Behoeftenonderzoek virtuele erfgoedbeleving bij de eindgebruikers

Transcriptie

1 Behoeftenonderzoek virtuele erfgoedbeleving bij de eindgebruikers Acroniem: Erfgoed2.0 Werkpakket: 1 Deliverable: D1.1 Datum: Auteur(s): Contact: Peter Mechant, Steve Paulussen, Laurence Hauttekeete (T) (E) peter.mechant@ugent.be 1

2 1. Situering en inleiding 5 2. Empirisch opzet Praktisch De focusgroep als kwalitatieve onderzoeksmethode 7 3. Resultaten van de focusgroepen Erfgoed-amateurs/heemkundigen in de rol van bezoeker Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content Medioren en senioren Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content Gezinnen Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content 23 2

3 3.4. Studenten hoger onderwijs Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content Leerkrachten Profiel en rekrutering Internet-en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content Studenten lagere school Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content Studenten middelbare school Profiel en rekrutering Internet- en ICT-gebruik Voor-traject Tijdens-traject Na-traject User-generated content 38 3

4 4. Algemene conclusies uit de serie focusgroepen Inzake ICT-ondersteuning bij erfgoedbeleving tijdens het voor-traject Inzake ICT-ondersteuning bij erfgoedbeleving tijdens het tijdens-traject Informatieaanbod op de PDA Het potentieel van de PDA: mogelijke functies Inzake ICT-ondersteuning bij erfgoedbeleving tijdens het na-traject User-generated content 46 4

5 1. Situering en inleiding In het Erfgoed2.0-projectvoorstel wordt expliciet verwezen naar een kennislacune rond de verwachtingen en noden inzake het gebruik van nieuwe media voor erfgoedontsluiting. Hiertoe werden de taken binnen het eerste werkpakket van het Erfgoed2.0-project op zodanige manier ingevuld dat de resultaten ons dieper inzicht moeten verschaffen om deze kenniskloof te dichten. Taak 1.1 wil daarom komen tot een overzicht van de verwachtingen en de wensen van de Vlaamse erfgoedbezoeker aangaande de inzet van ICT en internet. Tijdens een WP1-meeting met alle betrokken partners binnen het werkpakket (VUB, 02/07/2007) werd beslist om bovenstaande benadering uit te werken aan de hand van groepsgesprekken met een zevental types van stakeholders. Deze kwalitatieve methodologische aanpak laat ons toe te peilen naar het waarom van bepaalde uitspraken en houdingen. De uitspraken of houdingen van een respondent kunnen op die manier bovendien getoetst worden aan die van andere respondenten in de focusgroep. Voor elk soort stakeholder werd een groep van zes tot acht personen geselecteerd (met een evenwichtige spreiding wat betreft de adoptie en aanvaarding van nieuwe ICT s). Deze groepen werden aan de hand van een semi-gestructureerd groepsgesprek bevraagd naar hun behoeftes inzake erfgoedbeleving via nieuwe informatie- en communicatietechnologieën. Tijdens bovenvermelde meeting werden volgende stakeholders geïdentificeerd: o o o o o o o scholieren lagere school scholieren middelbare school leerkrachten lagere/middelbare school gezinnen medioren en senioren (personen ouder dan 50 jaar) studenten hoger onderwijs (personen ouder dan 18 jaar) erfgoedamateurs/heemkundigen in de rol van bezoeker 5

