Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk"

Transcriptie

1 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Met het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de periode ondernemers stimuleren en ondersteunen bij het minimaliseren van veiligheids- en gezondheidsproblemen tijdens het beroepsmatig gebruik van gevaarlijke stoffen. Betrouwbare informatie vergroot het bewustzijn over het veilig werken met gevaarlijke stoffen om uiteindelijk de blootstelling op de werkplek te minimaliseren of zelfs te voorkomen. Dit informatieblad gaat specifiek in op het werken met kankerverwekkende en mutagene stoffen en processen in de praktijk.

2 2 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Kankerverwekkende en mutagene stoffen en processen Uit cijfers van het Sinzheimer instituut van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat in ons land jaarlijks minstens 1700 mensen kanker krijgen doordat ze op het werk aan kankerverwekkende stoffen worden blootgesteld. In Nederland geldt, evenals in alle andere landen van de Europese Unie, dat kankerverwekkende stoffen op het werk zoveel mogelijk moeten worden vervangen door minder gevaarlijke stoffen. Is vervanging niet mogelijk, dan dient blootstelling aan deze stoffen op een andere manier te worden tegengegaan. Ondanks dat de werkgever verplicht is goede voorlichting te geven over de mogelijke risico s, komt het voor dat werknemers met kankerverwekkende stoffen werken zonder dat zelf te weten. Hierdoor kunnen ze niet voldoende beschermingsmaatregelen nemen. Goede voorlichting maakt werknemers bewust van de risico s van werken met kankerverwekkende stoffen en geeft ze informatie over hoe ze blootstelling hieraan kunnen beheersen. Definities Kankerverwekkende stoffen zijn stoffen die door inademing of bij opname via de mond of huid kanker kunnen veroorzaken of de kans op het ontstaan van kanker vergroten. Een mutagene stof is een stof die het erfelijke materiaal in cellen kan veranderen. Omdat mutagene stoffen vaak ook kankerverwekkend zijn, dienen ze te worden behandeld als kankerverwekkende stoffen. Voor beide categorieën stoffen is dezelfde regelgeving van kracht.

3 3 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Hoe te herkennen? Stoffen Of een stof kankerverwekkend of mutageen is, of dat een product kankerverwekkende en/of mutagene stoffen 1 bevat, is te lezen op het etiket op de verpakking of van de informatie op het veiligheidsinformatieblad (VIB). Deze bevat dan een gevarensymbool en een bijbehorende waarschuwings- of risicozin (R-zin) (zie onderstaande tabel). Kankerverwekkende en/of mutagene stoffen: categorie 1 = voldoende bewijs van oorzakelijk verband tussen blootstelling bij de mens en het effect categorie 2 = voldoende bewijs door middel van dierproeven of andere ter zake dienende informatie T T T R45 R49 R46 Kan kanker veroorzaken, zowel categorie 1 als 2 Kan kanker veroorzaken bij inademing Kan erfelijke genetische schade veroorzaken, zowel categorie 1 als 2 (dit zijn de mutagene stoffen) Verdacht kankerverwekkende en/of mutagene stoffen: categorie 3 = verdacht, maar onvoldoende informatie beschikbaar om de stof in te delen in categorie 2. Voor deze stoffen geldt alleen de normale regelgeving voor gevaarlijke stoffen en niet de aanvullende voor kankerverwekkende en mutagene stoffen. Xn Xn Gevarensymbool Risicozin Gevarensymbool Risicozin R40 R68 Er zijn aanwijzingen voor een kankerverwekkend effect, categorie 3 Onherstelbare effecten zijn niet uitgesloten, categorie 3 (hieronder vallen mutagene stoffen) Processen Van stoffen die als grondstof een bedrijf binnenkomen, geeft de informatie op het etiket of veiligheidsinformatieblad de mogelijke gezondheidseffecten aan. Maar van stoffen die ontstaan of vrijkomen tijdens bepaalde processen of behandelingen, zijn de mogelijke effecten op de gezondheid veel moeilijker te herkennen. Een voorbeeld hiervan is de behandeling van metalen en rubber, waarbij dampen vrijkomen die bestaan uit een mix van diverse verbindingen. Maar ook blootstelling aan stofdeeltjes, die ontstaan bij de bewerking van hardhout- en kwartshoudende materialen, kan kanker tot gevolg hebben. Het uit (laten) voeren van een uitgebreide Risico- Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) brengt dergelijke stoffen in kaart. De benodigde kennis van chemische processen en vrijkomende stoffen is beschikbaar bij deskundigen uit de branche, arbeidshygiënisten van de Arbo-dienst of bij adviseurs van onderzoeks- en adviesbureaus. SZW-lijsten Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) geeft lijsten uit met de op dat moment bekende kankerverwekkende en mutagene stoffen (categorie 1 en 2); SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen 1 In de verdere paragrafen wordt over kankerverwekkende stoffen gesproken, waar ook mutagene stoffen en kankerverwekkende processen kunnen worden bedoeld.

4 4 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk en SZW-lijst van mutagene stoffen. Behalve stoffen staan op de lijsten ook vijf processen genoemd, waarbij een kankerverwekkende stof ontstaat tijdens het werk (verbranding, fabricage) of waarbij de werknemer in aanraking komt met kankerverwekkende stoffen door zijn werk. Een voorbeeld hiervan is schoorsteenvegen: de schoorsteenveger gebruikt geen kankerverwekkende stoffen maar komt wel in aanraking met een kankerverwekkende stof, namelijk het roet uit de schoorsteen. Met een kankerverwekkende of mutagene stof of proces, die niet op een van bovenstaande lijsten voorkomt, moet net zo worden omgegaan als met stoffen of processen die wel kankerverwekkend zijn. De lijsten worden tweemaal per jaar (in juni en december) bijgesteld en gepubliceerd in de Staatscourant. De informatie is gratis te bestellen via de Infotelefoon van SZW, of te downloaden via

