld van. Historieschilderkunst is een naam voor schilderijen met afbeeldingen van moedige daden, ontleend aan de bijbel of de klassieke literatuur. Het volgende kunstwerk is een voorbeeld van historiekunst. 31

32 EXTRA INFO: HET FAMILIEFEEST Extra info kunstenaar: Deze leerling van Ferdinand De Braekeleer ( ) is vooral bekend om zijn anekdotische genrestukjes (herbergscènes, kermistaferelen en sentimentele familiefeesten). Hij werd beïnvloed door de typische stijl van David Teniers en Adriaan Van Ostade ( ). In een stijl verwant aan de zeventiendeeeuwse genreschilderkunst speelde Venneman in op de negentiende-eeuwse behoefte aan deze schilderstraditie en was hij een succes in dit genre. 32

33 Extra info schilderij: Een negentiende-eeuws schilderij dat zijn best doet om er tweehonderd jaar ouder uit te zien: dat is dit Familiefeest van Karel Venneman uit Heeft de tijd stilgestaan? Deze volksmensen van 1844 zitten nog in hetzelfde soort interieur als de pleziermakers uit 1630; maar de sfeer lijkt gemoedelijker, de details zijn wat schilderachtiger. Hooi, drogende hammen, een biervat, een tekening met een portretje aan de deur geprikt. Venneman werkte met slecht houdbare verf op basis van pek, een typisch negentiende-eeuwse techniek. Daardoor zijn veel nuanceringen en veel kleuren van dit charmante schilderij jammer genoeg verloren gegaan. 33

34 Het kantoortje Dit is niet zomaar een kastje. Dit exemplaar is heel kostbaar en rijk versierd. We noemen dit soort meubel een kantoortje: een ladenkast om documenten en kostbaarheden in op te bergen. In het begin van de 16de eeuw is het een handige kist om mee te nemen op reis, nadien wordt het een mooi pronkmeubel. Aan welk detail kun je zien dat de kist vaak verplaatst werd? Handvaten aan de zijkant De kern van het meubel bestaat uit eikenhout, maar voor de bekleding gebruikte men heel wat andere materialen. Noteer bij de afbeelding de juiste materiaalsoort. palissanderhout schildpadschelp ivoor spiegel borduurwerk Schildpadschelp Palissanderhout Spiegel Borduurwerk Ivoor 34

35 De borduurwerkjes op de schuifjes lijken heel erg op prenten uit een boek dat toen net gedrukt was. Verbind de prent met het juiste schuifje. Ceres zoekt haar dochter en verandert een jongen in een hagedis Cadmus en zijn vrouw Hermoniona veranderen in een slang Hoeveel schuifjes tel je? 10 Latona verandert vrouwen en boeren in kikkers 35

36 EXTRA INFO: HET KANTOORTJE Extra info kunstwerk: Dit kantoortje, een ladekast om documenten en kostbaarheden in op te bergen, was een typisch luxeproduct van de Antwerpse kunstnijverheid in de zeventiende eeuw. Het kantoortje ontwikkelde zich van een eenvoudige schrijfkist tot een verfijnd pronkmeubel. De kern van dit exemplaar bestaat uit eikenhout, bekleed met ebbenhout, palissanderhout, schildpad en ivoor. In de zeventiende eeuw ontstond de gewoonte om midden in het kantoortje een zogenaamd perspectiefje te plaatsen, een miniatuurkamertje bekleed met spiegels. Het perspectiefje was mooi en vernuftig op zich, maar je kon er bijvoorbeeld ook antieke munten of cameeën in tentoonstellen, zodat hun voor-en achter-en zijkanten tegelijk zichtbaar waren. Je kunt dit perspectiefje als een doos uit de kast halen; erachter bevinden zich drie geheime laden. 36

37 Extra info schuifjes: De geborduurde taferelen van de laden stellen scènes voor uit de Metamorfosen van Ovidius, een van de geliefdste gedichten uit de oudheid, vol verhalen over liefde en wraak en wonderlijke gedaanteveranderingen. Men noemt de Metamorfosen ook de Schilderbijbel, omdat kunstenaars sinds de zestiende eeuw er eindeloos uit geput hebben. Bijna al deze borduurwerkjes zijn kopieën van prenten uit de zestiende eeuw. Wie dit cantoortje in huis had en het voor bezoekers opende, had meteen gespreksstof voor een hele avond. Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap plaatste dit cantoortje op de lijst met zeventiende-eeuwse werken van het Vlaamse Topstukkendecreet. 37