6 2. Empirisch opzet 2.1 Praktisch Met het oog op de kwalitatieve onderzoeksfase organiseerden we zeven focusgroepen met internetgebruikers die blijk gaven van een minimale interesse in erfgoed. Het criterium minimale interesse werd geoperationaliseerd door de selectievoorwaarde dat de participant minimaal enkele keren per jaar een erfgoedsite dient te bezoeken. De focusgroepen hadden plaats op: o donderdag 13 september 2007 erfgoedexperten in de rol van bezoeker; o maandag 17 september 2007 medioren en senioren; o donderdag 20 september 2007 gezinnen; o dinsdag 06 november 2007 studenten hoger onderwijs (+ 18 j.); o maandag 26 november 2007 leerkrachten lagere/middelbare school; o dinsdag 27 november 2007 scholieren lagere school (2 x); o woensdag 28 november 2007 scholieren middelbare school In totaal participeerden 55 personen aan deze groepsgesprekken. Na deelname ontving elk van deze personen een beloning van ca. 25 in de vorm van waardebonnen of cadeaus 1. De voornaamste doelstelling van de focusgroepen was dieper in te gaan op de behoeftes en verlangens aangaande ICT-ondersteuning in een erfgoedcontext. Elke focusgroep werd geleid door dezelfde moderator, aan de hand van een (bijna) identieke topiclijst 2. Per focusgroep waren er een of twee rapporteurs aanwezig en het hele gesprek werd ook digitaal opgenomen op een audiodrager en achteraf uitgeschreven. De topiclijst, en bijgevolg ook het verloop van de focusgroepen, bestond uit 4 grote delen. o Verwelkoming, kennismaking en inleiding tot het Erfgoed2.0 project 1 Met dank aan Erfgoed Vlaanderen en het Vlaams Centrum voor Volkscultuur voor het aanleveren van de incentives. 2 Voor de drie focusgroepen met participanten jonger dan 18 jaar gebruikten een enigszins aangepaste en vereenvoudigde versie van de topiclijst. 6

7 o o o Gebruik, verlangens en behoeftes aangaande het internet en andere nieuwe communicatietechnologieën Korte pauze met demonstratie van bestaande (demo-)applicaties rond mobiele erfgoedbeleving 3 Gebruik, verlangens en behoeftes aangaande het internet en andere nieuwe communicatietechnologieën in relatie met erfgoedbeleving. Dit laatste gedeelte werd verder gestructureerd door een onderscheid te maken tussen drie trajecten: Voor het erfgoedbezoek Tijdens het erfgoedbezoek Na het erfgoedbezoek Zoals hierboven reeds aangegeven was de voornaamste doelstelling van ons onderzoek de verkenning van de behoeftes en verlangens aangaande ICT-ondersteuning in een erfgoedcontext. Deze doelstelling werd in elk groepsgesprek bekeken vanuit drie perspectieven: behoeften en verlangens aangaande ICT-gemedieerde erfgoedbeleving voor, tijdens of na het fysieke erfgoedbezoek waarbij het voor- en na-traject werd ingevuld door het internet en het tijdens - traject door mobiele ICT s (PDA). Na een introductie tot het Erfgoed2.0-project werden de deelnemers op dit onderscheid gewezen. De begrippen erfgoed, cultureel erfgoed, ICT, web2.0 en gebruikersparticipatie werden vervolgens tijdens een korte voorstelling van ca. 10 minuten aan de deelnemers voorgesteld en uitgelegd. 2.2 De focusgroep als kwalitatieve onderzoeksmethode Focusgroepen zijn een methode om onderzoeksgegevens te verzamelen en bestaan in essentie uit groepsinterviews. Een moderator leidt het interview waarbij een kleine groep participanten over de thema's discussieert die worden aangebracht 4. Morgan 5 onderscheidt drie belangrijke eigenschappen die focusgroepen kenmerken. 3 Met dank aan The 8ight Day en Expertise Centrum Digitale Media (EDM) voor de aanlevering van demo-materiaal. 4 Morgan, D. & Krueger, R. (Eds.), 1998, The Focus Group Kit. Thousand Oaks, CA: Sage, p Ibid., p