5 5 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk U kunt zelf actie ondernemen Werkgevers hebben de plicht de gezondheid van hun werknemers zo goed mogelijk te beschermen. In het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit) zijn, naast de algemene verplichtingen voor het werken met gevaarlijke stoffen, aanvullende verplichtingen voor het werken met kankerverwekkende stoffen opgenomen. Vervangingsplicht, soms gemakkelijker dan u denkt Vervanging van de kankerverwekkende stof door een minder schadelijke stof is de meest radicale en soms verrassend simpele oplossing: blootstelling is dan niet meer aan de orde. Volgens het Arbobesluit is de werkgever verplicht kankerverwekkende stoffen te vervangen voorzover dat technisch mogelijk is. Kostenoverwegingen spelen hierbij geen rol. Alleen in geval de kankerverwekkende stof noodzakelijk is voor het bedrijf en vervanging technisch niet mogelijk, mag deze worden gebruikt. Dit op voorwaarde dat werknemers optimaal worden beschermd tegen blootstelling aan deze stof. Zo werkt vervanging Een bron van inspiratie: in tabel 1 (pag. 6 en 7) is voor een aantal branches aangegeven hoe kankerverwekkende stoffen kunnen worden herkend, waar producten zijn vervangen of waar pogingen worden gedaan om producten te vervangen. Blootstelling verminderen of vermijden Als het echt niet anders kan: wanneer de werkgever niet in staat is om de kankerverwekkende stof te vervangen, moet er worden gekeken naar de blootstelling aan de stof voor de medewerkers. Voor veel stoffen, waaronder ook een aantal kankerverwekkende stoffen, zijn wettelijke grenswaarden vastgesteld. De blootstelling mag deze grenswaarden niet overschrijden. Wanneer uit de RI&E blijkt dat dit toch het geval is, moeten er onmiddellijk maatregelen worden getroffen. Het toepassen van dergelijke beheersmaatregelen moet gebeuren volgens het arbeidshygiënisch regime (artikel 4.18 Arbeidsomstandighedenbesluit). Arbeidshygiënisch regime Bij het arbeidshygiënisch regime zijn de te nemen maatregelen gerangschikt naar effectiviteit en impact op de werknemer. Hierbij geldt dat een volgend niveau in het regime pas mag worden toegepast als de maatregelen van het niveau ervoor niet uitvoerbaar zijn of niet voldoende de blootstelling kunnen verminderen. Bronmaatregelen: de basis 1. Er dienen technische maatregelen te worden genomen waardoor vrijkomen van de stof vanuit de bron wordt voorkomen. Bijvoorbeeld door verwerking van de stof in een gesloten systeem. Ventilatie: doe het goed 2. Als maatregel 1 onvoldoende mogelijk is of als de blootstelling niet ver genoeg vermindert, dan dient bij voorkeur met doeltreffende plaatselijke afzuiging of ventilatie de blootstelling zo laag mogelijk te worden gehouden. Plaatselijke afzuiging heeft de voorkeur omdat daarmee de stof wordt weggehaald voor hij de werker bereikt, terwijl algemene ruimteventilatie vooral verdunnend werkt. Scheiden voorkomt lijden 3. Als maatregel 2 technisch niet kan of niet voldoende is, dan moeten organisatorische en technische maatregelen worden getroffen om werknemers af te schermen van de bron van blootstelling. Bijvoorbeeld door scheidingswanden, afstandsbediening of automatische systemen. Persoonlijke bescherming als laatste redmiddel 4. Pas als deze maatregelen niet voldoende bescherming bieden, mogen noodoplossingen als beschermde kleding, maskers, handschoenen en dergelijke worden gebruikt. Deze maatregel mag echter niet permanent worden toegepast en moet zo snel mogelijk worden vervangen door een oplossing onder maatregel 1, 2 of 3. Beheersing: zo kan het In tabel 2 (pag. 8 en 9) is voor een aantal branches aangegeven hoe kankerverwekkende stoffen kunnen worden herkend en worden voorbeelden van oplossingen genoemd hoe blootstelling aan deze stoffen is verminderd.

6 6 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk TABEL 1 VERVANGING VAN KANKERVERWEKKENDE DOOR NIET-KANKERVERWEKKENDE Branchevereniging, organisatie of industrie Stoffen en processen Herkenning Verfindustrie Katalysatoren voor het drogen van de verf (kobalthoudende producten). Op het etiket en het veiligheidsinformatieblad staat weergegeven of het product kobalthoudende verbindingen bevat. Pigmenten (vaak zware metalen zoals cadmium en lood). Op het etiket en het veiligheidsinformatieblad staat weergegeven of het product zware metalen bevat. Schoonmaak Graffitiverwijdering Methyleenchloride (incidenteel gebruikt in afbijtmiddelen). Op het etiket en het veiligheidsinformatieblad van het reinigingsmiddel staat weergegeven of het middel methyleenchloride bevat. Lederfabrikanten Onder bepaalde condities kunnen chroomcomponenten, gebruikt in leerlooiprocessen, worden omgevormd tot chroom VI-componenten. Op het etiket en het veiligheidsinformatieblad staat weergegeven of het product chroomcomponenten bevat. Processen waarbij eventueel chroom VI kan ontstaan, staan beschreven in de vakliteratuur. Rubber- en kunststofindustrie Tijdens bepaalde processen in de rubberen kunststofindustrie kunnen nitrosamines ontstaan. In het Kennissysteem gevaarlijke stoffen van de Rubberindustrie staat beschreven bij welke processen en bij het werk met welke stoffen nitrosamines kunnen ontstaan. Houtverwerkende bedrijven Houtverduurzamingsmiddelen (Arseen, PAK s). In houtverduurzamingsmiddelen kunnen Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) en arseen zitten. Dit staat aangegeven op het etiket, of is na te vragen bij de leveranciers.

7 7 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk STOFFEN: VOORBEELDEN Manier van vervanging Informatie In verschillende programma s proberen leveranciers en onderzoeksinstelling alternatieve producten te maken waarin kobalt niet hoeft te worden gebruikt. Vervangende producten waarin andere pigmenten worden gebruikt. Voor het verwijderen van graffiti kunnen vervangende producten worden gebruikt. Deze alternatieve producten kennen een veel langere inwerktijd. Blootstelling aan chroom VI kan worden voorkomen door op een andere manier te produceren of door andere (chroomvrije) producten in het productieproces te gebruiken. Vervangen door grondstoffen die niet leiden tot blootstelling aan bewezen kankerverwekkende nitrosamines. Het hout kan worden geïmpregneerd met een ander middel of er kan gekozen worden voor hout dat niet hoeft te worden geïmpregneerd. Een onderzoeksgroep waarvan de coördinatie ligt bij SenterNovem ( is bezig met het bestuderen van de mogelijkheden om kobaltzouten te vervangen. Binnen de Vereniging van Verf- en Drukinktfabrikanten ( zijn twee programma s ontwikkeld waarin aandacht is voor het veilig werken met verf; Coatings care en de Interne veiligheidscode (INVECO). Bij leveranciers is informatie te verkrijgen over alternatieve producten of processen (afstralen). In 2004 heeft TNO een advies uitgebracht aan de branche over de vervanging van methyleenchloride. De mogelijkheden van vervanging worden nog verder onderzocht. Meer informatie over het werken met gevaarlijke stoffen in de schoonmaakbranche is te vinden op Deze website is afkomstig van het VASt-actieplan dat de Raad voor Arbeidsverhoudingen Schoonmaak- en Glazenwasserbranche (RAS) heeft ingediend ( Nederlandse lederfabrikanten hebben de blootstelling aan chroom teruggedrongen door samen met hun leveranciers en een kennissysteem voor de branche te zoeken naar alternatieve producten. Blootstelling aan chroom VI vond bij uitzondering plaats bij problemen tijdens het productieproces. Onder ongunstige omstandigheden werden chroom VI-verbindingen gevormd uit de chroom III-verbindingen. Meer informatie is te vinden bij de federatie van Nederlandse Lederfabrikanten ( Meer informatie over arborisico s in deze branche zijn te vinden op de volgende website: Tijdens processen die plaatsvinden in de rubberindustrie kunnen kankerverwekkende nitrosamines ontstaan. Dit is inherent aan het proces. De branchevereniging Nederlandse Vereniging van Rubber- en Kunststoffabrikanten (NVR) die overkoepeld wordt door de federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie (NRK) heeft een kennissysteem ontwikkeld waarin alle chemische stoffen (dus ook de nitrosamines) staan ingedeeld in gevaarklassen. Bovendien zijn er tips voor beheersmaatregelen gegeven. Meer informatie over arborisico s in deze branche zijn te vinden op de volgende websites: Op de site van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) ( en op de site van de Vereniging van Houtinmpregneerbedrijven in Nederland (VHN) ( is informatie te vinden over houtverduurzaming, wetgeving omtrent houtverduurzamingsmiddelen en mogelijke alternatieven voor de verduurzaming van hout. De laatste decennia is enorme aandacht geschonken aan deze bedrijfstak. Dit heeft tot gevolg gehad dat het gebruik van arseenhoudende houtverduurzamingsmiddelen enorm is teruggebracht. Op dit moment is nog slechts één middel dat arseen bevat toegestaan op de Nederlandse markt. Informatie over de samenstelling van houtverduurzamingsmiddelen is te vinden op de site van het college voor de toelating van bestrijdingsmiddelen (