38 Lees dit stukje uit het boek van Ovidius en maak van het verhaal een tekening zoals je zag op het kantoortje. Minyas dochters blijven almaar aan het werk. Zij bekommeren zich niet om Bacchus en zijn feest; waarop hun weefgetouw t is ongelooflijk groen verkleurt. En het doek bebladerd wordt met klimopranken. De zusjes vluchten en zoekend naar een donkere plek, veranderen ze in vleermuizen. 38

39 Mythen De Oude Grieken zijn meesters in het verzinnen van verhalen of mythen. Hun wereld is niet alleen bevolkt met mensen en dieren, maar ook met goden, halfgoden en eigenaardige wezens. In zijn boek Metamorfosen verzamelde de dichter Ovidius (geboren 43 voor Christus, gestorven 17 na Christus) allerlei verhalen over liefde, wraak en wonderlijke gedaanteveranderingen. Men noemt dit boek ook de schilderbijbel omdat vele kunstenaars er onderwerpen uit zoeken om te schilderen. 39

40 Op het schilderij dat we nu zoeken, staat de rivier geschilderd die door Lier stroomt. Hoe heet die ook alweer? De naam van de rivier komt ook in de titel van het kunstwerk Zoeken maar! Wat is de naam van de schilder? Hoe heet het schilderij? In welk jaar werd het geschilderd? Welk stadsdeel van Lier zie je tussen de bomen? Welke twee kleuren werden het meest gebruikt? Welke tinten groen herken je? Raymond de la Haye Breed Netegezicht 1913 De stadsvest en het Lierse begijnhof. De rode huizen en daken verrijzen tussen de olmen van de Begijnenvest. De olmen weerspiegelen in de Nete. Hoger dan de daken rijst het schip van de Begijnhofkerk. Opvallend is de weergave van het wazige en nevelige licht. Groen en blauw Blauwgroen, kaki, lichtgroen, okergroen, donkergroen Ligt de verf er dik op of niet? Dik Gebruikte de schilder dikke of dunne penselen? Dikke penselen. Je ziet heel duidelijk de vlekachtige penseelstreken van de schilder. 40

41 Compositie De manier waarop een schilder alles ordent op een schilderij, noemen we compositie. Diagonale, schuine en kromme lijnen roepen een gevoel van dynamiek, beweging of onrust op. Horizontale en verticale lijnen geven stabiliteit en rust. Teken in enkele lijnen de bomen, het water, de oever en het pad. Welke lijnen overheersen? Welk gevoel geeft dat? Horizontale lijnen: rust In het platte vlak van het schilderij maakt de schilder duidelijk wat dichtbij is en wat veraf staat. Hoe doet hij dat? De dingen veraf zijn kleiner dan de dingen dichtbij. Ook de kleuren worden lichter in de verte. Deze techniek noemen we lijn- en kleurperspectief. Schilders gaan op zoek naar de beste manier om dingen, gevoelens, licht en lucht weer te geven. Raymond de la Haye kiest voor kleine vlekjes en streepjes naast elkaar. Van ver gezien lijken de kleuren in elkaar te vloeien. Hij kan het licht zo schilderen dat je kunt zien of het ochtend, middag of avond is, bewolkt, regenachtig of zonnig. We noemen het een lichtkunstenaar, een luminist. Kijk naar het rivierlandschap en vertel welk seizoen en welk moment van de dag het is. Probeer op school of thuis ook eens een landschap te maken met krijt- of verfstreepjes. 41

42 EXTRA INFO: NETEZICHT Extra info kunstenaar: Raymond de la Haye werd in 1882 in Lier geboren, als jongste van een gezin met drie kinderen. Zijn ouders hadden een textielzaak op de Grote Markt. De la Haye begon zijn kunstenaarsopleiding bij de bekende schilder en decorateur Privat Livemont in Schaarbeek, waar hij overdag als leerling was tewerkgesteld. s Avonds volgde hij lessen aan de Brusselse Academie voor Schone Kunsten. In Brussel maakte hij kennis met de belangrijkste filosofische en artistieke stromingen van zijn tijd en werd hij een verwoede bewonderaar van Charles Baudelaire en Paul Verlaine. Felix Timmermans, Antoon Thiry, Renaat Veremans en Flor Van Reeth behoorden tot zijn vrienden. Tijdens een verblijf in Parijs ontdekte hij het luminisme en hij begon bloeiende fruitgaarden en zonovergoten Netelandschappen te schilderen, vol met een helder, sprankelend licht in impressionistisch-luministische stijl. De la Haye was tevens een belangrijk etser. Hij was 32 op het moment dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. In augustus 1914 sneuvelde hij als dienstplichtig soldaat te Wandre, bij Luik. Het grootste deel van zijn werken, die hij in Lier had achtergelaten, gingen bij het bombardement van de stad in vlammen op. 42