8 Focusgroepen zijn: o o o een onderzoeksmethode om kwalitatieve data te verzamelen een gefocuste oefening om data te verzamelen datacreatie door middel van groepsdiscussies Sterke punten van kwalitatief onderzoek en focusgroepen in het bijzonder, zijn 6 : o o o Kansen voor exploratie en ontdekking: focusgroepen kunnen nuttig zijn om een thema of bevolkingsgroep te leren kennen. Men kan als onderzoeker veel leren zonder dat men op voorhand weet welke vragen men wil stellen. Inzicht in context en diepte van het onderwerp verwerven: vooral door de reacties op elkaars antwoorden, krijgt de onderzoeker een goed beeld van de meningen van een groep. Creatie van een interpretatiekader: focusgroepen geven een goed idee van waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Focusgroepen zijn tot op zekere hoogte vergelijkbaar met enquêtes. In beide gevallen worden mensen ondervraagd, kiest de onderzoeker de topics waarover het gaat en leveren de respondenten of participanten de nodige informatie. Het is dan aan de onderzoeker om deze informatie te verwerken en te kaderen binnen de oorspronkelijke onderzoeksvragen. Maar er zijn ook zeer belangrijke verschillen 7, bvb. de manier van sampling, de flexibiliteit van de vragenlijsten en de manier waarop de data worden geanalyseerd. Focusgroepen zijn immers een veel minder gestandaardiseerde methode om informatie te verzamelen dan enquêtes. Dat wil zeggen dat focusgroepen meer open zijn en minder vastliggen, getuige daarvan ook de semi-gestructureerde topiclijst die we hanteerden. Hierbij werd de nodige zorg besteed aan de volgorde van de vragen en hielden we rekening met andere richtlijnen zoals het aanbrengen van voldoende achtergrondinformatie, het stellen van algemene vragen vóór specifieke, positieve vragen vóór negatieve vragen, (zie Morgan, 1998, p ). Bij focusgroepen hangt veel af van wie de respondenten zijn. Beslissingen over de samenstelling van de groepen zijn dan ook belangrijk voor het onderzoek. Wij maakten gebruik maken van een `purposive sample'. Bij een `purposive sample' worden respondenten gericht gekozen in functie van 6 Ibid., p Ibid., p

9 de doelstelling. De selectie van de deelnemers volgt dus rechtstreeks uit de doelstelling. Verder hanteerden we ook de convenience sampletechniek. In de literatuur spreekt men soms ook wel over grab of opportunity sampling. Deze techniek houdt in dat er niet of slechts in beperkte mate gestreefd wordt naar een accurate representatie van een grotere groep of populatie. De resultaten uit deze studie zijn dus niet zomaar te veralgemenen naar de gehele Vlaamse bevolking omwille van twee belangrijke redenen. Ten eerste participeerden in de focusgroepen enkel personen die al online actief zijn en die bereid waren mee te werken aan het onderzoek, en werden er geen gesprekken gevoerd met mensen die het internet niet gebruiken of die niet aan het onderzoek wensten deel te nemen. Ten tweede waren in de meeste focusgroepen bepaalde sociodemografische groepen (bvb. studenten en respondenten uit de provincie Oost-Vlaanderen) oververtegenwoordigd. 9

10 3. Resultaten van de focusgroepen 3.1 Erfgoedamateurs/heemkundigen in de rol van bezoeker Profiel en rekrutering De participanten aan deze focusgroep werden op twee manieren gerekruteerd. Enerzijds werden er na een deskresearch-fase verschillende personen aangeschreven met de uitnodiging om deel te nemen aan de focusgroep. Anderzijds werd er beroep gedaan op een ledenlijst van een Gentse heemkundige vereniging. Alle participanten aan de focusgroep zijn ofwel professioneel ofwel als amateur actief in het erfgoeddomein. Ongeveer de helft van de participanten is zeer actief online: zij houden weblogs bij, modereren fora en verzorgen de websites van erfgoedverenigingen Internet- en ICT-gebruik Webmaster is een deel van mijn professionele activiteit, een groot deel van mijn vrije tijd spendeer ik ook aan het maken van websites ik gebruik internet op alle mogelijke manieren maar ook vaak om informatie op te zoeken. Ik surf wat minder rond maar gebruik vooral een rss-reader om info te krijgen en de dingen die me interesseren er uit te pikken. (man, 52 jaar) De deelnemers aan het groepsgesprek erfgoedamateurs/heemkundigen gebruiken zeer intensief het internet, enerzijds om informatie op te zoeken en te communiceren. Ik ben een Google-aar; als ik ergens iets hoor/zie over een nieuwe of interessante site ga ik dat opzoeken. Ik doe electronic banking, als ik weg ga met de trein koop ik tickets via internet, ook opzoeken van uurrooster Enfin, ik doe alles via het internet. (man, 49 jaar) Anderzijds gebruiken ze het internet als publicatiekanaal om hun eigen digitaliseringsprojecten, rapporten of foto s te verspreiden en om aan hun activiteiten als (amateur)heemkundige ruchtbaarheid te geven. Hierdoor komen ze vaak in contact met anderen en wordt het internet ook een middel om netwerken uit te bouwen en te onderhouden. 10