8 8 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk TABEL 2 VERMINDERING BLOOTSTELLING Branchevereniging, organisatie of industrie Stoffen en processen Herkenning Metaalindustrie (RVS)- lasrook. Bij RVS lassen kunnen chroom VI en nikkelverbindingen worden gevormd. Schoonmaaksector Brandroet Bij het reinigen van door brand beschadigde gebouwen kunnen medewerkers blootstaan aan asbest en PAK s. Speciaal opgeleide medewerkers inspecteren het te reinigen gebouw op de aanwezigheid van asbest. Gevelreiniging Houtverwerkende bedrijven Producenten / gebruikers van steenachtige bouwmaterialen Kwarts. Stof van hardhout. Kwarts. Bij het stralen op een ondergrond met bepaalde mineralen kan kwartsstof vrijkomen. Dit komt vooral voor bij het weinig toegepaste droogstralen. In de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen staat van welke soorten hout het stof hier in ieder geval onder valt. Bij het bewerken van steenachtige producten kan stof vrijkomen dat kwarts bevat.

9 9 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Manier van vermindering blootstelling Goed werkende (lokale) afzuiging en het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen beschermen tegen lasrook bij RVS lassen. Het aanwezige asbest moet voor reiniging door professionals uit het gebouw worden verwijderd. Blootstelling aan kwartsstof verminderen door stofblootstelling te beheersen. Informatie Op is een door de arbeidsinspectie gevalideerde werkmethode beschreven. Deze werkmethode geeft informatie over de regelgeving betreffende lassen, de mogelijkheden tot beheersing van blootstelling aan de schadelijke rook en geeft praktische werktips, die leiden tot minder blootstelling aan gevaarlijke gassen die ontstaan tijdens het lassen. Speciale opleidingen stellen medewerkers in staat asbest te herkennen. Een certificatiesysteem geeft de garantie dat schoonmaakbedrijven op een juiste manier handelen bij eventuele aanwezigheid van of blootstelling aan asbest. Algemene informatie over werken met gevaarlijke stoffen in de schoonmaaksector is te vinden op de website Op de website van Stichting Arbouw ( is informatie te vinden over de beheersing van (kwarts)stof. Lokale stofafzuiging, beheersing van stofblootstelling aan handgereedschap. Natwas (watergedragen afzuiging) en het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen beschermen de medewerkers tegen het vrijkomende (kwarts)stof. Ook kunnen medewerkers worden getraind om zo min mogelijk stof te produceren. Op de website staan oplossingen om blootstelling aan houtstof te reduceren. Informatie over hulpmiddelen voor het reduceren van blootstelling aan houtstof is te vinden op de website van Stichting Arbouw ( Op de website van Stichting Arbouw ( is informatie te vinden over de beheersing van (kwarts)stof. De natuursteenbranche heeft een actieplan opgesteld dat bestaat uit de twee hoofdlijnen: Techniek & hulpmiddelen en Bewustwording & opleiding. Meer informatie over dit actieplan is te vinden op

10 10 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Boekhouding een noodzakelijk kwaad Alleen door een goede registratie kan worden vastgesteld wie mogelijk wél, en wie niet is blootgesteld aan een kankerverwekkende stof. Op grond van artikel 4.2 van het Arbeidsomstandighedenbesluit is iedere werkgever al verplicht om, in het kader van de RI&E, een beoordeling te maken van de aard, mate en duur van blootstelling aan een gevaarlijke stof. Voor kankerverwekkende en mutagene stoffen (categorie 1 & 2) moet, naast de verplichte gegevens voor alle gevaarlijke stoffen, ook worden vastgesteld: met welke kankerverwekkende en mutagene stoffen of processen wordt gewerkt; welke gevaren hieraan zijn verbonden; waarom het gebruik van deze stoffen en processen noodzakelijk en vervanging technisch niet mogelijk is; op welke afdelingen deze stoffen en processen worden gebruikt; in welke hoeveelheden de betreffende stoffen worden gebruikt of hoe vaak een proces wordt toegepast; hoeveel werknemers ermee in aanraking kunnen komen; welke werkzaamheden met de stoffen worden verricht; de wijze waarop blootstelling kan plaatsvinden. Voorlichting: Zegt het voort. Bewuste werknemers zullen eerder veilig werken. Daarom zijn werkgevers verplicht alle werknemers voorlichting te geven over de risico s van het werk en de maatregelen die getroffen moeten worden om veilig en gezond te werken. Voorlichting over het werken met gevaarlijke stoffen is daar een onderdeel van. Ook hebben werknemers recht op inzage in de stoffenregisters en de RI&E. Speciale aandacht voor jongeren Jongeren onder de 18 jaar mogen niet met kankerverwekkende stoffen werken. Speciale aandacht voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven Om het ongeboren kind of de zuigeling te beschermen is het van belang om zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven niet te laten werken met kankerverwekkende stoffen. Ook voor vrouwen die zwanger willen worden is het dus nuttig om te weten of ze met kankerverwekkende stoffen werken.