43 Extra info kleur: Het belangrijkste streven van Raymond de la Haye was de weergave van de juiste kleuren, een doel dat zowel met wetenschappelijke middelen als met intuïtie kon worden nagejaagd. Van de Parijse pointillisten leerde hij de techniek om kleurvlekken onvermengd door elkaar te zetten, zodat ze elkaar van op afstand verlevendigden. Dit Netelandschap komt tot leven door het gevoelige gebruik van de tinten grijs, groen en paars. 43

44 Het schilderij dat hieronder afgebeeld staat, is makkelijk te vinden. Bekijk het werk aandachtig zodat je het later kunt inkleuren. Zoek dan nu het schilderij! Wat is de naam van de schilder? Floris Jespers Hoe heet het schilderij? Harlekijn In welk jaar werd het geschilderd? 20 ste eeuw 44

45 De meeste schilderijen zijn geschilderd op doek of op hout. Waarop is dit werk geschilderd? Glas Welke geometrische vormen herken je? Ruit, cirkel, rechthoek, driehoek Welke voorwerpen herken je op het schilderij? Een harlekijn in een geruit pak kauwt op een twijgje en houdt in zijn hand een bloem. Achter hem glanzen de volle maan en een schuine ster. We zien een gitaar, een omgevallen wijnglas, dobbelstenen en een fles. Het vreemde, langwerpige voorwerp achter de harlekijn is misschien een evenwichtsstok. Welke kleuren vallen je het meest op? De kunstenaar heeft zijn vrij donkere voorstelling verlevendigd met details van opvallend, glinsterend groen. Het kostuum is goudkleurig, het gezicht en de handen van de harlekijn wit. De lippen zijn geel gekleurd en op de kin is een tweekleurige ruit in rood en blauw aangebracht. Op de linkerwang heeft de harlekijn een halve gouden ster. Speelt de situatie zich s nachts af of overdag? Waaraan zie je dat? s Nachts: donkere achtergrond met maan en ster. Techniek De speciale techniek van dit schilderij maakt dat je omgekeerd moet denken. Dat is niet makkelijk! Een schilderij bestaat uit verschillende lagen verf op elkaar. Normaal begin je met de onderste laag en leg je er telkens een verflaag op. In dit geval begint de kunstenaar met de bovenste laag en eindigt hij met de onderste. 45

46 EXTRA INFO: HARLEKIJN Extra info techniek: Dit schilderij is een églomisé of achterglasschildering. Deze techniek is afkomstig uit de Duitse en Oostenrijkse volkskunst en werd opnieuw in zwang gebracht door de Duitse expressioniste Gabriëlle Munter. Floris Jespers kan hierover gehoord hebben van zijn vriend, de dichter Paul Van Ostaijen, die na de Eerste Wereldoorlog een tijd in Duitsland heeft gewoond. Achterglasschilderen was vrij veeleisend, omdat de schilder moest beginnen met de details en kleur- en lichtaccenten, en pas op het laatste de grondlaag kon aanbrengen: exact het omgekeerde van de gewone schildertechniek dus. Floris Jespers pronkte graag met zijn virtuositeit, vandaar dat deze werkwijze hem aansprak. Tijdens een televisie-uitzending heeft hij ooit live in enkele minuten tijd een achterglassschildering gemaakt, waarbij de kijker hem doorheen het glas aan het werk kon zien. Dit is één van Floris Jespers betere werken uit de jaren 1920, volgens velen zijn beste periode. 46

47 Extra info kunstwerk: De harlekijn of clown staat in het werk van de Antwerpse schilder Floris Jespers symbool voor de kunstenaar - het thema was populair gemaakt door Picasso in zijn roze en blauwe periode. 47

48 Hé kijk eens, dit is het schilderij waar ik in woon. Wat is de naam van de schilder? Edgard Tytgat Hoe heet het schilderij? Bohémiens In welk jaar werd het geschilderd? 1922 Ze noemen ons bohémiens. Wat zou dat betekenen? Zigeuners Hoe wonen wij? In een woonwagen, nooit lang op eenzelfde plaats. 48

49 Hoeveel mensen tel je op het schilderij? Iedereen kijkt naar mij. Wat doe ik? 7 Dansen op twee ballen. Ga je ook eens staan zoals ik? Beeld je even in dat je in het schilderij kunt stappen: Welke muziek hoor je? Welk gevoel voel je? Xylofoon Zag je in het echt al eens een groepje mensen die samen buiten zitten, muziek maken en dansen? Waar? Wat voelde of dacht je toen? Wij zijn geschilderd in zachte kleuren. De kunstenaar zag ons vaak toen hij kind was en koestert die herinnering. Geef jij mijn jurk op de volgende pagina een fel kleurtje? Benieuwd hoe anders het schilderij dan wordt! Stijl Kunstenaars zoals Floris Jespers en Edgard Tytgat willen de werkelijkheid niet zomaar naschilderen, zij tonen enkel de hoofdzaak. Bijvoorbeeld door te overdrijven of te vereenvoudigen. Die kunst noemen we expressionisme. De term komt van het woord expressie of uitdrukking. Expressionisten geven uitdrukking aan gevoelens. In eenvoudige lijnen en kleurvlakken brengen zij naar buiten wat ze binnenin voelen. 49