11 Als je zelf vaak bezig bent met websites en blogs en zo zijn er vaak mensen die u contacteren voor bepaalde zaken, soms kunnen daar heel interessante samenwerkingen uit ontstaan. (man, 56 jaar) Verschillende deelnemers gaven aan dat ze mobiele toepassingen gebruiken wanneer ze actief met erfgoed bezig zijn. Ik ben ook begonnen met mijn moeder te interviewen, ze heeft een interessante geschiedkundige achtergrond: die heeft van alles meegemaakt maar ik ga ook vaak bij mijn gebuur (70 jaar) gaan spreken en dan heb ik mijn trouw bakje (PDA) die alles opneemt. (man, 42 jaar) De respondenten gaven aan dat ze frequent digitale (mobiele) toestellen gebruiken. Zo bezit bijna iedereen een digitaal fototoestel en een gsm. Verder gebruikten enkele deelnemers aan de focusgroep ook een PDA om inhoud te consulteren (passief) of om zelf (digitale) inhoud te creëren (actief). Ik loop soms rond als een elektronicawinkel: gsm, PDA, fototoestel, een stick hier en een stick daar ik gebruik PDA praktisch alle dagen, op de trein, ik gebruik hem om teksten te lezen. (man, 52 jaar) Als ik ergens naar toe ga heb ik altijd een camera mee, foto s van historische huizen plaats ik dan online. (man, 56 jaar) Het voor-traject De deelnemers aan de focusgroep zaten op dezelfde lijn wanneer we het hadden over hun verlangens en behoeften tijdens het voor-traject. Met deze term willen we verwijzen naar alle activiteiten die een gebruiker stelt alvorens een erfgoedsite te bezoeken (bvb. informatie zoeken over de openingsuren of de bereikbaarheid van de erfgoedsite). Tijdens dit voor-traject moet er vooral feitelijke, praktische en actuele informatie aangeboden worden. Dit kan gebeuren via een website, maar ook via infoborden op de locatie zelf. Openingsuren, hoe geraak je er met openbaar vervoer, Toegankelijkheid voor gehandicapten, de toegangsprijzen, het schoeisel dat je nodig hebt Inderdaad allemaal zeer praktische zaken, ik denk 11

12 dat het voortraject sowieso redelijk beperkt is. Mensen zijn redelijk terughoudend: zij gaan of willen geen persoonlijk profiel op voorhand aanmaken. (vrouw, 63 jaar) Zeer eenvoudig, gewoon visueel; als de balie goed is ingericht en er staat ergens aangeduid wat de structuur is van een museum dan ben je al veel vooruit geholpen, dan kan je zeggen dit interesseert me, dat niet (man, 56 jaar) Daarnaast zien de respondenten het voor-traject voornamelijk als warmmaker, als teaser voor het feitelijke bezoek, waarbij de erfgoedinstellingen er rekening mee dienen te houden niet te veel informatie of details te onthullen omdat anders de incentive/de drijfveer voor het bezoek wegvalt Het tijdens-traject In dit gedeelte van het groepsgesprek gingen we dieper in op de mogelijkheden die mobiele applicaties bieden tijdens het bezoek van een erfgoedsite. Verschillende respondenten wezen op het belang van de context waarin de mobiele applicaties worden ingezet. Bijvoorbeeld: beschikt de erfgoedsite over een rijke (visuele) inhoud of is het voornamelijk een opgravingsite met weinig visuele prikkels? Het hang een beetje van de context af natuurlijk: een erfgoedsite als die van Ename die grotendeels uit wat stenen bestaat, en waar er nauwelijks iets te zien is boven de grond zoiets is een zeer dankbaar onderwerp om te ontsluiten via mobiele applicaties. Je hebt een spectrum gaande van goed gedocumenteerde musea tot archeologische sites waar vrijwel niets te zien is de oplossingen die je kunt bieden moeten rekening houden met dit spectrum. (man, 27 jaar) Verder merken ze op dat het gebruik van een mobiele applicatie bij het bezoek aan een erfgoedsite niet te geleidend mag zijn: het mag de bezoeker niet in een keurslijf dwingen. De bezoeker moet een zekere vrijheid kunnen genieten om vrij en spontaan de erfgoedsite te bezoeken d.m.v. een mobiele applicatie. Een erfgoedroute: je wordt te veel geleid, je kan niks ontdekken. Ik wil wel de mogelijkheid hebben om te kiezen tussen bijvoorbeeld verschillende afstanden: 5 km, 10 km, (man, 27 jaar) 12