11 11 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Informatiebronnen Er zijn er verschillende bronnen waar meer informatie kan worden verkregen met betrekking tot het werken met kankerverwekkende stoffen: Leveranciers zijn verplicht om bij de eerste levering van stoffen en producten een veiligheidsinformatieblad (VIB) te leveren. Hierin staat beschreven wat de mogelijke effecten zijn bij bepaald gebruik en welke maatregelen genomen kunnen worden om blootstelling aan de stof te voorkomen. Als een stof kankerverwekkend is, maar nog niet op de SZW-lijst voorkomt, is de leverancier verplicht dit op het informatieblad te vermelden. Vaak kunnen leveranciers ook meer vertellen over manieren om veilig met hun producten te werken. Brancheverenigingen en -organisaties beschikken over specifieke informatie voor de bedrijfstak ten aanzien van relevante wetgeving, blootstelling en risico s, en oplossingen om blootstelling en risico s te verminderen. Arbodiensten hebben deskundigen in dienst die de blootstelling en risico s beoordelen en adviezen geven over het veilig werken met gevaarlijke producten. Internet Op internet kunnen de volgende informatiebronnen worden geraadpleegd: Informatie over (arbo)wetgeving op het gebied van kankerverwekkende en mutagene stoffen is te vinden op De website van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ( biedt een actueel overzicht

12 12 Voorkom risico s op kanker door stoffen op het werk Kennis voor zaken van arboregelgeving en arbeidsomstandigheden. Hier is ook specifieke informatie te vinden over kankerverwekkende en mutagene stoffen. Een algemene website met informatie over arbogerelateerde onderwerpen is Hierop zijn oplossingen te vinden voor concrete arboproblemen en worden handvatten aangereikt om een risicoanalyse te doen, verzuim terug te dringen en reïntegratie te bevorderen. De site is tot stand gekomen met medewerking van verschillende brancheverenigingen of -organisaties. Op de website van het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) ( staat informatie over de programma s, die door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) worden gestimuleerd en ondersteund. Ook informatie over arboconvenanten en branches, die zijn toegetreden tot het Convenant Stoffen, is hier te vinden. Innoveren moet. Innovatie is van levensbelang. Voor bedrijven en voor overheden. Voor de economische ontwikkeling van Nederland. TNO maakt innoveren mogelijk door wetenschappelijke kennis te vertalen naar de praktijk. Op talrijke manieren en werkterreinen, elke dag weer. TNO Wegwijzer TNO Wegwijzer is de ingang tot de kennis en kunde van TNO en fungeert als vraagbaak voor bedrijven en instellingen. Op zoek naar specifieke deskundigheid binnen TNO, nader contact over de producten en diensten van TNO? Neem dan contact op met TNO Wegwijzer. T F infodesk@tno.nl Colofon TNO, 2005 Dit informatieblad is opgesteld door TNO Kwaliteit van Leven in het kader van het VASt-subsidie programma van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, met behulp van een virtuele klankbordgroep van mensen uit diverse branches. Wij danken deze mensen hartelijk voor hun inbreng. Wilt u zelf actie ondernemen in dit kader raadpleeg dan een van de genoemde websites. Ook kunt u als branche deze activiteit opnemen in een VASt-actieplan (zie ook voor subsidiemogelijkheden) Suggesties en opmerkingen kunt u richten aan: TNO Kwaliteit van Leven Food and Chemical Risk Analysis Postbus AJ Zeist doeke.vanderschaaf@tno.nl

Kinderwens, zwanger en stoffen op het werk

Kinderwens, zwanger en stoffen op het werk Kinderwens, zwanger en stoffen op het werk Met het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de periode 2003-2007 ondernemers

Nadere informatie

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan gevaarlijke stoffen ARBO-Event SBI Formaat Carolina.verspuij@sbiformaat.nl Carolina Verspuij, trainer / adviseur Arbeid & Gezondheid Blootstelling aan gevaarlijke stoffen: 3000 mensen

Nadere informatie

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Er komt kwartsstof vrij wanneer je kwarts-houdend materiaal zoals hardsteen en baksteen bewerkt. De fijnstof kan via de huid en de inademing in je lichaam terechtkomen

Nadere informatie

Een introductie op de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E)

Een introductie op de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) Een introductie op de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) WHITEPAPER Een introductie op de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) 2 Wettelijk kader De Arbowet stelt een Risico Inventarisatie &

Nadere informatie

FNV Bondgenoten. Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven

FNV Bondgenoten. Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven FNV Bondgenoten Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven Gevaarssymbolen op grond van de Europese regelgeving R-zinnen voor de voortplanting giftige stoffen R 46 R

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer Gevaarlijke stoffen Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer Weet jij of je met gevaarlijke stoffen werkt? Als een product gevaarlijk is voor je gezondheid of onveilig is, dan is het etiket

Nadere informatie

Schadelijke producten algemeen

Schadelijke producten algemeen Schadelijke producten algemeen Wat zijn schadelijke producten? Wat zijn de gevolgen van werken met schadelijke producten? Welke factoren zijn van invloed op de schadelijkheid? Wat zegt de wet? Wat kunnen

Nadere informatie

Kwartstof in de lucht (mg/m2) Tot ca. 15 (= 200 x teveel!)

Kwartstof in de lucht (mg/m2) Tot ca. 15 (= 200 x teveel!) Stof in de bouw Iedereen die in de bouw werkt komt in aanraking met stof. Op iedere bouwplaats is stof aanwezig, want het komt vrij bij allerlei bewerkingen. Van iedere twee bouwvakkers heeft er een last

Nadere informatie

Toolbox. Gevaarlijke stoffen

Toolbox. Gevaarlijke stoffen Toolbox Gevaarlijke stoffen Stichting Arbouw 2009. Alle rechten voorbehouden Hoe herken je een gevaarlijke stof? Gevaarlijke stoffen herken je aan het etiket: gevaarsymbolen; R-zinnen; S-zinnen. 2 Gevaarsymbolen

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers Gevaarlijke stoffen Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers Tijdens het werk krijgt u te maken met gevaarlijke stoffen in bouwmaterialen en bouwproducten, zoals verf, lijm, cement en kit. Ook

Nadere informatie

Hoe ziet een CMR stof eruit en wat doe ik ermee? Edwin Ferdinandus en Marjan Demmer

Hoe ziet een CMR stof eruit en wat doe ik ermee? Edwin Ferdinandus en Marjan Demmer Hoe ziet een CMR stof eruit en wat doe ik ermee? Edwin Ferdinandus en Marjan Demmer Toxic Toxic: webbased dienst die zorgt voor borging en compliance. Consultancy: Pas metingen, Dusttrack, Legionella Planning,

Nadere informatie

Workshop Gevaarlijke stoffen

Workshop Gevaarlijke stoffen Workshop Gevaarlijke stoffen Workshop Gevaarlijke stoffen Februari 2007 1 Workshop Gevaarlijke Stoffen Informatiemateriaal Gevaarlijke stoffen in Nederland In Nederland zijn ongeveer 40.000 verschillende

Nadere informatie

FNV Bondgenoten Metaalindustrie. Maak uw werkplek babyproof!