50 EXTRA INFO: BOHEMIENS Extra info kunstenaar: Edgard Tytgat is een Franstalige Brusselaar die wordt gerekend tot het Vlaamse expressionisme. Een sprookjesachtige woonwagen staat in een besneeuwd landschap. Niemand schijnt last te hebben van de kou, en dat is in de blije wereld van Edgard Tygat niet zo verwonderlijk. Deze Brusselse schilder koesterde levenslang herinneringen aan zijn eerste kennismaking met een draaimolen; kermissen en acrobaten bleven zijn favoriete thema s. Als jonge schilder was Tytgat de beste vriend van Rik Wouters; ze woonden samen en haalden uit geldgebrek zelf aardappelen van het veld om te kunnen eten. Toen Tytgat tijdens de Eerste Wereldoorlog als vluchteling in Engeland leefde, was zijn heimwee zo groot dat hij er samen met zijn vrouw en model Maria een miniatuur-draaimolen bouwde en tentoonstelde. Na de oorlog kende hij in België veel succes als expressionist en illustrator. Hij ontwikkelde een tijdloze, eenvoudige stijl met typische pastelkleuren voor zijn lieflijke onderwerpen. Tytgat schilderde deze Bohémiens in 1922, en gebruikte dezelfde compositie voor een houtgravure en een wandtapijt. 50

51 51

52 52

53 Tytgat schilderde de zigeuners in zachte kleuren. Geef jij mijn jurk felle kleuren? Benieuwd hoe ik er dan uitzie! 53

54 Knap gedaan, jongens en meisjes! We hebben nu de belangrijkste kunstwerken uit het museum gezien en besproken. Ik hoop dat jullie de opdrachtjes leuk vonden. Onthoud wel dat er nog enkele moeten afgewerkt worden. Eindtermen Familieportret: muzische vorming 1.3 Spreekwoorden: muzische vorming 1.3 Boerenerf: muzische vorming 1.3, 1.4 Brand: muzische vorming 1.2, 1.3 Winterlandschap: muzische vorming 1.3 Familiefeest: muzische vorming 1.1, 1.3, wereldoriëntatie 5.8 Kantoortje: muzische vorming 1.3, 1.4 Netegezicht: muzische vorming 1.3, 1.5 Harlekijn: muzische vorming 1.3, 1.5 Bohémiens: muzische vorming

55 Museumregels In een museum moeten enkele regels gerespecteerd worden. Verzamel je groep bij aanvang van het museumbezoek in een zaal en overloop in willekeurige volgorde deze stellingen. Met een kleurpotlood kunnen de kinderen aangeven of het wel (groen), niet (rood) of soms wel, soms niet (geel) mag. Dit mag wel: vragen stellen aan je juf of meester kijken naar een schilderij een opdracht doen wandelen op de grond zitten zachtjes praten een tekening maken op je werkblaadje Dit mag niet: hard lopen: je kunt vallen en iets beschadigen met een rugzak door het museum lopen je kunt tegen een kunstwerk stoten vechten: vechten mag nooit eten: zo maak je vlekken roepen en hard praten: daarmee stoor je andere mensen een kunstwerk meenemen: stelen mag nooit met je potlood een kunstwerk aanraken: zo beschadig je het je werkblaadje tegen de muur houden om er iets in te schrijven: je potlood en jijzelf komen te dicht bij het schilderij tegen de muur leunen: er is te veel kans dat je op die manier een kunstwerk beschadigt Realisatie: Lierse Stedelijke Musea in samenwerking met de Vrienden van de Lierse Musea v.z.w. Eindredactie: Griet Van Opstal, Frieda Tibax, Els Verstreken, Luc Coenen, Rebecca Müller Didactisch advies: Hilde Roziers, Kristin Peeters, Isabel Alpaerts, Lieve Van Houtven, Pol Van Houtven, Luc Michiels Grafisch ontwerp: T'Hi graphic design LIZZ - Liesbet Everaerts, GCD - Geert Deveuster Wettelijk depotnummer : D/2000/9030/1 55

56 unstspeuren Kunstpeuren Kunstspeue n K u n st sp e u re n