13 Het vrijwillige is belangrijk je mag niet te veel geleid of betutteld worden, de bezoeker moet zelf de keuze hebben en aangeven wat hij/zij wil weten, zien en bezoeken (vrouw, 26 jaar). Je mag niet verplicht worden om alles te doen, te lezen of te beluisteren. Je wordt toch ook niet gedwongen om bijvoorbeeld een pancarte naast een werk volledig te lezen (man, 56 jaar). Een andere opmerking die vaak werd vermeld had betrekking op het aanbieden van extra achtergrondinformatie via een mobiele applicatie. De respondenten gaven aan dat dit weinig zinvol is tijdens het erfgoedbezoek omdat de bezoeker zich op dat moment concentreert op wat hij ziet en beleeft. De bezoeker heeft op dat moment waarschijnlijk geen verlangen om diepgaandere informatie of achtergrondinformatie te consulteren via een mobiele applicatie. De mogelijkheid voor meer informatie moet er zijn, maar moet latent aanwezig zijn, enkel op verzoek: val me er niet mee lastig tot ik er zelf om vraag. (man, 62 jaar) Ik denk niet dat ik die dingen (diepgaandere informatie) zou bekijken, je bezoek zou 10 uur duren in plaats van 2 uur. (man, 42 jaar) In een museum koop je de catalogus pas ook achteraf, en niet voordat je aan de tentoonstelling begint? (vrouw, 26 jaar) Sociale interactie tijdens een erfgoedbezoek, gemedieerd door middel van ICT of een mobiele applicatie, werd door verschillende deelnemers als eerder problematisch gezien. Verschillende personen vertelden over hun eenzame, solitaire cultuur- of erfgoedbezoeken in het verleden: Mijn ervaring bij de tentoonstelling Vlaamse Primitieven in Antwerpen; je krijgt daar zo een hoofdtelefoon op en dan ben je het contact met de anderen, met het gezelschap kwijt, iedereen gaat solo en je komt er verdwaasd uit je bent alleen. (man, 52 jaar) Verder verwees de focusgroep naar interactie rond bijvoorbeeld statische infozuilen of grote touch screens waarrond verschillende mensen kunnen staan en die dan rond de inhoud, aangeboden via die kanalen, kunnen converseren en interageren. Vooral de beperkte afmetingen van een PDA leken hen dan ook een ware hinderpaal om dergelijke interactie mogelijk te maken via een mobiel toestel. 13

14 Tot slot dient ook opgemerkt te worden dat sommigen het belang of de noodzaak aan sociale interactie tijdens een erfgoedbezoek in vraag stelden: Ik vind het zeer interessant om meer informatie te weten over die dingen via bvb. een PDA, maar ben een beetje bang dat het sociaal aspect van uw bezoek vermindert dan heb je die tegenstelling waarvoor moet je kiezen. (vrouw, 26 jaar) Ok, het sociale aspect, als je naar iets gaat dat je persoonlijk interesseert, dat je wil bezichtigen, dan ga je toch vooral voor je eigen, persoonlijke beleving? (man, 52 jaar) Dat is waar, maar mijn beleving kan verrijkt worden door de persoon die meegaat en omgekeerd. (vrouw, 26 jaar) Het na-traject Het aanbieden van diepgaandere achtergrondinformatie is een goede strategie voor het na-traject. Vooral de mogelijkheid om items of inhoud tijdens het erfgoedbezoek te annoteren of te taggen kende veel bijval. Deze items kunnen vervolgens doorg d worden naar het adres van de bezoeker zodat die tijdens het na-traject verdere informatie ter beschikking heeft over de zaken die hem/haar interesseerden. Een PDA kan veel informatie aanbieden, bijvoorbeeld een reeks met hyperlinks die verwijzen naar verdere informatiebronnen. (man, 52 jaar) Ok, goed, maar op het moment dat je het museum bezoekt ga je die toch niet beginnen noteren? (vrouw, 26 jaar) Die links zouden dan kunnen worden doorg d naar je persoonlijk adres. (man, 52 jaar) Ik zie het wel zitten dat je dingen kan taggen, kan opslaan en dat die dan worden doorgestuurd naar je -adres. Als je zelf geen foto s kan of mag nemen is het ook wel interessant dat die achteraf kunnen worden nagestuurd naar je mailadres. (man, 27 jaar) User Generated Content Uit het groepsgesprek kwam het spanningsveld tussen de erfgoedexpert of erfgoedkenner en het gewone publiek, de doorsnee erfgoedbezoeker, naar boven. 14