FNV Bondgenoten Metaalindustrie. Maak uw werkplek babyproof! FNV Bondgenoten Metaalindustrie Maak uw werkplek babyproof! Werken met chemische stoffen kan, zoals dat netjes heet, schadelijk zijn voor de voortplanting. Bedoeld wordt dat het verwekken van kinderen

Nadere informatie

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Nadere informatie

1. RISK & SAFETY ZINNEN

1. RISK & SAFETY ZINNEN 1. RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen R-zinnen geven bijzondere gevaren (Risks) aan. S-zinnen geven veiligheidsaanbevelingen (Safety) aan. De zinnen zijn

Nadere informatie

Veilig werken met schadelijke chemische producten. Kwartsstof: stofvrij werken. 5 september 2015, Dag van de Preventiemedewerker

Veilig werken met schadelijke chemische producten. Kwartsstof: stofvrij werken. 5 september 2015, Dag van de Preventiemedewerker Kwartsstof: stofvrij werken Veilig werken met schadelijke chemische producten 5 september 2015, Dag van de Preventiemedewerker Evelyn Tjoe Nij, arbeidshygiënist 1 Onderwerpen kwartsstof stofvrij werken

Nadere informatie

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen en S-zinnen Inhoud Pag. -zinnen... 2 Gecombineerde -zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen (aanduiding bijzondere gevaren, isk-zinnen) -nummer Gevarenaanduiding 1 2 3 4 5

Nadere informatie

arboregelgeving Informatiebron Arbo-aspecten bij het gebruiken van biomassa voor energie-opwekking arbowet

arboregelgeving Informatiebron Arbo-aspecten bij het gebruiken van biomassa voor energie-opwekking arbowet Informatiebron Arbo-aspecten bij het gebruiken van biomassa voor energie-opwekking arbo-regelgeving Arbowet De regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden is vastgelegd in de Arbeidsomstandighedenwet,

Nadere informatie

Checklijst Werkplek kankervrij: ACRYLAMIDE

Checklijst Werkplek kankervrij: ACRYLAMIDE Toelichting op de Checklijst Werkplek Kankervrij In de ongeharde basisvorm is acrylamide (AA), bij inademing of aanraking met de huid, kankerverwekkend voor de mens. AA is naast kankerverwekkend ook nog

Nadere informatie

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Unica installatietechniek B.V. Schrevenweg 2 8024 HA Zwolle Tel. 038 4560456 Fax 038 4560404 Inleiding In het dagelijks leven kunnen we niet meer zonder chemische stoffen.

Nadere informatie

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: R-zinnen

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: R-zinnen 1 van 8 Rzinnen & S zinnen Datum: 18032013 Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: Rzinnen R 1 R 2 R 3 R 4 R 5 R 6 R 7 R 8 R 9 R 10 R 11 R 12 R 14 R 15 R 16 R 17

Nadere informatie

BIJLAGE 2 EU-GHS INDELING CMR STOFFEN

BIJLAGE 2 EU-GHS INDELING CMR STOFFEN Blad : van 7 BIJLAGE EU-GHS INDELING CMR SOFFEN CMR-stoffen worden door de Europese Unie (EU), afhankelijk van hoe sterk het bewijs is voor het schadelijke effect, in drie subcategorieën verdeeld. In onderstaande

Nadere informatie

Tabel 1. Kankerverwekkende stoffen - subcategorieën, gevaarssymbolen, gevaarsaanduiding en R-zinnen volgens Wm. Gevaarsaanduiding

Tabel 1. Kankerverwekkende stoffen - subcategorieën, gevaarssymbolen, gevaarsaanduiding en R-zinnen volgens Wm. Gevaarsaanduiding Blad : 1 van 7 BIJLAGE 2 EU-GHS INDELING CMR SOFFEN CMR-stoffen worden door de Europese Unie (EU), afhankelijk van hoe sterk het bewijs is voor het schadelijke effect, in drie subcategorieën verdeeld.

Nadere informatie

Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen

Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen Laatste update: 11 maart 2003 Volgens het 'Besluit verpakking en aanduiding milieugevaarlijke stoffen', behorende bij

Nadere informatie

Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak. Zo werk je prettiger!

Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak. Zo werk je prettiger! Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak Zo werk je prettiger! Vooraf Schoonmakers werken dagelijks met allerlei schoonmaak- en onderhoudsmiddelen. Hierin zitten stoffen die schadelijk kunnen zijn

Nadere informatie

Bijlage IX AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN :

Bijlage IX AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN : Bijlage IX R 1 : In droge toestand ontplofbaar AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN : R 2 : Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken

Nadere informatie

Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS)

Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS) Inspectie SZW Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Diana Martens Projectleider Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen (Programma BmGS) 18 oktober 2017 Algemeen: Werknemers moeten gezond en veilig met gevaarlijke

Nadere informatie

RISICOZINNEN (R-ZINNEN)

RISICOZINNEN (R-ZINNEN) RISICOZINNEN (R-ZINNEN) R-code R-zin 1 In droge toestand ontplofbaar. 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur

Nadere informatie

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten (R-zinnen)

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten (R-zinnen) Document Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel Tel 02 553 03 55 - Fax 02 553 80 06 beleid@lne.vlaanderen.be Onderwerp Status versie datum auteur R-zinnen en S-zinnen

Nadere informatie

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal

Nadere informatie

Ethanol? Welke wettelijke verplichtingen zijn van toepassing?

Ethanol? Welke wettelijke verplichtingen zijn van toepassing? l Eth l Eth l Eth l Eth l Eth l Eth l Eth l Eth Ethanol? Welke wettelijke verplichtingen zijn van toepassing? Ethanol welke wettelijke verplichtingen zijn van toepassing? Voor het werken met chemische

Nadere informatie

Maak uw werkplek babyproof!

Maak uw werkplek babyproof! FNV Bondgenoten Maak uw werkplek babyproof! Zo kan het ook! Goede voorbeelden uit enkele bedrijven Voortplantingsgiftige stoffen de poort uit! Het goede voorbeeld Producent van schokbrekers Bij het produceren

Nadere informatie

Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen

Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen Gezond en veilig werken met gevaarlijke stoffen In Nederland werkt één op de drie bedrijven met gevaarlijke stoffen. Daarbij worden werknemers voor

Nadere informatie

DE ARBOCATALOGUS. Veilig en gezond werken in de installatie en isolatiebranches

DE ARBOCATALOGUS. Veilig en gezond werken in de installatie en isolatiebranches DE ARBOCATALOGUS Veilig en gezond werken in de installatie en isolatiebranches Introductie Martijn van Amelsfort Arbeidshygiënist en Hoger Veiligheidskundige Inhoudsdeskundige werknemersvertegenwoordiging

Nadere informatie

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal

Nadere informatie

Basisinspectiemodule

Basisinspectiemodule Basisinspectiemodule Blootstelling aan dieselmotoremissies (DME) Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de techniek en is geschreven voor intern gebruik bij de Inspectie

Nadere informatie

De nieuwe aanbestedingswet wijzigt en de invloed op uw omzet.

De nieuwe aanbestedingswet wijzigt en de invloed op uw omzet. De nieuwe aanbestedingswet wijzigt en de invloed op uw omzet. Indien u niet veilig werkt met chemische producten volgens richtlijnen en de wetgeving, kost het u omzet. In het kort: De commerciële gevolgen

Nadere informatie

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en 2007 ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en Kartonproducerende en - verwerkende industrieën.

Nadere informatie

Daarnaast zijn er ook S-zinnen; deze geven aanbevelingen voor het veilig werken met bepaalde stoffen. S staat hier voor Safety.

Daarnaast zijn er ook S-zinnen; deze geven aanbevelingen voor het veilig werken met bepaalde stoffen. S staat hier voor Safety. - en S-zinnen -zinnen zijn internationaal gestandaardiseerde risicobeschrijvingen die (indien van toepassing) dienen te worden aangebracht op verpakkingen van stoffen die bepaalde risico s met zich meebrengen.

Nadere informatie

a. PROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFFEN IN DE GEVELREINIGIN G

a. PROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFFEN IN DE GEVELREINIGIN G Bijlage 15: Protocollen veilig werken met stoffen a. PROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFFEN IN DE GEVELREINIGIN G 1. INLEIDING 1.1 ALGEMEEN Reinigingsproducten kunnen stoffen bevatten die schadelijk kunnen

Nadere informatie

RISICO-INVENTARISATIE EN EVALUATIE (RI&E) MET BETREKKING TOT DE BLOOTSTELLING

RISICO-INVENTARISATIE EN EVALUATIE (RI&E) MET BETREKKING TOT DE BLOOTSTELLING INLEIDING Op basis van de Arbowet is een werkgever verplicht een beleid te voeren dat risico s voor de veiligheid en gezondheid voor de medewerkers zoveel mogelijk uitsluit. Dit geldt ook voor situaties

Nadere informatie

Wettelijk verplichte gevaarsetikettering

Wettelijk verplichte gevaarsetikettering DATUM: 20.03.2009 Wettelijk verplichte gevaarsetikettering In bepaalde gevallen verplicht de wet fabrikanten om gevaarsinformatie te verstrekken (gevaarssymbolen en de bijbehorende risico- en veiligheidszinnen)

Nadere informatie

SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen

SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen De Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud(NVDO) vertegenwoordigt de Nederlandse Onderhoudsmarkt die een omvang heeft van tussen de 30 en 35 miljard euro. Dit is ongeveer 4 procent van het Bruto

Nadere informatie

DOSIS SOLA FACIT VENEMUM

DOSIS SOLA FACIT VENEMUM DOSIS SOLA FACIT VENEMUM Misverstanden over de wetgevingen Een paar reacties Regelgeving Chemische stoffen Classificering indeling is gebaseerd op de gevaareigenschap van een stof REACH & CLP Wat is REACH?

Nadere informatie

b. P ROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFF EN IN DE TRANSPORTREINIGING

b. P ROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFF EN IN DE TRANSPORTREINIGING Bijlage 15: Protocollen veilig werken met stoffen b. P ROTOCOL VEILIG WERKEN MET STOFF EN IN DE TRANSPORTREINIGING 1. INLEIDING 1.1 ALGEMEEN Reinigingsproducten kunnen stoffen bevatten die schadelijk kunnen

Nadere informatie

Het organiseren van werk zonder gevaren kan het volgende inhouden: -- aanpassingen in werkzaamheden/werkmethoden

Het organiseren van werk zonder gevaren kan het volgende inhouden: -- aanpassingen in werkzaamheden/werkmethoden Bijlage 4 - Zwangerschapsprotocol Zwangerschapsprotocol voor de openbare apotheek In elke organisatie werken vrouwen in de vruchtbare leeftijd die op enig moment een kinderwens krijgen. In de apotheekbranche

Nadere informatie

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Er zijn verschillende soorten gevaarlijke stoffen, met elk hun specifieke schadelijke effecten. Voorbeelden zijn: organische oplosmiddelen cyclische verbindingen zware

Nadere informatie

Metaalbewerker / bankwerker

Metaalbewerker / bankwerker Metaalbewerker / bankwerker Er werken circa 800 tot 1000 metaalbewerkers in de bouw. Ze werken bij grote GWW- en B&U-bedrijven. Onder de verzamelnaam metaalbewerker / bankwerker vallen naast de metaalbewerker

Nadere informatie

KOZIJNEN STELLEN. Stelt u de gezondheid. Arbouw voor gezond en veilig werken

KOZIJNEN STELLEN. Stelt u de gezondheid. Arbouw voor gezond en veilig werken KOZIJNEN STELLEN Stelt u de gezondheid van uw werknemers voorop? Arbouw voor gezond en veilig werken Het handmatig stellen van kozijnen is zwaar werk: zwaar tillen, dragen, langdurig geknield of gebukt

Nadere informatie

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Fijnstof komt vrij tijdens het schuren en frezen. De fijnstof kan via de huid en de inademing in je lichaam terechtkomen en op den duur onder andere kanker

Nadere informatie

Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1

Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1 Commissie Arbeidsomstandigheden Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1 Kern van het advies De Commissie Arbeidsomstandigheden van de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft in een

Nadere informatie

FNV Bondgenoten Chemische industrie. Maak uw werkplek babyproof!

FNV Bondgenoten Chemische industrie. Maak uw werkplek babyproof! FNV Bondgenoten Chemische industrie Maak uw werkplek babyproof! Werken met chemische stoffen kan, zoals dat netjes heet, schadelijk zijn voor de voortplanting. Bedoeld wordt dat het verwekken van kinderen

Nadere informatie

Toezicht op autorisatie

Toezicht op autorisatie Toezicht op autorisatie Monique Waegemaekers Inspectie SZW Hoe het werkt bij Inspectie-SZW Reactief werk Inspecties nav klachten/meldingen die binnenkomen moet vermoeden zijn van ernstige overtreding melding

Nadere informatie

WEGWIJZER GEVAARLIJKE STOFFEN

WEGWIJZER GEVAARLIJKE STOFFEN WEGWIJZER GEVAARLIJKE STOFFEN WAT IS DE WEGWIJZER GEVAARLIJKE STOFFEN 1 op de 6 werknemers loopt het risico om ziek te worden doordat zij werken met gevaarlijke stoffen. Jaarlijks sterven naar schatting

Nadere informatie

REACH en ARBO Hoe implementeer ik REACH in arbeidsomstandigheden? Diana Martens Projectleider Renske Beetstra Specialist Diana Martens, Inspectie SZW

REACH en ARBO Hoe implementeer ik REACH in arbeidsomstandigheden? Diana Martens Projectleider Renske Beetstra Specialist Diana Martens, Inspectie SZW REACH en ARBO Hoe implementeer ik REACH in arbeidsomstandigheden? Diana Martens Projectleider Renske Beetstra Specialist Inhoud 1. Verplichtingen REACH Eindgebruiker 2. Relatie REACH en ARBO-wetgeving