15 Dit is misschien wel een probleem van de erfgoed- en museumsector: die komt altijd belerend over. Zo van: wij zijn de experten, wij weten hoe het is en wij zullen het jullie eens vertellen. Heel veel musea komen nog zo over, je gaat daar naar toe om iets te leren en that s it. (man, 27 jaar) Communicatie is soms heel moeilijk: ofwel heb je met een expert te doen die alles gaat monopoliseren, die je mailbox bij wijze van spreken gaat overspoelen met berichten, met zijn gegevens en de rest voelt zich daar dan ongemakkelijk bij en durft niet te reageren dat is zo een beetje mijn ervaring met samenwerking op het internet. (man, 52 jaar) De meerderheid van de respondenten uit deze groep beschikt over een online publicatiekanaal waarop ze eigen erfgoed gerelateerd werk (gedigitaliseerde foto s, digitale foto s, interviews, verwijzingen, besprekingen, e.d.) kunnen publiceren. Deze personen vertelden dat ze eigenlijk werken in een juridisch vacuüm omdat de wetgeving aangaande user generated content en in het bijzonder het fotograferen van erfgoed en het digitaliseren van bestaande foto s, onduidelijk is en praktisch niet te verwezenlijken is. Actief of passief deelnemen aan het internet als je actief deelneemt kan je zaken doen waarvan je eigenlijk niet weet of je nu wettig bezig bent. (man, 52 jaar) Je bent van goede wil, je wilt niet commercieel naar buiten komen, je wil info delen met mensen en er over discussiëren en zo, maar op een bepaald moment begeef je je op glad ijs. (man, 56 jaar) Ik weet dat er op onze website verschillende foto s staan van gebouwen waarvan ik weet dat je de fotos niet mag publiceren. Personen kunnen een klacht indienen en als ze klagen gaan we dat geval tot geval bekijken. Ik vind persoonlijk dat erfgoed van de gemeenschap is, dat het iedereen toebehoort. (man, 27 jaar) De meningen waren zeer verdeeld wanneer er gesproken werd over user generated content die wordt aangebracht door een anonieme internetgebruiker. Verschillende deelnemers wezen erop dat inhoud aangebracht door de gebruiker zelf in de meeste gevallen weinig relevant is en dat die dan ook weinig bijdraagt. Bovendien is er steeds het gevaar dat de gebruiker of de amateur foutieve informatie aanlevert. 15