Nadere informatie

Handleiding Toolbox StofVrijWerken

Handleiding Toolbox StofVrijWerken Handleiding Toolbox StofVrijWerken Deze handleiding is bedoeld voor uitvoerders en KAM-coördinatoren die de toolbox StofVrijWerken willen geven op hun bouwplaats. In deze handleiding worden de materialen

Nadere informatie

World of Lab 2 oktober 2018

World of Lab 2 oktober 2018 World of Lab 2 oktober 2018 Road to Zero Inspectie SZW 2 Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen Diana Martens Projectleider Inspectie SZW Programma Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen Algemeen: Werknemers

Nadere informatie

HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN

HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN Bij de bewerking van hout komt bijna onvermijdelijk houtstof vrij. Blootstelling aan houtstof, met name inademing, brengt risico's voor de gezondheid met zich mee. Houtstof

Nadere informatie

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis 1) Onderwerp Met milieuvriendelijke materialen en processen geproduceerde harde vloerbedekkingen. (naam van de openbare overheid) hecht belang aan de milieuzorg

Nadere informatie

Machinaal houtbewerker

Machinaal houtbewerker Machinaal houtbewerker Onder de verzamelnaam machinaal houtbewerker vallen ook de afkorter timmerfabriek, de bedrijfsleermeester timmerfabriek, de houtbewerker machinaal en de werkplaatstimmerman. Het

Nadere informatie

Omgaan met ethanolhoudende reinigings- en desinfectiemiddelen

Omgaan met ethanolhoudende reinigings- en desinfectiemiddelen + 2 Ethanol, ook wel bekend als alcohol, is een veelgebruikte stof met vele toepassingsgebieden. Veel mensen komen er mee in aanraking omdat het in alcoholische dranken zit en deze vaak met genoegen worden

Nadere informatie

Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer

Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer Kwartsstof te lijf Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen. Stof tot nadenken?

Gevaarlijke stoffen. Stof tot nadenken? Gevaarlijke stoffen Stof tot nadenken? Disclosure belangen sprekers Geen belangenverstrengeling Voor de Volandis Deskundigendag mogelijk relevante relaties: geen Sponsoring of onderzoeksgeld: geen Honorarium

Nadere informatie

Omgaan met gevaarlijke stoffen

Omgaan met gevaarlijke stoffen Omgaan met gevaarlijke stoffen Middelen die bij de professionele schoonmaak gebruikt worden Gevaarlijke stof Een gevaarlijke stof is een goed dat bij een kleine blootstelling al leidt tot een gevolg zoals

Nadere informatie

De nieuwe Arbowet en de Arbocatalogus

De nieuwe Arbowet en de Arbocatalogus De nieuwe Arbowet en de Arbocatalogus Een kans voor de rubberindustrie? 13 december 2007 VKRT bijeenkomst Margo de Kort - NVR (Nederlandse Vereniging van Rubber- en Kunststoffabrikanten) De NVR is aangesloten

Nadere informatie

MEDEWERKERS INFORMATIE. Werken met gevaarlijke stoffen

MEDEWERKERS INFORMATIE. Werken met gevaarlijke stoffen MEDEWERKERS INFORMATIE Werken met gevaarlijke stoffen 2 MEDEWERKERSINFORMATIE Bijna overal in het Maasstad Ziekenhuis wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen, denk bijvoorbeeld alleen maar aan de desinfectiemiddelen

Nadere informatie

OF STOFZUIG JIJ? VEEG NIET GEBRUIK GEEN PERSLUCHT ZUIG HET STOF OP. Initiatiefnemers:

OF STOFZUIG JIJ? VEEG NIET GEBRUIK GEEN PERSLUCHT ZUIG HET STOF OP. Initiatiefnemers: ZUIG JE STOF OF STOFZUIG JIJ? VEEG NIET GEBRUIK GEEN PERSLUCHT ZUIG HET STOF OP Initiatiefnemers: RISICO S VAN HOUT STOF Gezondheidsrisico s Bij het bewerken of verwerken van hout en plaatmateriaal komt

Nadere informatie

Lijst van kankerverwekkende stoffen en processen

Lijst van kankerverwekkende stoffen en processen SZW Lijst van kankerverwekkende stoffen en processen Lijst met kankerverwekkende stoffen en processen als bedoeld in artikel 4.11 van het Arbeidsomstandighedenbesluit Ter verduidelijking van de vraag om

Nadere informatie

Chemiebeurs 26 september 2018

Chemiebeurs 26 september 2018 Chemiebeurs 26 september 2018 Road to Zero Inspectie SZW Warehouse... Brand Lekkage Ongeval Andere insteek... Blootstelling en effecten die na lange tijd optreden 2 Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR)

Nadere informatie

STOFVRIJ WERKEN LASROOK

STOFVRIJ WERKEN LASROOK STOFVRIJ WERKEN LASROOK In Nederland overlijden per jaar zo n 2.000 3.500 mensen aan beroepsziekten, onder meer door blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Dat aantal moet en kan omlaag. Preventie

Nadere informatie

Risk & Safety zinnen (Risico- en veiligheidsaanduidingen op etiketten)

Risk & Safety zinnen (Risico- en veiligheidsaanduidingen op etiketten) en S-zinnen isk & Safety zinnen (isico- en veiligheidsaanduidingen op etiketten) Voor etikettering van stoffen die op de werkplek woren gebruikt verwijst de Arbowet naar het 'Besluit verpakking en aanduiding

Nadere informatie

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Een gevaarlijke stof als fijnstof wordt niet in een flesje of doosje met etiket en veiligheidsinformatieblad bij je afgeleverd. Deze stof ontstaat tijdens je

Nadere informatie

Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen

Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen Diana Martens Projectleiding Inspectie SZW Programma Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen Algemeen: Werknemers moeten gezond en veilig met gevaarlijke stoffen kunnen

Nadere informatie

Opstellen van gevaarlijke stoffenregister BMD Advies Centraal Nederland B.V.

Opstellen van gevaarlijke stoffenregister BMD Advies Centraal Nederland B.V. Opstellen van gevaarlijke stoffenregister BMD Advies Centraal Nederland B.V. Stationsstraat 26 Postbus 91, 6662 BC ELST Tel.: 088 0318 875 info@cn.bmdadvies.nl www.bmdadviescentraal Inleiding In deze hand-out

Nadere informatie

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD (VERORDENING (EG) Nr. 1907/2006 - REACH) Datum: 07/04/2010 bladzijde: 1/3 Versie: N 3 (30/12/2009) Revisie: N 1 (01/07/2008) Naam: PLASTALGIN - 850UF VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD

Nadere informatie

Wat betekent EU-GHS voor u?

Wat betekent EU-GHS voor u? Rijksoverheid Wat betekent EU-GHS voor u? Industriële gebruikers EU-GHS bevat voor u geen directe verplichtingen. Het is wel belangrijk dat u vaststelt wat de consequenties van de nieuwe wetgeving voor

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt.