16 Gebruikers die fait divers aanbrengen: voor wie is dat interessant, wie wil dat in godsnaam horen? (man, 62 jaar) Internet is gevaarlijk omdat je veel desinformatie of foute informatie vindt. Bijvoorbeeld Wikipedia over volkskunde: je ziet daar van alles staan dat soms in de verste verte niks te maken heeft met volkskunde. Een leek in de materie aanvaardt dat soms klakkeloos, maar er is geen enkele waarheid aan (man, 42 jaar) Anderen zagen dan weer wel nut in het verzamelen van user-generated content en de koppeling hiervan met de informatie die wordt aangeboden door de erfgoedinstelling. Fait divers, foto s scores geven, commentaar achterlaten ik denk dat je de kennis niet mag onderschatten die soms aanwezig is bij mensen. De substantiële informatie die ze soms kunnen aandragen rond een bepaald gebouw of een object is soms zeer relevant. (man, 27 jaar) Ze wijzen er echter op dat naast het zelfcorrigerend vermogen binnen grote groepen mensen, een doorgedreven controle op de correctheid van die informatie nodig is. Ik denk dat die informatie zich in grote groepen automatisch corrigeert. Inderdaad, oncorrecte informatie wordt dikwijls onderschept en gecorrigeerd door andere gebruikers. Maar je hebt natuurlijk voortdurend de inzet nodig van mensen, er moeten mensen zijn die voor een berg van informatie gaan staan en bereid zijn die te corrigeren. (vrouw, 63 jaar) 16

17 3.2 Medioren en senioren Profiel en rekrutering Op dinsdag 21 augustus 2007 verstuurden we een elektronische mailcampagne naar een convenience -sample van ongeveer adressen. De nodigde iedereen uit die interesse had in erfgoed & ICT en zin had om deel te nemen aan een groepsgesprek, om zich in te schrijven op een daarvoor aangemaakte webpagina. Op deze webpagina werd meer informatie geboden over het onderzoeksopzet en dienden de geïnteresseerden enkele sociodemografische gegevens in te vullen. Ongeveer 180 personen registreerden zich via deze webpagina. Vervolgens werd op basis van de aangeduide leeftijd (minimaal ouder dan vijftig jaar) en de geografische nabijheid bij Gent (Gent, Gentse randgemeenten of provincie Oost-Vlaanderen) een selectie respondenten persoonlijk uitgenodigd om deel te nemen aan het groepsgesprek. De gemiddelde leeftijd van de zeven deelnemers aan het gesprek was 58 jaar Internet- en ICT-gebruik Vrijwel alle respondenten in de focusgroep gebruiken dagelijks het internet om te communiceren via of Skype. Zij beschouwen als een goedkope, vlugge en niet-opdringerige manier van communicatie. Verder koopt deze groep regelmatig zaken online: vliegtuig- en theatertickets, boeken, muziek en reizen behoorden tot de meest genoemde items. Tot slot is het internet voor hen een belangrijk informatiekanaal: verschillende personen raadplegen dagelijks online kranten (1 deelneemster had om die reden haar krantenabonnement opgezegd). De meeste deelnemers gaven aan dat ze vooraleer ze een nieuwe stad, museum, tentoonstelling of erfgoedinstelling bezoeken online informatie trachtten te winnen. Ik sta versteld van de hoeveelheid informatie die te vinden is op het internet, zelfs bijvoorbeeld over iets als rommelmarkten als je iets echt niet wil missen, dan kan je het allemaal volgen via het internet. (vrouw, 66 jaar) Hoewel alle respondenten over een gsm beschikken gaven de meesten aan dat ze die zelden gebruiken en dat die vooral dient om bereikbaar te zijn. Ze vinden het gebruik van een gsm eerder storend, vooral op publieke plaatsen: In mijn vrije tijd wil ik met rust gelaten worden (vrouw, 58 17

18 jaar). Verschillende personen gebruikten hun gsm ook als elektronische zakagenda en één mevrouw vertelde hoe ze haar gsm gebruikt als notitieboekje of elektronische post-it. Een digitaal fototoestel is aantrekkelijk omdat het zo makkelijk wordt om foto s elektronisch door te sturen of te gebruiken als bijvoorbeeld schermachtergrond op de computer. Voor mijn afspraken bij te houden daarvoor gebruik ik mijn gsm ook. Dat vind ik zeer handig, daarvoor gebruik ik de gsm alle dagen. Het archief gebruik ik ook veel: welke pilletjes ik moet kopen, namen die ik moet onthouden Ik gebruik mijn gsm als een notitieboekje. Anders schrijf je dat op een los papiertje of in een agendake en dan vind je dat niet meer terug daar (gsm) zit het allemaal samen en je kan mappen maken per onderwerp. (vrouw, 65 jaar) Het voor-traject Verschillende deelnemers verwezen naar trailers zoals ze gebruikt worden door de filmindustrie als middel om website bezoekers warm te maken een erfgoedinstelling ook daadwerkelijk te gaan bezoeken. Verder is praktische en up-to-date informatie over bereikbaarheid, openingsuren, collectie, en dergelijke essentieel. Voorbeelden van kunst of cultuurwerken, een soort teasers zoals in de film, zijn misschien wel interessant. Maar je moet toch een beetje verrast kunnen worden ook. Als je alles op voorhand al weet (man, 54 jaar) De optie om voor het feitelijke bezoek reeds een profiel aan te maken op de website zodat de mobiele applicatie gepersonaliseerde informatie kan aanleveren tijdens het erfgoedbezoek - werd door niemand met enthousiasme onthaald. Ik geet niet graag informatie door, we worden al genoeg in de gaten gehouden door jan-enalleman. (man, 66 jaar) Het tijdens-traject De deelnemers zien verschillende voordelen in een persoonlijke PDA als erfgoedgids tijdens een erfgoedroute of erfgoedbezoek. In tegenstelling tot klassieke aanraak- of beeldschermen hoeft er 18

19 niet te worden aangeschoven wanneer er veel mensen aanwezig zijn op de erfgoedsite: Je moet niet staan wachten totdat het aan jouw beurt is.. (man, 61 jaar) Individuele toestellen maken het ook mogelijk om het bezoek te personaliseren: Als dit mogelijk is dan moet je ook de lengte van je bezoek kunnen selecteren. (man, 58 jaar). Tot slot laten PDA s toe informatie in verschillende fases of lagen aan te bieden. De meeste personen in de focusgroep stelden immers dat de informatieoverdracht via dergelijke toestellen niet (te) overweldigend mag zijn. De toestellen dienen summiere en essentiële informatie te presenteren, maar moeten de gebruiker ook toelaten diepgaandere informatie op te vragen. Ik wil niet teveel info van zo n gids, ik pleit meer voor actieve kunstbeleving. Bijvoorbeeld met schilderijen is dit eerder storend: ik wil zelf kunnen kijken. Maar voor andere soorten erfgoed of cultuurbeleving biedt het wel meerwaarde. (man, 66 jaar) De deelnemers stelden dat interactie met medebezoekers sowieso in het gedrag komt wanneer bezoekers elk een individueel toestel krijgen toegewezen. Het implementeren van spelletjes op de PDA die in groep kunnen gespeeld worden, werd door alle deelnemers als kinderachtig beschouwd en kan volgens hen enkel in de context van een schoolbezoek een oplossing aanreiken Het na-traject Vooral scenario s waarbij de bezoeker achteraf nog informatie in zijn mailbox krijgt over items of onderwerpen die hij tijdens het bezoek aanduidde kon op veel bijval rekenen. Achteraf nog eens online gaan is ook handig indien men zaken wil tonen aan mensen die de erfgoedsite- of route nog niet bezocht hebben User-generated content De houding van deze groep ten aanzien van inhoud die door gebruikers zelf wordt aangemaakt is eerder kritisch. User-generated content in de vorm van ratings of aanbevelingen kampt in hun opinie met een betrouwbaarheidsprobleem. Hoewel deze betrouwbaarheid kan verhoogd worden door aan te geven hoeveel mensen bijvoorbeeld een rating hebben gegeven, wijzen verschillende deelnemers 19

20 erop dat in tegenstelling tot klassieke recensies en aanbevelingen in de traditionele media de identiteit van de recensent niet of zelden bekend is. User-generated content in de vorm van bijdrages, anekdotes en achtergrondinformatie bij de reeds bestaande content die door de website/erfgoedinstelling wordt aangeleverd, kon dus op weinig bijval rekenen. Voor mij hoeft dat niet. Dat interesseert mij niet. Denk je niet dat je heel veel rommel binnenkrijgt? Van die anekdotes waar niemand boodschap aan heeft? (man, 54 jaar) Het is niet objectief. Is misschien wel leuk, maar biedt geen meerwaarde (vrouw, 58 jaar). Ik vrees dat ik hier maar beperkte interesse voor heb, dit zal vooral banale informatie zijn (vrouw, 65 jaar). 20