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Giftig Een stof is giftig als deze

Nadere informatie

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis 1) Onderwerp Met milieuvriendelijke materialen en processen geproduceerde kettingzaagolie. (naam van de openbare overheid) hecht belang aan de milieuzorg en

Nadere informatie

Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof Bij werkzaamheden zoals het verwijderen van oud riet, slijpen, hakken, zagen van hout en vegen komt fijnstof vrij. Fijnstof kan ingeademd worden en in de longen

Nadere informatie

REACH: Nieuwe regels voor chemische stoffen. Informatie voor professionele gebruikers van stoffen

REACH: Nieuwe regels voor chemische stoffen. Informatie voor professionele gebruikers van stoffen REACH: Nieuwe regels voor chemische stoffen Informatie voor professionele gebruikers van stoffen REACH: Nieuwe regels voor chemische stoffen Informatie voor professionele gebruikers van stoffen 02 Wat

Nadere informatie

TNO Triskelion BV Het Veiligheidsinformatieblad; het kan beter!

TNO Triskelion BV Het Veiligheidsinformatieblad; het kan beter! TNO Triskelion BV Het Veiligheidsinformatieblad; het kan beter! 3 april 2014 TNO Triskelion stands for: Three markets Chemistry Food and Feed Pharma Trusted Third Party Three departments Analytical Research

Nadere informatie

Gevaarlijke Stoffen en Inspectie SZW

Gevaarlijke Stoffen en Inspectie SZW Gevaarlijke Stoffen en Inspectie SZW Diana Martens Projectleider Programma Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen Deze presentatie Arbowetgeving, REACH en gevaarlijke stoffen Wat doet Inspectie SZW op dit gebied?

Nadere informatie

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector STOF: het sluimerende gevaar in de agrarische sector Stof komt overal voor, iedereen komt er dagelijks

Nadere informatie

VERVOLG WERKEN MET KWARTSSTOF ARBOCATALOGUS MAATREGELEN OM BLOOTSTELLING

VERVOLG WERKEN MET KWARTSSTOF ARBOCATALOGUS MAATREGELEN OM BLOOTSTELLING MAATREGELEN OM BLOOTSTELLING AAN KWARTSSTOF TE VOORKOMEN OF TE BEPERKEN Allereerst moet bekeken worden of ander materiaal of een andere werkmethode mogelijk is. Als dat niet kan is het belangrijk om zoveel

Nadere informatie

GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN

GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN Gezondheidsrisico s kunnen ontstaan door onjuiste toepassing van de gewasbeschermingsmiddelen. De mogelijke gezondheidseffecten kunnen variëren van directe effecten tot

Nadere informatie

1.1 Hoe vrijblijvend is de Arbowet?

1.1 Hoe vrijblijvend is de Arbowet? 1 Arbo 17 de meest gestelde vragen in de schoonmaak 1 Arbo Arbeidsomstandigheden hebben de laatste decennia veel aandacht gekregen, en terecht. Vaak is al gebleken dat met soms eenvoudige werkplekaanpassingen,

Nadere informatie

Basisinspectiemodule Kwartsstof

Basisinspectiemodule Kwartsstof Basisinspectiemodule Kwartsstof Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de wetenschap en is geschreven voor intern gebruik door de Inspectie SZW. Verder is de in deze

Nadere informatie

8b. (0,5 VE) Op welke manier wordt de blootstelling aan gevaarlijke stoffen beoordeeld? Geschat Gemeten Weet niet

8b. (0,5 VE) Op welke manier wordt de blootstelling aan gevaarlijke stoffen beoordeeld? Geschat Gemeten Weet niet Beleid en maatregelen vanuit bedrijf 7. (1 VE) Treft uw onderneming maatregelen gericht op het werken met gevaarlijke stoffen? (Toelichting: We bedoelen daarmee concrete maatregelen om de gezondheidsrisico

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 34 775 XVI Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2018 34 775 XV Vaststelling

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 5 september 2018 Betreft Chroom-6 op materialen

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 5 september 2018 Betreft Chroom-6 op materialen > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Stofvrij voegen uithakken met waterverneveling

Stofvrij voegen uithakken met waterverneveling Stofvrij voegen uithakken met waterverneveling 1. Risico s Steenachtige materialen bevatten een hoog gehalte aan kwarts. Kwarts is een vorm van siliciumdioxide (SiO 2 ) en is één van de meest voorkomende

Nadere informatie

PROJECTVERSLAG. Project Schilders - OPS

PROJECTVERSLAG. Project Schilders - OPS PROJECTVERSLAG Project Schilders - OPS Projectnummer A 219 Amsterdam, juni 2000 Looptijd project: 1 februari 1999 tot 1 juni 1999 1. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT Page 1 1.1 Aanleiding Veel

Nadere informatie

2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma

2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma 2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma NVVK Congres, Papendal, 13-03-19 Even voorstellen: 4 kantelaars Werk veilig. Houd plezier. Kijk vooruit.

Nadere informatie

Kitverwerker (kitter/purder)

Kitverwerker (kitter/purder) Kitverwerker (kitter/purder) Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf Alles wat je moet weten over gezond en veilig kitten Informatie voor de werknemer Zwaar werk Als kitter werk je veelal in eenzelfde houding,

Nadere informatie

SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen

SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen SZW SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen Lijst met kankerverwekkende stoffen en processen als bedoeld in artikel 4.11 van het Arbeidsomstandighedenbesluit Ter verduidelijking van de vraag

Nadere informatie

Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen

Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen Blootstelling aan Gevaarlijke (CMR) stoffen Sadhana Ganeshie Stephan Segboer Inspectie SZW Programma Bedrijven met Gevaarlijke Stoffen Algemeen: Werknemers moeten gezond en veilig met gevaarlijke stoffen

Nadere informatie

2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma

2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma 2025: Toen de bouw ging kantelen bleken er oplossingen onder te liggen naar Loesje Tjeerd Willem Hobma NVVK Congres, Papendal, 13-03-19 Even voorstellen: 4 kantelaars Werk veilig Houd plezier Kijk vooruit

Nadere informatie

Instructie gevaarlijke stoffen algemeen:

Instructie gevaarlijke stoffen algemeen: Instructie gevaarlijke stoffen algemeen: Doel Het doel van deze instructie is om gevaarlijke stoffen in het algemeen te bespreken om de werknemers bewust te maken van de alom aanwezige gevaren en hoe hiermee

Nadere informatie

Deelrapportage. Zware metalen en chroom-6 in stof. Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Eygelshoven

Deelrapportage. Zware metalen en chroom-6 in stof. Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Eygelshoven Deelrapportage Zware metalen en chroom-6 in stof Gezondheidskundige risicobeoordeling POMS-site Eygelshoven Unit Medische Milieukunde, GGD Zuid Limburg, Geleen, september 2015 Seksuele Gezondheid, Infectieziekten

Nadere informatie

Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen

Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen In onderstaande tabel is aangegeven welke sheets er zijn. Sheet Korte omschrijving 1 Toolbox Gevaarlijke stoffen 2 Hoe herken je een gevaarlijke stof? 3

Nadere informatie